Научная статья на тему 'МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОҚОТНИ ЎҚИТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС МЕТОДИК-ДИДАКТИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОҚОТНИ ЎҚИТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС МЕТОДИК-ДИДАКТИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

385
93
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маданиятларо мулоқот / маданиятлараро компетенция / компетентлик / этноцентризм / маданиятлараро тафовут. / intercultural communication / intercultural competency / competence / ethnocentrism / intercultural differences.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Феруза Махкамовна Юсупова

Ушбу мақола замонавий педагогиканинг энг долзарб мавзуларидан бирига бағишланган бўлиб, унда маданиятлараро мулоқот компетенциясини ўқитишнинг ўзига хос методик-дидактик хусусиятлари батафсил ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHOD AND DIDACTICAL FEATURES OF TEACHING INTERCULTURAL COMMUNICATION

The article is devoted to one of the most pressing problems of modern pedagogy, which describes in detail the methodological and didactic features of teaching the competence of intercultural communication.

Текст научной работы на тему «МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОҚОТНИ ЎҚИТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС МЕТОДИК-ДИДАКТИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛОЦОТНИ УЦИТИШНИНГ УЗИГА ХОС МЕТОДИК-ДИДАКТИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Феруза Махкамовна Юсупова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола замонавий педагогиканинг энг долзарб мавзуларидан бирига багишланган булиб, унда маданиятлараро мулокот компетенциясини укитишнинг узига хос методик-дидактик хусусиятлари батафсил ёритилган.

Калит сузлар: маданиятларо мулокот, маданиятлараро компетенция, компетентлик, этноцентризм, маданиятлараро тафовут.

METHOD AND DIDACTICAL FEATURES OF TEACHING INTERCULTURAL COMMUNICATION

ABSTRACT

The article is devoted to one of the most pressing problems of modern pedagogy, which describes in detail the methodological and didactic features of teaching the competence of intercultural communication.

Keywords: intercultural communication, intercultural competency, competence, ethnocentrism, intercultural differences.

КИРИШ

Жахон фани ва инновацион фаолиятнинг ютукларидан кенг фойдаланиш жамият ва давлат хаётининг барча сохаларини изчил ва баркарор ривожлантириш, мамлакатнинг муносиб келажагини барпо этишнинг мухим омили булиб бормокда. Жахонда кадрларнинг, хусусан, укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш оркали олий таълим муассасалари фаолиятининг сифати ва ракобатбардошлигини таъминлаш замонавий тенденциялардан бири хисобланади. Хрзирги вактда дунё мамлакатларида укитувчиларни тайёрлашда содир булаётган кескин ислохотлар ушбу муаммо ахамиятини тобора ошишига олиб келмокда.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Сохага оид адабиётларни урганишдан маълум буладики, узга маданиятни урганиш доимо маданиятлараро мулокотнинг назар-эътиборида булган, сабаби мазкур фан тармоги, аслида, уз маданиятини онгли равишда урганиш ва узга маданиятни узлаштириш методикасини ишлаб чикиш жараёнида пайдо булган. Э. Холлнинг фикрича, маданиятлараро таълимни муайян жараён ва методлардан фойдаланган холда амалга ошириладиган максадли, уюштирилган таълим шакли деб караш мумкин. "Маданиятни урганиш" орасидаги ушбу нуктаи назар узга маданият вакиллари билан бевосита алока жараёнида тугридан-тугри, интуитив урганишдан фарк килади. Укув жараёни талабалар учун идрок ва хулк-атвор стереотипларини онгли равишда кенгайтириш ва узгартириш усулларидан бири сифатида, укитувчилар учун эса ушбу стереотипларни узгартириш учун шароитларни онгли равишда яратиш усулларидан бири сифатида каралади. Маданиятлараро таълим маданиятлараро компетентликни шакллантириш, укитишни максад килади. "Маданиятлараро компетентлик" тушунчаси остида ижтимоий куникма ва лаёкатлар комплекси тушунилади, унинг ёрдамида шахс узга маданият вакиллари билан хам ижтимоий-маиший, хам касбий узаро алока жараёнида муваффакиятли мулокотни амалга оширади.

Маданиятлараро мулокотни укитиш деганда узга маданият вакилларининг маданий узига хос стереотип шаклларини тушуниш ва кабул килиш билан боглик, шахснинг уз хулк-атвори узгаришига олиб келадиган индивидуал ривожланиш жараёни тушунилади. Демак, укув жараёнида шахсий тажрибани эгаллашга алохида эътибор каратиладики, бунда маданиятлар орасидаги фарклар инсон хулк-атворини идрок этиш, хис этиш, бунга ишонч хосил килиш, у хакда мулохаза юритишнинг алохида аспектлари (бошкача атганда, "маданий специфика") сифатида каралади.

Маданиятлараро мулокотни укитиш боскичлари хакда сохага оид манбаларда ёзиладики, одатда у куйидаги куникмаларни узлаштиришга каратилган бир неча боскичлардан иборат жараён сифатида каралади:

1. умуман олганда, инсон хулк-атворининг маданий спецификасини англаш (маданиятни англаш/маданий хабардорлик);

2. уз маданиятига хос булган стереотиплар тизимидан хабардор булиш (уз-узини англаш);

3. узаро мулокотга киришиш жараёнида маданий омиллар ахамиятини англаш (кросс-маданий/маданиятлар тукнашувидан хабардорлик).

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

Маданиятлараро мулокот таълими мохияти тулик англашда, узга маданият вакиллари билан мулокотда бегона маданият мотивлари учраши сабабли, биринчи навбатда, "бегонасираш(лик)" ва "этноцентризм" тушунчаларига эътибор каратилади. "Бегонасираш(лик)" тушунчаси бирор-бир изоляцин холатни эмас, балки узларини"бегона" хис киладиган икки шерик уртасидаги муносабатларни англатади. Бу уз-узидан содир булмаиди, лекин хар доим хам узига хос хусусиятлар туфаИли узгани (Сизни) бегона деб кабул киладиган шерикнинг мавжудлигини тахмин килади. Айнан "бегона" нарса узиники булган нарсани узгача нарса деб билишга мажбур килади, шунинг учун "бегоналик"ни хис этиш оркали талабаларнинг маданиятлараро мулокотга булган караши гуё икки нуктада кесишади, намоён булади: узга/бегона маданиятни урганишда ва (бу оркали) уз маданиятини "кашф этиш"да. Инсон уз маданиятини "оддий" деб кабул килишга одатланганлиги, хатто баъзан уни "бегона"ларникидан устунрок, деб хисоблаши сабабли "бегона" маданиятни урганиш оркали уз маданиятини "кашф этиши"и анча кийинчилик тугдиради. Айнан нормаллик ва табиийлик хисси каби этноцентризм хислатлари тез-тез тушунмовчиликка сабаб буладики, маданиятлараро тукнашувларда энг асосийси - узга/бегонани билиш ва уни тушуниш саналади. Шу билан бирга, маданиятлараро мулокот таълими назариясида уз маданиятининг узига хос хусусиятларини англаб етиш (сенсибилизация) маданиятлараро компетентликни узлаштириш йулидаги энг мухим максад эканлиги, бунинг амалга ошиши "бегона" маданиятни англамасдан иложсиз эканлиги таъкидланади.

"Бегонасирашлик" ва "этноцентризм" каби тушунчаларнинг маданиятлараро мулокотга киритилиши уни урганиш жараёнининг муваффакиятини белгилайдиган хал килувчи омил хисобланади. Бу иккита "одатий" дунё тукнашувидаги дастлабки ишончсизликни енгиб утиш учун туртки булади. "Бизникилар" ва "бегона/узгаларники" орасидаги карама-каршилик фикрлаш ва хулк-атвор моделларини урганиш учун мотивга айланади. Маданиятлараро алокада ишончсизликни камайтириш учун такдим этилган У. Гадикунстанинг модели айнан шу гояга асосланади. Маданиятлараро мулокотни укитиш жараёнига "бегонасирашлик"ни киритиш шахс уз маданиятини англаш учун хам мухим ва у шахс узлигини очиб бериш шарти хам хисобланади.

Сохага оид адабиётлар тахлилидан маълум буладики, маданиятлараро мулокотни укитиш буйича катор модлеллар ишлаб чикилган.

М. Баннет модели. Уз ва узга маданият орасидаги фаркларни тан олиш ва уларни маданиятлараро мулокотни укитиш учун мотивация сифатида

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

фойдаланиш концепцияси назарияси америкалик маданиятшунос М. Беннетт томонидан ишлаб чикилган модел хисобланади. У укув жараёнини узаро алмашинувчи катор боскичлар кетма-кетлиги деб карайди. Иккала модел хам укув жараёнининг бошлангич ва якуний боскичларини белгилашда узаро мос келади: ривожланиш жараёни талабанинг этноцентризм холатидан бошланади ва талаба онгли равишда узга маданиятни кабул килганда, шунингдек, узини кулай хис килганда, яъни этнорелятивизм позициясига утганда тугайди. Таълим жараёнининг олти боскичининг хар бири узгарувчан муносабатни, яъни талабанинг уз маданияти ва узга маданиятлар ораасидаги фаркларга булган муносабатини акс эттиради. Боскичма-боскич караш ва хулк-атвор буйича маданий специфик шарт-шароит, узаро богликликларни узлаштириш даражаси ортиб боради, бу, уз навбатида, талаба карашларининг этноцентризмдан (дастлабки уч боскич) этнорелятивизмга (сунгги уч боскич) узгариши билан намоён булади. Маданиятлараро мулокотни ургатиш модели боскичларини "босиб утиши" оркали талаба машгулот мазмун-мохиятини, уни ташкил этиш мантигини тушуниш ва уни муваффакиятли узлаштириш имкониятига эга булса, укитувчи ушбу жараёнда машгулотни олиб бориш методларини куллайди, тажриба орттиради, колаверса, бу борадаги уз шахсий нуктаи назарини ишлаб чикади. М. Беннет (1993, 29-65) илмий хулосаларига кура, мазкур модел боскичларининг асосий хусусиятлари куйидагича:

Этноцентрик боскичлар

(1) Маданиятлараро тафовутларни тан олмаслик. Бу хол узга маданият вакиллари билан узаро мулокотга киришиши тажрибасига эга булмаган хамда факат якка маданият мавжуд мухитда улгайган шахслар билан содир булади. Маданиятлар орасидаги тафовутлар тан олинмайди ва купи билан, ута умумбашарий стереотипик "миш-миш"ларга чек куйилади: "немислар миллатчи", "хитойликлар сарик танли", "америкаликлар сехргар" ва хк.. Уз маданияти ягона ва табиий хаёт тарзи деб каралади.

(2) Маданиятлараро тафовутларни кабул килмаслик. Маданиятлар орасидаги тафовутлар тан олинади, аммо, шу билан бирга, уз маданиятида кабул килинган кадрият ва меъёрлар ягона "тугри" кадрият деб кабул килинади, узга маданиятларнинг хулк-атвор тизимлари рад этилади ва камситилади: "Европаликлар болаларни ёмон куришганлари учун фарзандли булишни истамайдилар", "Барча немислар шароитларни хисобга олишга кодир эмаслар" ва хк..

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

(3) Маданиятлараро тафовутларни минималлаштириш. Ушбу боскичда шахс узга маданиятнинг хулк-атвор ва карашларидаги муайян фаркларни тан олади, лекин кадриятлар тизимлари, яъни хаётда нимага интилиш ёки нимадан кочиш кераклиги хакдаги гоялар барча маданиятларда бир-бирига тугри ва мос келади, деб хисоблайди: "Хдмма одамлар мохиятан бир хил ва биз америкаликлар сингари пул ва шухратга интилишади" ва х.к.

Этнорелятивистик боскичлар борасида суз юритилган манбалар тахлилидан аён буладики, бунда дастлабки боскич (4) маданиятлараро иафовутларни тан олиш хисобланади. Турли маданият вакилларининг хулк-атвори ва дунёкараши орасидаги фарк аник эътироф этилади, шу билан бирга, бу аник ижобий ёки салбий деб бахоланмайди: "Улар бизга караганда бутунлай бошкача яшашади".

(5) Маданиятлараро тафовут/фаркларга мослашиш. Ушбу боскичда шахс нафакат маданий тафовутларни кораламасдан идрок этади, балки у уз маданий специфик вазиятига караб уз хатти-харакат, уз хулк-атворини узгартириши, алока/мулокот шеригининг хатти-харакатларини мос равишда талкин килиши, унга шу тарзда муносабат билдирадики, бунда алока/мулокот муваффакиятли, хеч кандай нокулайликларсиз амалга ошади. Мазкур боскич маданиятлараро укув жараёнининг максади саналади хамда маданиятлараро компетентликни узлаштирилганликдан далолат беради.

(6) Маданиятлараро тафовут/фарклар интеграцияси. Ушбу боскичда шу назарда тутиладики, шахс нафакат маданиятлараро мулокотга мослаша олади, балки узга маданиятли шериги хатти-харакатларига муносиб жавоб бериш, муносабат билдиришга кодир булди, уз караши ва хатти-харакатини икки ёки катор маданиятларга караб "уналтириши, узгартириши" мумкин, узини айни дамда уз ёки узга маданият вакили сифатида хис килиши мумкин. одатда бу шахснинг икки ёки куп маданиятлараро узлигини ифодалайди, бундай компетентликка, биринчи навбатда, икки ёки ундан ортик маданиятлар доирасида социализация ва маданийлашув жараёнидан утган одамлар эришишади (масалан, аралаш маданиятли никохдан тугилган фарзандлар).

Юкорида тилга олинган хулосалар (боскичлар), албатта, аъло даражадаги типик моделни англатади. Бу хамма ушбу хар бир боскични "бошдан кечириши" мумкин ёки шарт дегани эмас. Беннетт хулосаларидан билиш мумкинки, юкорида кайд этилган сунгги боскични узида шакллантирган шахсда муайян муаммолар пайдо булиш эхтимоли мавжжуд, чунки бунда барча маданий тамойиллар нисбийлиги назарда тутилади, бу эса шахснинг уз узлигини

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

йукотилиши/бузилишига олиб келиши мумкин ("маданий хамелеон" булиш хавфи). Бундан ташкари, ушбу модел барча боскичларда кандай харакатланиш меъёрларини белгилаб беришни назарда тутмайди: масалан, шахсият ёки шахс рухий мувозанати учун жиддий тахдид маданиятлараро мулокот таълими муваффакиятига тусик булиши мумкин. Шунингдек, маданиятнинг баъзи сохаларида (масалан, кийиниш ёки овкатланиш) компетентликка эришган шахс айнан мазкур узга маданиятга хос хулк-атвор ёки кадриятларга мослашиши ёки уларни тан олмаслиги мумкин.

Х,ар бир маданиятлараро учрашувда мулокот шериги ёт маданиятга тегишли эканлигини, уз этноцентрик карашини куриш ва англаш зарурати маданиятлараро мулокотни укитиш методикасида мухим саналади. Зеро, маданиятлараро таълимда амалга ошириладиган вазиятлар бир-биридан кескин фарк килиши мумкин булса-да, уларнинг умумий характерли хусусияти бор: улар, бошка барча таълим турларидан фаркли уларок, талабадан уз "маданий бойлик"ларини кайта куриб чикишни талаб килади, бу эса уз навбатида, шахсий идентификациянинг мухим таркибий кисми хисобланади. Она-маданият инсон томонидан болалик даврида онгсиз тарзда, танкидий тушунча, карашларсиз кабул килинади. Ёши катталар эса маданиятлараро фаркларга эътибор каратишади, шу тарзда муайян маданият вакилларига хос булган умумий нарса "табиий" деб кабул килинади. Маданиятлараро мулокотни урганиш талабадан уз маданиятида кабул килинган хатти-харакатларнинг ягона "табиий" маданият эканлигига шубха билдиришни ёки хаттоки ушбу хатти-харакатни тубдан узгартиришни талаб килади. Мутахассисларнинг ёзишича, уз "маданий МЕНлиги" билан тукнашиш жиддий эмоционал кечинмаларни келтириб чикариши мумкин, бу одатда "маданиятлараро мулокотни урганиш"да давом этиш истагини сусайтиради, хатто бундай хохишнинг йуколишига олиб келади. Маданиятлараро мулокотни ургатиш тажрибасидан аён буладики, мазкур муаммо устида етарли даражада иш олиб бориш, биринчи навбатда, эмоционал таълим даражасидагина амалга оширилиши мумкин. Бошка таълим шакллари учун муваффакиятли кулланиладиган интеллектуал таълим методлари узга хулк-атворлар тизимини узлаштириш ва хатти-харакатлар репертуарини кенгайтириш учун етарли булмайди. Таълимнинг интеллектуал, аффектив ва хулк-атвор аспектлари орасидаги чамбарчас богликлик хакидаги ушбу тезисни овкатланиш маданиятига оид куйидаги мисол билан тасвирлаш мумкин: узга маданиятга тегишли муайян таом гайритабиий хидли туюлиши, ушбу таом узга маданият вакили - мезмон томонидан пичок, кошик(прибор)ларсиз (яъни, кул билан)

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

истеъмол килиш таклиф этилиши мумкин/зарур. Бирок, эмоционал даражада эса "уни" шу тарзда ейишни рад этиш кучли реакциясини келтириб чикариши мумкин (хатто жисмоний). Агар бу муаммо бартараф этилса, унда ушбу кай тарзда, яъни кандай овкатланиш одоби билан истеъмол килиш кераклиги муаммоси пайдо булади.

Маданиятлараро мулокотни ургатиш жараёни бошида хар бир шахсда мураккаб савол тугилади: "Менинг маданиятим - бу нима?". Ва бу, уз урнида, педагоглар олдига янги дидактик муаммони куяди. Амалда ахамиятсиздек туюладиган, хис этилмайдиган "маданий линзалар" уз маданиятимиз сифатида дунёкарашимизни кай тарзда белгилайди?

Биз уз маданиятимизни "булиша оладиган" шахслар билан мулокотга киришганда, маданият хакида уйлашимиз шарт эмас, биз тугридан-тугри "иш масаласига утишимиз" мумкин. Она-маданиятининг хакикий/табиийлиги нуктаи назаридан хар бир шахс уз маданиятини нормал/табиий/хакикий деб кабул килади, шу оркали бошка маданият вакилларини, дунё маданий асосларини бахолайди. Биз уз этноцентризмимизни рефлекция ёрдамида бошкаришимиз, уни камайтиришга харакат килишимиз мумкин, аммо уни бутунлай йук килиш мумкин эмас, колаверса, агар узлигимиз тахдид остида колса, у хатто кучайиши мумкин, бу узликнинг химояси булиб хизмат килади. Маданиятлараро компетентликка асосланган феъл-атвор этноцентрик муносабатларни камайтириш учун доимо онгли муносабат, харакатни талаб килади.

"Одатий/нормал" ва "табиий" деб саналмайдиган холатларга мослашиш, узга маданият стереотип ва кадриятларига тик караш хар бир шахс учун эмоционал юк булиб туюлади. Бу каби эмоционал жараён олий таълимда хам мавжуд булиб, бунга укитувчилар жиддий муносабатда булиши, хатто уни кайта ишлаб чикиши талаб этилади. Педагогикага оид манбалар тахлилидан маълум буладики, таълим когнитив-интеллектуал, хулк-атвор ва аффектив жаражада амалга ошади. Олий таълимнинг узига хос хусусияти, хусусан, имтихонлар (жорий, оралик, якуний назоратлар) шаклида талабалар билимини доимий назорат килиниши шуни англатадики, ОТМ талабалари, биринчи навбатда, когнитив-интеллектуал даражада таълим олишади. Бу хулк-атвор ва аффектив даражадаги таълимга одатланмаган талабаларнинг тахминларига тугри келади. Шу билан бирга, аффектив ва ситуацион-хулк-атвор аспектларни хисобга олмайдиган факат назарий, когнитив йуналтирилган маданиятлараро таълим муваффакиятсизликка учраши аник. Шундай килиб, хар кандай маданиятлараро мулокот укитувчиси аниклаши, хал килиши зарур булган дилеммага дуч келади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

Маданиятлараро мулокотни ургатиш дидактикаси ва методикаси борасидаги куйидаги мулохазалар хорижий олий таълим тажрибасига асосланади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Урганилган манбаларда ёзилишича, она маданиятнинг узига хос хусусиятларини хис, идрок эишни тарбиялаш жуда мураккаб жараён: (1) табиий/одатий хулк-атвор меъёрларини англаш, айникса, яккамаданий (монокултурал) гурухларда (талабалар аудиториясининг куп кисми шунга киради) кийин; (2) интеллектуал таълим методларига урганиб колган укувчилар дархол эмоционал ва хулк-атвор даражасида ишлашга мослаша олмайдилар. Аммо юкоридаги манбаларда кайд этиладики, мавзунинг назарий асосларини узлаштиришга тайёрлик уз шахсиятининг маданий-специфик жихатлари билан богланганда янада ортади. Уз маданият тизимининг яширин элементларини англашга, улар уз хулк-атвор, хатти-харакатларига кандай таъсир килишини тушунишга шахсий идрок ёрдам беради. Академик таълим тизимига кабул килинган умумий ёндашувлар доирасида ОТМларда маданиятлараро мулокотни укитишда муайян муаммолар хам кузга ташланади. Жумладан, ОТМдаги таълим жараёнида маданиятлараро укув дастурига аффектив ва хулк-атвор элементларини киритиш, асосан интеллектуал таълимга каратилган ОТМ дастурининг анъанавий гоялари ва талабларига зид булиши мумкин. Хулоса. Хулоса урнида кайд этиш мумкинки, ОТМ дастурининг маданиятлараро мулокот дидактикасида шундай ёндашувлар ишлаб чикилиши керакки, талабалар маданиятлараро компетентликни эгаллай олишсин. Таълим нафакат интеллектуал (билим бериш), балки аффектив (хиссий алокалар) ва хулк-атвор даражасида хам олиб борилиши керак. Бу холда машгулот/дарс/тренингнинг асосий максади уз ва узга маданиятларни урганиш, идрок этиш маданиятлараро мулокот жараёнида муваффакиятли харакат учун асос булади.

ХУЛОСА

Ушбу максадга эришиш учун дарс-машгулотларда жуфт, гурух булиб турли машк ва ролли уйинлар оркали маданиятлараро тренинглар олиб борилади. Бундан ташкари, этнология ва маданий антропологияда кенг таркалган автобиографик баён килиш методидан хам фойдаланилади: талабалар маданиятлараро учрашув/тукнашувлар билан боглик уз хаётий бошкечинмаларини сузлаб берадилар, бунда улар узга маданиятнинг ётлигини хис килганлари, хатто "маданий шок"ни бошдан утказганларини изохлаб

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

беришади. Бундай эпизодлар хаётий булганлиги сабабли маданиятлараро мулокот муаммоларини тасвирлаш учун кул келади. Бу талабаларга "холат/вазиятга кириш" ва маданиятлараро зиддиятга узларини куйиб куришлари, бу хис килишларига имкон беради. Ушбу "хакикий хаётий вазиятни тиклаш" антропологик усули Э. Холл томонидан укув жараёнида маданиятлараро тукнашувларни машк килиш учун фойдаланилган. Бу шахсий тажриба, уз маданий узига хослик хамда маданиятлараро тафовутларнинг нисбийлигига холисона бахо бериш имкониятини беради. Бирок, талабалар билан утказиладиган бундай уйинлар мавзунинг катъий илмий асосларини пасайишига олиб келиши мумкинлигини рад этиш мумкинки, чунки айнан мана шундай ноанъанавий укитиш методлари ОТМ дастурлари билан реал хаёт орасидаги богликликни таъминлайди.

REFERENCES

1. Hall E. The Paradox of Culture // In the Name of Life. Essays in Honor of Erich Fromm. New York, 1971. -P. 235.

2. Maletzke G. Interkulturelle Kommunikation. Zur Interaktion zwischenMenschen verschiedener Kulturen. -Opladen, 1996. -S. -28.

3. Bennett., Castiglioni I. Embodied Ethocentism and the Feeling of Culture. Thousand Oaks: 2004. -Р. -263.

4. Gudykunst W. B. Toward a Theory of Interpersonal and Intergroup Communication: An Anxiety/Uncertainty Management (AUM) perspective // Intercultural Communication Competence. Newbury Park: 1993. -P. 33-71.

5. "Маданий линзалар" - culture lenses. - "Уз маданиятимиз билан буялган, йугрилган линзалар" оркали дунёни метафорик маъно оркали ифодалаш, бу бизнинг бошка маданиятлар хакидаги тасаввуримизни белгилайди, бизнинг эътикодимиз ва муносабатимиз маданиятга боглик (маданият "эгалари" уз маданиятини устувор марказий (бу эрда маданиятнинг этноцентризми намоён булади) ва бошка маданиятларни бахолаш улчови сифатида куришга мойил). Словарь терминов межкультурной коммуникации / И.Н. Жукова, М.Г. Лебедько, З.Г. Прошина, Н.Г. Юзефович; под ред. М.Г.Лебедько и З.Г. рошиной. - М.: Флинта: Наука, 2013. - С. 215

6. Юсупова, Ф. М. (2019). К ВОПРОСУ ОБ ОБЩНОСТИ И ОТЛИЧИТЕЛЬНЫХ ПРИЗНАКАХ ПАРЕМИОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ ЯЗЫКА. ББК 81 П996, 99.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-308-317

7. Юсупова Феруза Махкамовна. (2020). О преподавании русского языка в условиях модернизации образования. Международный журнал искусство слова, (3), 257-264.

8. Юсупова, Ф. М. (2021). ОБ ОСОБЕННОСТЯХ ОБУЧЕНИЯ РУССКОМУ ЯЗЫКУ В УСЛОВИЯХ ИНОГО НАЦИОНАЛЬНОГО ОКРУЖЕНИЯ. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES, 2(6), 1324-1329.

9. Юсупова, Ф. М. (2021). О МЕЖПРЕДМЕТНЫХ СВЯЗАХ В ПРЕПОДАВАНИИ РУССКОГО ЯЗЫКА. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES, 2(4), 182-185.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.