Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИГИ ТАЪМИНЛАШ УСТУВОР ВАЗИФА СИФАТИДА'

ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИГИ ТАЪМИНЛАШ УСТУВОР ВАЗИФА СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

435
101
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
гендер / гендер тенглик / хотин-қизлар ҳукуқлари / феминистлар / жинсий тенглик. / gender / gender equality / women's rights / feminists / gender equality.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Жуммагул Номазовна Абдурахманова

Ушбу мақолада Жаҳон мамлакатлари тажрибасида гендер масаласи, унинг тарихи, жумладан аѐллар ҳуқуқларининг таъминлашга доир олиб борилаѐтган ислоҳотлар ҳақида сўз юритилади. Бундан ташқари Ўзбекистонда мустақиллик йилларида гендер тенгликка эришиш йўлида амалга оширилатган жуда катта ишлар, шунингдек, оиланинг ижтимоий муҳофазаси, оналик ва болалик мухофазасига қаратилатган масалаларига урғу берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ENSURING GENDER EQUALITY IN MODERN SOCIETY IS A PRIORITY

This article examines the problem of gender in the experience of countries around the world, its history, including the ongoing reforms to ensure women's rights. In addition, the emphasis was placed on the great work done in Uzbekistan over the years of independence to achieve gender equality, as well as on issues of social protection of the family, protection of motherhood and childhood.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИГИ ТАЪМИНЛАШ УСТУВОР ВАЗИФА СИФАТИДА»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-400-406

ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИГИ ТАЪМИНЛАШ -

УСТУВОР ВАЗИФА СИФАТИДА

Жуммагул Номазовна Абдурахманова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти Тарих фанлар номзоди, доцент

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Жахон мамлакатлари тажрибасида гендер масаласи, унинг тарихи, жумладан аёллар хукукларининг таъминлашга доир олиб борилаётган ислохотлар хакида суз юритилади. Бундан ташкари Узбекистонда мустакиллик йилларида гендер тенгликка эришиш йулида амалга оширилатган жуда катта ишлар, шунингдек, оиланинг ижтимоий мухофазаси, оналик ва болалик мухофазасига каратилатган масалаларига ургу берилган.

Калит сузлар: гендер, гендер тенглик, хотин-кизлар хукуклари, феминистлар, жинсий тенглик.

ENSURING GENDER EQUALITY IN MODERN SOCIETY IS A PRIORITY

ABSTRACT

This article examines the problem of gender in the experience of countries around the world, its history, including the ongoing reforms to ensure women's rights. In addition, the emphasis was placed on the great work done in Uzbekistan over the years of independence to achieve gender equality, as well as on issues of social protection of the family, protection of motherhood and childhood.

Keywords: gender, gender equality, women's rights, feminists, gender equality.

КИРИШ

Хрзирги кунда мамлакатимизда янги Узбекистонни барпо этишнинг улкан имкониятлари яратилиб, шиддатли ислохотлар давом этмокда. Юртимизни ривожланишнинг янги боскичига катъий кадам куйганлигини англатадиган 2017 - 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси доирасида амалга оширилаётган демократик ислохотларнинг асосий максади -инсон, унинг хукук ва эркинликлари, конуний манфаатлари энг юксак кадрият

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-400-406

сифатида тан олинадиган хукукий демократик давлат ва адолатли фукаролик жамиятини куришдир. Бу жихатдан Президентимиз Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга такдим этган Мурожаатномасидаги янги Узбекистонни буюк тарих, буюк давлат, буюк маданият яратган, мехнаткаш, азму шижоатли, адолатни кадрлайдиган халкимиз билан биргаликда барпо этамиз хамда ислохотлар натижасида халкимиз учун фаровон ва муносиб турмуш шароитини яратиб беришимиз зарур, деган сузлари бугунги давр талабини акс эттиришини алохида таъкидлаш лозим. "Жамият - ислохотлар ташаббускори" деган янги гоя кундалик фаолиятимизга тобора чукур кириб бораётганлиги ва унга таяниб иш курилиши зарурлиги ана шу серкирра жараённинг мазмун-мохиятини англатади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Макола умум кабул килинган тарихий методлар-тарихийлик, кетма-кетлик, киёсий-мантикий тахлил, холислик тамойиллари асосида ёритилган. Хотин-кизларнинг сиёсий хаётдаги ролини ошириш буйича узгаришлар сиёсий сохага хам таъсир килди. Хусусан, Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати таркибида аёллар хукукларини таъминлаш ва камситишнинг хар кандай шаклига бархам бериш буйича, миллий конунчиликда халкаро стандартларни уйгунлаштириш, хотин-кизларнинг гендер камситилишига йул куймаслик максадида Хотин-кизларнинг гендер тенглигини химоя килиш буйича комиссия тузилди. Бундан ташкари, мехнатга оид хукукларнинг кафолатлари ва куллаб-кувватлашни янада кучайтириш, уйдаги зуравонлик курбонларига ёрдам бериш максадида зуравонликдан жабр курган шахсларни реабилитация килиш ва мослаштириш маркази ташкил этилди. «Узбекистон Республикаси Олий Мажлисига сайлов тугрисида»ги конуннинг 22-моддасига кура сиёсий партиялар томонидан ^онунчилик палатаси, Узбекистонда хотин-кизлар хукукларини таъминлашнинг ташкилий-хукукий асосларини такомиллаштиришга хотин-кизларнинг депутатликка номзод этиб курсатилишида 30 фоизлик квота белгиланди. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 февралдаги "Жамиятда ижтимоий маънавий мухитни согломлаштириш, махалла институтини куллаб -кувватлаш хамда оила ва хотин- кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 5938-сонли Фармони[1], Узбекистон Республикасининг 2019 йил 2 сентябрда "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида"ги[2] ва "Хотин-

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-400-406

кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш тугрисида"ги[3] конунларининг кучга киргани бу борадаги мухим кадам булди.

МУ^ОКАМА

Янги Узбекистонни сиёсий тизимда шахс ва давлатнинг узаро муносабатларига устиворлик берилиб, улар бир-бири билан хукук ва мажбуриятлар воситасида чамбарчас боглик. Ижтимоий-сиёсий ва хукукий муносабатларни мутаносиблаштиришнинг асосий механизми - бу, демократия, Узбекистан худудида истикомат килаётган барча фукаро ва ахолининг хукукларини кафолатлаштиришга каратилгандир. Узбекистонда инсон хукуклари жамиятни демократлаштириш муаммолари илмий зехният, халкнинг тарихан таркиб топган анъаналари, урф-одатлари, маънавий кадриятларини инобатга олган холда хал этилмокда. Янгиланаётган Узбекистонда фукаролик жамияти дейилганда, халкаро тажрибадан утган ва инсониятнинг купичилиги танлаб олган тараккиёт тамойиллари, шахснинг уз-узини ривожлантиришига ва инсон капитали ошишига хизмат киладиган, унинг манфаатлари, хукук ва эркинликларини максимал даражада руёбга чикишига кумаклашадиган, конун устуворлиги ва адолат мезонлари тантана килган ижтимоий макон тушунилади. Жамият фукаролик-хукукий давлат куриш йулидан борар экан, бунда биринчи навбатда инсон манфаатлари, жамият ва шахс эхтиёжларига хизмат килиш бош масала булиб колишига асосий эътиборни каратмокда.

Узбекистонда мустакиллик йилларида гендер тенгликка эришиш чораларини руёбга чикариш йулида жуда катта ишлар амалга оширилди. Оиланинг ижтимоий мухофазаси, оналик ва болалик масалаларига масъул булган бош вазир уринбосари рахбарлигида ривожланишда сезиларли усишга эришилди.

Хотин кизлар харакати даставвал Шимолий Америкада, 1775-1783 йиллар давомида мустакиллик учун кураш шароитида ва Францияда 1789-1794 йиллардаги инкилоб даврида вужудга келди [4]. 1914 йил 8 мартда хотин-кизлар куни байрам сифатида бир вактнинг узида 6 мамлакат - Австрия-Венгрия, Бельгия, Германия, Нидерландия, Россия ва Швейцарияда илк марта кенг нишонланди[5]. Дастлабки феминистлар хотин - кизларнинг эзилиши хамда уларнинг эркакларга карамлиги сабабларини излар экан, уларни хам хукукий ва ижтимоий жабхаларда куради. Уларнинг карашлари феминистик дунёкараш, кейинчалик феминистик назария шаклини олди. Бирок, феминистларнинг хотин - кизларнинг хукукларини химоя килиш ва

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-400-406

кенгайтириш борасидаги чикишлари жамият учун кутилмаган булиб, хаммада ва хатто аёллар орасида хам ижобий кабул килинмаган.

НАТИЖАЛАР

Эркаклар ва аёллар уртасида тенгликка эришиш дунё мамлакатлари ижтимоий-иктисодий ривожланишнинг турли боскичларида вазият ва муаммолар хар хил кечган булсада, шунга карамай, хотин-кизлар ва эркакларнинг мехнат бозоридаги мавкеи, уларнинг кадрият ва анъаналарга асосланган жамият хамда оилаларда ижтимоий мавкеиниифодаловчи умумий конуниятлар мавжуд. Бу конуниятлар гендер тенгликни таъминлаш оркали намоён булади. Гендер бу умуман олганда - эркаклар ва аёлларнинг умумий тенглик нуктаи назаридан фаркларини ва томонларнинг барча йуналишлардаги хакикий урнини акс эттирувчи тушунча хисобланади.

Гендер тушунчасида асосий таянч нукта булиб, икки тушунча яьни, "жинс" ва "гендер" тушунчалари уртасидаги фарк тушунилади. Айрим холларда ушбу тоифалар (жинс - эркак, аёл; ва гендер - маскулин, фемин) бир хил мазмундаги тушунчалар сифатида акс эттирилади[6]. Гендер тенглиги - бу хар бир инсоннинг хукукидир. Аёлларнинг хукукларини кафолатлаш ва уларга уз салохиятларини тула намоён этиш имкониятларини бериш нафакат гендер тенгликка эришиш учун, балки ривожланишнинг кенг боскичларига эришиш учун хам мухимдир. Сир эмаски тенг имконятга эга булган аёллар ва кизлар уз оилалари, халки ва мамлакатларининг саломатлиги ва самарадорлигига хисса кушиб, барчага фойда келтирадиган куч яратиши мумкин.

Гендер тенглиги шуни англатадики, хар бир жамятда эркаклар ва аёллар молиявий мустакиллик, таълим ва шахсий ривожланиш учун тенг кучга эга булиши лозим. Аёлларнинг хукук ва имкониятларини кенгайтириш гендер тенглигига эришишнинг мухим жихатларидан биридир. Бу аёлнинг узини узи кадрлаш туйгусини, карор кабул килиш кобилиятини, имконият ва манбалардан фойдаланиш имкониятини, узгаришларни амалга ошириш кобилиятини оширишни уз ичига олади. Шунга карамай, гендер масалалари нафакат аёл ва эркак тенглиги, балки жамиятдаги эркаклар ва аёллар уртасидаги муносабатларга хам каратилган. "Кундалик хаётимизда жинс билан богланмаган куплаб тушунчалар "эркакларга хос" ёки "аёлларга хос" деб хисобланади. Яъни узига хос "жинсий", гендер хусусиятга эга булади. "Эркакларга хос" ёки "аёлларга хос" тушунчаларни аник фарклаш учун "феминлик" (аёллик) ва "маскулилик" тушунчалари кабул килинган. Гендер

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-400-406

фанида гендер фаркларнинг ташкил топиш жараёни одатда ижтимоийлаштириш жараёни билан богланади[7]. Тан олиб айтиш керакки жамиятда аёлларнинг хукуклари тан олиниши шу жамиятда хукумрон булган эркаклар карорига боглик.

Гарчи дунё гендер тенглик борасида катта кадамларни ташлаган булса-да, кенг тафовут сакланиб колмокда. Тадкикотчиларнинг фикрига кура гендер тенгсизлиги хали хамон муаммолигича колмокда ва хаётий мухим имкониятларга эга булишда гендер тафовут мавжуд. Бу айникса согликни саклаш, олий таълим олиш каби жараёнларда яккол намоён булмокда. Жамиятимизда аёллар ва эркаклар хукуклари тенглиги хар доим хам бир хилда намоён булавермайди, сабаби эркакларнинг аёл кишини ожиза деб билиши баъзи оилаларда тарбия оркали анъана сифатида сингдирилган[8]. Гендер тенглигини таргиб киларкан халкаро нуфузли ташкилотлар барча дунё мамлакатларини мавжуд жамятларда шакилланиб келган жинсий нотенгликка оид стериотипларни синдириб, жинслар уртасидаги тенглик гоясини куллаб куватлашга чакирмокда

Кейинги пайтларда куплаб тадкикотлар шуни курсатдики, анъанавий эркакларга хос ва аёлларга хос деб хисобланган тасаввурлар хатто бир жинс ривожи тарихи даврда узгариши мумкин. Шахснинг эркакларга ёки аёлларга хос деб хисобланган хусусиятлари бугунги кунгача жамият томонидан у ёки бу жинсга нисбат бериллдиган кийим, одатлар, бош кийим каби жинсга кам даражада тааллукли. Шуниси мухимки, биологик ва ижтимоий хусусиятлардан ташкари гендерга моддий хусусиятлар хам таъсир курсатди.

Узбекистон Республикаси хотин-кизларга нисбатан зуравонликнинг барча шакллари ва куринишларига карши курашни назарда тутадиган бир катор халкаро шартномаларни ратификасия килган. Булар - Хотин-кизлар хукуклари камситилишининг барча шаклларига бархам бериш тугрисидаги конвенция, Бола хукуклари тугрисидаги конвенция ва бошка халкаро-хукукий актлардир. Табиийки, оиладаги зуравонликнинг олдини олиш учун факат халкаро микёсдаги хукукий талабларнинг белгиланиши етарли эмас. Бу масаланинг ечими куп жихатдан конунчилик даражасида мустахкамланган самарали хукукни куллаш фаолиятига боглик.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтиладиган булса бугунги кунда аёлларнинг тенгхукуклилиги борасида нафакат Марказий Осиё ёки Узбекистонда, балки

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-400-406

дунёнинг деярли барча мамлакатларида, бу сохада килиниши керак булган ишлар хали анчагина. Хотин-кизлар деярли барча давлатлар ахолисининг ярмидан купини ташкил килади, шунинг учун ахоли ярмининг хукуклари поймол килинганда, амалда демократияга асосланган жамият тугрисида гапириш кийин. Гарчи инсонга нисбатан барча турдаги зуравонлик ва камситишларни бартараф этиш такозо этилсада, хотин-кизларга нисбатан зуравонлик алохида ахамиятга мухтож, чунки бу холат бутун жамиятга тегишлидир.

Мамлакатимизнинг янги киёфаси ана шундай омиллар ва серкирра ислохотлар жараёнида барпо этилмокда, бунинг натижасида халкимиз ва мамлакатимизнинг замонавий киёфаси шаклланиб бормокда. Айни пайтда буларнинг барчаси янги жамиятни барпо этиш йулидаги ислохотларнинг ортга кайтмаслиги, бу йулдан катъият ва собиткадамлик билан борилаётганини англатади. Янги Узбекистон Президентимизнинг хаётбахш гоялари асосида, халкимизнинг фидокорона мехнати эвазига барпо этилмокда.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Жамиятда ижтимоий маънавий мухитни согломлаштириш, махалла институтини куллаб -кувватлаш хамда оила ва хотин- кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони. "Халк сузи", 2020 йил 20 февраль.

2. Узбекистон Республикасининг "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида"ги Конуни. "Халк сузи", 2019 йил 2 сентябрь.

3. Узбекистон Республикасининг "Хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш тугрисида"ги Конуни. "Халк сузи", 2019 йил 2 сентябрь.

4. History of Woman in West. / Gen. eds. G.Duby, M.Perrot V.I Cambridge (Mass.), 1992.

5. Ражабов К., Кандов б. Жахон тарихидаги сулола ва давлатлар: кискача сиёсий тарихи ва мухим саналари. Т.2. - Т.: "Узбекистон", 2015. - Б. 121.; Normatov О.М. Some Features of Regional Policy in Turkestan // International Journal of Trend in Scientific Research and Development (IJTSRD), e-ISSN: 24566470, 2021. -Pp.53-55.

6. Большой толковый социологический словар.Т.2. -Москва: «АСТ», 1999. - С. 346.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-400-406

7. Воронина О.А. Феминизм и гендерное равенство. -Москва: Эдиториал УРСС, 2003. - 320с.

8. Норматов О.М. Жамиятда ёшлар фаоллигини оширишда маънавий тарбиянинг урни. Respublika ilmiy-amaliy konferensiya TO'PLAMI. Navoiy, 2021. -Б.192-194.

9. Jummagul Nomazovna Abdurakhmanova. Attitudes And Social Protrction Of People With Disabilities During The Fight Against Fascism. // The American Journal of Social Science and Educational Innovations. 2020. USA.Vol.02, Issue 12-08, Page 37-42.

10. Abdurahmanova J.N. "The impact of World War II on the lives of the Greek people" (on the example of the Greeks deported to Uzbekistan). // "Looking to the past" Special issue, Tashkent - 2020. 79-82.

11. Отабек Махаматджанович Норматов.(2020) . ХОРЕЗМСКИЙ ОКРУГ В ПЕРИОД ПОЛИТИКИ РАЙОНИРОВАНИЯ В СРЕДНЕЙ АЗИИ. Актуальные научные исследования в современном мире.(2)5.84

2. Отабек Махаматджанович Норматов (2020). ПОЛИТИКА СОВЕТСКОЙ ВЛАСТИ ПО АДМИНИСТРАТИВНО-ЭКОНОМИЧЕСКОМУ РАЙОНИРОВАНИЮ УЗБЕКИСТАНА (НА ПРИМЕРЕ ФЕРГАНСКОЙ ДОЛИНЫ) . Современное состояние и пути развития. 5(13)174-177

3. Отабек Махаматджанович Норматов (2019) Рассуждения об истории районирования Кашкадарьинского округа. Актуальные проблемы науки и образования в современном ВУЗе. 297-302

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.