Научная статья на тему 'НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ИМПЛЕМЕНТАЦИИ МЕЖДУНАРОДНО -ПРАВОВЫХ НОРМ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ПРАВ ЖЕНЩИН В НАЦИОНАЛЬНОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО'

НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ИМПЛЕМЕНТАЦИИ МЕЖДУНАРОДНО -ПРАВОВЫХ НОРМ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ПРАВ ЖЕНЩИН В НАЦИОНАЛЬНОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
198
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
гендер / права человека / права женщин / дискриминация / равенство / насилие / притиснение / закон. / gender / human rights / rights of women / discrimination / equality / violence / harassment / decree.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Шерханова Умида

В статье анализируются международные документы и стандарты по обеспечению прав женщин, равенству прав и свобод женщин и мужчин, искоренению всех форм притеснения и насилия в отношении женщин, их имплементация в национальное законодательство Республики Узбекистан и принятые меры в стране. Изучены правовая природа международных документов ООН, других международных документов и стандартов по искоренению всех форм насилия в отношении женщин и обеспечению прав человека и национальное законодательство по этому вопросу. Сделаны выводы о реформах, проведенных в нашей стране за последние годы для защиты прав женщин, и их важности. Автор исследует недостатки в законодательстве и практике страны в области защиты прав женщин, обеспечения равенства женщин и мужчин, а также обязанностей и полномочий компетентных органов, были даны предложения и рекомендации по внесению дополнений и изменений в национальное законодательство, гармонизации законодательства с международными стандартами.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME PROBLEMS OF THE IMPLEMENTATION OF INTERNATIONAL LEGAL NORMS INTO NATIONAL LEGISLATION TO ENSURE WOMEN’S RIGHTS

The article analyzes international legal documents and standards on ensuring the rights of women, equality of rights and freedoms of women and men, the elimination of all forms of harassment and violence against women, their implementation in the national legislation of the Republic of Uzbekistan and the measures taken in the country. The legal nature of the UN international legal documents, other international documents and standards on the elimination of all forms of violence against women and the provision of human rights and national legislation on this issue have been studied. Conclusions are drawn about the reforms carried out in our country in recent years on protecting the rights of women and their importance. The author examines the shortcomings in the legislation and practice of the country in the field of protecting the rights of women, ensuring equality of women and men, as well as the duties and powers of the competent authorities, proposals and recommendations are developed for making additions and changes to national legislation, harmonizing legislation with international standards.

Текст научной работы на тему «НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ИМПЛЕМЕНТАЦИИ МЕЖДУНАРОДНО -ПРАВОВЫХ НОРМ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ПРАВ ЖЕНЩИН В НАЦИОНАЛЬНОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО»

UDC: 341.24 (042)(575.1)

Шерханова Умида

Тошкент давлат юридик университеты «Халкаро хукук ва инсон хукуклари» кафедраси укитувчиси E-mail: u.sherkhanova@gmail.com

АЁЛЛАР ЦУЦУЦЛАРИНИ ТАЪМИНЛАШ БУЙИЧА ХАЛЦАРО

ЦУЦУЦИй НОРМАЛАРНИ МИЛЛИй ЦОНУНЧИЛИККА ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ ЦИЛИШНИНГ АйРИМ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация. Мацолада аёллар цуцуцларини цурмат цилиш, хотин-цизлар цамда эркаклар цуцуц ва эркинликлари тенглигини таъминлаш, хотин-цизларга царатилган цар цандай куринишдаги тазйиц ва зуравонликка бардам бериш буйича халцаро цужжатлар ва стандартлар тащил цилиниб, уларнинг Узбекистон Республикаси миллий цонунчилигига имплементация цилиниши масалалари ва бу соцада мамлакатда олиб борилган чора-тадбирлар муцокама цилинган. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг хотин-цизларга нисбатан зуравонликнинг цар цандай куринишига барцам бериш ва инсон цуцуцларини цурмат цилишга оид бошца халцаро цужжатлари цамда халцаро стандартларнинг цуцуций табиати, ушбу масала юзасидан миллий цонунчилик нормаларинингмазмун-моцияти урганилган. Сунгги йилларда мамлакатимизда олиб борилаётган аёллар цуцуцларини цимоя цилишга доир ислоцотлар ва уларнинг ацамияти юзасидан хулосалар цилинган. Муаллиф томонидан мамлакатимиз цонунчилиги ва амалиёти-да хотин-цизлар цуцуцларини цимоя цилиш, хотин-цизлар ва эркаклар цуцуцлари тенглигини таъминлаш ва бу буйича фаолият олиб борувчи ваколатли органлар вазифа ва ваколатларидаги камчиликлар урга-нилиб, бу буйича цушимча ва узгартиришларни миллий цонунчиликка киритиш, цонунчиликни халцаро стандартлар цоидаларига мувофицлаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар билдирилган.

Калит сузлар: гендер, инсон цуцуцлари, аёллар цуцуцлари, камситиш, тенглик, зуравонлик, тазйиц, цонун.

Шерханова Умида

преподаватель кафедры «Международное право и права человека» Ташкентского государственного юридического университета

НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ ИМПЛЕМЕНТАЦИИ МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВЫХ НОРМ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ПРАВ ЖЕНЩИН В НАЦИОНАЛЬНОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО

Аннотация. В статье анализируются международные документы и стандарты по обеспечению прав женщин, равенству прав и свобод женщин и мужчин, искоренению всех форм притеснения и насилия в отношении женщин, их имплементация в национальное законодательство Республики Узбекистан и принятые меры в стране. Изучены правовая природа международных документов ООН, других международных документов и стандартов по искоренению всех форм насилия в отношении женщин и обеспечению прав человека и национальное законодательство по этому вопросу. Сделаны выводы о реформах, проведенных в нашей стране за последние годы для защиты прав женщин, и их важности. Автор исследует недостатки в законодательстве и практике страны в области защиты прав женщин, обеспечения равенства женщин и мужчин, а также обязанностей и полномочий компетентных органов, были даны предложения и рекомендации по внесению дополнений и изменений в национальное законодательство, гармонизации законодательства с международными стандартами.

Ключевые слова: гендер, права человека, права женщин, дискриминация, равенство, насилие, при-тиснение, закон.

Sherkhanova Umida

Lecturer of the Department of International Law and Human Rights, Tashkent State University of Law

SOME PROBLEMS OF THE IMPLEMENTATION OF INTERNATIONAL LEGAL NORMS INTO NATIONAL LEGISLATION TO ENSURE WOMEN'S RIGHTS

Abstract. The article analyzes international legal documents and standards on ensuring the rights of women, equality of rights and freedoms of women and men, the elimination of all forms of harassment and violence against women, their implementation in the national legislation of the Republic of Uzbekistan and the measures taken in the country. The legal nature of the UN international legal documents, other international documents and standards on the elimination of all forms of violence against women and the provision of human rights and national legislation on this issue have been studied. Conclusions are drawn about the reforms carried out in our country in recent years on protecting the rights of women and their importance. The author examines the shortcomings in the legislation and practice of the country in the field ofprotecting the rights of women, ensuring equality of women and men, as well as the duties and powers of the competent authorities, proposals and recommendations are developed for making additions and changes to national legislation, harmonizing legislation with international standards.

Keywords: gender, human rights, rights of women, discrimination, equality, violence, harassment, decree.

Инсон хукукларини химоя килиш, хурмат килиш ва рагбатлантириш Бош Комусимиз-нинг асосий тамойилларидан бири хисобланиб, Узбекистонда давлат сиёсатининг устувор йуна-лишларидан биридир. Таъкидлаб утиш жоизки, Бош Комусимиз Инсон хукуклари умумжахон декларацияси максад ва тамойилларига асосла-ниб, узида инсон хукук ва эркинликлари устунли-гини намоён этади. Конституциямизда белгилаб куйилган ушбу максад ва тамойилларга амал килган холда, сунгги йилларда инсон хукукларини химоя килишга оид бир канча норматив-хукукий хужжат-лар кабул килиниб, бу борада миллий конунчилик базаси шакллантирилди ва такомиллаштирилди.

Бош Комусимизда аёллар ва эркаклар тенглиги мустахкамлаб куйилган [1]. Мамлакатимиз мус-такилликнинг илк йиллариданок инсон хукукла-ри сохасида Бирлашган Миллатлар Ташкилоти-нинг бир канча халкаро хужжатларини ратификация килди ва бу сохада уз миллий конунчилигини шакллантирди. Сунгги йилларда мамлакатимизда инсон хукуклари ва эркинликларини химоя ;и-лиш, айникса, гендер тенглиги, аёллар ва бола хукуклари, кийнокларга бархам бериш мавзулари долзарб ахамият касб этяпти.

Аёллар хукукларини химоя килиш нима учун зарур? Гендер тенглиги нима? Бу борада халкаро нормаларнинг имплементация ;илиниши мамла-катимизда аёлларнинг жамиятдаги урнини оши-риш, узини зуравонлик ва тазйикдан химоялаш учун кандай имкониятлар беради?

Аёллар ва эркаклар уртасида тенгликни таъминлаш, зуравонлик ва барча турдаги камсити-шларга бархам бериш халкаро хамжамият ва мил-лий ;онунчиликнинг кун тартибида булиб кел-мокда. Гендер тенглиги принципи куплаб халкаро хужжатлар, давлатлар конституциялари ва бошка миллий конунчилик нормаларида белгиланган. Ушбу принцип, авваламбор, 1948 йилги Инсон хукуклари умумжахон декларациясида белгилан-ган булиб, аёллар ва эркаклар тенг хукуклилиги-ни мустахкамлаб куйган [2]. Декларация аёллар хукукларини химоя килишга каратилган бошка халкаро хужжатлар учун асос булиб хизмат килди. 1966 йилги Фукаролик ва сиёсий хукуклар тугри-сидаги халкаро Пактнинг 26-моддасига кура, бар-ча шахслар конун олдида тенгдир ва хеч кандай камситишларсиз химояланиш хукукига эга. Хдр кандай куринишдаги камситишлар конун билан такикланиши ва конун барча учун тенг булган бир

хил химояни таъминлаши лозим. Бунда камсити-лиш тури кандайлигидан, яъни жинси, танасининг ранги, дини, ижтимоий ва сиёсий карашлари, мод-дий холати, этник келиб чикиши ва миллатидан катъи назар, барча бирдек химояланиши лозим [3]. Аёллар хукуклари химоясининг кенгрок талки-ни БМТнинг 1979 йилги Аёлларга нисбатан кам-ситишларнинг барча шаклларига бархам бериш тугрисидаги Конвенциясида келтирилган булиб, у аёллар "хукуклар билльи" [4]ни уз ичига олади ва "камситиш" тушунчасига таъриф беради. Унинг 1-моддасида келтирилишича, камситиш - бу жин-си буйича шахсни унинг оилавий холатидан катъи назар, сиёсий, иктисодий, ижтимоий, маданий, фукаролик ва бошка хар кандай сохада уз хукукла-рини тан олиши ва фойдаланишига нисбатан кам-ситиш ёки такик куйишдир [5].

Конвенция унга аъзо давлатларга камсити-лишни чекловчи хамда аёллар ва эркаклар тенг-лигини таъминловчи хукукий механизм яратиш мажбуриятини юклайди. Хусусан, унда белги-ланишича, давлатлар аёллар ва эркаклар нотен-глиги хакидаги карашлар хамда аёллар савдоси-нинг барча куринишларига бархам бериш, давлат бошкарувининг турли бугинларида аёллар ро-лини ошириш, аёллар бандлиги кафолатлари, мехнатга хак тулашда эркаклар билан тенг мик-дорда хак белгилаш, ишга кабул килишда тенг хукукларни таъминлаш буйича чоралар куриши лозим [5].

2020 йил холатига кура, мазкур Конвенция-га дунёнинг 189 давлати аъзо [6]. Узбекистан ушбу Конвенцияни 1995 йили ратификация кил-ди ва унда келтирилган нормалар асосида мил-лий конунчиликни такомиллаштирди. Хусусан, сунгги йилларда бу борада кабул килинган нор-матив-хукукий хужжатларга назар соладиган булсак, аёллар хукукларини химоя килишга ка-ратилган Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2019 йил 2 сентябрдаги "Хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш тугриси-да" ва "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида'ги Узбекистон Республикаси конунлари кабул ки-лингани ва бу буйича куплаб чора-тадбирлар амалга оширилаётганининг гувохи булишимиз мумкин.

"Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида"-

ги Узбекистон Республикаси конунида миллий конунчиликда илк бор "жинси асосида тугри-дан-тугри камситиш" ва "жинси асосида билво-сита камситиш" тушунчалари таърифлари кири-тилди. Агар конун буйича жинс буйича бевосита камситиш деганда, жамият хаёти ва фаолиятининг барча сохаларида хотин-кизлар ва эркакларнинг хукуклари хамда эркинликларини тан олмасликка каратилган хар кандай тарзда фарклаш, яъни хар кандай истисно этиш ёки чеклаш, шу жумладан, оилавий холати, хомиладорлиги, оилавий мажбу-риятлари туфайли камситиш, шунингдек, шахво-ний шилкимлик килиш, тенг мехнат ва малака учун хар хил хак тулаш назарда тутилса, билво-сита камситишга эса бир жинсдаги шахсларни бошка жинсдаги шахсларга нисбатан нокулайрок холатга тушириб куядиган вазият ва холатлар ёки мезонлар яратиш, шу жумладан, гендер тенгсиз-ликни оммавий ахборот воситалари, таълим, ма-даният оркали таргиб этиш, муайян жинсдаги шахслар учун салбий окибатларга олиб келиши мумкин булган шарт-шароитлар ёхуд талаблар белгилашни киритади [7].

Конуннинг 3-моддасида "гендер" тушунча-сига таъриф берилиб, унга кура, гендер - хотин-кизлар ва эркаклар уртасидаги муносабатларнинг жамият хаёти ва фаолиятининг барча сохаларида, шу жумладан, сиёсат, иктисодиёт, хукук, мафкура ва маданият, таълим хамда илм-фан сохаларида намоён буладиган ижтимой жихатидир [7]. Шун-га эътибор каратиш лозимки, "гендер" сузи ижти-моий муносабатларда кулланилганда, унга купин-ча "аёллар" сузига синоним сифатида караш куп учрайди [8]. Гендер сузи икки жинс вакили учун тегишли булиб, аёллар билан бир каторда эркак-ларга нисбатан хам тенг кулланилади. Никитина ва Алисиевичнинг фикрига кура, гендер деганда, икки жинснинг факат ижтимоий ва маданий соха-лардаги ролини характерловчи хусусиятлар тушу-нилади [9]. Гендер ва жинс сузларини хам узаро фарклаш жуда мухим. Невежинанинг таъкидла-шича, жинс сузидан фаркли равишда гендер аёл-лар ва эркакларнинг кундалик хаётдаги уларнинг ижтимоий роли ва фаолиятидан келиб чикувчи хусусиятлар йигимидир [10]. Агарда жинс ин-сонларни биологик жихатдан аник бир тоифага ажратса, гендер аёллар ва эркаклар уртасидаги жамиятда урнашиб колган ижтимоий муносабат-ларни узгартириш хусусиятига эга [10].

Таъкидлаб утиш жоизки, тахлил этилаёт-ган халцаро ва миллий нормаларда камситиш тушунчаси барча сохаларда, яъни ижтимоий, ицтисодий, сиёсий ва бошца сохаларда учрай-диган камситишларни назарда тутади. "Хотин-цизлар ва эркаклар учун тенг хуцуц хамда имко-ниятлар кафолатлари тугрисида'ги Узбекистон Республикаси цонунида хам ушбу сохалардаги камситишларга бархам беришга алохида эъти-бор царатилган. Жумладан, ижтимоий сохадаги мехнат муносабатларида иш берувчи аёллар ва эркаклар учун тенг хуцуц ва имкониятларни руёб-га чицариш лозимлиги цонуннинг 21-моддасида белгиланган. Унга кура, ишга цабул цилишда аёллар ва эркаклар тенг имкониятлар; мехнатга тенг хац олиниши; аёллар ва эркаклар мехнати сифа-тининг тенг бахоланиши; цайта тайёрлаш ва ма-лака оширишда тенг имкониятлар яратиш ва хиз-матда кутарилиш хамда рагбатлантиришнинг тенг амалга оширилиши; технология, ишлаб чицариш ва мехнатни ташкил этишдаги узгаришлар, иш хажмларининг цисцариши оцибатида ходимлар-нинг сони ёки ишнинг хусусияти узгариши ёхуд корхона, муассаса ва ташкилот тугатилиши муно-сабати билан мехнат шартномаси бекор цилинган-да, цонунда белгиланган афзалли хуцуцларни бер-ган холда, хотин-цизлар ва эркаклар цуцуцлари тенглиги; фарзанди бор аёллар ва эркакларга тенг даражада цулай мехнат шароитлари яратиш хамда бошца хуцуц ва имкониятлар таъминланади [7].

Шунингдек, цонун оила муносабатларидаги аёллар ва эркаклар тенглигига хам эътибор царат-ган булиб, хотин-цизлар ва эркакларнинг никох тузишдаги ихтиёрийлиги, эр ва хотиннинг шахсий ва мулкий хуцуц хамда мажбуриятлари тенглиги, уй мехнати ва бола боцишда, тарбиялашда ва уци-тишда хотин-цизлар ва эркаклар мажбуриятлари тенглиги тамойиллари мустахкамланиб, айницса, мажбурий ва эрта никохга йул цуйилмаслик тамо-йилининг киритилганлиги алохида ахамият касб этади. Оила муносабатларида аёллар ва эркаклар тенг хуцуцлиги хацида гап борар экан, шуни алохи-да таъкидлаш лозимки, мазкур модда оилада бола тугилиши муносабати билан она билан бир цатор-да ота хам хац туланадиган таътил олиш хуцуцига эга эканлигига алохида ургу берилган. Болани пар-варишлаш буйича таътилнинг давомийлиги ота-онанинг ихтиёрига кура улар уртасида булиниши мумкин. Бунда ота-она таътилдан уни цисмларга

булган холда фойдаланади [7]. Бу, уз навбатида, оила ва мехнат сохасидаги миллий цонунчилик-нинг янада такомиллашишига хам сабабчи булади.

Крнунда фан, таълим, маданият ва соглицни сацлаш сохаларида хам аёллар ва эркакларнинг тенг хуцуцлари кафолатланиши белгилаб цуйил-ган. Хусусан, таълим сохасида хотин-цизлар ва эркаклар таълим олишнинг барча турларидан тенг фойдаланишга хацли эканлиги белгилаб цуйилган [7]. Аммо олий таълим сохасидаги бир неча йил-лик амалиёт шуни курсатмоцдаки, олий таълим муассасаларига уцишга цабул цилинишда муд-датли харбий хизмат утаган эркакларга цушим-ча имтиёз бериб келинади. Бу эса, уз навбатида, хотин-цизларнинг олий таълим муассасаларига уцишга цабул цилиниш имкониятларини пасайти-ради. Таъкидлаш жоизки, жорий йилда бу борада хам бир цатор чора-тадбирлар амалга оширилиб, эндиликда хотин-цизларга олий таълим муасса-саларига уцишга киришлари учун маълум тур-даги имтиёзлар берилиши белгиланди. Хусусан, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси-нинг 2020 йил 23 июндаги 402-сон царори билан Олий таълим муассасаларига цушимча давлат гранти асосидаги цабул курсаткичлари доираси-да хотин-цизларга танловда иштирок этиш учун тавсиянома бериш ва уларни уцишга цабул ци-лишни ташкил этиш тартиби тугрисидаги низом тасдицланди. Низомда танловда иштирок этиш учун тавсияномалар беришда алохида мезонлар белгиланган булиб, улар цуйидагилар:

- кам таъминланган оиладан чиццан хо-тин-цизлар;

- тулицсиз оилада тарбияланаётган, яъни ота ёки онаси вафот этган хотин-цизлар;

- 14 ёшгача булган икки ва ундан ортиц фар-зандларни тарбиялаётган, бошца цариндошлари-дан алохида яшаётган ёлгиз аёл (эркак)ларнинг цизлари;

- шахсий уй-жойга эга булмаган, ижарада яшаётган оилалар;

- ота-оналардан бири ёки хар иккиси ишсиз булган ва иш цидирувчи шахс сифатида ахоли бандлигига кумаклашиш марказларида хисобда турганлар;

- ногиронлиги булган фарзанди бор оилалар-дан чиццан хотин-цизлар;

- олий маълумотли хотин-цизлар билан цам-раб олиш даражаси республиканинг уртача кур-

саткичларидан икки ёки ундан ортиц маротаба паст булган туманлар, шунингдек, олис ва бориш цийин булган худудларда яшовчи оилалардаги циз фарзандлар (уларни уз худудида 3 йил ишлаш шарти билан)га берилади [11].

Бундай тавсияномалар олий таълим муасса-саларига кириш истагида булган хотин-цизларга 3 йилдан куп булмаган муддатга берилиши белги-лаб цуйилди. Аммо, шунга царамай, бундай имти-ёзлар фацатгина юцорида санаб утилган турдаги хотин-цизларга берилишининг белгиланиши бар-ча хотин-цизларнинг бирдек олий таълим олиш хуцуцини чеклайди. Бу эса, уз навбатида, барча хотин-цизларнинг эркаклар билан тенг асосда олий таълим муассасаларига цабул цилинишла-рига хали-хануз чекловлар борлигидан далолат беради. Фикримизча, цонуннинг хотин-цизлар ва эркакларга тенг таълим олиш хуцуцининг таъ-минлаши хацидаги нормалари тулдирилиши ва такомиллаштирилиши лозим. Керакли тулдириш ва тузатишларнинг мавжуд эмаслиги цонунни талцин этишда муаммолар келтириб чицаради. Бу борада халцаро стандартларни имплементация цилиш хамда халцаро органларнинг тавсияларини бажариш мухим уринга эга.

Гендер тенглиги, аёллар ва эркаклар тенг хуцуцлилиги хацида суз борар экан, бу, уз навба-тида, аёлларга нисбатан зуравонлик ва тазйиц утказиш муаммолари билан хам боглиц эканлиги сир эмас. 1993 йил 20 декабрда БМТ Бош Ассамб-леясининг резолюцияси асосида цабул цилинган Хотин-цизларга нисбатан зуравонликка бархам бериш тугрисидаги Декларация инсон хуцуцла-ри сохасида аёлларга нисбатан зуравонликка бархам беришга алохида эътибор царатган илк халцаро хужжат хисобланади [12]. Декларация давлатларни аёлларга нисбатан зуравонлик ишла-тилишининг олдини олиш ва шундай зуравонлик холатларини аницлаш, бундай холатлар хацида огохлантириш ва уларга нисбатан жазоловчи чо-ралар цуллаш, шунингдек, зуравонликка учраган аёлларни одил судлов механизмлари орцали хи-мояланишларини таъминлаш, жабрланувчиларни такрорий "виктимизациялаш"дан огохлантириш, шунингдек, бундай зуравонликка бархам бериш-га царатилган тадбирларга давлат бюджетидан маблаг ажратиш ва зуравонликка царши фаоли-ят олиб борувчи харакат ва нодавлат ташкилот-лар билан хамкорлик цилишга чациради. Бундан

ташцари, декларацияга мувофиц, давлатларнинг хуцуцни мухофаза цилувчи органлари ва зуравон-ликка царши курашувчи хамда уларни жазолаш сиёсатига масъул булган давлат мансабдор шахс-лари мухтож аёлларга кумаклашиш учун махсус тайёргарликка эга булиши лозим [12].

Шунингдек, БМТнинг 1979 йилги Аёлларга нисбатан камситишларнинг барча шакллари-га бархам бериш тугрисидаги Конвенциясининг 2-моддасида белгиланишича, давлатлар аёлларни камситишнинг хар цандай куринишидан химоя-лаш мацсадида ваколатли суд ва бошца давлат ор-ганларининг ишлаш механизмини кафолатлашга мажбурдир. Шуниси эътиборлики, ушбу моддада, шунингдек, давлатлар аёлларга нисбатан камси-тишнинг хар цандай куринишини узида назарда тутувчи амалдаги норматив-хуцуций хужжатлар, одат ва анъаналарни бекор цилиш чора-тадбирла-рини куриш мажбуриятини олади [5].

Бу борада миллий цонунчиликни тахлил ци-ладиган булсак, "Хотин-цизларни тазйиц ва зура-вонликдан химоя цилиш тугрисида'ги Узбекистон Республикаси цонунининг 4-моддасига кура, зуравонлик ёки тазйицца учраган хотин-цизлар узини химоя цилиш учун бир цатор хуцуцларга эга. Жумладан:

- ариза билан тегишли органлар ёки судга мурожаат цилиш ва унга нисбатан зуравонликни содир этиш тахдиди тугрисида мурожаат цилиш;

- бепул хуцуций, ицтисодий, ижтимоий, психологик, тиббий ёрдамни махсус марказларда ёки телефон линияси орцали олиш;

- шу билан бирга, химоя ордери хам олиши мумкин [13].

Шунингдек, ушбу цонунга кура, Узбекис-тон Республикасининг бутун худудида туну кун ишлайдиган бепул телефон линияси тармоцлари ишлаб туриши таъминланади ва у махфийликка риоя цилган холда фаолият курсатади. Цонуннинг яна бир мухим жихати шуки, унинг 28-моддасига кура, тазйиц ва зуравонликка учраган жабрланув-чиларни махсус марказларга жойлаштириш кузда тутилган [13].

Алохида таъкидлаш жоизки, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 7 март-даги "Хотин-цизларнинг мехнат хуцуцлари ка-фолатларини янада кучайтириш ва тадбиркор-лик фаолиятини цуллаб-цувватлашга оид чора-тадбирлар тугрисида'ги ПК^-4235-сон царори ца-

бул килинган булиб, у асосида хотин-кизларнинг гендер камситилишига йул куймаслик максади-да Узбекистан Хотин-кизлар кумитаси кумаги-даги Гендер тенглигини таъминлаш масалалари буйича комиссия тузилди. Мазкур Комиссия дав-лат органлари ва бошка ташкилотлар томонидан аёлларнинг гендер тенглиги бузилишига оид му-рожаатларини куриб чикиш, касбий сегрегация, иш хаки уртасидаги фарк, ахолининг иктисо-дий фаол катлами орасида аёлларнинг улушини купайтириш масалалари буйича чора-тадбирлар-ни амалга ошириш, аёллар хукуклари камситили-шининг барча шаклларига бархам бериш буйича умумэътироф этилган халкаро нормаларни миллий конун хужжатларига имплементация килиш юзасидан таклифлар ишлаб чикиш каби масала-лар буйича фаолият курсатмокда. Шунингдек, ушбу Комиссия аёлларнинг ижтимоий турмуш даражасини урганиш, мамлакатимизда тадбир-корларга яратилган шарт-шароитлар асосида аёл-ларни уз тадбиркорлик фаолиятларини бошлаш ташаббусларини куллаб-кувватлайди [14]. Ут-ган киска вакт мобайнида Комиссия томонидан 200 дан ортик Зурлик ишлатишдан жабр курган шахсларни реабилитация килиш ва мослаштириш маркази ташкил этилди, ишсиз хотин-кизлар буш иш уринлар билан таъминланди [15].

Хотин-кизлар хукук ва эркинликларини хи-моя килишда Гендер тенглигини таъминлаш ма-салалари буйича комиссиядан ташкари бошка бир канча масъул органлар хам вазифа ва ваколат-ларга эга булиб, улар "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида'ги Узбекистон Республикаси конуни-нинг 2-бобида келтирилган [7]. Шунга эътибор каратиш лозимки, мазкур бобнинг 13 ва 14-мод-даларида давлат органларининг хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятларни таъминлаш сохасидаги ваколатлари белгиланган булса-да, айнан кандай давлат органлари бундай ваколатларга эга эканлиги ноаниклигича колган [7]. Бундан ташкари, давлат органларининг мазкур моддаларида келтирилган ваколатлари кулами кенг булиб, аник ваколатлар белгиланмай, мавхум ва умумий ваколатлар юклатилган, деб хисоблай-миз. Яъни конунда ваколатли органлар бажари-

ши лозим булган вазифалар "тегишли чоралар куради", "тегишли чоралар куришга кумаклаша-ди", "шарт-шароитлар яратади", "хамкорликни ривожлантиради" каби умумий гаплар билан че-гараланиб колган. Бундан ташкари, конуннинг 13-моддасида келтирилган давлат органларининг бундай ваколатлари конуннинг 12-моддасида кел-тирилган Гендер тенглигини таъминлаш масала-лари буйича комиссиянинг айрим ваколатларини такрорлайди. Фикримизча, бу, уз навбатида, ко-нунчиликдаги камчилик ва номукаммалликлар-дан далолат беради.

Аёллар хукуклари хозирги кунда дунё хамжа-миятида канчалик долзарб ахамият касб этаётга-ни, аёлларга нисбатан тазйик, зуравонлик, ижти-моий муносабатларнинг барча сохаларида уларга нисбатан камситишнинг хали-хануз мавжуд экан-лиги, хотин-кизлар ва эркаклар хукуклари хамда эркинликлари тенглиги принципига амалиётда хар доим хам амал килинмаслигини инобатга ол-ган холда, Узбекистон Республикаси хам аёллар хукукларини химоя килиш буйича халкаро норма ва стандартларни миллий конунчиликка импле-ментация килиш хамда амалиётга татбик этишда куйидаги масалаларга эътибор каратиши ва чора-лар куриши лозим:

биринчидан, таълим сохасининг давлат ри-вожланиши, инсон камол топиши учун ахами-ятлилигини англаган холда ва барчанинг таълим олишга булган хукукини бирдек таъминлаш максадида, мамлакатимизда олий таълим му-ассасаларига укишга кабул килишда муддатли харбий хизмат утаган эркаклар учун кушимча имтиёз беришни тулик тугатиш ва шу оркали хотин-кизлар таълимига янада купрок имконият яратиш;

иккинчидан, мамлакатимизда аёллар хукукларини химоя килишга каратилган конунчилик-ни такомиллаштириш, конунлардаги бушлик ва камчиликларни тулдириш, конунларга шархлар ишлаб чикиш ва мавхум нормаларни олиб ташлаш, аёллар хукукларини химоя килиш буйича масъул органлар руйхатини аник шакл-лантириш хамда улар ваколат ва вазифаларини аник белгилаш, ваколатлари такрорланишига йул куймаслик.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. https://lex.uz/docs/20596

2. Всеобщая декларация прав человека. https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/ declhr.shtml

3. Международный пакт о гражданских и политических правах. https://www.ohchr.org/RU/ Professionallnterest/Pages/CCPR.aspx

4. Законы, работающие на благо мужчин и женщин: пособие по учёту гендерной проблематики в законодательстве. БДИПЧ ОБСЕ. Варшава, 2017. https://www.legislationline.org/download/id/8060/file/ Guidelines_Practical_guide_gender_sensitive_legislation_ru.pdf

5. Конвенция о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин. https://www.un.org/ womenwatch/daw/cedaw/text/0360795R.pdf

6. UN Treaty Collection. https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=rV-8&chapter=4&lang=en

7. "Хотин-цизлар ва эркаклар учун тенг хуцуц хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида'ги Узбекистон Республикаси цонуни. УРК-562. 02.09.19. https://lex.uz/ru/docs/-4494849

8. Права женщин - это права человека. Издание Организации Объединенных Наций. Нью-Йорк и Женева, 2014 г. - С. 131.

9. Никитина Е.М., Алисиевич Е.С. "Дискриминация и гендер: международно правовой аспект". С. 209-213. В «Гендерные аспекты и традиционные ценности в свете международного права.» Материалы круглых столов 12 апреля и 10 октября 2014 г. в рамках XII ежегодной международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы современного международного права», посвященной памяти профессора И.П. Блищенко. Под общей редакцией А.Х. Абашидзе, Н.С. Семеновой, Е В. Киселевой, Е.С. Алисиевич. РУДН, 2014.

10. Невежина М.В. «Проблемы тендерного равенства в трудовых отношениях». Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Институт законодательства и сравнительного правоведения при Правительстве Российской Федерации. Москва, 2019.

11. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 23 июндаги 402-сон царори би-лан Олий таълим муассасаларига цушимча давлат гранти асосидаги цабул курсаткичлари доирасида хотин-цизларга танловда иштирок этиш учун тавсиянома бериш ва уларни уцишга цабул цилишни таш-кил этиш тартиби тугрисидаги низом. https://lex.uz/ru/docs/4866624

12. Международные и региональные и законодательные акты и документы, имеющие отношение к теме "Гендер и реформирование сектора безопасности". Справочное пособие "Гендер и РСБ." БДИПЧ ОБСЕ. https://www.osce.org/files/f/documents/8/f/75307.pdf

13. "Хотин-цизларни тазйиц ва зуравонликдан химоя цилиш тугрисида'ги Узбекистон Республикаси цонуни. УРК-562. 02.09.19. https://lex.uz/ru/docs/-4494709

14. Узбекистон Республикаси Президентининг "Хотин-цизларнинг мехнат хуцуцлари кафолатлари-ни янада кучайтириш ва тадбиркорлик фаолиятини цуллаб-цувватлашга оид чора-тадбирлар тугрисида'ги Щ-4235-сон царори. 07.03.19. https://lex.uz/ru/docs/4230944

15. "ОТМга уцишга киришда хотин-цизлар учун имтиёзлар назарда тутилган."https://www.norma. uz/qonunchilikda_yangi/otmga_uqishga_kirishda_hotin-qizlar_uchun_imtiezlar_nazarda_tutilgan#

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.