Научная статья на тему 'ОИЛАЛАРДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШДА КЕКСА АВЛОД ЁШЛАР УЧУН ИБРАТ КЎЗГУСИ СИФАТИДА'

ОИЛАЛАРДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШДА КЕКСА АВЛОД ЁШЛАР УЧУН ИБРАТ КЎЗГУСИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
779
122
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
гендер тенглик / тарбия / ижтимоийлашув / таълим-тарбия жараёни / миллий қадриятлар / кўникма / танқидий тафаккур / фуқаролик позицияси / оила / шахс / ташаббускорлик / ибрат / кекса авлод. / гендерное равенство / воспитание / социализация / образовательный процесс / национальные ценности / навыки / критическое мышление / гражданская позиция / семья / личность / инициатива / пример / старшее поколение.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Тургунова Азиза Тошпулатовна

Ушбу мақолада шарқ халқларида гендер тушунчасини ривожлантириш ва амалиётга татбиқ этиш масалалари, жамият ва оилада гендер тарбияни амалга оширишда аёл ва эркакнинг ролига эътибор қаратилади. Шунингдек, ижтимоий ҳаётда аёллар ролини ошириш, моддий қўллаб-қувватлаш, ғамхўрлик қилиш, уларнинг оғир меҳнатига йўл қўймаслик, бандлигини таъминлаш масалалари муҳокама қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СТАРШЕЕ ПОКОЛЕНИЕ КАК ПРИМЕР ДЛЯ МОЛОДЕЖИ ПРИ ОБЕСПЕЧЕНИИ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В СЕМЬЕ

Статья посвящена развитию и реализации гендерного понятия у народов Востока, роли женщин и мужчин в реализации гендерного образования в обществе и семье. Раскрыты и обсуждены также вопросы повышения роли женщин в общественной жизни, их финансовой поддержки, предотвращения тяжелого труда и обеспчения трудоустройства.

Текст научной работы на тему «ОИЛАЛАРДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШДА КЕКСА АВЛОД ЁШЛАР УЧУН ИБРАТ КЎЗГУСИ СИФАТИДА»

Тургунова Азиза Тошпулатовна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети "Узбекистонда демократик жамият куриш назарияси ва амалиёти" кафедраси доцент вазифасини бажарувчиси, педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

ОИЛАЛАРДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШДА КЕКСА АВЛОД ЁШЛАР УЧУН ИБРАТ КУЗГУСИ СИФАТИДА

УДК: 370.153:152.22

ТУРГУНОВА А.Т. ОИЛАЛАРДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШДА КЕКСА АВЛОД ЁШЛАР УЧУН ИБРАТ КУЗГУСИ СИФАТИДА

Ушбу маколада шарк халкларида гендер тушунчасини ривожлантириш ва амалиётга татбик этиш масалалари, жамият ва оилада гендер тарбияни амалга оширишда аёл ва эркакнинг ролига эъти-бор каратилади. Шунингдек, ижтимоий х,аётда аёллар ролини ошириш, моддий куллаб-кувватлаш, Fамхурлик килиш, уларнинг 0Fир мех,натига йул куймаслик, бандлигини таъминлаш масалалари мух,окама килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: гендер тенглик, тарбия, ижтимоийлашув, таълим-тарбия жараёни, мил-лий кадриятлар, куникма, танкидий тафаккур, фукаролик позицияси, оила, шахс, ташаббускорлик, ибрат, кекса авлод.

ТУРГУНОВА А.Т. СТАРШЕЕ ПОКОЛЕНИЕ КАК ПРИМЕР ДЛЯ МОЛОДЕЖИ ПРИ ОБЕСПЕЧЕНИИ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В СЕМЬЕ

Статья посвящена развитию и реализации гендерного понятия у народов Востока, роли женщин и мужчин в реализации гендерного образования в обществе и семье. Раскрыты и обсуждены также вопросы повышения роли женщин в общественной жизни, их финансовой поддержки, предотвращения тяжелого труда и обеспчения трудоустройства.

Ключевые слова и понятия: гендерное равенство, воспитание, социализация, образовательный процесс, национальные ценности, навыки, критическое мышление, гражданская позиция, семья, личность, инициатива, пример, старшее поколение.

WRGUNOVA А.Т. ENSURING GENDER EQUALITY IN FAMILY AMONG ELDERLY GENERATION - AZ IMITATION FOR YOUNG PEOPLE

The article is devoted to the development and implementation of the gender concept among the peoples of the East, the role of women and men in the implementation of gender education in society and the family. The issues of enhancing the role of women in public life, financial support, prevention of their hard work and employment were also disclosed and discussed.

Key words and concepts: gender equality, upbringing, socialization, educational process, national values, skills, critical thinking, citizenship, family, personality, initiative, example, older generation.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 2 (99)

Кириш.

Узбекистан Республикасининг 2019 йил 2 сентябрдаги "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари т^рисида"ги УРК-562-сон конунида хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятларни таъминлаш, сохасидаги муносабатларни тартибга солиш белгилаб куйилди. Конунда "гендер" тушун-часига таъриф берилиб, гендер - хотин-кизлар ва эркаклар уртасидаги муносабатларнинг жамият хаёти ва фаолиятининг барча сохаларида намоён буладиган ижтимоий жихат хисобланади дейил-ган1.

Бундан куриниб турибдики хозирги кунда гендер тенглиги масаласи жуда долзарб масалалар-дан бири хисобланади. Аслида "Гендер" тушун-часининг луFавий маъноси лотинча "genus", яъни "жинс" маъносини англатиб, жамиятда хар икки жинс вакиллари узларининг шахсий фазилатла-рини намоён килиш учун тенг, бир хил шароит ва имкониятларнинг мавжудлигини англатади. Биологик жинс инсонларни аёл ва эркакларга ажратса, гендер эса - аёл ва эркакларнинг жами-ятдаги статусини ажратишга каратилган. Жамиятда аёл ва эркакларнинг уз урнини топиши ва белгилаши учун давлат уларга бир хил шароит ва имконият яратиб бериши гендер тенгликни таъ-минлашда асос булиб хизмат килади.

Гендер тенгликни таъминлашнинг хукукий асоси энг аввало 1948 йилда БМТ Бош ассамбле-яси томонидан кабул килинган Инсон хукуклари умумжахон декларацияси, десак хато булмайди. Эркак ва аёлларнинг тенглиги алохида эъти-роф этилган ушбу декларациянинг 1-модда-сида: "Хамма одамлар уз кадр-киммати хамда хукукларида эркин ва тенг булиб тугиладилар. Уларга акл ва виждон ато килинган, бинобарин, бир-бирларига нисбатан биродарлик рухида муносабатда булишлари керак", дея белгилаб куйилган.

Дунё ахолисининг ярмини аёллар ва кизлар ташкил этади бу инсоният салохиятининг ярмига тенг деганидир. Шу сабабдан аёллар хукукларни кафолатлаш ва уларнинг к,адр к,иммати, уз имко-ниятларини юзага чикариши, эркин карорлар кабул килиши, билим олиши, касб эгаллаши учун имкониятлар яратиш нафакат гендер тен-гликка эришиш учун балки жамият маънавий ахлокий мухитини баркарорлаштиришда жуда

1 Узбекистон Республикасининг 2019 йил 2 сентябрдаги "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тyFрисида"ги УРК.-562-сон конуни

мухим ахамиятга эгадир. Аёллар ва кизлар бу оркали уз оилалари, давлати, мамлакати юкса-лиши учун хисса кушиб, шу билан бирга оила-сига кушимча даромад келтиради, ватани ривож-ланиши учун хисса кушади, сиёсий жараёнларда иштирок этади. Зиёли аёлнинг фарзанди тарби-яли, билимга чанкок, юртини, ватанини севади-ган соFлом фарзанд булиб улFаяди.

Айрим давлатларда гендер тенглик ёки тенгсизлик муаммоларини жамиятнинг барча сохаларида жумладан, сиёсат, ик,тисодиёт, мехнат бозори, хукук, мафкура маданият, таълим, илм-фанда намоён булишини куришимиз мумкин. Бунга мисол сифатида мехнат бозорида аёлларнинг ролини тахлил киламиз.

Сунгги йилларда хотин-к,изларни мехнат бозорида хак туланадиган ишларда иштироки усиб бораётган булсада, аёлларни ишлатиб маошини бермаслик, 0Fир мехнатга жалб к,илиш холатлари учраб турибди бу эса аёлларни эрларига моддий жихатдан карам к,илиб куймок,да. Аёллар купинча бир кунлик ёки вактинчалик ишларда эркаклар эса яхши маошли доимий ишларда ишлаб келмокда. Айрим жойларда иш берувчиларнинг аёл кишиларни ишлатишни хохламасликлари гендер тенгсизликни юзага келтиради. Баъзи иш берувчилар ходимнинг жинси унинг касбий фао-лиятини, ишдаги муваффак,иятларини белгилайди деб хисоблашади.

Масалан, эркак киши аёл кишига нисбатан бизнесда омадлирок деган фикр кенг таркалган. Эркаклар аёлларга караганда мантикий тафак-курга эга, улар ишбилармонлик муносабатларини фойдалилик, хамкорлик асосида амалга оширади. Аёллар эса мехрибонлик, хамдардлик, сезги асосида куради деб ишонишади. Аслида эса эркаклар аёлларга караганда хар кандай холатда узини тута олади ва хавфли вазиятларда кийналмай карор кабул кила олади. Мехнат муносабатла-ридаги хамкорлик алок,аларида эса купинча аёллар устувор хисобланади, сабаби аёлларда шах-слараро муносабатларда аёллик фазилатлари яъни сезги, аёллик жозибаси, ишбилармонлик муносабатларида мураккаб сиёсат кобилияти, мулокот килишда майинлик, хушмуомалалик устувор хисобланади. Иш жойларида учрайди-ган муаммолар иш хакининг пастлиги, мехнат п0F0наларидан кутарилмаслик, рахбариятнинг каттик танкидларига эркаклардан кура купрок аёллар ток,атлирок,, чидамлирок, булишади. Аслида эса эркак буладими ёки аёл иш берувчи уз таш-килотида самарали, тиришкок, уз устида ишлай-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 2 (99)

диган, фойда келтирадиган тажрибали ишчини куришни хохлайди.

Муаммога Узбекистан мисолида карайдиган булсак, жамиятимизда аёллар масаласига катта эътибор бериб келинмокда. Узбекистан Респу-бликаси Олий Мажлисининг Сенати тарки-бида аёллар хукукларини таъминлаш ва кам-ситишнинг х,ар кандай шаклига бархам бериш буйича миллий конунчиликда халкаро стан-дартларни уЙFунлаштириш билан шуFулланувчи янги Хотин-кизлар ва гендер тенглик маса-лалари кумитаси ташкил килинди. Бундан ташкари, мехнатга оид хукукларнинг кафолат-лари ва куллаб-кувватлашни янада кучайтириш, уйдаги зуравонлик курбонларига ёрдам бериш максадида Зурлик ишлатишдан жабр курган шахсларни реабилитация килиш ва мослашти-риш хамда уз жонига касд килишнинг олдини олиш республика маркази ва Хотин-кизлар тад-биркорлиги маркази, Хукумат хузуридаги "Оила" илмий-амалий тадкикот маркази каби янги тузил-малар ташкил этилди. Кабул килинган норматив-меъёрий хужжатлар ва амалий чора-тадбирлар Узбекистоннинг гендер сиёсати сохасидаги мухим кадамидир ва у конунчилик хамда амалиётнинг халкаро меъёр ва жахон стандартларига тулик мос келади.

Гендер тенгликни таъминланганлигини 2019 йил декабрь ойида Олий Мажлисга ва махаллий кенгашларга утказилган сайлов натижаларида хам куришимиз мумкин, сайловга кура, аёл депутат-лар сони Конунчилик палатаси депутатлари уму-мий сонининг 32 фоизини, аёл сенаторлар эса Сенат аъзоларининг 25 фоизини, махаллий Кен-гашларда эса хотин-кизлар улуши 25.6 фоизни ташкил этди. Бу курсаткич буйича Узбекистан парламенти жахондаги 190 та парламент ора-сида 44-уринни эгаллади1.

Мавзунинг долзарблиги оила мухитида гендер тенгликни таъминлашда кекса авлод вакилла-рининг ибрати, роли, кексалар тажрибаси етарли даражада урганилмаганлиги билан белгиланади.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг кискача тахлили.

Аёл ва эркак муносабатлари буйича Жан Жак Руссо (1712-1778) "Жамият аъзолари сифатида улар тенг эмас, сабаби эркаклар мустакил, ростгуй, дадил, аёллар эса уятчан, айёр" деб хисоблайди2.

1 https://xs.uz/uzkr/post/ozbekistonda-gender-tenglikni-taminlashda-qandaj-ozgarishlar-roj-bermoqda

2 Ахмедов Б. "Узбек тилида гендер тадкики". Укув кулланма. Андижон, 2012. -184 б

Олим уз карашларини масаланинг ижтимоий келиб чикишига кура татбик этади. Шунингдек, О.А.Воронина XX асрнинг 80 йилларини аёллар борасида тадкикотлар ривожланишининг янги фазаси деб хисоблайди. У шундай ёзади: "Аёллар омили ва эркаклар устунлигини таъкидлашни тахлил килишда, гендер мавжуд экан, барча ижтимоий холатларда эркак ва аёллар учун бирдек тегишли булган таъкидланаётган ва айтилаётган тахлилга утишда секин-аста икки жинс аралашуви кузатилмокда"3. Француз тадкикотчиси Симонэ де Бовуар узининг "Икки жинс" асарида аёлларнинг тенглиги масаласи фалсафий жихатдан исботлаб берган4. Интеллектуал салохият нуктаи назаридан Нобель мукофоти лауреати француз тадкикотчиси Мариа Складовская Кюри аёллар аклий салохияти эркакларникидан фарк килмаслигини исботлайди. Рус файласуфи Г.Силласте аёлларни ишчи кучи ёки она ва тарбиячи сифатида урганишдан, улар-нинг ижтимоий роли ва рухиятининг куп томон-ларини хам ижтимоий тадкикот килишга утиш лозим деб хисоблайди5.

1899 йилда дунёнинг ривожланган 20 мамла-катидан 2 миллион аёллар Гаага "Тинчлик конференциям" мурожаатномасига имзо куйиб тинчлик учун овоз берадилар. Бу харакатнинг рахнамоларидан бири Нобель мукофоти лауреати австриялик ёзувчи Берта Фон Зутнер эди6.

Эркак ва аёл уртасидаги гендер тадкикотларда олимлар факат хукукий томонини урганишган булиб, оилаларда гендер тенгликни таъминлашда кекса авлод вакилларининг роли масала-лари буйича тадкикотлар олиб борилмаган.

Илмий муаммони цуйилиши.

Кекса авлод таълими воситасида оилаларда гендер тенгликни таъминлаш, маънавий-ахлокий мухитни баркарорлаштириш омиллари бувижон-лар (нуроний, кайвони, ёшулли) мактаби тажрибаси ибрат-намуна, фикрга ишонтириш техноло-гияси витаген таълим (хаётий тажриба, интеллектуал салохиятни долзарблаштириш) тамойилла-рига устуворлик бериш асосида тадкик килиниши куп киррали илмий мохиятга эга.

3 Воронина О.А. Теоритико-методологические основы гендерных исследований. Курс лекций. М.: МЦГИ, МВШСЭН, МФФ, 2001 - С. 13,106

4 Де Бовуар С. Второй пол. М., (De Bovuar C. Second sex. M., 1997)

5 Силласте, Г.Г. Гендерная социология и российская реальность. М.: Альфа-М, 2016.

6 A History of Woman in West. / Gen. eds. G.Duby, M.Perrot V.I Cambridge (Mass.), 1992

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 2 (99)

Тадцицотнинг мацсади оила мухитида ген-дер тенгликни таъминлашда кекса авлод ибрати, тажрибасининг миллий тарбиявий хусусиятларини такомиллаштиришдан иборат.

Тадцицотнинг объекти оила мухитида аёл-лар ва эркаклар хукуклари тенглигини таъминлашда кекса авлод вакилларининг тарбия жара-ёни танланди.

Тадк,ик,отда тизимлилик, киёсий-мантикий тахлилдан фойдаланилди.

Тадцицотнинг эмпирик манбани анкета суровномалари натижалари ташкил этди.

Асосий цисм.

Жамият ривожланишининг асосий куринишларидан бири хар икки жинс вакиллари уртасида тенг хукуклар, тенг имкониятлар тизи-мининг мавжудлигидир. Агар кайсидир жами-ятда гендер тенглик таъминланмас экан у жами-ятда ривожланиш булмайди, сабаби аёл ва эркак хукуклари бузилар экан уша жамиятнинг ижти-моий хаётида тенгсизлик юзага келади, мехнат унумдорлиги пасаяди, иктисодий усиш секинла-шади, фарзандлар носоFлом туFилади, к,ашшок,лик даражаси ортиб боради.

Афсуски, жамиятимизда аёллар ва эркаклар хукуклари тенглиги хар доим хам бир хилда намоён булавермайди, сабаби эркакларнинг аёл кишини ожиза деб билиши баъзи оилаларда тарбия оркали анъана сифатида сингдирилган. Бежизга айтишмайди "Куш уясида курганини килади" деб. Оилаларда гендер тенгликни таъминлашда катта авлоднинг урни жуда мухим, геронтопедагогик тадкикотларга кура, авлодлар уртасида ворислик к,онунияти оркали айнан катта авлод уз ибратлари илм-маърифати оркали, билим ва тажрибаларини келажак авлодга ургатиб, ёшларнинг калбига сингдириши, хаётга татбик килиши лозим.

Шу сабабдан хам оила ижтимоий институт сифатида гендер тенглик масалалари хам биринчи навбатда оилада эр-хотин уртасидаги муносабат-ларда шаклланади. Нега энди айнан оилалар ва уларнинг мухитида эркак ва аёлнинг тенглик маса-лаларини урганиш давлат сиёсати даражасида урганилмокда? Сабаби, айнан оила омили турли ижтимоий макомларни эгаллайдиган жамоа сифатида шахс тарбияси, авлодлар ворисийлиги билан инсонга бутун умри давомида таъсир этувчи, мавжуд булишига кура тоифаланувчи фукаролик жамияти институтларидан биридир.

Уз даврида жадид бобокалонларимиздан А.Фитрат "Хар бир миллатнинг саодати ва иззати, албатта, шу халкнинг ички интизоми ва тотувлигига бoFлик. Тинчлик ва тотувлик эса шу миллат оилаларининг интизомига таянади. Каерда оила муносабати кучли интизом ва тартибга таянса, мамлакат ва миллат хам кучли ва тартибли булади"1 деб таъкидлаган. Демак, оилалар кичик ижтимоий институт сифатида фаолият олиб бориши билан индивидуал кобилиятларни, шахсий, касбий кизикишларни, таълимий, тарбиявий, ахлокий меъёрларни, эркак ва аёл уртасидаги тенглик масалаларини шакллантиради. Шу сабабдан оилада эр ва хотин уртасида тенглик F0яси, бир-бирларини хурмат килиш, хамкорликда фаолият юритиш, эркин фикр юритиши учун шароит яратиш, хукук ва эркинликларини куллаб кувватлаш, гендер тенгликни таъминлашнинг бошланFич куринишлари хисобланади.

Биз биламизки, кадимдан эр уз оиласини бокиши, пул топиб келиши, уй рyзFорини бут килиши, моддий томондан таъминлаши, аёл эса уй юмушларини бажариш, овкат килиш, бола тарбияси билан шугулланиши лозим булиб кел-ган. Куп йиллар давомида ривожланиб анъанага айланган эр бокувчи хотин она тамойили эр ва хотин уртасидаги муносабатларга катта таъсир утказади, сабаби жамиятда хар бир инсоннинг к,изик,ишлари, интилишлари, салохияти ва лаёк,ати узига хос индивидуалдир. Лекин шундай булсада аёллар оиласини, фарзандларини - иш фаолияти-дан кура устун куради, к,адрлайди. Купчилик узбек аёлларига мартабадан кура фарзандларининг бахт-саодати ва фаровон хаёти мухимрокдир.

Оила мухитидаги тарбиявий ишларнинг технологик тизимини хамкорликда сингди-ришда кекса авлод ижтимоий фаоллигини оши-риш мотивлари (кераклилик, дахлдорлик, эх,тиёж ва мехрнинг юкорилиги) билан бирга жамиятда кекса авлодга аксиологик ёндашувнинг хиссий-иродавий компонентлари, хаётий тажриба (вита-ген таълим), интеллектуал-педагогик салохиятини долзарблаштириш асосида тадкик этиш юкори самара беради.

Витоген (хаётий) таълим - бу инсоннинг маълум бир хаёт боскичида шаклланган, шахсий муносабатларини акс эттирувчи билим-лар, хис-туЙFулар, харакатлар мажмуидир. таълим жараёнида шахснинг хаётий тажрибаси,

1 Фитрат А. Оила. - Т.: "Маънавият", 1998. - 112 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 2 (99)

унинг интеллектуал-психологик ва педагогик салохиятини долзарблаштириш ва заруриятга айлантиришга йуналтирилган таълим хисобланиб, икки хил х,аётий тажрибага асосланади. Биринчи хаётий тажриба - инсон учун етарли кийматга эга булмаган хаёти ва фаолиятининг айрим жихатларини ифодаласа; иккинчи хаётий тажри-бада эса инсонга кадрли булган узок муддат хоти-расида сакланган ва тегишли вазиятларда янгила-нишга тайёр булган фаолиятдир. Бу тажриба замо-навий педагогикада компетенция деб аталади.

Тадкикот доирасида витаген таълимнинг куйидаги тамойиллари аниклаштирилди: кекса авлод ва ёшларнинг узаро хамкорлиги; укитишдан уз-узига таълим бериб утиш. Кекса авлод хаёт фаолияти жараёнида витаген ахборотларни хаётий тажрибаларга айлантиришда куйидаги боскичларга асосланилди: витаген ахборот-ларни дастлабки идрок этиш; олинган ахборотни ахамиятини аниклаштириш хамда умуминсоний ва шахсий нуктаи назардан бахолаш; идентив мос-лаштириш боскичи - анъанавий ва замонавий кадриятлар интеграциялашуви асосида такомил-лаштириш.

Тадкикот Наманган вилояти Чуст шахри, Хоразм вилояти Хива шахри, Сирдарё вилояти Гулистон шахри хамда Тошкент шахар Шайхонтохур тумани махаллаларида истикомат килувчи 630 та оилаларда утказилди.

Танланган тажриба-синов объектида мавжуд маънавий-ахлокий мухитни белгилашда худуд ахолисининг этник жихати, ижтимоий-иктисодий, маданий ва маънавий хаёти, турмуш тарзи, тарихий, илмий ва мавжуд расмий хужжатларга асосланиб, киёсий тахлил ва кузатиш методи ёрдамида оилаларда гендер тенгликни таъмин-лашда кекса авлод вакилларининг ролини тахлил килиш ва уларнинг таъсир доирасини оширишдан иборат булди. Бунда худуд ахолисининг моно-генлик, гитрогенлик ва ретроспективлик холати урганилди.

Тадкикот натижаларидан келиб чикиб, бугунги кунда оилаларда аёллар гендер тенглигини бузи-лишида куйидагиларга эътибор каратиш лозим деб хисобланди:

- купчилик оилаларда аёлларнинг эрка-кларга молиявий карамлиги;

- оилада уй юмушлари асосан аёлларга юклатиб куйилганлиги;

- болалар тарбияси билан купрок аёллар шуFулланиши;

- аёллар маошининг эркакларга нисбатан камлиги;

- оилаларда аёлларнинг таълим олишига тусикларнинг мавжудлиги ва х.к.

Минг афсуски, кейинги пайтларда ижтимоий тармокларда таркалаётган айрим эркакларнинг уз турмуш уртотига муносабати ёки аёлларнинг узбек аёлига хос булмаган узини тутиши, муомаласи, хакорату дашномлардан иборат гап-сузлари каби айрим холатлар киши кунглини хира килмокда. Бундай холатларни куриб, купни курган айрим кекса авлод вакиллари ва урта ёшли кишиларнинг норози булиб гапиришига, уларни гох илмсиз-лик, гох ахлоксизлик ва гохида одобсизликда айблашларига тез-тез гувох буламиз.

Халкимизда "Аёл-оила кур^онининг мали-каси" деган гап бор. ПаЙFамбаримиз соллаллоху алайхи васаллам «Сизларнинг энг яхшингиз - ахли аёлига яхши муносабатда буладиганингиздир», деб мархамат килганлар. Шу сабабдан, «тенг хукуклилик»да муроса-ю мадора, узаро хамкорликка риоя этиш оилалар маънавий-ахлокий мухитини баркарорлаштиришда мухим ахамият касб этади.

Аслида эса гендер тарбиянинг асоси оила-дан бошланиши барчамизга маълум албатта. Бу масалада маърифатпарвар бобомиз Абдулла Авлоний узининг "Туркий гулистон ёхуд ахлок" номли асарида шундай дейди: "Тарбияни кимлар килур? Каерда килинур?" деган саволга келадур. Бу саволга биринчи уй тарбиясидир. Бу она вазифасидир. Иккинчидан мактаб ва мадраса тарбияси. Бу ота муаллим, мударрис ва хукумат вазифасидир, деб жавоб берса бу киши деюрки "кайси оилаларни айтарсиз билимсиз боши пахмок, кулoFи тухмок оналарни? Узларида йук тарбияни кандай олиб берурлар" дер. Отасига нима дерсиз, десак "Кайси ота? Туйчи улокчи, базмчи, думбирачи, карнайчи, сурнайчи илм кадрини билмаган илм учун бир пулни кузлари киймаган замондан хабарсиз оталарни айтирурсиз? Аввал узларини укитмок, тарбия килмок лозимдир"1 деб таъкидлайди. Хакикатдан хам куп нарса катта авлод ибратига бoFлик. Чунки ёшларни фазилатларга бой шахс сифатида камол топтиришнинг асосий омилларидан бири ибратдир.

Оилаларда маънавий-ахлокий мухитни баркарорлаштириш ва гендер тенгликни таъ-

1 А.Авлоний. Туркий гулистон ёхуд ахлок,. - Т.: "Укитувчи", 1992. 11-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 2 (99)

минлашда эркакнинг хам, аёлнинг хам уз урни бор. Оилавий хаёт масалаларида эркак ва аёл жамиятдаги меъёрларга амал килиши, зиммасидаги бурч ва вазифани конун доирасида, адолат тамойилларига риоя килган холда бажариши, оила бошкаришни билиши, ёшларни уз ортидан эргаштира оладиган, турли ишларга чиройли тарзда сафарбар эта оладиган салохиятга эга булиши, нафакат оила аъзоларига, балки жамиятнинг барча аъзоларига ибрат булиши зарур. Эр ва хотиннинг гендер тенглик масаласида бир-бирларини тушуниши, хурмат килиши оилавий масалаларни биргаликда хал килишга харакат килиши оилада юзага келадиган хар кандай низо, ихтилоф ва муаммоларни тинч йул билан бар-тараф килишга имконият яратади. Сабаби, ота-она, келажак авлод эгалари - ёшлар учун ибрат кузгусидир.

Хулосалар:

• кекса авлод ибратидан фойдаланиб, оилаларда гендер тенгликни таъминлашни; иккинчи томондан, кекса авлод вакиллари-нинг жамиятда ижтимоий фаоллигини ошириш имконини беради;

• кекса авлод илмий тафаккури, билими ва тажрибасидан, катта авлоднинг хаёт йуллари ва тарбия усулларидан самарали фойдаланиш оркали оилаларда маънавий-ахлокий мухитни баркарорлаштириш ва гендер тенгликни таъмин-лаш имконияти яратилади;

• кекса авлод масалаларини илмий ёндашув-лар асосида тахлил килиш, ворислик, кексаларни кадрлаш, авлодлараро, оила муносабатларини

узаро бoFлoвчи ижтимоий ходиса сифатида тав-сифлашда кул келади;

• гендер тенгликни таъминлашда кекса-ларнинг жамият ижтимоий-сиёсий хаётидаги иштироки, ижтимоий фаоллиги ва унинг намоён булиш хусусиятлари аникланди;

• кексалар тажрибаси ижтимоий тафак-курнинг мухим йуналиши эканлиги, гендер тенгликни таъминлашда кекса авлод таъсирини янада ошириш йуллари аникланди;

• кексалар билан ёшлар уртасидаги муносабатларни миллий кадриятларимиз рухида ривожлантиришда узаро мехр-окибат, юксак даражадаги маданият, инсонийлик тамойиллари мухим ахамият касб этиши илмий асосланди.

Оилаларда гендер тенгликни таъминлашда кекса авлод вакилларининг ролини урганиб куйидаги амалий таклифларни беришимиз мум-кин:

- худудлар кесимида яшаб ижод килаётган кекса авлод имконияти ва тажрибасини омма-лаштириш буйича бобо-буви мактабларининг "Оилада эр ва хотин муносабатлари", "Оилада хужалик юритиши", "Оила бошкаруви", "Оила баркарорлиги" сайёр визуал рукнларини таш-кил этиш;

- ибрат мактаби яратган бобо ва бувилари-нинг турмуш тарзи ва хаёт фаолияти буйича ижтимоий роликлар тайёрлаш оркали улар хаёти ва фаолиятини жойларда кенг тарFиб килиш;

- нафакат насихат, маслахат йули билан гендер тенгликни таъминлаш балки, ибрат курсатиш, хамкорлик ва хамфикрликни йулга куйиш буйича авлодлараро "Отзаки тарих" коуч-тренинглар таш-кил этиш максадга мувофик.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикасининг 2019 йил 2 сентябрдаги "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари туFрисида"ги УРК.-562-сон конуни.

2. Ахмедов Б. Узбек тилида гендер тадкики. Укув кулланма. - Андижон: 2012. - 184 б.

3. Воронина О.А. Теоретико-методологические основы гендерных исследований. Курс лекций. - М.: МЦГИ, МВШСЭН, МФФ, 2001 - С. 13,106

4. Де Бовуар С. Второй пол. - М.: (De Bovuar C. Second sex. M., 1997).

5. Силласте Г.Г. Гендерная социология и российская реальность. - М.: «Альфа-М», 2016.

6. A History of Шотап in West. / Gen. eds. G.Duby, M.Perrot V.I СатЬ^де (Mass.), 1992

7. Фитрат А. Оила. -Т.: "Маънавият", 1998. - 112 б.

8. А.Авлоний. Туркий гулистон ёхуд ахлок. - Т.: "Укитувчи", 1992. 11-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 2 (99)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.