Научная статья на тему 'Таълим тизимининг ахборот таъминотини шакллантиришда аудиовизуал технологиялар'

Таълим тизимининг ахборот таъминотини шакллантиришда аудиовизуал технологиялар Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
860
133
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогик технология / аудиовизуал технология / ахборот ресурслари / веб-лойиҳалар. / educational technology / audiovisual technology / information resources / web-projects

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мухамадиев А. Ш.

Ушбу мақолада аудиовизуал технологияларнинг таълим жараёнини ташкил қилишдаги ва таълим ресурсларини яратишдаги аҳамияти, таълим сифатини оширишдаги ўрни, таълим олувчи фаоллигини оширишдаги роли ҳақида фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

AUDIO­VISUAL TECHNOLOGY IN CREATING AN INFORMATION SECURITY IN THE EDUCATION SYSTEM

The article provides some opinions about the importance of audiovisual technologies in the educational process and the creation of educational resources, their place in improving the quality of education, their role in encreasing of the activity of education consumers.

Текст научной работы на тему «Таълим тизимининг ахборот таъминотини шакллантиришда аудиовизуал технологиялар»

Мухамадиев А.Ш.,

Тошкент ахборот технологиялар университети «Аудиовизуал технологиялар» кафедраси мудири, физика-математика фанлари номзоди, доцент

ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ АХБОРОТ ТАЪМИНОТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА АУДИОВИЗУАЛ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

МУХАМАДИЕВ А.Ш. ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ АХБОРОТ ТАЪМИНОТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА АУДИОВИЗУАЛ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Ушбу мак,олада аудиовизуал технологияларнинг таълим жараёнини ташкил килишдаги ва таълим ресурсларини яратишдаги ах,амияти, таълим сифатини оширишдаги урни, таълим олув-чи фаоллигини оширишдаги роли х,акида фикрлар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: педагогик технология, аудиовизуал технология, ахборот ресурсла-ри, веб-лойих,алар.

МУХАМАДИЕВ А.Ш. АУДИОВИЗУАЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ФОРМИРОВАНИИ ИНФОРМАЦИОННОЙ ОБЕСПЕЧЕННОСТИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ

В данной статье приведены некоторые мнения о значении аудиовизуальных технологий в организации учебного процесса и создании учебных ресурсов, их места в повышении качества образования, их роли в повышении активности потребителя образования.

Ключевые слова и понятия: педагогические технологии, аудиовизуальные технологии, информационные ресурсы, веб-проекты.

MUHAMADIEV A.SH. AUDIO-VISUAL TECHNOLOGY IN CREATING AN INFORMATION SECURITY IN THE EDUCATION SYSTEM

The article provides some opinions about the importance of audiovisual technologies in the educational process and the creation of educational resources, their place in improving the quality of education, their role in encreasing of the activity of education consumers.

Keywords: educational technology, audiovisual technology, information resources, web-projects.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 20 май-даги олий таълим муассасаларининг моддий-техник базасини мустацкамлаш ва юцори малакали мутахассислар тайёрлаш сифатини тубдан яхшилаш чора-тадбирлари тутрисидаги царори ва 201з йил 26 мартдаги ахборот-коммуникация тех-нологиялари соцасида кадрлар тайёрлаш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тутрисидаги царорида олий таълим муассасалари моддий-техник базасини мустац-камлаш ва модернизациялаш, уларни замонавий уцув ва илмий-лаборатория жицозлари билан таъминлаш, юцори малакали кадрлар тайёрлаш йуналишлари ва мутахассисликларини мацбуллаштириш, таълим стандартларини такомиллаштириш цисобига таълим жараёнини сифат жицатидан янги босцичга кутаришга царатилган вазифалар белгиланган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 1

Мазкур вазифаларни бажаришда замона-вий ахборот-коммуникация технологиялари ва инновацион педагогик технологияларнинг х,ам уз урни бор.

Бир томонламалик ва факатгина педагог фаоллигигагина асосланган анъанавий таъ-лимдан фаркли равишда, замонавий педагогик ва ахборот технологияларига асосланган таълим тизими таълим сифатини оширибгина колмай, таълим олувчининг фаоллигини ку-чайтириб, унинг ижодий кирраларининг очи-лишига катта ёрдам берадиган восита сифати-да намоён булади. Шундан келиб чикиб, ушбу маколада таълимни ташкил килишда аудио-визуал воситалардан фойдаланишнинг узига хос жих,атлари х,акида айрим фикрлар келти-риб утилади.

Ихтиёрий жараён ва х,одисаларни чукур урганишда уларни компьютер ва аудиовизу-ал аппаратлар асосидаги курилмалар ва тех-нологиялар мажмуасидан иборат замонавий аудиовизуал воситалар ёрдамида моделлаш-тириш имкони юзага келди.

Видеопроекторлар, тармок технологияла-рининг пайдо булиши таълимда компьютер-лар ролини ошириб, бир вактнинг узида бир нечта аудиторияда битта педагог томонидан таълимни ташкил этиш имкониятини яратди.

Аудиовизуал технологиялар турлича таъ-рифланишига карамасдан, унинг асосида аудиовизуал воситалар (АВВ) ётади1.

Аудиовизуал воситалар - бу аудио, видео, электрон укув кулланмаларнинг типоло-гияси, укув видеоёзувлар типологияси, аудио, видео, электрон ресурслар банки, аудио, видео, электрон укув кулланмалар яратиш ва улардан самарали фойдаланиш тамойилла-ридир. Олий таълимнинг давлат таълим стан-дартида бакалавриат таълим дастурларининг узлаштирилишида белгиланган умумий талаб-ларда укув жараёнининг машFулотларини ташкил этишда фаол ва интерфаол (компьютер симуляторлари, ишбилармонлик уйини, муайян вазиятларни куриб чикиш ва х,.к.) шаклларини утказишни, талабаларнинг кас-бий куникмаларини шакллантириш ва ривож-лантириш максадида аудиториядан ташкари машFулот билан биргаликда жах,он педагогик

1 Новые аудиовизуальные технологии: Учебное пособие. / Отв. ред. К.Э.Разлогов. - М.: «Едиториал», 2005.

амалиётида кулланиладиган замонавий педагогик технологиялар, укитишнинг самарали стратегиялари ва услубларини кенг куллашни назарда тутади.

Бугунги кунда таълим жараёнларида укитишнинг турли хил АВВларидан кенг фой-даланилмокда. Бу ахборотни кабул килиш-нинг узига хослиги билан боFлик. Анъанавий укитишдаги дарс жараёнида педагог асосан суз белгиларидан фойдаланади. Билим олувчи томонидан эса бу эшитилган ахборотлар унинг тушунчалари буйича тасаввурида шаклланади. Ундаги маълумотларнинг чекланганлиги унинг тасаввури индивидуал характерга эга экан-лиги, айрим х,олларда эса аник булмаслигига олиб келади. Аудиовизуал технологиялар эса педагог етказмокчи булган тасаввурни таълим олувчидаги мавжуд маълумотлар билан уЙFун х,олда унда шакллантириш имконини беради.

Аудиовизуал такдим килинган материал педагог томонидан сузлар оркали берилган мате-риалга нисбатан бошкача кабул килинади. Бу ерда телетасвирларни кабул килишнинг психологик узига хослиги мух,им а^амият касб этади. Бунга нутк «устунлиги», «овоз-курув» синтези кабилар киради. Укув максадларида ишла-тиладиган телетасвирларни кабул килишда нутк «устунлиги»ни авваламбор нуткнинг аниклигига хизмат килувчи нутк таъсирининг му^им канали, деб тушуниш мумкин. Шунга карамасдан, визуал воситаларни укувчига таъ-сир килувчи кушимча канал сифатида куллаш телевизион нуткнинг х,али очилмаган захира-ларини излашни талаб килади.

Максадга эришиш учун турли усул ва услу-биятлардан фойдаланиш зарур. Аудиовизуал технологиялардан фойдаланишнинг асосий усулларидан иллюстрация (кургазмалилик) ва намойиш усулларини ажратиб курсатиш мумкин.

Иллюстрация усули таълим олувчилар-га иллюстратив (кургазмали) кулланмалар, плакатлар, жадваллар, расмлар, хариталар, доскалардаги чизмалар, текис моделларни курсатишга асосланган.

Намойиш усули, одатда, асбоб, тажриба, техник курилмалар, кинофильмлар, диафильмлар ва бошкаларни намойиш этиш билан боFлик.

АВВ ва технологияларни машFулотларда асоссиз, ихтиёрий равишда куллаш салбий окибатларга х,ам олиб келиши мумкин. Шунинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 1

учун кургазмали воситалардан фойдаланишда бир катор шартларга риоя килиш максадга мувофик булади:

- кулланилаётган кургазмали восита таъ-лим олувчининг ёши, психофизик хусусиятла-рига мос келиши;

- кургазмали восита меъёрда ишлатили-ши ва уни кетма-кетликда хамда таълим жа-раёнининг факатгина лозим булган жойида курсатиш;

- иллюстрацияларни курсатишда асосийла-ри ва мухимларини аник ажратиб олиш;

- намойиш килинаётган кургазмалар мате-риаллар мазмуни билан мос тушиши;

- кургазмали кулланмадан ёки намойиш этилаётган курилмадан исталган ахборотни топиш ва тахлил килишга таълим олувчилар-нинг узларини жалб этиш лозим.

Аудиовизуал воситалардан дарс жараёни ва мустакил таълимни ташкил этишда фой-даланиш х,ар доим хам кузланган самарани беравермайди. Куп холларда аудиовизуал воситалардан укув ахборотларини етказишда фойдаланиш услубий ахамият касб этмайди ва укув жараёнига хеч кандай янгилик бермайди.

Укув жараёнининг алохида боскичларида аудиовизуал технологияларнинг турли хил эле-ментларидан фойдаланиш максадга мувофик булади.

Маърузали таълим жараёнини ташкил цилиш босцичи. Бу боскичда янги билимлар ва тушунчаларни уз ичига олган ахборотлар компьютер такдимотлари оркали амалга оши-рилади. Бу холатда АВВларнинг ахамиятини куйидагиларда куриш мумкин булади:

- ёркин ва образли такдим килиш хисобига таълим олувчига абстракт материалларни ви-зуал етказиш;

- объектнинг пайдо булиши, унинг тузили-ши ва хоссалари х,акида аник тасаввур хосил килиш;

- объект моделининг абстракт ифодаси-ни хосил килишнинг назарий асосларини ихчам шаклда етказиш ва таълим олувчи-ларда абстракт ифодадан объектнинг визуал куринишини хосил килишга булган эмоционал кизикишларни уЙFотиш.

Амалий ва тажриба жараёнини ташкил цилиш босцичи. Бу боскичда маъруза машFулотларида узлаштирган назарий тушун-чалар ва шаклланган кизикишлар асосида

бевосита АВВлар ёрдамида объект модели-дан фойдаланиб, унинг визуаллаштирилган куринишини хосил килади1.

Мустацил таълимни ташкил цилиш бос-цичида таълим олувчи узлаштирган билимла-рини мустахкамлаш учун ижодий имконият-ларини такдимотлар, веб-лойихалар, график объектлар, овозли ахборотлар ва видеоро-ликлар куринишида умумлаштириб, махсулот яратиш жараёнида АВВлардан мустакил фой-даланади.

Санаб утилган учта боскич Тошкент ах-борот технологиялари университети (ТАТУ) амалиётида узининг ижобий тасдиFини то-пиб бораётганлигини таъкидлаш лозим. Ху-сусан, ТАТУнинг барча бакалавриат таълим йуналишлари ва магистратура мутахассис-ликлари давлат таълим стандартлари ри-вожланган давлатлар тажрибасини урганган холда кайта ишлаб чикилиб, амалиётга татбик этилди. Бу уринда укув режаларидаги фанлар ва уларни укитишнинг замонавий усуллари уз аксини топган маъруза режалари ишлаб чикилганлигини таъкидлаш уринли булади.

Бу келтирилган боскичларда АВВдан фойдаланиш оркали таълим жараёнини ташкил килиш таълим олувчи томонидан укув маълу-мотларини максимал даражада узлаштиришга имкон яратади. Бунинг тасдиFи сифатида психолог олимлар Р.Карникау ва Ф.Макэлроу томонидан амалга оширилган тадкикотларни эслаш лозим2.

Ахборотлар хажми жадал ортиб бораётган бир шароитда ракамли ахборотларни яратиш ва улардан самарали фойдаланиш технология-ларини такомиллаштириш хамда бу техноло-гияларни амалда татбик килиш талаб этилади. Ракамли ахборотлар яратиш ва ундан фойдаланиш технологияларидан бири - бу, аудиовизуал технологиялар хисобланади.

1 Мухамадиев А.Ш. О некоторых проблемах создания электронных ресурсов в Узбекистане. Россия-Узбекистан: перспективы образовательно-культурного сотрудничества. // Сборник научных трудов. - Челябинск, 2007. -С. 185-188; Мухамадиев А.Ш. Аудиовизуал технологияларнинг таълимни ташкил килишдаги роли хакида. // Ахбо-рот технологиялари ва телекоммуникация тизимларини самарали ривожлантириш истикболлари Республика илмий-техник конференцияси маърузалар туплами. 4-кисм. - Т., 2014. -230-232-б.

2 Рузиева Д., Усмонбоева М., Холикова З. Интерфаол методлар: мохияти ва кулланилиши. - Т.: Низомий номи-даги ТДПУ, 2013. -116-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 1

Аудиовизуал атамасини характерлаб, бу феномен кандай мух,итда пайдо булиши, у тур-ли характердаги бошка технологиялар билан узаро кандай муносабатда булиши, ушбу му-носабатлар натижасида бизни кизиктираётган объектнинг узига хосликлари ва ижтимоий-маданий вазифаларини билишимиз талаб эти-лади.

Ихтиёрий янги х,одиса агар у мавжудла-ридан тубдан фарк килса х,ам унгача мавжуд булганлари асосида пайдо булади. У узининг пайдо булишига асос булиб хизмат килган кандайдир аждодининг функционал давомчи-си каби фаолият юритади. Шу конуниятга кура, бизни кизиктираётган аудиовизуал категория маданий тафаккурда, авваламбор, кино мада-нияти билан боFликдир. Жамиятда аудиовизуал мах,сулотлар кундан-кунга купаймокда ва улар дастлаб кино маданияти билан ёнма-ён турган булса, кейинги пайтларда кино мада-ниятининг урнини эгалламокда.

Бутун х,аёти давомида инсон уни ураб турган олам билан узаро муносабатда булади, олам х,акидаги ахборотларни узининг бешта х,ис килиш аъзоси оркали кабул килади. Олимлар-нинг эътироф этишича, инсон реалликни унинг борича эмас, балки коммуникация воситала-ри оркали кандай такдим килинганича кабул килади. Бугунги олам визуал йуналтирилган, виртуал имкониятлар ва ахборот техноло-гиялари дунёсига айланмокда. Шунинг учун телевидение ва видеодан нафакат аудито-риянинг вактини чоF утказиш, балки инсон фаолиятининг барча сох,аларида билим олиш, шу жумладан, таълим максадларида кенг фойдаланилмокда.

Ахборот воситаларининг жадал ривожла-ниши дидактик ландшафт, укув аудиториясини узгартириб юборди, урганувчиларнинг уму-мий интеллектуал савиясини оширди. Замо-навий укувчи - бу, тулик ахборот технология-лари таъсири остида тарбияланган авлоддир. Биз хох,лаймизми-йукми, бугун мактаб, коллеж, олий таълим муассасаси дунёнинг табиий илмий тасвирини шакллантиришда оммавий ахборот воситаларидан ортда колмокда. Ихтиёрий истикболли таълим тизими ягона укув ахборот манбаи сифатида факат укитувчига таяниб колмайди. Бугун укитувчининг вази-фаси, авваламбор, укувчининг х,ар томонлома

ривожлантиришга каратилган укув жараёнини ташкил килишдан иборат.

Ахборот технологияларининг ривожланиш тенденциялари укитишнинг шакл, усул ва воситаларининг замонавий электрон ахборот-коммуникация технологиялари - телевидение, видео, мультимедиа воситаларини кенг куллаш х,исобига кенгайтиришни талаб килмокда. Уларни укув-тарбия жараёнига куллаш уки-тишда кургазмалиликнинг самарадорлигини анча оширади, талабаларни укиётган пред-мети х,акида туларок ва аникрок маълумотлар билан таъминлайди, укув жараёнида билим-ларни ифодалаб беришда педагогнинг тушун-тириш усуллари каторини кенгайтиради.

Укув жараёнига кенг кириб келаётган укитишнинг аудиовизуал тизими (бошкача айтган-да, эшитиб-куриш, лотинчадан audire - эшитиш ва visuails - куриш) кургазмали ва эшитиладиган ахборотларни такдим килишга мулжалланган махсус техник воситаларни уз ичига олади.

Укитишнинг аудиовизуал воситаларининг дидактик узига хослиги:

- юкори даражадаги ахборот мазмунига эгалиги;

- укув ахборотларини такдим килишнинг самарали ташкил этилганлиги;

- урганилаётган вокеликни ривожланиш ва динамик х,олатини курсатиш;

- вокеликни реал тасвирлашдан иборат.

Педагогик жараёнга эмоционал (жушкин)

мух,ит ^осил килувчи образларни эшитиб-куришнинг ахборот киммати, жонлилиги ва ёркинлиги кабиларга ижобий таъсири укитишнинг аудиовизуал воситалари укитиш сифатини оширишнинг самарали манбаи ^исобланишига асос булади.

Бу келтирилган таклифлар асосида таълим-нинг янги замонавий ахборот ресурсларини шакллантириш ишлари Тошкент ахборот технологиялари университетида узининг татбиFини топиб бормокда. Хусусан, Узбекистон Респуб-ликаси алока, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат кумитаси томонидан х,ар йили эълон килинадиган грант танловларининг устувор йуналишларидан бири янги авлод электрон ресурсларини яра-тиш х,исобланади. Бу йуналишда универси-тетнинг етакчи профессор-укитувчилари, ёш педагоглар ва талабалар янги Fояларни узида акс эттирувчи лойих,алар билан иштирок этиб

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 1

келишади. 2013 йилда янги талаблар асосида ташкил килинган йуналишлар учун универси-тетнинг 14 лойих,аси танловда Fолиб чикди ва бу лойих,алар 2014 йилда молиялаштирилиб, 14 та янги фан буйича янги авлод укув ресурси яратишга киришилди. Шу лойих,алардан бири юкорида келтирилган 3D-моделлаштириш ва ракамли анимация фани буйича замона-вий ахборот ресурси яратишга йуналтирилган лойих,адир.

Бу устувор йуналишдаги грантда нафакат университет укув режасидаги фанлар учун укув ресурслари яратиш буйича лойих,алар билан, балки республикадаги ихтиёрий таъ-лим жараёни учун замонавий таълим ресурслари яратиш лойих,алари билан иштирок этиш мумкин булади.

Хулоса килиб айтганда, республикамизда яратилган шароитлардан фойдаланиб, янги

авлод электрон ресурсларини яратиш таълим истеъмолчиларининг сифатли ахборотлар-га булган эх,тиёжини кондириш билан бирга уларнинг янги маълумотларни узлаштириш самарадорлигига узининг ижобий таъсирини курсатади.

Янги авлод электрон ресурсларини яра-тишда олий таълим муассасасидаги тажри-бали педагогларнинг педагогик мах,оратини ресурсга акслантириш мух,им элементлардан х,исобланади. Бундан ташкари, муаллифлик х,укукидан четлашмаган х,олда, х,ар бир таълим муассасасидаги ахборот-ресурс марказлари (АРМ) электрон ресурслар базасини кенгай-тириш, АРМлар уртасида маълумот айирбош-лашни йулга куйиш оркали таълим самара-дорлигининг янада ошишига эришиш мумкин булади.

Адабиётлар:

1. Постановление Президента Республики Узбекистан от 20 мая 2011 года № ПП-1533 «О мерах по укреплению материально-технической базы высших образовательных учреждений и кардинальному улучшению качества подготовки высококвалифицированных специалистов». // Информационно-поисковая система «Норма». Законодательство Республики Узбекистан.

2. Постановление Президента Республики Узбекистан от 26 марта 2013 года № ПП-1942 «О мерах по дальнейшему совершенствованию системы подготовки кадров в области информационно-коммуникационных технологий». // Информационно-поисковая система «Норма». Законодательство Республики Узбекистан.

3. Новые аудиовизуальные технологии: Учебное пособие. / Отв. ред. К.Э.Разлогов. - М.: «Едиториал», 2005.

4. Мухамадиев А.Ш. О некоторых проблемах создания электронных ресурсов в Узбекистане. Россия-Узбекистан: перспективы образовательно-культурного сотрудничества. // Сборник научных трудов. - Челябинск, 2007. -С. 185-188.

5. Мухамадиев А.Ш. Аудиовизуал технологияларнинг таълимни ташкил килишдаги роли х,акида. // Ахборот технологиялари ва телекоммуникация тизимларини самарали ривожлантириш истикболлари Республика илмий-техник конференцияси маърузалар туплами. 4-кисм. - Т., 2014. -230-232-б.

6. Рузиева Д., Усмонбоева М., Холикова З. Интерфаол методлар: мох,ияти ва кулланилиши. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2013. -116-б.

7. http://www.genialnee.net/authors/Vissarion_Grigorievich_Belinsky/

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.