Научная статья на тему 'Педагогларнинг педагогик компетентлигини оширишга талаблар'

Педагогларнинг педагогик компетентлигини оширишга талаблар Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2950
441
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогик маҳорат / замонавий технология / педагогик компетентлик. / pedagogical quality / modern technology / pedagogical competence.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Собиров Б. Б., Султонмуродов Д. Б.

Педагогик маҳорат ва компетентлик ҳар бир ўқитувчининг ўз устида ишлаши, ижодий меҳнати эвазига юзага келадиган натижадир. Педагогик компетентликни ривожлантириш педагогик ва психологик қонуниятларга таянган ҳолда турли шакл ва методлар, махсус дидактик тамойилларни қўллаш асосида ташкил этилади. Мақолада шу хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REQUIREMENTS FOR HIGHER PEDAGOGICAL COMPETENCE OF TEACHERS

Pedagogical quality and pedagogical competence is the result which comes from self-developments of the teacher. Development of pedagogical competence occurs on the basic of different forms and methods, special deductive principles implementation, which is based on pedagogical and psychological regularities.

Текст научной работы на тему «Педагогларнинг педагогик компетентлигини оширишга талаблар»

Собиров Б.Б.,

Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Амалий фанлар ва мактабдан ташкари таълим» кафедраси мудири, педагогика фанлари номзоди, доцент; Султонмуродов Д.Б., Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Табиий ва аник фанлар» кафедраси катта укитувчиси

ПЕДАГОГЛАРНИНГ ПЕДАГОГИК КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ОШИРИШГА ТАЛАБЛАР

СОБИРОВ Б.Б., СУЛТОНМУРОДОВ Д.Б. ПЕДАГОГЛАРНИНГ ПЕДАГОГИК КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ОШИРИШГА ТАЛАБЛАР

Педагогик майорат ва компетентлик х,ар бир укитувчининг уз устида ишлаши, ижодий мехнати эвазига юзага келадиган натижадир. Педагогик компетентликни ривожлантириш педагогик ва психологик конуниятларга таянган холда турли шакл ва методлар, махсус дидактик тамойил-ларни куллаш асосида ташкил этилади. Маколада шу хусусида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: педагогик махорат, замонавий технология, педагогик компетентлик.

СОБИРОВ Б.Б., СУЛТОНМУРОДОВ Д.Б. ТРЕБОВАНИЯ К ПОВЫШЕНИЮ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ ПЕДАГОГОВ

Педагогическое мастерство и педагогическая компетентность являются результатом, возникающим за счет саморазвития и творческого труда учителя. Развитие педагогической компетентности происходит на основе применения различных дидактических принципов, опирающихся на педагогические и психологические закономерности.

Ключевые слова и понятия: педагогическое мастерство, современные технологии, педагогическая компетентность.

SOBIROV B.B., SULTONMURODOV D.B. REQUIREMENTS FOR HIGHER PEDAGOGICAL COMPETENCE OF TEACHERS

Pedagogical quality and pedagogical competence is the result which comes from self-developments of the teacher. Development of pedagogical competence occurs on the basic of different forms and methods, special deductive principles implementation, which is based on pedagogical and psychological regularities.

Keywords: pedagogical quality, modern technology, pedagogical competence.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 7

Мустациллик омили таълим соуасида янгиланиш зару-риятини юзага келтирди. Узбекистон Республикасининг «Таълим тутрисида»ги цонуни цамда Кадрлар тайёрлаш мил-лий дастури талаблари асосида таълимнинг мацсади, вази-фалари цамда тамойилларининг танланиши биринчи дара-жали эцтиёжга айланди.

Узбекистон Республикасининг мустакил-ликка эришиши халк таълими муассасала-рининг олдига янги демократик давлатнинг фукароларини шакллантиришдек мухим вази-фани куйди. Зеро, мамлакатимиз рахбари таъ-кидлаганидек: «... мамлакатимизни модернизация килиш ва замонавий демократик жамият куриш йулидаги мураккаб ва кенг куламли ва-зифаларни хал этишга кодир булган янги авлод кадрларини тайёрлаш масаласи мухим прин-ципиал ва хал килувчи ахамиятга эга»1. Шун-дай экан, таълим-тарбия тизимини модерниза-циялаш - усиб келаётган ёш авлодни тарбия-лашда таъсирчан механизмларни топиш, таълим жараёнини замонавий технологиялар би-лан жихозлаш, уни маънавий жихатдан янги-лаш, таркибий жихатдан техник ва технологик кайта тузиш каби чора-тадбирларни уз ичига олувчи жараён булиб, комил инсон тарбиясига мос равишда олиб борилиши шарт.

Узлуксиз таълим тизимини модернизация-лаш Узбекистон ижтимоий-иктисодий ривож-ланишининг энг мухим муаммоларидан бири хисобланади. Шу сабабли республикадаги хар бир укув даргохи узи тайёрлаётган кадрлар си-фатини такомиллаштиришга алохида ахамият бермокда. Фан ва ишлаб чикаришда нано-технологиялар яратилаётган бир пайтда янги авлод дарсликларининг яратилиши, таълим-да рейтинг тизимининг жорий этилиши, тур-ли йуналишлардаги назоратлар, фаол укитиш методларидан фойдаланиш ва бошка шу каби ташкилий ишларнинг амалга оширилиши булFуси педагог кадрларнинг замон талаблари-га мос холда билим, куникма ва малакаларни эгаллашларини такозо этади.

1 Каримов И.А. Узбекистоннинг 16 йиллик мустакил тараккиёт йули. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси, Вазирлар Махкамаси ва Президент Девони-нинг Узбекистон мустакиллигининг 16 йиллигига баFишланган кушма мажлисидаги маърузаси.

Ижтимоий-иктисодий ривожланиб бораёт-ган жамиятимизда таълим тизимини такомил-лаштириш йулида академик лицей, касб-хунар коллежлари, умумий урта таълим мактабларига малакали кадрларни тайёрлаш, уларнинг ком-петентлигини оширишни зарурат даражасига кутарди. Бу эса хозирги вактда давр талабига жавоб берадиган мутахассисларнинг нафакат назарий билимларини чукур урганган холда, балки буюк инсоний фазилатларга эга булган, муомалага кириша оладиган, уз ишини пух-та эгаллаган мохир мутахассислар этиб тайёр-лашга хам катта эътибор каратилиши лозимли-гини курсатади. Айникса, хозирги даврнинг бу талаби укитувчилар малакасини ва компетент-лигини оширишда юксак педагогик махорат ва замонавий технологиялар билан куролланган, маданиятли шахс сифатида тайёрлаш керакли-гини яна бир бор исботламокда.

Маълумки, узлуксиз таълим тизимини модер-низациялаш Узбекистон ижтимоий-иктисодий ривожланишининг энг мухим муаммоларидан бири хисобланади. Шу сабабли республикадаги хар бир таълим муассасаси узи тайёрлаётган кадрлар сифатини такомиллаштиришга алохида ахамият бермокда.

Педагог кадрлар тайёрлаш буйича психо-логик-педагогик махорат утказиш стратегия-си булFуси укитувчиларнинг касбий махорати, маънавий киёфаси, интеллектуал салохиятини ошириш, мавжуд маънавий-маърифий ишларнинг бугунги холатидан келиб чиккан холда таълим боскичлари уртасида узвийлик ва уз-луксизликни таъминлашда хизмат килади. Чун-ки педагогик махорат ва педагог компетентлик субъектнинг шахсий-малакавий сифатларини белгиловчи, унинг ижодий тараккий топишига кумакчи, педагогик жамоанинг муваффакиятини оширувчи восита булиб хизмат килади.

Глобаллашув сари бораётган хозирги дунё-да давлатнинг халкаро ракобат жараёни шарт-ларига тез мослашуви унинг муваффакиятли

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 7

ва баркарор ривожланишининг асосий омили хисобланади. Бунда юксак тараккий этган дав-латларнинг асосий устунлиги - таълим тизими-нинг холати шахсни ривожлантириш имконият-лари мавжудлигига боFлик. Давлатнинг бугунги ва истикболдаги баркарор иктисодий усишини таъминловчи омиллар хам айнан таълим сохаси ривожланиши ва педагог кадрларни тайёрлаш-га боFликдир.

Укитувчилик - инсоният жамияти тари-хи бошлангандан эътиборан давом этиб, шу билан бирга, хамма вакт жамият ва жамоат-чилик томонидан эътиборга лойик, эъзозлаб келинган касб. Бу борада мухтарам Прези-дентимиз Ислом Каримов шундай фикр бил-диради: «Эркин фукаро маънавиятини, озод шахсни шакллантириш масаласи олдимизда турган энг долзарб вазифадир. Бошкача айт-ганда, биз уз хак-хукукларини танийдиган, уз кучи ва имкониятларига таянадиган, атрофида содир булаётган вокеа-ходисаларга мустакил муносабат билан ёндашадиган, айни замон-да шахсий манфаатларини мамлакат ва халк манфаатлари билан уЙFун холда курадиган эркин, хар жихатдан баркамол инсонларни тар-биялашимиз керак»1. Шу жихатдан олганда, давлатнинг бугунги ва истикболдаги баркарор иктисодий усишини таъминловчи омиллар хам айнан таълим сохаси ривожланишига бевосита боFликдир.

Бугунги глобаллашув даврида замонавий укитувчилар компетентлиги куйидагиларда уз аксини топади:

- инсонпарварлик;

- коммуникативлик;

- касбий мустакиллик, ишчанлик, миссий баркарорлик, уз ишига ижодий ёндашиш;

- педагогик техника ва технологиялардан окилона фойдаланиш;

- нутк техникаси, уз товуш, мимика ва гав-дасини бошкариш, жамоа ва шахсга таъсир курсатиш кобилиятларини такомиллаштириш;

- замонавий фан ва ишлаб чикаришдаги му-аммолар, педагогик, ахборот ва юкори даража-даги технологиялардан хабардор булиш хамда

1 Каримов И.А. Узбекистон XXI асрга интилмокда. // Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. 7-жилд. - Т.: «Узбекистон», 1999.

улардан зарурларини таълим жараёнига татбик этиш ва бошкалар.

Педагогик майорат ва компетентлик

- педагог шахсининг тажриба оркали орттир-ган хусусияти, бирор сохасидаги мослашувчан куникма ва ижодкорлик асосида хосил булган касбий куникмаларининг назарий даражаси-дир. Бундай сифатлар ёшларни танлаган касби-га хурмат уЙFотиш жараёнидаги касбий Fурурни шакллантиришда хизмат килади.

Шу жихатдан баркамол авлод тарбиясида укитувчи-тарбиячининг махорат эгаси булиши мухимдир.

Педагогик махорат ва компетентлик касбга нисбатан тавсифнома бериш, таълим жараёнидаги узлаштириш савиясини эгаллаш, тарбия жараёнида муайян вазифани бажаришдаги касбий хислатларни таърифлашда кулланилади.

Педагогик махорат ва компетентлик уки-тувчидан изланиш, махорат - педагогик техно-логияларни куллай билиш, уз фаолиятини ил-мий асосда ташкил этишни талаб килади.

Демак, укитувчининг куп киррали фаолия-ти ва унинг кобилияти, зур санъаткор ва фи-дойи булиши хамда ёшларни баркамол инсон килиб тарбиялаш масаласи давлат сиёсати да-ражасидаги долзарб масалалардан бири экан, укитувчилар педагогик махорат ва компетент-ликни эгаллашлари лозим.

Демак, педагогик махорат ва педагогик компетентлик барча педагоглар учун колипдаги иш услуби эмас, балки у хар бир укитувчининг уз устида ишлаши, ижодий мехнати эвазига юза-га келадиган жараёндир. Шу жихатдан олганда, педагог мутахассисларнинг компетентлигини ривожлантириш учун куйидагиларга эътибор бериш керак:

- шахс маънавий-ахлокий сифатларининг фаол шаклланиши, педагогик технологиялар-нинг тамойиллари билан боFликликда кейинги амалий фаолиятда таълим жараёнини педагогик жихатдан бир бутун тарзда ташкил этиш ва амалга ошириш;

- таълимга технологик ёндашув асосида машFулотларнинг укув максадини куя олиш, педагогик фаолиятни режалаштириш;

- амалий машFулотларни моделлаштириш, кийинчиликларни бартараф этиш имконият-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 7

ларини башорат кила олиш, хатоларни тузата олиш стратегиясини ишлаб чикиш;

- таълим олувчи шахсининг хар томонлама тараккий этиши, таълим жараёнининг «жонли», ижодий ташкил этишга ёрдам берувчи таълим-нинг замонавий интегратив, билиш фаолиятини бошкариш методларини эгаллаш;

- таълим стандартларининг янги талабла-ри ва узининг эхтиёжлари билан боFликликда укитиш ва таълим сифатини ташхис этиши-нинг турли усул ва воситаларидан самарали фойдаланиш, бундан ташкари янги методик йулларни мустакил яратиш ва назорат килиш куникмаларини эгаллаш;

- педагогика ва психологияга оид янги ада-биётларни мунтазам мутолаа килиб бориш;

- илFор педагогик тажрибалар ва педагогика фанининг замонавий ютукларидан амалиёт-да фойдаланиб, ижодкор, мустакил фикрловчи ва хар томонлама баркамол шахсни шакллан-тирувчи маънавий-маърифий, тарбиявий иш-ларни олиб бориш.

Бунда укитувчининг фаолияти куйидагиларда уз ифодасини топади:

- уз-узини ривожлантириш;

- укув фаолиятини илFор технологиялар асосида куриш;

- укитувчи ва укувчилар уртасида узаро хамкорликнинг карор топишига замин яратиш;

- укув фаолиятининг укувчилар ички моти-вига асосланган изланувчанлик йуналишининг касб этишини таъминлаш ва бошкалар.

Педагогик фаолият укувчиларга уч хил педагогик таъсир курсатишни назарда тутади: нимани укитиш, кимни укитиш ва к,андай укитиш? Демак, мохир укитувчи укув пред-метидан материал танлаш ва уни гурухларга ажратиш укувини ошириши, укувчиларнинг мавжуд имкониятлари, таълимнинг умумий максадларини амалга ошириб, укувчиларга таъсир курсатишнинг шакл, усул ва методларини окилона танлаши ва куллаши лозим. Табиийки, мохир укитувчи узининг шахсий фаолиятини узи тахлил килиб боради. Иш давомида укувчилар ва узининг шахсий мехнати хамда сарфланган вактини хисобга олиш, ишдаги камчиликлар мавжуд жойларни кура билиш ва уларни бар-тараф этиш йулларини танлаш, уз тажрибасини ва хамкасбларининг ишларини тахлил килиш

ута мухим. Агар педагогик фаолиятнинг бар-ча санаб утилган таркибий кисмлари мавжуд булса, у холда уни психологик жихатдан тула ва етук, деб хисоблаш мумкин.

Педагогик компетентликни ривожлантириш учун фаолият давомида педагогик вазифа ва максадларни куйиш, уни узгартириш, педагогик вазиятларни таккослаш ва классификациялаш, карор кабул килиш, педагогик тафаккур ва педагогик интуиция, тахлил этиш, бахолаш, узини узи тузатиш, педагогик рефлексия ва бошкалар каби мухим касбий сифатлар мужассамланади.

Педагогик компетентликни ривожлантириш бевосита унинг фаолиятида руй беради-ган узгаришлар, мотивлар, максадлар, янги воситаларни куллаш, усуллар хамда фаолият дастури билан боFлик холда кечади. Турли педагогик узгаришлар асосида укитувчи фаолияти шаклланади. Педагогик махоратга эга булган укитувчи тарбиядаги кийинчиликларни енгиш-га кодир булган нуфузли рахбар, усиб келаёт-ган ёш авлоднинг ички дунёсини тушуна олади-ган, уларнинг туЙFуларини хис кила оладиган, ички дунёси нозик ва заиф булган бола шахсига мохирлик билан авайлаб ёндашадиган, доно-лик ва ижодий дадиллик, илмий тахлил, хаёл ва фантазия, чукур илмий тафаккурга эга булган шахс хисобланади.

Педагогик махоратга педагогик билимлар, фахм-фаросат билан бир каторда педагогик техника сохасидаги малакалар хам киради, улар тарбияга кам куч сарфлаб, купрок натижаларга эришиш имконини беради.

Педагогик махорат ва компетентлик укитув-чидан одатдан ташкари куч^айрат, катъият, тиришкоклик, тадкикотларни олиб боришга интилиш, янги вазият, янги жамоага мослашув-чанлик, самимият, туFрилик ва халоллик, уткир акл-идрок, бир воситани бошкаси билан тек-шириб куриш малакасини талаб килади.

Мухтарам Юртбошимиз Ислом Каримов уз нуткида ёшларга катта ишонч билдириб, Узбекистан келажаги ёшлар кулида эканлиги-ни таъкидлар экан, аввало ёшларни шундай ишончга жавоб бера оладиган инсонлар килиб етиштириш укитувчи ва тарбиячиларнинг фи-докорона мехнати билан боFликлигини назарда тутади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 7

Президентимиз томонидан ишлаб чикилаёт-ган хар кандай Fоя концептуал хужжат сифа-тида намоён булмокда ва мамлакатимизнинг равнаки хамда унинг гуллаб-яшнаши учун за-мин яратмокда. Худди шундай таълим тизи-мини такомиллаштириш ва модернизациялаш боскичида хам Президентимиз томонидан ка-тор ижобий ислохотлар амалга оширилмок-даки, буларнинг барчаси Юртбошимизнинг асарларида уз ифодасини топган. Юртбошимизнинг «Узбекистоннинг уз истиклол ва тараккиёт йули» (1992), «Узбекистон буюк келажак сари» (1998), «Маънавий юксалиш йулида» (1998), «Тарихий хотирасиз келажак йук» (1998), «Юк-сак маънавият - енгилмас куч» (2008) ва бошка куплаб асарларида ватанпарварлик, маънавият ва ахлокий тарбияга оид Fоялар кенг ёритил-ган. Келажаги буюк булган мустакил, демокра-тик, хукукий давлатни барпо этиш маънавий жихатдан етук, ахлокан пок килиб тарбиялан-ган ёшлар кулида булади. Шундай экан, ёшлар тарбиясига эътиборни кучайтириш, айникса, ижтимоий ва маънавий сохада куйидагиларга эътибор каратилиши лозимлиги таъкидланади:

- инсонпарварлик Fояларига содиклик;

- миллий-истиклол Fоясига содиклик;

- маънавият ва ахлокийликни кайта тиклаш;

- кадимги ва замонавий маданий бойликлар, адабиёт ва санъатни билиш хамда купайтириш;

- хур фикрлилик, виждон ва дин эркинлиги коидаларини карор топтириш;

- ижтимоий адолат коидаларини руёбга чикариш;

- халкимизнинг миллий, тарихий ва маданий анъаналари, маънавий тажрибасини таълим ва тарбия тизимига узвий равишда киритиш;

- ижоднинг барча турларини ривожланти-риш.

Президентимиз куяётган талаблардан бири - педагогик тизимда энг етук, тажрибали укитувчиларнинг фаолият курсатишидир. Ушбу талабдан келиб чикиб, республикамизда жуда улкан ислохотлар амалга оширилди.

Юртбошимиз узининг катор асарларида таълим-тарбия сохасидаги ислохотларнинг мазмуни эркин, мустакил фикрлайдиган ёш-ларни тарбиялашга каратилишини таъкидлаб утади. Бу жараёнда «укитувчи-укувчи» муноса-батини узгартириш талаб этилади. Укитувчи ва

укувчи муносабатидаги мажбурий итоаткорлик урнини онгли интизом эгаллаши лозим. Демак, укитувчига куйиладиган яна бир мухим талаб, янги педагогик технологияларни чукур тушу-ниб етиш ва болаларни мустакил фикрлашга ургатишдан иборат. Демократик жамиятда бо-лалар, умуман, хар бир инсон эркин фикрлайдиган этиб тарбияланади.

Президентимиз Узбекистон Республика-си Олий Мажлисининг XI сессиясида сузлаган «Конституциямиз инсон манфаати учун хиз-мат килсин» номли нуткида тарбиячи ва укитувчиларни Узбекистонда булаётган тур-ли хавфлардан ёшларни химоя килувчи булиб майдонга чикишга чакиради: «Олимларимиз, таълим-тарбия даргохларининг тарбиячила-ри, укитувчилари Узбекистонга булган хавф ва тахдидларни туFри тахлил килиб, болаларимиз такдири учун биринчи навбатда ёниб харакат килиши, болаларимизни бундай ёвуз хавфдан химоя килишлари керак»1.

Демак, хозирги кунда таълим-тарбиядан кузда тутилаётган максадларга эришиш, укувчи-ларнинг хилма-хил фаолиятини ташкил этиш, уларни Ватанга садокатли, ёвуз Fоялардан холи, билимли, одобли, эътикодли, мехнатсевар, эркин фикрли, онгли, баркамол инсон килиб устириш укитувчи зиммасига юклатилган.

Шундай килиб, давлатимиз томонидан халк таълими сохасига куйилаётган вазифаларни ба-жаришда педагогик компетентликни ривожлан-тириш педагогик ва психологик конуниятларга таянган холда турли шакл ва методлар оркали, махсус дидактик тамойилларни куллаш асоси-да ташкил этилади. Узбекистон Республикаси-нинг «Таълим туFрисида»ги конуни, Кадрлар тайёрлаш миллий дастури ва жамият талаби-дан келиб чикиб, бугунги кунда укувчи фаолия-ти укув жараёнида билимларни урганиш, мала-ка ва куникмалар хосил килиш асосида ташкил килинса, укитувчи фаолияти педагогик вазифаларни куйиш, максадга эришиш, фаолият пред-мети, воситаларини аниклаш, уларни бажариш усулларини окилона танлаш, укувчи фаолиятини бошкариш, илFор узаро хамкорликка асос-ланган таълим-тарбияни ташкил килиш нати-жасида амалга ошади.

1 Каримов И.А. Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. 7-жилд. - Т.: «Узбекистон», 1999.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 7

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. 7-жилд. - Т.: «Узбекистон», 1999.

2. Каримов И.А. Узбекистоннинг 16 йиллик мустакил тараккиёт йули. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Олий Маж-лиси, Вазирлар Махкамаси ва Президент Девонининг Узбекистон мустакиллигининг 16 йиллигига баFишланган кушма мажлисидаги маърузаси.

3. Абдуллаева Ш.А., Ахатова Д., Собиров Б. Педагогика. Маълумотнома. - Т.: «Фан ва технологиялар», 2011. -276-б.

4. Очилов М. Янги педагогик технологиялар. - Карши: «Насаф», 2006. -8-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 7

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.