Научная статья на тему 'Бўлажак иқтисодчи педагоглар касб маҳоратини оширишда инновацион технологияларнинг аҳамияти'

Бўлажак иқтисодчи педагоглар касб маҳоратини оширишда инновацион технологияларнинг аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
739
119
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим-тарбия / инновация / инновацион педагогик жараён / янгилик / инновацион фаолият / иқтисодчи-педагогнинг инновацион компетентлиги / education / innovation / innovative pedagogical process / innovative activity / innovative competence of teachers-economists

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ҳасанов С., Жамалдинова А. С.

Мақолада бўлажак иқтисодчи педагогларнинг билим, малака ва кўникмалари, касбий маҳоратини инновацион педагогик жараёнларга йўналтириш ва педагогик янгиликларни яратиш, ўзлаштириш, амалиётга татбиқ этиш, уларнинг педагогик маҳорати ва инновацион компетентлигини аниқлаш масалалари ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE VALUE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN IMPROVING THE PROFESSIONAL SKILLS OF THE FUTURE ECONOMISTS AND EDUCATORS

The article discussed the development of knowledge, skills and qualifications of the future teacherseconomists from the standpoint of innovative methods in pedagogical skills and competence of teachers and economists.

Текст научной работы на тему «Бўлажак иқтисодчи педагоглар касб маҳоратини оширишда инновацион технологияларнинг аҳамияти»

22 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Хасанов С.,

Тошкент молия институти «Касбий таълим» кафедраси профессори, педагогика фанлари доктори; Жамалдинова А.С., Тошкент молия институти «Статистика» кафедраси укитувчиси.

БУЛАЖАК ИЦИСОДЧИ ПЕДАГОГЛАР КАСБ МА^ОРАТИНИ ОШИРИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ А^АМИЯТИ

ЦАСАНОВ С., ЖАМАЛДИНОВА А.С. БУЛАЖАК ИЦТИСОДЧИ ПЕДАГОГЛАР КАСБ МАЦОРАТИНИ ОШИРИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ АЦАМИЯТИ

Маколада булажак иктисодчи педагогларнинг билим, малака ва куникмалари, касбий мах,оратини инновацион педагогик жараёнларга йуналтириш ва педагогик янгиликларни яра-тиш, узлаштириш, амалиётга татбик этиш, уларнинг педагогик мах,орати ва инновацион компе-тентлигини аниклаш масалалари ёритиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим-тарбия, инновация, инновацион педагогик жараён, янги-лик, инновацион фаолият, иктисодчи-педагогнинг инновацион компетентлиги.

ХАСАНОВ С. ЖАМАЛДИНОВА А.С. ЗНАЧЕНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ПРИ ПОВЫШЕНИИ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА БУДУЩИХ ПЕДАГОГОВ-ЭКОНОМИСТОВ

В статье освещаются вопросы направления знаний, квалификации, навыков и педагогического мастерства будущих педагогов-экономистов на инновационные педагогические процессы и создание педагогических нововведений, их усвоение и внедрение в практику, а также вопросы определения уровня педагогического мастерства и компетентности педагогов-экономистов.

Ключевые слова и понятия: образование, воспитание, инновация, инновационная деятельность, инновационная компетентность педагогов-экономистов.

HASANOV S. JAMALDINOVA A.S. THE VALUE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN IMPROVING THE PROFESSIONAL SKILLS OF THE FUTURE ECONOMISTS AND EDUCATORS

The article discussed the development of knowledge, skills and qualifications of the future teachers-economists from the standpoint of innovative methods in pedagogical skills and competence of teachers and economists.

Keywords: education, innovation, innovative pedagogical process, innovative activity, innovative competence of teachers-economists.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

Мамлакатимизда Кадрлар тайёрлаш миллий дастури-ни босцичма-босцич ва муваффациятли амалга ошириш куп жицатдан уцитувчи-педагоглар фаолияти, уларнинг касбий мацоратига ботицдир. Шундай экан, сотлом ва цар томонла-ма баркамол авлодни уцитиш, тарбиялаш, олий таълим ти-зимида мецнат цилаётган уцитувчи-педагогларнинг савияси, тайёргарлиги ва фидойилиги, уз ишига булган муносабатига ботлицдир.

Укитувчи-педагоглар жамиятнинг ижтимо-ий топшириFини бажаради, улар х,ар томон-лама етук мутахассисларни тайёрлашда му-айян ижтимоий-сиёсий, педагогик ва шах-сий талабларга жавоб бериши лозим. Шундай экан, укитувчи-педагоглар мустакиллик Fояси ва миллий истиклол мафкурасига эътикодли, х,ар томонлама ривожланган миллий маф-курага эга, касбига тегишли маълумоти бор, яъни уз фанининг чукур билимдони, педагогик мулокот устаси, педагогик-психологик ва услубий билим х,амда малакаларни эгаллаган булиши х,амда турли педагогик вазифаларни тезда ечиши, вазиятларни сезиши, урганиши ва бах,олай олиши керак. У педагогик таъсир курсатишнинг энг макбул усул ва воситалари-ни танлай олиш кобилиятига х,ам эга булиши лозим.

Мустакил Узбекистоннинг келажаги булган баркамол авлодни тарбиялаш нозик, них,оятда катта диккат-эътиборни талаб киладиган, ички зиддиятли жараёндир. Шундай экан, укитувчи-пегагоглар укувчи талабанинг шакл-ланиш жараёнини зур х,авас ва синчковлик билан кузатиши лозим. Улар педагогик жа-раённи бошкарар эканлар, педагогик билим ва майорат эгаси булиши лозим. Шундагина укитувчи-педагоглар педагогик-психологик хрдисаларнинг мох,ияти ва диалектикасини, педагогик мех,нат методи, таълим технология-си ва профессионал педагогикани тушуниб етади. Педагогик билим ва касбий майорат эгаси булган укитувчи-педагоглар аввало, педагогика-психология, замонавий педагогик ва таълим технологиялари, педагогик майорат фанининг методологик асослари, шахс ривож-ланишининг конуниятлари ва омиллари, Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг мох,ияти, максади ва вазифаларини билиши керак.

Олий таълим тизимида мех,нат килаётган профессор-укитувчиларнинг купчилиги таъ-

лим-тарбия жараёнида инновацион педагогик технологиялардан фойдаланишнинг укитувчи-педагоглар касбий мах,оратини таъминлаш-нинг воситаси, укувчи-талабалар фаоллигини оширишнинг мух,им омили сифатидаги за-рурияти ва ах,амиятини тобора чукур англаб етмокдалар.

Шу сабабли улар уз педагогик мах,орат-ларини узлуксиз ошириб бориш, х,озирги куннинг кескин талабларига мос замонавий билим ва тажрибаларни узлаштириш, таълим-тарбия жараёнида инновацион педагогик технологиялардан ижодий фойдаланишга интилмокдалар. Айни пайтда узлуксиз таълим тизими сифат ва самарадорлигини оширишда катта муваффакиятларга эришмокдалар. Зеро, инновацион таълим технологиялари асосида таълим беришнинг энг макбул ва асосий шак-ли булган укув-тарбиявий жараёнларни методик ва дидактик жих,атдан таъминлаш омилла-рини инновацион таълим технологияларининг талаблари даражасида ташкил этиш х,ар бир таълим олувчига Давлат таълим стандартлари асосида билим бериш имкониятларини бера-ди. Бу эса Узбекистон Республикасида х,ар бир шахс уз кобилияти, иктидорини шакллантириш, ижтимоий х,аётда уз урнини топа олиш имко-ниятига эга эканлигини намоён этади. Бу имко-ният чукур билим малака, куникма, мустакил фикрлаш, акл-заковат каби шахс сифатлари-нинг мукаммаллиги асосида яратилади. Шу-нинг учун х,ам кадрлар тайёрлаш моделини амалга ошириш х,ар бир таълим олувчининг илмли, акл-заковатли булиши, уз билими ва иктидорига ишонган х,олда фаолият курсатиши, уз мустакил фикрига эга булишини такозо этади. Чунки мустакил фикрлаш жараёни оркали шахсда фараз, мушох,ада, тах,лил килиш, уз фи-крини исботлай олиш каби ижодий фаолият пайдо булади, онгли х,аракат, акл-заковат билан максад сари интилиш шаклланади. Бу эса

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

таълим технологияси дидактик ва методик жа-раёнининг шахсга йуналтирилганлиги, шахс-нинг фаоллашувини ифодалайди, х,ар томон-лама баркамол шахс ва ракобатбардош етук мутахассиснинг шаклланишини таъминлайди. Бундай натижага эришишда узлуксиз таълим-нинг барча боскичларида укитувчи-педагог укитишнинг анъанавий усуллари билан бир-га турли хил ноанъанавий усуллар, жумладан, инновацион х,амкорлик педагогикасига амал килиши керак. Чунки инновацион х,амкорлик педагогикаси айнан шахсга йуналтирилган булиб, куйидаги хусусиятларга эга:

- укитувчи-педагог укитиш жараёнига тала-баларни субъект сифатида жалб килади;

- турли замонавий таълим усулларини кул-лайди;

- шахс эх,тиёжига каратилган муаммоли-модулли, индивидуаллаштирилган, табакалаш-тирилган, ахборот таълим технологиялари-ни таълим жараёнига жорий этади. Бундай укитиш талабаларнинг нафакат билим, касбий малака-куникмалари, балки кобилиятларини ривожлантиради ва истеъдодини намоён этиш имкониятларини кенгайтиради. Шу сабабли х,ам булFуси педагогларни замонавий педаго-гик технологияларнинг сир-асрорлари билан таништириш, амалиётда куллашга тайёрлаш жуда мух,имдир. Бунда узаро боFланган иккита йуналиш буйича иш олиб бориш мумкин:

1. Булажак иктисодчи-педагогларга замонавий педагогик технологияларнинг мазму-ни ва мох,ияти, турлари х,амда уларни укитиш максадга мувофик булиши х,акида аник тушун-чалар бериш.

2. Барча дарсларни (маъруза, амалий-семинар, лаборатория ишлари, мустакил ишни бажариш машFулотларини) замонавий педагогик технологиялар ва илFор тажрибаларга асосланган х,олда ташкил этиш.

Мазкур максадга эришиш учун замонавий педагогик технологияларни амалда куллашда куйидаги тамойилларни асос сифатида кабул килиб олиш зарур:

- х,ар бир талабанинг дарсда фаол иштирок этиши ва янги маълумот олиш учун х,аракат килиши;

- унинг уз нуктаи назарига эга эканлиги;

- профессор-укитувчи ва талабаларнинг узаро х,амкорлик асосидаги муносабатлари-нинг жорий этилиши;

- берилган билимларни амалда куллаш, тенгдошлари ва бошкаларнинг фикрини тинг-лаш х,амда х,урмат килиш;

- зарур илмларни кунт билан эгаллаш, уз дунёкарашини кенгайтиришга интилиши ва

Шундай килиб, булажак иктисодчи педагогларни замонавий педагогик технологияларнинг мазмун-мох,иятидан хабардорлик-лари х,амда уларни таълим-тарбия жараёнида куллай билишлари, шунингдек, дидактик ва методик масалаларнинг уз ечимларини то-пиши кадрлар тайёрлаш миллий моделини руёбга чикаришнинг мух,им боскичидир. Зеро, х,ар бир педагог-укитувчи кулида тах,сил ола-ётган билимга чанкок талабалар учун фан маз-мунига мос укув дастури, кулланма ва дарс-ликлар мавжуд булса, у дидактик ва методик жараённи муваффакиятли амалга ошириш учун инновацион педагогик фаолиятнинг таш-килий шаклларидан самарали фойдаланиб, замонавий педагогик технологияларни амали-ётга изчил жорий этиши мумкин. Шу боисдан укитувчи-педагог фаолиятининг инновацион йуналганлиги ва педагогик мах,оратга куп нар-са боFликдир:

1. Укитувчи-педагог давлат ижтимоий бу-юртмасига мос келадиган педагогик фаолиятнинг инновацион йуналганлиги, таълим-тарбия максадини аник белгилаши керакки, натижада маълум вакт ичида бунга эришишни таъминлайдиган дидактик жараённи тузиш ва жорий этиш туFрисида хулоса кила билсин.

2. Укитувчи-педагог фаолиятининг инновацион йуналганлигида белгиланган максадга мос келадиган укув-тарбиявий жараён маз-мунини укув дастури буйича чукур эгаллаш, мунтазам равишда уз педагогик мах,оратини фан-техника тараккиёти ва замонавий педагогик технологиялар талабларига мос х,олда мустакил равишда кенгайтириб бориш зарур.

3. Укитувчи-педагог дидактик-методик жараённи амалга ошириш борасида мукаммал билимга эга булиши керак.

4. Укитувчи-педагог дидактик-методик жараённи амалга оширишда укитишнинг узига кулай ва самарали инновацион технология-ларидан фойдалана олиши керак. Укитиш усулининг туFри танланиши инновацион педагогик жараёнларнинг маълум конунияти асосида бир-бири билан узвий боFлик эканли-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

гини билдиради. Бу инновацион педагогик жа-раёнларнинг боFланишларидан фойдаланиш энг макбул булган инновацияларни омиллаш-тириш, амалиётга татбик этиш таълим-тарбия жараёнидаги расмиятчиликни йукотишга йул очади.

5. Укитувчи-педагог педагогик тизимнинг иштирокчиси булган талабаларнинг таълим мазмуни ва тарбия таъсирини кай даражада эгаллаётганлигини энг макбул усул ва инновацион технологиялар ёрдамида доимо назо-рат килиб бориши лозим. Бу туFрида олинган ахборотлар эса педагогик тизимни максадга мувофик тарзда бошкариш имкониятини бе-ради ёки педагогик тизимдаги кайси эле-ментларнинг мазмунига тузатиш киритиш ке-раклигини аниклайди ва шу асосида тузатиш киритилади.

Бугунги кунда педагогик фаолиятнинг инновацион йуналганлиги иктисодчи педагог-ларнинг педагогик янгиликларни яратиш, узлаштириш, таълим-тарбия амалиётида фойдаланиш жараёнларига жалб этиш ва олий таълим тизимида иктисодчи-педагогларнинг касбий махоратни оширишда инновацион технологияларнинг зарурлигини куйидаги холатлар белгилайди:

- биринчидан, ижтимоий-иктисодий янги-ланишлар таълим сифати ва самарадорлигини янада юкори боскичга кутариш зарурлигини такозо этади;

- иккинчидан, таълим-тарбия жараёнининг мазмуни, инсонпарварлашуви, укув предме-тининг хажми ва таркибининг узгариши таъ-лимнинг янги ташкилий шакл ва технологияла-рини таълим жараёнига татбик этишни такозо килади. Бундай вазиятда иктисодчи укитувчи-педагогларнинг педагогик-психологик билим-лари ва махсус фанни укитишда талабаларнинг билимини фаоллаштириш технологиясидан уринли фойдаланиши мухим ахамиятга эга;

- учинчидан, иктисодчи педагогларнинг педагогик янгиликларни таълим жараёнига татбик этишга булган муносабатлари узгариб бормокда. Олий таълим муассасалари рахбарлари ва укув услубий бошкарма ходим-лари фаолиятида профессор укитувчилар то-монидан амалиётга киритилаётган педагогик инновацияларни тах,лил килиш ва бахолаш, уларни ишлаб чикариш ва татбик этиш учун ша-роит яратиш мухим йуналишга айланмокда;

- туртинчидан, олий таълим муассасала-рининг бозор иктисодиёти муносабатларига мослашуви, моддий-техник ва ахборот ба-засини мустахкамлаш ва ривожлантиришга, укув-тарбия жараёнини сифатли укув-услубий адабиётлар билан таъминлашга кулай инновацион мухит ва вазият яратади.

Бу уз навбатида олий таълим муассасалари педагогик жамоасида кулай инновацион мухитнинг мавжудлиги иктисодчи педагоглар-ни янгиликларга каршилик килиш коэффи-центини камайтиради, педагогик фаолият ва касбий махоратни ошириш жараёнида пайдо буладиган стереотипларни енгиб утишга ёрдам беради. Инновацион мух,ит иктисодчи педагогларнинг педагогик инновацияларга булган муносабатида уз ифодасини топади.

Шунингдек, олий таълим тизимида методик фаолиятни ташкил этиш педагогик жа-моада кулай инновацион мух,ит яратиш, иктисодчи педагогларнинг илмий-методик тайёргарлигини ривожлантириш, касбий мах,оратини инновацион йуналтириши буйича эх,тиёжларини кондириш имконини беради. Олий таълим тизимида методик фаолият вази-фалари куйидагилардан иборат:

- иктисодчи педагогларнинг илмий-наза-рий, методик, педагогик-психологик жих,атдан тайёргарлик даражасини ошириш;

- замонавий таълим дастурлари, укув режа-лари ва Давлат таълим стандартларини урга-ниш ишларини ташкил этиш;

- таълим-тарбия жараёнини замонавий педагогик ва ахборот технологиялари, таълим-тарбия жараёнини ташкил этишнинг шакл ва методлари билан бойитиш;

- янги меъёрий хужжатлар, дидактик-методик материаллар ва укув адабиётларини урганиш буйича методик кенгашлар, методик кун, муаммоли семинарлар ва практикум-лар, ёш укитувчилар мактаби, илFор педагогик тажрибалар, ёш педагоглар билан ишлаш, очик ва кургазмали дарслар, илмий-педагогик конференциялар ва педагогик укишлар, педагогик консилиум, ролли, фаолиятли уйинларни ташкил этиш, педагогик вазиятларни модел-лаштириш, иктисодчи педагогларнинг ижодий хисоботларини тинглаш;

- диагностик, индивидуал, табакалашган таълим технологиялари асосида етарли малака-га эга булмаган укитувчиларга (гурух рахбари,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

муpаббийлаp ва ёш yк1итувчи-пeдагoглаpга) илмий-мeтoдик ёpдам кypcатиш;

- пeдагoгик Уз-Узини таpбиялаш ва каcбий пeдагoгик мах^а^и pивoжлантиpишда ёш Укитувчи-пeдагoглаpга кoнcультатив ёpдам кypcатиш;

- иктиcoдчи пeдагoглаpнинг умумий каcбий-пeдагoгик маданият даpажаcи ва пeда-гoгик махopатини oшиpишга кумаклашиш.

Шуни алoхида таъкидлаш лoзимки, oлий таълим тизимида иктишдчи пeдагoг пeдагoгик фаoлиятининг иннoвациoн йуналганлигини шакллантиpишда у ёки бу янгиликлаpнинг œ-маpадopлигини аниклаш имкoнини бepадиган биp катop мeзoнлаpдан фoйдаланиш лoзим.

Пeдагoгик иннoвация мeзoнлаpига куйида-гилаp киpади: янгилик, oптималлик, юкopи на-тижавийлик, иннoвациялаpни oммавий таж-pибада ижoдий куллаш имшнияти.

Пeдагoгик иннoвациянинг аcocий мeзoни янгиликдиp. Иннoвациoн жаpаёнда иштиpoк этишни иктишдчи Укитувчи-пeдагoг такдим этилаётган янгиликлаpнинг мoхияти нимада эканлигини хамда янгиликнинг даpажаcини аниклаб oлиш мухим хиcoбланади. Бу хамма учун хам шундай хиcoбланмаcлиги мумкин. Янгилик куйидаги бocкичлаpга (даpажалаp-га) булинади: абcoлют, лoкал-абcoлют, i^p^ ли, cубъeктив, таниклик даpажаcи ва куллаш coхаcи билан фаpкланувчи.

Оптималлик пeдагoгик иннoвация cамаpа-дopлигини аниклoвчи мeзoн cифатида бeл-гиланган натижага эpишишда икти^дчи-укитувчи, пeдагoг узининг ва талабалаpнинг мeхнат интeнcивлиги туpлича булганида биp хил натижага эpишиши мумкин. Таълим жа-pаёнига кам куч ва вакт cаpфлаб, пeдагoгик иннoвациялаpни татбик этиш ва юкopи нати-жалаpга эpишиш oптималликдан далoлат бe-pади.

Юкopи натижавийлик иннoвациянинг мe-зoни cифатида иктиcoдчи пeдагoглаp натижа-лаpининг туpFунлигини бeлгилайди.

Оммавий тажpибада пeдагoгик иннoва-циялаpнинг ижoдий имкoниятлаpи мeзoнини куллаш алoхида икти^дчи пeдагoглаp фаoли-ятининг бoшланFич бocкичида таcдикланади. У тажpиба cинoвидан утганидан ва oбъeктив

бахoлангандан cyнг oммавий татбик этишга тавcия этилиши мумкин1.

Шундай килиб, пeдагoгик иннoвациялаp мазмуни ва мeзoнлаpи хакида аник таcаввуp-га эга булиш, улаpдан фoйдаланиш мeтoдика-cини билиш, иктиcoдий таълим муаccаcалаpи pахбаpи ва иктиcoдчи Укитувчи-пeдагoглаpга замoнавий пeдагoгик иннoвациялаpни яpа-тиш, oммалаштиpиш, иннoвациялаpни таълим жаpаёнига татбик этишни oбъeктив бахoлаш ва пpoгнoзлаш, шу аcocда пeдагoгик фаoлият-нинг иннoвациoн йуналганлигини хамда таълим cифат-cамаpадopлигини таъминлаш хамда иктиcoдчи Укитувчи-пeдагoглаpнинг каcбий махopатини oшиpиш имкoнини бepади.

Xoзиpги кунда oлий таълим тизимида укув-таpбиявий жаpаёнга иннoвациoн пeдагoгик тeхнoлoгиялаpнинг кeнг киpитилиши узлукcиз таълимнинг фан ва ишлаб чикаpиш билан ин-тeгpациялашуви талабалаpнинг кoбилиятлаpи ва имкoниятлаpига мувoфик pавишда таълим-таpбия жаpаёнига табакалаштиpилган ёнда-шувни жopий этиш хамда таълим-таpбия бe-pишнинг илFop пeдагoгик тeхнoлoгиялаpи ва замoнавий yкув-уcлубий мажмуалаpининг яpатилиши пeдагoгик жаpаёнлаpни ташкил этиш ва бoшкаpиш тизимини ташмиллашти-pиш, хаp биp икти^дчи Укитувчи-пeдагoгнинг каcбий кoмпeтeнтлилигини аниклаш ва pи-вoжланишига аcoc бyлмoкда.

Укитувчи-пeдагoглаpнинг каcбий кoмпe-тeнтлилига йyналтиpилган таълим амepи-калик тилшунoc H.Xoмcкий (1965 йил Ма^ cачуceтc унивepcитeти) тoмoнидан таклиф этилган «кoмпeтeнция» атамаcининг умумий маънocида шаклланди. Евpoпа Кeнгаши да^ туpи буйича Бepн шахpида булиб утган cимпo-зиумда (1966 йил) «кoмпeтeнция» тушунчаcи «укув», «кoбилият», «махopат» каби тушунча-лаp катopига киpитилганлиги таъкидланди2.

Евpoпа давлатлаpининг таълим вазиpлаpи Бoлoния дeклаpацияcида (1999 йил) таълим иcлoхoтлаpининг кoнцeптуал аcocлаpи cифа-тида кoмпeтeнтлик ёндашувини бeлгилашди.

1 Данияpoв Б.Х. Укитувчи пeдагoгик фаoлиятининг ин-нoвациoн йуналганлиги. II «Укитувчилаpнинг каебий махopатини oшиpишда иннoвациoн тeхнoлoгиялаpнинг ахамияти» мавзуоидаги илмий-амалий кoнфepeнция ма-тepиаллаpи. - Т.: 2012. -3-6-б.

2 Xoжиeва Н.К. Иктиcoдий oлий укув юpтлаpидаги таълимнинг лoйихали тeхнoлoгияcи. - Т.: ТДИУ, 2009. -148-б.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM I COВPEMEННOE OБPAЗOВAНИE 2016, 1

Иктисодий олий таълим тизимига компе-тентлик ёндашувининг жорий этилиши таълим максади, мазмуни, укитиш шакли, укитиш усул-лари, педагогик технологиялар, назорат усул-ларини хамда педагог ва талаба уртасидаги муносабатларда жиддий узгаришларни амалга оширишни талаб этади. Жумладан, олий таълим муассасалари рахбарлари ва укитувчи-педагоглари зиммасига таълим, фан, техника ва технологияларнинг жахон микёсидаги ютуклари, илмий асосланган педагогик инно-вацияларни татбик этган холда таълим-тарбия жараёнларини илмий-методик асосда ташкил этиш ва бошкариш, шунингдек, укув-тарбия жараёнларининг сифат-самарадорлигини таъминлаш йуналишидаги мавжуд анъана-вий муаммоларни ижобий хал этиш бораси-да иктисодчи укитувчи-педагогларда касбий компетентликни ва касбий махоратни ривож-лантириш каби узига хос мухим вазифаларни юклайди.

Мазкур вазифаларни амалга ошириш учун иктисодий олий таълим тизимида иктисодчи укитувчи-педагоглардан касбий махорат ва компетентлигини ошириш, ижодкор булиш, ижодий ютукларга интилиш, узини назорат килиш, уз фаолиятини бахолай олишга одат-ланиш, умуминсоний кадриятлар, хаётий тамойилларни урганиб, таълим-тарбия жараё-нига татбик этиш, иктисодиёт фанининг мухим муаммолари юзасидан эркин фикр юрита олиш, иктисодий фан ютуклари ва янгиликла-ридан хабардор булиш, уларни талабаларга етказа олиш талаб килинади.

Касбий махорат ва компетентлик иктисодчи укитувчи-педагоглар касбий фаолиятининг юксак даражада тараккий этиши, педагог то-монидан педагогик техникани эгаллаш, унинг тажрибаси ва касбий мавкеини ифодалайди. Касбий махорат ва компетентлик педагог касбий фаолиятининг энг юкори даражасини таъ-минловчи шахс хислатларининг мажмуидир. Педагогнинг педагогик махорати ва компе-тентлиги унинг шахс сифатида, илмий-методик билимлари, касбий куникма-малакаларининг синтези хисобланади хамда таълим сифати ва самарадорлигини таъминлайди.

Иктисодий олий таълим тизимининг янги сифат боскичи фан укитувчиларининг уз педагогик фаолиятида фан-техника тараккиёти ютуклари, замонавий педагогик ва ахборот

коммуникацион технологияларидан фойда-ланиши, изланиш ва илмий-тадкикот ишла-рини олиб бориш, илмий-педагогик маълу-мотлар ва манбалардан фойдаланиш, уларни тахлил килиш, хулосалар чикариш натижасида узининг амалий фаолиятида фойдаланиш хар бир иктисодчи педагогнинг кундалик ишига айланиши лозим. Зеро, педагогик махорат ва касбий компетентликнинг асоси педагогнинг уз устида ишлаши, мустакил укиши, изланиши хамда ижод килишидир. Укитувчи-педагогнинг ижодий изланиши хамма вакт маълум тажри-бага асосланади.

Уз касбини севадиган, тегишли иктисодий билим, касбий махорат ва компетентликка эга булган иктисодчи педагоггина талабаларга иктисодга оид билим ва касбий малака-куникмаларни бера олади, уларда иктисодий билимдонлик, иктисодий фикрлаш ва юксак маданият, мушохадакорлик, инсоний сифат-лар, табиат ва жамиятнинг иктисодий киёфаси ва унинг динамикасини куриш, тахлил килиш ва бахолай олиш кобилиятини шакллантира олади.

Иктисодчи педагог таълим-тарбия жараё-нида талабалар узларини баркамол инсон сифатида хис килишлари учун бор билими ва имкониятини куллаши лозим. Бунинг учун иктисодий ва махсус фанларни укитишда хамда педагогика ва психология фанлари дарсларида иктисодчи педагог талабаларнинг иктисодий билимдонлик ва ижодий имкони-ятларини аниклаб уларни ривожлантириши, дарс жараёнида талабаларнинг иктидори ва бир катор сифатларини юзага чикариш учун уларга шарт-шароит яратиши, уларнинг та-шаббусларини куллаб-кувватлаши, булажак иктисодчи мутахассисларда иктисодий мада-ниятни умуминсоний маданиятнинг бир булаги сифатида шакллантириши, ишбилармонлик куникмаларини таркиб топтиришда уларда иродали сифатларини тарбиялаши, тадбир-корликнинг маънавий киёфаси ва иктисодий фаолиятнинг маънавий бахоси хакида тасав-вур хосил килиши лозим. Иктисодий таълим тизимини янги сифат-самарадорлик боскичига кутаришда иктисодчи педагоглар укув-билув фаолиятини шундай ташкил килиш керак-ки, унда булажак иктисодчи мутахассислар иктисодий ходисалар билан ишлаб чикариш, таксимот хамда истеъмол жараёнида учрати-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

ши бу жаpаён кишилаpнинг туpли вазиятлаpда туpли poллаpни бажаpишда намoён булиши, замoнавий иктиcoдиёт, иктиcoдиётнинг ин^н-жамият мунocабатлаpига кай таpзда киpиши-ши, кундалик хаётда coдиp булаётган вoкeа-Xoдиcалаpни иктиcoдий назаpдан кузатиш, идpoк этиш хамда улаpни тушунтиpиб бepа oлиши хакида билим ва малака-кyникмалаpни изчил ва узлукcиз таpзда эгаллаш имкoнига эга бyлcинлаp. Бунда икти^дчи пeдагoглаp уз пeдагoгик фаoлиятида шахcни бocкичма-бocкич pивoжлантиpиш малака-куникма^га эга бyлишлаpи, иктиcoдий билим ва тушун-чалаpни такдим этишда изчилликни таъмин-лай oлишлаpи, талабалаp тoмoнидан эгал-ланган каcбий билим ва кyникмалаpни хаёт билан бoFлай oлишга ypгатиш малакаcига эга бyлишлаpи лoзим1.

Xулocа килиб айтганда, иктиcoдий oлий таъ-лим тизимида шахc, давлат ва жамият узлу^из таълим, фан ва ишлаб чикаpиш интeгpацияcи уЙFунлигида иктиcoдий таълимни янги cифат бocкичига кyтаpиш учун талабалаpни ^ла-жакда виждoнли, имoнли, иpoдаcи бакувват шмил инcoн, eтук иктиcoдчи, pакoбатбаpдoш мутахаccиc булиб eтишишлаpида аcкoтадиган иктиcoдий oнглилик, иктиcoдий фикpлаш ва мушoхада килиш, фаoллик, ишбилаpмoн-лик, тадбиpкopлик, давлат мулкига ва шах^й мулкка oнгли мунocабатда булиш cифатлаpини шакллантиpиш, иктишдчи пeдагoглаpнинг каcбий махopати ва кoмпeтeнтлилиги, даpc жаpаёнида замoнавий пeдагoгик ва иннoваци-oн таълим тeхнoлoгиялаpидан унумли фoйда-ланиш илмий-амалий вазифалаp хигабланади. Мазкуp илмий-амалий дoлзаpб вазифалаpни амалга oшиpиш учун бугунги кунда хаp биp иктиcoдчи пeдагoг тинмай мeхнат килиши ва уз уcтида ишлаши, иннoвациoн пeдагoгик тeхнoлoгиялаpдан фoйдаланиши икти^дий таълим cифати ва cамаpадopлигини oшиpиш oмили эканлигини тушуниб eтмoFи лoзим.

Шундай килиб, юкopида айтилганлаp умум-лаштиpилcа, пeдагoгик назаpиянинг укув амалиёти билан бoFлаш заpуpияти, пeдагo-гик тeхнoлoгиялаp ва пeдагoглаpнинг каcбий

1 Умаpoва Х.А. Иктиcoдий таълимни янги оифат бocкичига кyтаpишда иктиcoдчи-пeдагoг каобий махopати ва шм-пeтeнтлигининг Уpни. II «Укитувчилаpнинг каабий махo-pатини oшиpишда иннoвациoн тeхнoлoгиялаpнинг Уpни» мавзу™даги pecпублика илмий-амалий кoнфepeнция матepиаллаpи. - Т.: 2012. -48-49-б.

махopатини oшиpишда иннoвациoн тeхнoлo-гиялаpнинг назаpий аcocлаpини ypганишни аниклаб бepадиган куйидаги хoлатлаpни бeл-гилашга имкoн бepади:

1. Замoнавий таълим амалиётига а^^ан-ган ва тажpибада cиналган-таcдикланган ин-нoвациoн тeхнoлoгиялаpни жopий этиш жаpа-ёнлаpини жадаллаштиpиш.

2. Укув-таpбия жаpаёнини макбуллаш-тиpиш.

3. Пeдагoгик жаpаённинг иннoвациoн cтpатeгияcи назаpидан илмийлик янги таълим вocиталаpи, укитишнинг фаoл уcуллаpи ва дидактик-мeтoдик матepиаллаpдан фoйда-ланиш, ташкилий маcалалаpнинг иннoвациoн eчимлаpини куллашни такoзo этади.

4. Tалабалаp ва oлий таълим муаccаcалаpи пpoфeccop-yкитувчилаpнинг yзаpo хамкop-ликдаги фаoлияти укув жаpаёнида юкopи хамжихатлик, яъни пeдагoгик тактни таъмин-лаш, кepакли натижалаpни кулга киpитишга интилишни талаб этади.

5. Таълимда иннoвациoн жаpаёнлаpни фаoллаштиpувчи ахбopoт тeхнoлoгияcи ва тeхник вocиталаpдан фoйдаланиш cамаpа-дopлигини бeлгилайдиган дидактик-мeтoдик матepиаллаpдан кeнг фoйдаланиш замoнавий пeдагoгик тeхнoлoгиялаpнинг аcocий бeлгиcи ва Укитувчи-пeдагoг махopатининг га^лиши-нинг энг аcocий бeлгилаpидан биpидиp.

6. Укув жаpаёни учун мoддий-тeхника ба-заcининг макcадга мувoфиклиги, укитувчи-пeдагoгнинг замoнавий пeдагoгик тeхнoлo-гиялаpдан фoйдаланиши пeдагoгик махopати юкcаклигининг бeлгиcидиp.

7. Укув-таpбиявий жаpаён натижалаpи ва пeдагoгик фаoлиятнинг иннoвациoн йу-налганлигини cифатли бахoлаш фаoлият ^ма-pадopлигини таъминлайди.

Дeмак, биpинчидан, «Пeдагoгик тeхнoлo-гиялаp» фани yкув-таpбия жаpаёнини ил-мий аcocда куpишга йyналтиpилган, иккин-чидан, укитишнинг ахбopoтли вocиталаpи ва дидактик-мeтoдик матepиаллаp, фаoл уcуллаp-дан кeнг фoйдаланишга аcocланган oлий таълим муаccаcалаpи пpoфeccop-yкитувчилаpи ва талабалаpи биpгаликда cамаpали фаoли-ятга замин яpатади. Шунингдeк, «Пeдагoгик махopат» фани таълим-таpбия coхаcидаги пe-да^гик тажpибалаpни умумлаштиpади, унинг кeлгуcидаги pивoжланиш иcтикбoллаpини

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM I COBPEMEHHOE OБРAЗOВAНИE 2016, 1

ёритади ва тарбиявий ишларнинг шаклларини курсатиб беради. Укитувчи-педагогнинг педа-гогик махорати шундай бир касбий малакалар йиFиндисидирки, у ОТМ укитувчи-педагогига таълим олувчилар ва тарбияланувчилар-га куриб, эшитиб турган нарсалар оркали уз фикрларини етказиш имконини беради. Чун-

ки хозирги замон ОТМ укитувчи-педагоги хаётимизда юз бераётган туб узгаришларнинг асосий иштирокчиларидан бири булиб, у хар томонлама етук, чукур билимга эга булган, Ва-тан ва халкига содик, юксак педагогик махорат ва лаёкатга эга булган шахс булиши зарур.

Адабиётлар:

1. Атаева Н., Салаева М., Хасанов С. Умумий педагогика (педагогика назарияси ва амалиёти). / Укув кулланма, I китоб. - Т.: «Фан ва технология», 2015.

2. Данияров Б.Х. Укитувчи педагогик фаолиятининг инновацион йуналганлиги. // «Укитувчиларнинг касбий махоратини оширишда инновацион технологияларнинг ахамияти» мавзусидаги илмий-амалий конференция материаллари. - Т., 2012.

3. Хожиева Н.К. Иктисодий олий укув юртларидаги таълимнинг лойихали техноло-гияси. // Укув услубий кулланма. - Т.: ТДИУ, 2009.

4. Умарова Х.А. Укитувчиларнинг касбий махоратини оширишда инновацион технологияларнинг урни. // «Иктисодий таълимни янги сифат боскичига кутаришда иктисодчи-педагог касбий махорати ва компетентлигининг урни» мавзусидаги республика илмий-амалий конференция материаллари. - Т., 2012.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.