Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ЖАМИЯТ ХАВФСИЗЛИГИ ОМИЛИ СИФАТИДА'

ТАЪЛИМ ЖАМИЯТ ХАВФСИЗЛИГИ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

100
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / ѐшлар / хавфсизлик / жараѐн / ижтимоий институт / education / youth / safety / process / social institution

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шодия Усмонқуловна Сайдалиева

Мақолада жамият хавфсизлигини таъминлашнинг асосий омили сифатида таълим жараѐни ғоясининг назарий ва услубий асослари баѐн этилган, шунингдек, таълимнинг хавфсизлик тизимидаги ўрни кўрсатилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EDUCATION AS A FACTOR IN PUBLIC SAFETY

The article outlines the theoretical and methodological foundations of the idea in the educational process as the main factor in ensuring the security of society, and also traces the role of education in the security system.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ЖАМИЯТ ХАВФСИЗЛИГИ ОМИЛИ СИФАТИДА»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1103-1108

ТАЪЛИМ ЖАМИЯТ ХАВФСИЗЛИГИ ОМИЛИ СИФАТИДА

Шодия Усмон^уловна Сайдалиева

Тошкент шахридаги Ёджу техника институти "Ижтимоий-гуманитар фанлар"

кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада жамият хавфсизлигини таъминлашнинг асосий омили сифатида таълим жараёни FOясининг назарий ва услубий асослари баён этилган, шунингдек, таълимнинг хавфсизлик тизимидаги урни курсатилган.

Калит сузлар: таълим, ёшлар, хавфсизлик, жараён, ижтимоий институт.

EDUCATION AS A FACTOR IN PUBLIC SAFETY

ABSTRACT

The article outlines the theoretical and methodological foundations of the idea in the educational process as the main factor in ensuring the security of society, and also traces the role of education in the security system.

Keywords: education, youth, safety, process, social institution.

КИРИШ

Замонавий жамият тизими бир катор асосий куйи тизимларни уз ичига олади, улардан бири таълимдир. Ижтимоий-маданий жараёнлар хакида фикр юритиш давомида, таълимнинг ижтимоий хаётдаги роли ва урнини кайта куриб чикишимизга олиб келади. Зеро, таълим тизимининг ижтимоий хаётнинг бошка сохаларига таъсири, хусусан шахснинг иштимоийлашувидан бошлаб, миллат ва давлат тарихини белгилайдиган тараккиёт жараёнлари, жамият, миллий хавфсизликка таъсири ортиб бормокда

Илмий адабиётларда "таълим" атамаси аник ва ягона тасниф берилмаган. Х,ар бир тадкикотчи бу концепциянинг у ёки бу томонига эътибор каратган холда, уз илмий муаммоси доирасида куриб чикади:

1. Инсониятнинг тарихий тараккиёти давомида доимий хамрохи булган ижтимоий ходиса сифатида;

2. Мухим ахамиятга эга булган кадрият (ижтимоий ва индивидуал);

3. Жамият ва давлатнинг уз фукароларига нисбатан функсияси ва шу

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1103-1108

билан бирга фукароларнинг уз риводжланишига нисбатан функсияси сифатида;

4. Таълимнинг турли даражаларини уз ичига олган мураккаб иерархик тизим сифатида;

5. Жамиятнинг нафакат таълим сохасини, балки бошка якин сохаларни -маданият, буш вакт ва бошкаларни хам уз ичига олаган хаётий фаолият сохаси сифатида;

6. Укитувчи ва тарбиявий таъсир субъектининг узаро муносабатларига асосланган фаолият сифатида;

7. Билим олиш жараёни ва укув фаолиятининг натижаси сифатида. [1] Халкаро хужжатларга, яъни "таълимнинг халкаро стандар таснифи

(ТХСТ)" (UNESCO)га мурожаат килиб, таълимни "урганишга каратилган муайян мулокот шаклини уз ичига олган максадли фаолият" деб тушунамиз: [2]

- коммуникация: икки ёки ундан ортик шахснинг ёки жонсиз воситачининг ва ахборотни узатиш жараёнида иштирок этадиган одамларнинг узаро таъсири (хабарлар, Fоялар, билимлар, принциплар ва бошкалар.). Коммуникация вербал, новербалк, бевосита, билвосита булиши мумкин ва турли хил воситалар ва алока каналларини жалб килиш оркали амалга оширилиши мумкин;

- таълим: индивидуал билим олиш ёки тажриба, амалиёт, урганиш ёки укитишга асосланган маълумот, билим, тушуниш, муносабат, кадриятлар, куникмалар, ваколатлар ёки хулк-атворни модификациялаш;

- уюшган фаолият: тизимли ёки маълум бир кетма-кетликда аник ёки бевосита ифодаланган максадларга эришишнинг режалаштирилганлиги. Бунда таълим бериш ва укитиш усулларидан фойдаланиш учун шароит яратадиган, уз доирасида коммуникацияни амалга оширадиган таъминловчи-муассасанинг мавжудлиги назарда тутилади;

- максадли: укув жараёни давомийлиги ва узлуксизлиги билан тавсифланади. [2]

Узбекистон Республикасининг "таълим туFрисида" ги К,онунига асосан таълим деганда: «таълим олувчиларга чукур назарий билим, малакалар ва амалий куникмалар беришга, шунингдек уларнинг умумтаълим ва касбий билим, малака хамда куникмаларини шакллантиришга, кобилиятини ривожлантиришга каратилган тизимли жараён». [3]

Х,ар иккала таъриф хам маълум максад учун ташкил этилган таълим ва тарбия жараёни хакида гапиради. Шу билан бирга, давлат позицияси таълим

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1103-1108

жараёнидан ташкари, шахснинг эришган таълим даражасини хам белгилайди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Социологик фан контекстида таълимга таърифлашнинг бошка позициялар хам мавжуд. Масалан, таълим деганда маданий мазмун ва дунё билан узаро алока килиш усулларини очиб берувчи ва узлаштирувчи жараён тушинилади, бунда инсон хаёти давомида дуч келадиган муаммоларни хал килиш усуллари билан танишиш жараёни, маданий жихатдан аникланган позицияларга таянган холда амалга оширилиши тушунилади. [4] Бошка тушинчалар: таълим-маданият шахсининг шаклланиши; таълим-жамият ичида шахсни шакллантириш усулидир. [5]

Одатда, таълим куйидаги икки позиция асносида куриб чикилади. Биринчиси, шахс томонидан мустакил равишда ёки махсус укув юртларида укиш жараёнида эгалланган тизимлаштирилган билим, куникма ва малакалар мажмуи сифатида. Бу шахснинг ижтимоий мавкеи курсаткичларидан бири, шунингдек, жамият ижтимоий тузилмасининг узгариши, такрорланиши омилларидан бири сифатида, шунингдек, ижтимоий тизимни уз -узини ташкил етишнинг самарали механизмидир. Иккинчиси, таълим жамиятнинг турли сохаларида шахсни тайёрлаш ва шу жумладан, уни шу жамият маданияти билан таништириш вазифаларини бажарувчи ижтимоий институт сифатида номоён булади. Э. Дюркгейм учун таълим "ёш авлоднинг методик социализацияси" жараёни, шунингдек "жамият мавжудлиги шароитларини акс эттирувчи механизмдир". [6]

Э. Дюркгейм таълим - мавжуд тажрибани авлоддан авлодга етказиб берувчи ижтимоий институт деб хисоблайди, бу жараёнда хукмрон маданиятнинг кадриятлари узатилади ва хокимиятни кайта тиклаш амалга оширилади. [7] Шу билан бирга, таълимнинг асосий функцияларини эътироф этади: укув жараёнида ахлокий кадриятлар мажмуини трансляция килиш, касбий куникмани ишлаб чикиш, ижтимоий уз-узини тартибга солиш коидаларини узлаштириш билан бирга у хамжихатликни шакллантириш омили сифатида олий таълим функцияларига алохида эътибор каратади. "Х,ар бир янги авлод билан жамият деярли "tabula rasa"ra юзланмокда ва унга яна кайта ёзиш кераклиги намоён булмокда. Янги туFилган худбин ва антисоциал мавжудотга, изчиллик билан ахлокий ва ижтимоий хаётни бошкаришга кодир булганини бириктириш зарурати намоён булмокда". [8]

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1103-1108

Шуни таъкидлаш керакки, жараёнларни ва тузилмаларни авлоддан -авлодга етказиб беришдаги таълимнинг роли, унинг асосий функционал вазифаси сифатида олимлар томонидан эътироф этилади.

Илмий адабиётларда таъкидланишича, аслида инсоннинг барча фаолияти таълимий булиб, таълим хаёт функцияси сифатида номоён булади. "Инсон уз атрофидаги ташки дунёни узгартиришга кодир булган, бутун тарихий жараён таълим сифатида, таълим эса жамият ичида шахсни шакллантириш усули сифатида каралиши керак". [9]

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шундай килиб, таълим тушунчаси буйича олимларнинг позицияларини куриб чикиб, биз бу жараён хакида уз карашларимизни билдиришимиз мумкин, яъни таълим - инсоннинг ижтимоий ролини бажариши учун зарур булган ижтимоий ваколатли хулк-атворни шакллантириш ва айни пайтда-инсонни маданият ва оммавий ижтимоий институтни уз ичига олган соха. Бошкача килиб айтганда, таълим ижтимоий институт булиб - иктисодий, ижтимоий-сиёсий, маданий, маънавий , шахсни ижтимоийлаштирувчи каби жамиятнинг асосий куйи тизимлари билан узаро муносабатларга киришади.

Таълим мохиятини, унинг максад ва вазифаларини инсон фаолиятининг таркибий кисми сифатида кабул килиш, унинг жамиятни нафакат маънавий, балки миллий хавфсизлигини хам таъминлашда катта ахмият касб этишини белгилайди. Бирок, бугунги кунда жамият хавфсизлигини таъминлашнинг ижтимоий-маданий асослари ва айникса, таълим хавфсизлиги муаммоси мамлакат учун жуда мухимдир. 2020 йилдаги маълумотларга кура, Узбекистон таълим тизимида 620 мингдан ортик хизматчи мехнат килган. Унинг турли боскичларида 6,6 млн. дан ортик таълим олувчилар тахсил олган .[12] Агар бу ракамларга ота-оналарни кушсак, аслида мамлакат ахолисининг учдан бир кисми хакида гапирган буламиз. Шунинг учун хам таълим сохасида кечаётган ижтимоий-маданий жараёнлар жамият хавфсизлигига сезиларли таъсир курсата олади деб айтишимиз мумкин.

Тор дидактик нуктаи назардан холи тарзда фикр юритсак, таълим маданиятни трансляция килиш жараёнидир. Маданият эса, уз навбатида таълим махсулидир. Замонавий шароитда таълим тизими замонавий оммавий ахборот воситалари каналлари оркали кириб келувчи шиддатли ва хар доим хам ижобий булмаган ахборот окимлари фонида шахснинг маънавий асосларини

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1103-1108

шакллантирадиган давлатнинг ягона институти булиб колмокда. Р.Г. Абдулатиповнинг фикрига кура "бутун дунёда маданият, фалсафа ва мантикка нисбатан берпарволикни, инсон ва жамият хаётидан маданият, фалсафа ва мантикнинг сикиб чикарилишини кузатаяпмиз" [10] деган илмий фаразлар хам уз ифодасини топмокда. Шунинг учун жамият хавфсизликни таъминлашнинг ижтимоий-маданий асосларини урганишни таълим тизимидан бошлаш керак. "Таълимга нафакат билимларни трансляция килиш воситаси сифатида, балки билимларни ишлаб чикариш манбаи сифатида хам караш керак. Таълим илм -фанга эргашади, деб уйлаш нотуFри, хар калай у олдинда булмаса, у билан параллел равишда кетади". [11]

Олиб борилаётган илмий тадкикотлардан шуни хулоса килиш мумкинки, таълимнинг умуман жамият ва айникса ёшлар хавфсизлиги тизимидаги урни ва ролини тахлил килиб, илмий ютуклар ишлаб чикариш кучлари ва ишлаб чикаришнинг техник воситаларини ривожлантиришнинг табиий натижасига асосланган мехнат техник воситаларида туб узгаришларга олиб келади ва бу уз навбатида жамиятнинг хам маънавий, хам миллий хавфсизлигини таъминлаш ва мустахкамлашига таъсир килади. Бу хар кандай социумда ёшлар жамият ривожининг келажаги эганлигидан далолат беради.

Бугунги кун жамиятимиз хакида гапирганда шуни таъкидлаш мумкинки, у ёшларнинг муайян таълим даражасига эришишлари учун турли имкониятларни белгилаб берувчи, кейинчалик уларнинг хаёт даражаси ва сифатига таъсир этувчи ижтимоий хилма хилликка асосланган жамият наъмунасидар. Таълим хар доим ижтимоий харакатланишнинг энг мухим омили булиб келган ва колмокда, шунинг учун ёшларнинг таълим холати нафакат уларнинг ижтимоий ривожланишининг мухим мезони, балки жамиятнинг хавфсизлиги ва тажовузларга карши туришнинг йулларидан биридир, яъни таълим ёш авлоднинг хавфсиз ривожланишини таъминлаш омилидир.

ХУЛОСА

Демак, юкоридагиларга асосланиб, хулосага шуни хам кушиш мумкинки, замонавий шароитда таълимнинг урни ва роли узгариши керак, ёшлар узгарувчан шароитларда ижтимоий мослашишга имкон берадиган билимга мухтож. Шундай килиб, таълимнинг асосий вазифаси ёш авлодга билимларни етказиш ва туплаш эмас, балки уларнинг индивидуал

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1103-1108

структурасида намоён булувчи янги билим манбаидир. REFERENCES

1. Крухмалева О. В. Современные тенденции в получении образовательных услуг // Социс. 2001. № 9. С.83-88.

2. Международная стандартная классификация образования (МСКО): утв. 5 октября 2011 г. на 36 сессии Генеральной конференции ЮНЕСКО. М., 20011., п.12.С. 3.

3. Закон об образовани Республики Узбекистан от 23 сентября 2020 года № ЗРУ-637.

4. Гричаникова И. А. Новые ориентиры инженерного образования // Диагностика и прогнозирование социальных процессов: сб. науч. трудов БГТУ. Белгород, 2003. Вып. 6. С. 33-37.

5. Бондаревская Е. В. Гуманистическая парадигма личностно-ориентированного образования // Педагогика. 1997. № 4. С. 24-31.

6. Дюркгейм Э. Социология образования. М., 1996. С. 126.

7. Дюркгейм Э. Социология и теория познания. М., 1990 С. 320.

8. Дюркгейм Э. Ценностные и реальные суждения // Социс. 1991. № 2. С. 18.

9. Саймон Б. Общество и образование. М., 1989. С.7.

10. Абдулатипов, Р.Г. Воля к смерти (философия кризиса глобального человека) [Текст] / Р.Г. Абду- латипов. - М.: Классика Стиль, 2007. - 191 с.

11. Культурология как наука: за и против: «круглый стол», Москва, 13 февраля 2008 г. [Текст] / науч. ред.: А.А. Гусейнов, А.С. Запесоцкий; Санкт-Петербургский гуманит. ун-т профсоюзов. - СПб. : Изд-во СПбГУП, 2009.

12. https://www.edu.uz/ru/pages/sss; https://www.uzedu.uz/ru/statistika

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.