Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДАГИ МАВЖУД МИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИКНИ САҚЛАБ ҚОЛИШ ВА ЯНАДА РИВОЖЛАНТИРИШГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР'

ЎЗБЕКИСТОНДАГИ МАВЖУД МИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИКНИ САҚЛАБ ҚОЛИШ ВА ЯНАДА РИВОЖЛАНТИРИШГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

272
70
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / миллат / миллатлараро муносабатлар / миллатлараро тотувлик / бағрикенглик / тенг ҳуқуқлилик / жамият / давлат / сиѐсий вазият / ижтимоий тараққиѐт / миллий ўзликни англаш. / globalization / nation / interethnic relations / interethnic harmony / tolerance / equality / society / state / political situation / social development / national self-consciousness

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы —

Ушбу мақолада бугунги глобаллашув жараѐнида республикамиздаги мавжуд миллатлараро тотувликни ва бағрикенгликни сақлаб қолиш ва янада ривожлантириш, мазкур жараѐнга салбий таъсир этувчи омиллар тадқиқ этилган. Шунингдек жамият беқарор ривожланишига салбий таъсир этувчи омилларни бартараф этишга доир амалий чора-тадбирларни тизимли равишда амалга ошириш ҳамда такомиллаштириб бориш зарурияти тўғрисида хулосалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses the factors that negatively affect the process of preserving and further developing inter-ethnic harmony and tolerance in our country during the current globalization process. It also draws conclusions about the need for systematic implementation and improvement of practical measures to eliminate factors that adversely affect the well-being of the community.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДАГИ МАВЖУД МИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИКНИ САҚЛАБ ҚОЛИШ ВА ЯНАДА РИВОЖЛАНТИРИШГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

УЗБЕКИСТОНДАГИ МАВЖУД МИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИКНИ САЦЛАБ ЦОЛИШ ВА ЯНАДА РИВОЖЛАНТИРИШГА ТАЪСИР

ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР

Ба^одир Мирзаевич Цандов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти в.б. доценти (PhD)

kandov 1976@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бугунги глобаллашув жараёнида республикамиздаги мавжуд миллатлараро тотувликни ва багрикенгликни саклаб колиш ва янада ривожлантириш, мазкур жараёнга салбий таъсир этувчи омиллар тадкик этилган. Шунингдек жамият бекарор ривожланишига салбий таъсир этувчи омилларни бартараф этишга доир амалий чора-тадбирларни тизимли равишда амалга ошириш хдмда такомиллаштириб бориш зарурияти тугрисида хулосалар берилган.

Калит сузлар: глобаллашув, миллат, миллатлараро муносабатлар, миллатлараро тотувлик, багрикенглик, тенг хукуклилик, жамият, давлат, сиёсий вазият, ижтимоий тараккиёт, миллий узликни англаш.

ABSTRACT

This article discusses the factors that negatively affect the process of preserving and further developing inter-ethnic harmony and tolerance in our country during the current globalization process. It also draws conclusions about the need for systematic implementation and improvement of practical measures to eliminate factors that adversely affect the well-being of the community.

Keywords: globalization, nation, interethnic relations, interethnic harmony, tolerance, equality, society, state, political situation, social development, national self-consciousness.

КИРИШ

Бугунги кунда миллат, миллий давлатчилик, миллий мафкура долзарб масалалардандир. Файласуф олим С.Отамуратовнинг таъкидлашича "Бугун глобаллашувнинг авж олиши шароитида миллатни асраш глобал муаммога айланмокда. Чунки у жараён "кичик" ва кам тараккий килган мамлакатлардаги халк (миллат)ларни йирик ва тараккий килган мамлакатлар хамда уларда

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

яшаётган халк (миллат)ларга кушилиб кетиш хафини кенгайтирмокда. Бундай шароитда уз давлатига эга булиш мамлакатларнинг ана шу хафдан химояланишида мухим ахмиятга эга булади"[1, 77]. Глобаллашув натижасида миллатларнинг интеграцияси охир окибат миллийликни йуколишига олиб келади, каби башоратларга карши уларок, XXI асрда хам миллатнинг мавкеъи кескин узгармади. "Миллат булиш бизнинг давримизнинг сиёсий хаётидаги энг мухим конуний кадрият"[2, 27] лигича колмокда. Миллат, халк мавжуд экан маданиятини ривожлантириш ва маданий эхтиёжларини кондиришга мудом эхтиёж сезади. Маданий ривожланиш ва маданий эхтиёжларни кондириш инсон, жамият мавжудлигининг, ижтимоий тараккиётнинг шартидир. Глобаллашув замонавий куринишда интеграциянинг куп даражали ва серкирра тизими сифатида намоён булмокда, шу жумладан миллий интеграциялашув хам авж олиб бораётган бир даврда миллий харакатларнинг кучайиши, миллатлар ва миллатчиликнинг келиб чикиши, уларнинг мохияти, шаклланиши ва ривожланиши тамойиллари, харакат механизмлари тугрисида бир катор мухим масалалар юзага келмокда. Миллий масалалар нафакат давлатнинг ички ва ташки сиёсати даражасида, балки жамиятнинг барча сохаларида хам мухим роль уйнамокда. Мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотлар ва бунёдкорлик ишлари натижасида халкимизнинг онгу тафаккури, дунёкараши узгармокда. Юртимизда хукукий давлат, фукаролик жамиятини барпо этишда "Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари"[3] деган хаётбахш гоянинг ахамияти тобора ортиб бормокда. Янги этносиёсий парадигма мазкур соха оммавий ахборот воситаларининг миллатлараро муносабатларни мустахкамлашдаги урнига алохида эътибор каратади, чунки улар турли миллат ва элатларга мансуб маданий кадриятларни саклаб колиш, уларни тараннум этиш, бошкаларни бундай маданиий бойликлар билан таништириш функциясини бажарадилар. Шунингдек, Узбекистонда истикомат килувчи турли миллат ва элатларга мансуб фукароларимиз тарихий ватанларидаги миллатдошларини уз хаёти, ютуклари, тажрибалари билан таништириш имкониятига эга буладилар. Матбуот, радио, телевидения узига хос усуллар билан кишилар рухиятига ва онгига таъсир курсатувчи, жамоатчилик фикрини шакллантирувчи восита эканлигини хам инобатга олсак, уларнинг миллатлараро тотувлик гоясини сингдиришдаги урни ва ахамияти юкори эканини англаймиз. Умуман олганда бутун замонавий глобаллашув даврида дунёда миллий масалага эътибор ошиб боришининг сабаби, миллий

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

омилнинг хар бир инсон хаётида, ижтимоий хамда сиёсий жараёнларда уз таъсирини йукотмаганлигидадир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бугун миллатлараро муносабатлар муаммоси турли ижтимоий-гуманитар фанларининг бевосита ёки билвосита тадкикот объектига айланиб, дифференциаллашган йуналишлари пайдо булмокда. Бу эса мазкур ижтимоий ходисанинг фалсафий муаммоларини мажмуавий-тизимли урганиш, мавжуд эмпирик, статистик, социологик ахборотларни умумлаштириб, уларнинг универсаллашган назарий-методологик асосларини яратиш заруриятини юзага келтирмокда. Ж.Альтермей, Й.Эмир, Ж.Альпорт, Е.Аропсон, Б.Альтемейер, Т.Адорно, З.Бжезинский, В.Вундт, Г.Лебон ва бошкаларнинг илмий тадкикотлари миллатлараро муносабатлар назариясини мухим концептуал хулосалар билан бойитади.

Инсон хукуклари ва унинг кадр-киммати етакчи уринда турган демократик давлатда миллатлараро муносабатлар баркарор ривожланади. Миллатлараро муносабатлар негизида эса хар бир миллатнинг узаро алокалари ижтимоий ривожланишни таъминлайди. Бу жараёнларнинг турли мамлакатлардаги алохидалик, хусусийлик, умумийлик конуниятлари Р.Абдуллатипов, Ю.В.Бромлей, Э.Геллнер, З.А.Дадабоева, В.И.Козлов, А.А.Магомедов, С.Е.Рибаков, Г.У. Солдатова, В.А.Тишков, А.В.Торкунов, Б.Сидиков ва бошкаларнинг тадкикотларида уз ифодасини топган. Мазкур илмий изланишларнинг йуналишлари ранг-баранг, концептуал ёндашишлари гохо бири-биридан кескин фарк килади, баъзиларида муаммоларни чукурлаштиришга, хатто глобализм байроги остида космополитизм таргиб этилади. Уларни бу уринда бахолаш, мохиятини очиб бериш имконияти йук, бирок юкоридаги муаллифлар ранг-баранг, мураккаб, ички зиддиятларга тула миллатлараро муносабатларни мавжуд карама-каршиликлари, хатто деструктив, агрессив жихатлари билан очиб беришга интиладилар. Миллатлараро муносабатлар хар доим хам деструктив, агрессив ходиса сифатида келавермайди, аммо маълум бир обектив ва субъектив сабаблар боис уларнинг низоларга айланиш эхтимоли йук эмас. Шу билан бирга, биз юкоридаги тадкикотчиларнинг асарларидаги этномуносабатларни мустахкамлаш ва ривожлантириш борасидаги хулосаларига, тавсиялари ва ёндашишларига таянамиз, бу эса Республикамиздаги этномуносабатларни, янада мустахккамлашга имкон яратади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

Мустакиллик Узбекистонда миллий сиёсат ва миллатлараро муносабатларни мустахкамлаш масаласини холис урганиш, уни фалсафий англаш билан боглик назарий-методологик масалаларни том маънода илмий асосда ташкил этиш имкониятини яратди. Бу борада Э.Юсупов, КХоназаров, И.Эргашев, С.Отамурадов, А.Очилдиев, Н.Маманазаров, С.Сафаев, В.Кучкоров, И.Жабборов, А.Пулатов, А.Аскаров каби файласуф, сиёсатшунос, маданиятшунос, тарихчи олимларимиз томонидан олиб борилаётган илмий изланишларни алохида кайд этиш зарур.

Мавжуд илмий адабиётлар ва изланишлар тахлили Узбекистонда миллатлараро муносабатларни ривожлантиришнинг ижтимоий-фалсафий хусусиятлари хали мустакил тадкикот объекти сифатида урганилмаганини курсатади. Узбекистонда миллатлараро муносабатларни ривожлантириш масалаларига оид куплаб монография ва китоблар чоп этилмокда. Бирок янги этносиёсий парадигманинг узига хос хусусиятлари, миллатлараро муносабатларни ривожлантиришдаги урни хали тадкик этилмаган.

Узининг таркиби ва мазмуни жихатидан хилма-хил халклар бирлигидан ташкил топган бизнинг жамиятимизда миллатлараро тотувликни саклашга алохида эътибор бериб келинмокда. "Узбекистоннинг бойликлари куп, лекин бизнинг энг катта бойлигимиз, энг катта кадриятимиз, бу - жамиятимизда хукм сураётган тинчлик, миллатлараро дустлик ва хамжихатликдир". Шу нуктаи назардан караганда, бугунги кундаги яна бир мухим вазифа мамлакатимизда миллатлараро тотувлик гоясининг доимий устувор булишини таъминлаш билан боглик. Бунда инсонпарвар, адолатли, хукукий жамият куришни уз олдига максад килиб куйган мамлакатимиз ахолиси онгида хар бир миллатнинг уз миллий маданияти борлигини, хар бир этнос, этник гурух дунёда ягона эканини, уларга нисбатан хурмат билан муносабатда булиш, зинхор бирини бошкасидан устун куйиш мумкин эмаслигини назардан кочирмаслик нихоятда мухим хисобланади. Бугун миллатлараро муносабатларни йулга куйиш бир давлат худудида кечадиган ходисалар эмас, улар халкаро, айникса минтакавий ахамият касб этади. Шу нуктаи назардан караганда, этносиёсат миллий давлатлар томонидан ишлаб чикилса ва амалга оширилса-да, у мудом халкаро ёки минтакавий резонанс берадиган ходисага айланиб бормокда. Миллатлараро муносабатларнинг ушбу нозик, мураккаб томонларини тадкик этиш эса мазкур йуналишдаги интеграцион алокаларни позитив томонларини аниклаш, минтакавий алокаларда ижтимоий-сиёсий ва маданий кадриятларга таянишни такозо этади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

НАТИЖАЛАР

Глобаллашув асрида ижтимоий-гуманитар фанларларнинг миллат ва миллатнинг шаклланиши (келиб чикиши) муаммосига бераётган алохида эътибори дунё харитасида мустакил давлатлар сонини ортганлиги билан хам боглик, албатта. Миллат хакидаги Гегельнинг концепцияси давлат тушунчаси билан чамбарчас боглик, чунки замонавий давлат, аввало, миллий давлатдир. Сиёсатчи олим Ш.Авиньери Гегелга миллатчиликнинг маданий-романтик версияси хос эмаслигини таъкидлайди, аммо этатистик миллатчилиги, яъни миллатлар шаклланишида сиёсат, миллий давлатчиликни шаклланишининг асосий омили сифатида курсатилганлиги хакида гапириш мумкин: "Агар биринчи ходиса Гегельга бутунлай бегона булган булса, иккинчисига нисбатан "сиёсий" ёки тугрироги, этатистик жихат, Гегелнинг хиссаси булиб, ва шубхасиз, унинг фалсафасида сиёсий сохалар устунлик килади»[4, 227]. Бундай давлатлар уз олдига, миллий гоя асосида куп миллатли жамиятни бирлаштириш вазифасини куйган, чунки жамият хаётининг энг мухим шартларидан бири турли миллат ва эллат вакиллари уртасида бирлик ва хамжихатлик мухитини яратишдир. Шундай экан миллат, миллий идентификация, миллий узига хосликни урганиш муаммолари узига тобора купрок эътибор тортмокда, уларнинг атрофида куплаб мунозаралар булиб утмокда. Миллий узига хослик ва миллатлараро муносабатлар масалалари, юкорида таъкидланганидай, дунё хамжамиятига интеграллашувни максад килган ва бу йуналишда узгаришлар юз бераётган куп миллатли давлатлар учун долзарбдир, шу жумладан 130 дан ошик миллат ва эллат вакиллари истикомат килувчи Узбекистон учун хам мухим масаладир.

Узбекистон хукумати маданиятда миллийлик ва байналмилаллик нисбатини тугри олиб боришга алохида эътибор бераяпти. Бундай сиёсат мамлакатимизда истикомат килаётган куплаб миллат ва элатлар томонидан куллаб кувватланмокда, келажакка умид багишламокда, миллатлараро муносабатларни мустахкамлаш, жамиятда ижтимоий баркарорликни таъминлашда мухим роль уйнамокда. Миллатлараро муносабатлар фукаролик жамиятини харакатга келтирадиган, унда инсон хукук ва эркинликлари амал килишини таъминлайдиган институтлар фаолияти билан чамбарчас боглик. Х,ар бир институт фаолияти ёки хукумат кабул киладиган карорлар узидан-узи реалликка айланмайди. Агар жамият полиэтник хусусиятларга эга булса, ундаги институтлар фаолияти кабул килинадиган карорлар миллатлар ва элатлар вакилларининг диккатини тортмай колмайди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

Инсон хукуклари ва унинг кадр-киммати етакчи уринда турган демократик давлатда миллатлараро муносабатлар баркарор ривожланади. Миллатлараро муносабатлар негизида эса хар бир миллатнинг узаро алокалари жамиятнинг этник ривожини таъминлайди. Демократик жамиятда миллатлараро муносабатлар ривожини таъминлашда куйидагиларга эътибор каратиш лозим: Биринчидан, миллатлараро муносабатлар жамиятнинг сиёсий-хукукий баркарорлигига куп жихатдан боглик булиб, у уз навбатида этник мувозанатни ва ижтимоий тараккиётни таъминлайди. Иккинчидан, жамиятда хар бир миллатнинг урф-одат, анъана, кадриятлари сингари узига хос хусусиятлари мавжудки, бу нарсалар бошкалардан хурмат ва эътиборни талаб этади. Учинчидан, жамиятда маъавий дунёкарашнинг пастлиги яъни бошка миллатга нисбатан уз миллатини устун куйиш, узга урф-одат, маданият ва анъаналарни менсимастлик хам миллатлараро муносабатларга салбий таъсир курсатади. Туртинчидан, фукаролик жамиятининг истикболини таъминлаш учунмиллий маданий марказлар ва миллий типдаги ташкилотлар фаолиятини умумдавлат ва умумхалк манфаатларига мувофиклаштириш хамда уларни миллий бикикликдан умумтараккиёт томон йуналтириш лозим. Бешинчидан, демократик жамиятда миллатлараро муносабатларда мувозанатни таъминлашда хар бир миллатга хос этнопсихологияни инобатга олиш даркор. Узбекистон илгор, ривожланган мамлакатлар тажрибасига асосланган холда, хукукий демократик давлат куришга интилмокда.

Хукукий демократик давлатда, конуннинг устуворлиги, барча фукароларнинг конун ва мустакил суд олдида тенглиги таъминланади, инсон хукуклари ва эркинликлари кафолатланади, хокимият ваколатларининг булиниш принципи карор топади. Факат шундай давлат этноплюрализмни таъминлаши мумкин. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев такидлаганидак, "Узбекистон миллатлараро тотувлик ва диний багрикенглик сохасида уз анъаналарига доимо содик булиб, бу йулдан хеч качон огишмасдан илгари боради.

Мамлакатимизда турли миллат ва диний конфессиялар вакиллари уртасида узаро хурмат, дустлик ва ахиллик мухитини мустахкамлашга биринчи даражали эътибор каратилади.

Бу - бизнинг энг катта бойлигимиз ва уни куз корачигидек асраб-авайлаш барчамизнинг бурчимиздир.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

Хабарингиз бор, якинда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг ялпи мажлиси томонидан мухим бир хужжат - "Маърифат ва диний багрикенглик" резолюцияси кабул килинди.

Ушбу резолюцияни кабул килиш ташаббуси 2017 йил сентябрь ойида Бош Ассамблеянинг 72-сессиясида Узбекистон томонидан илгари сурилган эди.

Бизнинг таклифимизни Бирлашган Миллатлар Ташкилотига аъзо булган 193 та давлат кенг куллаб-кувватлагани жахон хамжамияти томонидан Узбекистоннинг саъй-харакатларига берилган юксак бахо ва эътироф сифатида барчамизга катта мамнуният ва гурур-ифтихор багишлайди"[5].

Лекин бу борада амалиётда хали катор муаммолар хам мавжудлигини инкор килиш мумкин эмас. Биринчидан, жамият аъзолари ижтимоий онгидаги маъмурий-буйрукбозлик тузуми даврида шаклланган эскича фикрларни хамда истиклол даврида айрим кишиларда уйгонган маданиятни факат миллий асосдагина ривожлантириш мумкин деган нотугри ёндашишни бартараф этиш лозим. Иккинчидан, маданий бойликларнинг Узбекистонни хорижга таништирувчи ролини тугри англаш, уларнинг узига хос визит карточкаси эканлигини таъминлаш лозим. Факат шу тарзда маданий бойликларимиз интеграцияни чукурлаштиришга хизмат килади. Учинчидан, тадбиркор, ишбилармонларнинг маданият, санъат сохасига муносабатларини узгартириш, уларнинг сармоялари хисобига узбек маданиятини чет элларда таргиб килишга эришиш керак.

Маданий мерос - бу жамиятнинг тарихий тажрибаси, маданий ютуклари, у улмас кадриятдир, чунки авлоддан авлодга утиб келадиган маданият унсурларини уз таркибига олади. Б.С. Ерасов фикрича, маданий мерос билан «анъана» тушунчаларини фарклаш зарур. Анъана деганда социум ёки маданиятнинг, улар утмишда булганлиги туфайли, у ёки бу унсурларини тиклаш зарурати билан боглик тиклаш механизми тушунилади. Маданий мерос эса уз мазмун-мохиятига кура кенгрок тушунчадир, чунки у уз ичига яратилган, аммо мазкур жамиятда бирон бир сабаб билан руёбга чикарилмаган нарсаларни хам олади. У доимий равишда расшифровка килиниб, кундалик тартиб-маросимларга мослаштириб борилади, бу эса унинг ижтимоий борликни янгилашнинг кудратли механизми эканлигидан далолат беради.

МУ^ОКАМА

Истиклол узбек уз миллий адабиётини кайтариб берди. Коммунистик мафкуранинг жарчисига айланган "совет адабиёти" урнига узбек миллий адабиёти каддини кутарди, партиявий, синфий ёндашувлардан, мумтоз

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

адабиётга нисбатан кулланилган "диний адабиёт", "феодал-клерикал адабиёт", "сарой адабиёти" дейилган тушунчалардан, бир миллат адабиётини реакцион ва прогрессив окимларга булиб урганишдан воз кечилди[10, 24].

Диний манбаларнинг, жадид адабиётининг сиёсий-мафкуравий акидаларсиз урганилишига нисбатан булган муносабатнинг ижобий хал этилиши жамиятни маънавий жихатдан баркарорлаштиришга шарт-шароитлар яратди.

"Жахон адабиёти" журналининг таъсис этилиши адабий, маънавий хаётда катта вокеа булди. Шу журнал 70 дан зиёд тиллардаги дурдона асарларни узбек тилига угириб укувчиларига такдим этган. Улар ичида Г. Лорка, Э.Хемунгэй, Ж.П.Сартр, А.Камю, Э.Бунюэль, З.Фрейд, Г.Миллер, Э.Эриксон, М.Мураками, О.Хаколи, Ф.Кафна, Д.Олдриж, Т.Уэллс, Г.Хаккард каби турли этномаданиятларга мансуб ижодкорларнинг асарлари бор.

Этномаданий плюрализм ранг-баранг миллий анъаналар, урф-одатларда, ва турмуш тарзларида хам намоён булади.

Миллий анъаналар - маълум бир халк, миллат ва элатларга тааллукли тушунчалар, белгилар, хусусиятлар, фаолият турларининг диахрон давом этиши билан характерланади. Улар турмуш тарзи, менталитети, маънавий олами, маданий бойликлар яратиш жараёнида туплаган тажрибаларни, эришилган натижалар ва ютукларни келгуси авлодларга етказиш усулидир[8, 39].

Миллий анъаналардан миллатнинг бетакрорлиги, миллат хаётининг узига хослиги, ворисликнинг мухим имманент конунлари, жихатлари намоён булади. Хар бир халк, миллат уз анъаналарининг сохиби, уларнинг сакловчиси ва ривожлантирувчисидир. Миллий анъаналар авлодлар рухида ва турмуш тарзида яшайди. Миллий анъаналарнинг таназзули миллатнинг хам таназзулидир.

Собик СССР мафкуравий тазйиклар остида миллий анъаналар "утмиш колдиклари" сифатида бахоланар, уларнинг бархам топиши тугрисидаги гайримиллий ва гайриилмий акидалар таргиб килинар эди. Мустакиллик даврида миллий анъаналарга, уларнинг ижтимоий-тарбиявий имкониятларидан миллатлараро муносабатларни мустахкамлаш ва баркамол инсонни тарбиялашга эътибор кучайди. Бу табиий холдир, чунки мустакилликнинг вазифаларидан бири - давлатга ном берган миллатни юксалтириш, дунёга танитиш, унинг кучини, салохиятини, кобилиятини, эзгу орзу истакларини

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

руёбга чикаришдир. Бундай олийжаноб вазифани миллий анъаналарни тиклаш, уларнинг ижтимоий-тарбиявий, маданий, маънавий имкониятларидан унумли фойдаланиш оркали бажариш мумкин. Шу маънода миллий анъаналар ижтимоий ахлокнинг меъёри, миллатнинг тарихини, акл-заковатини, дидини, орзу истакларини хам ифода этади[9, 124-125].Миллий анъаналар узига хос ва бетакрор вокеалардир. Масалан, эрнинг уз рафикасига ва рафиканинг эрига, уларнинг биргаликда фарзандларига муносабати, кариндош-уругчилик коидалари, кавми-кариндошчилик расм-русумлари, куда-андачилик, хашар, туй-томошаларга боглик саъй-харакатлар, хотира, худойи, маросимлари, махалла-куйчилик, келинга муносабат, келиннинг кайнона-кайнотага муносабати каби анъаналаримиз бизни узга миллатлардан ажратиб туради[9, 59; 117-128]. Шунинг учун хам Форобий фозил шахар - давлатда одамларни турли белгиларига караб хар хил гурухларга булади. Бирок у кишиларнинг диний мазхаби, миллати, иркига эмас, балки табиий хусусиятлари, кобилиятларига, аввало, аклий иктидорига хамда илмларни урганиш, хаётий тажриба туплаш жараёнида орттирган билим ва куникмаларига катта ахамият беради.

Миллатнинг узлигини англаши унинг реал куч сифатида намоён булишининг асосий омилларидан биридир. Узлигини англаган миллат вакиллари узаро манфаатлар ва максадлар ягоналигини тушуниб етади ва мустахкам бирликка асос солади. Тугри, миллат маълум бир умумийликлар асосидаги бирликни англатади. Лекин у качонки узлигини англаб етгандагина тарихий субъект сифатида узини намоён кила олади. Узлигини англаган миллатгина уз кадр-кимматини, обру-эътиборини, ор-номусини химоя килиш учун ёки маълум бир кийинчиликларни енгиб утиш учун бирлашади. Узлигини англаган миллат узга миллатлар манфаатларининг мавжудлигини хам англайди, ихтилофлар ва низоларга олиб келувчи хатти-харакатларни амалга оширмайди. Шунинг учун миллий узликни англаш полиэтник давлатларда этномаданий плюрализмнинг куриниши, атрибути сифатида каралади[10, 112-113;346].

Ижтимоий тараккиётнинг кайси бир киррасига назар ташламайлик, уларнинг барчаси миллий ва миллатлараро муносабатларга богликлиги ва алокадорлигини курамиз. "Юртимизда яшаётган хар кайси инсон миллати, тили ва динидан катъи назар, эркин, тинч ва бадавлат умр кечириши, бугун хаётдан рози булиб яшаши - бизнинг бош максадимиздир"[5]. Шу боис бугунги глобаллашув жараёнида республикамиздаги мавжуд миллатлараро тотувликни саклаб колиш ва янада ривожлантириш, мазкур жараёнга салбий таъсир этувчи

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

омилларни бартараф этишга доир амалий чора-тадбирларни тизимли равишда амалга ошириш хамда такомиллаштириб бориш зарурияти сакланиб колмокда. Бунда республикамиздаги этник гурухлар миллий маънавиятлари тараккиётига кенг имкониятлар яратиш билан бир каторда, мазкур жараёнга глобаллашувнинг таъсирини хам эътибордан сокит килмаслик лозим. Миллатлараро муносабатлар шундай жараёнки, унда тенг хукуклилик, муроса, хамкорлик принципларига таянилади. Ижтимоий, иктисодий, маданий ва сиёсий сохалардаги хамкорлик ихтиёрийдир. Миллий узликни англашнинг ривожланиб бориши бошка миллатлар манфаатларининг ривожланишига акс таъсир этмайди[7, 39]. Тугри бу аввало жараён миллатлардаги багрикенглик билан боглик. Агар миллий узликни англаш багрикенглик тамойилига зид булса, тор миллатчилик ёки этноэгоистик гояларига берилса, у миллатлараро муносабатларнинг ривожланишига тусик булади, жамиятда бекарорлик хамда фукаролараро тукнашувларнинг келиб чикишига замин яратади. Шунинг учун полиэтник мамлакатларда багрикенгликни шакллантириш катта ахамият касб этади. Багрикенглик этномаданий плюрализмнинг ижтимоий таракккиёт манфаатлари билан уйгун тарзда ривожланишига имкон яратади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, бугунги кунда республикамизда кулга киритилган миллатлараро тотувликни таъминлашда имконият яратган чора-тадбирлар миллий узликни кайта тиклаш жараёнлари баркарорликни таъминлашда асосий замин булган хукукий, ижтимоий-иктисодий, маданий ва маънавий механизмлар хакида тахлиллар фикр юритиш имконини беради. Айтиш мумкинки, мамлакатимизда яшаётган хар бир фукаро уз миллий равнаки учун интилишлари хак-хукуклари, эхтиёжларини кондириш учун миллатлараро муносабатларнинг хукукий асоси яратилди. Бу фукароларнинг тенглигини ва эркинлигини таъминлайди, шунингдек, фукароларга тенг сайлов хукукини берилиши барча фукароларни ирки, миллати, дини ва бошка белгиларидан катъий назар, конун олдида тенг деб эълон килиниши туфайли уларни давлат ва жамият хаётида фаол иштирок этишлари учун кенг йул очади. Мавжуд конунчилигимиздаги мазкур коидалар халкаро хукук нормаларига тула мос келиб, Узбекистон конунларини демократик рухдалигини жахон амалиётидаги илгор ютукларни узига мужассам этганидан дарак беради.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

REFERENCES

1. Отамуратов С. Глобаллашув ва миллий-маънавий хавфсизлик. - Тошкент: "Узбекистон", 2013. - Б. 77.

2. Андерсон Б. Воображаемые сообщества. Размышления об истоках и распространении национализма. - Москва: 2001. - С. 27.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "Маънавий-маърифий ишлар тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" карори. 2021 йил 26 март.

4. Гегель Г.В.Ф. Философия права. - Москва: Мысль, 1990. - С. 227.

5. 2019 йилда мамлакатимизни ривожлантиришнинг энг мухим устувор вазифалари тугрисидаги Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. Халк сузи, 2018 йил 29 декабрь.

6. Норматов У. Ижод сехри. - Тошкент: "Шарк", 2007.

7. Мустакиллик изохли илмий-оммабоп лугат. - Тошкент: "Шарк", 1998.

8. Отамурадов С. Глобаллашув ва миллат. - Тошкент: "Янги аср авлоди", 2008.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. Корабоев У.Х. Традиционное народное творчество: проблемы возрождения развития. - Тошкент: "Фан", 1991.

10. Кучкоров В. Миллий узликни англаш ва ижтимоий-сиёсий жараёнлар. -Тошкент: "Akademiya", 2007.

11. Ражабов Р. Узбекистондаги араблар тарихи ва этнографияси. - Тошкент: "Шарк", 2012.

12. Нишонова О. Узбек этномаданиятининг эстетик мохияти. - Тошкент: "Фан", 2013.

13. Кандов Б.М. Глобаллашув жараёнида аёллар хукуклари ва эркинликларининг фалсафий-хукукий масалалари. iScience «Актуальные научные исследования в современном мире». Сб. научных трудов - Переяслав-Хмельницкий, 2021. - Вып. 3(71), ч.9. -С. 65-70.

14. Кандов Б.М. Ёшларда фаол фукаролик позициясини шакллантиришнинг ахамияти. iScience «Актуальные научные исследования в современном мире». Сб. научных трудов - Переяслав-Хмельницкий, 2021. - Вып. 4(72), ч.11. -С. 102106.

15. Кандов Б.М. Замонавий жамиятда гендер тенглиги таъминлаш - устувор вазифа сифатида //«Фалсафа ва хукук» журнали. №2.- Тошкент: 2021. 50-53 бетлар.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-407-418

16. рандов Б.М. Замонавий глобаллашув жараёнида инсон хукуклари ва эркинлиги тамойиллари-нинг ижтимоий-фалсафий асослари // "Имом ал-Бухорий сабоклари" №2. - Самарканд: 2021. 117-120 бетлар.

17. Кандов Б.М. Особенности социального развития молодёжи Узбекистана // iScience «Актуальные научные исследования в современном мире». Сб. научных трудов - Переяслав-Хмельницкий, 2019. - Вып. 12, ч.4. -С. 111-114.

18. рандов Б.М. Глобаллашув шароитида инсон хукуклари ва эркинликларининг фалсафий-хукукий масалалари // "Имом ал-Бухорий сабоклари". №3. - Самарканд: 2019. 125-128 бетлар.

19. рандов Б.М. Инсон хукуклари - ижтимоий феномен: глобаллашув ва шахс эркинликлари тамойиллари//«Фалсафа ва хукук» журнали. №3.- Тошкент: 2020. 79-83 бетлар.

20. Отабек Махаматджанович Норматов.(2020) . ХОРЕЗМСКИЙ ОКРУГ В ПЕРИОД ПОЛИТИКИ РАЙОНИРОВАНИЯ В СРЕДНЕЙ АЗИИ. Актуальные научные исследования в современном мире.(2)5.84

21. Отабек Махаматджанович Норматов (2020). ПОЛИТИКА СОВЕТСКОЙ ВЛАСТИ ПО АДМИНИСТРАТИВНО-ЭКОНОМИЧЕСКОМУ РАЙОНИРОВАНИЮ УЗБЕКИСТАНА (НА ПРИМЕРЕ ФЕРГАНСКОЙ ДОЛИНЫ) . Современное состояние и пути развития. 5(13)174-177

22. Отабек Махаматджанович Норматов (2019) Рассуждения об истории районирования Кашкадарьинского округа. Актуальные проблемы науки и образования в современном ВУЗе. 297-302.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.