Научная статья на тему 'Бўлажак жисмоний тарбия ўқитувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлаш'

Бўлажак жисмоний тарбия ўқитувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлаш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1331
245
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / жисмоний тарбия ўқитувчиси / технология / фаолият / режалаштириш / ташкил этиш / назорат қилиш / баҳолаш / баркамол шахс / кафолатланган натижа / innovation / teacher of physical culture / education technology / planning / organization / monitoring / evaluation / harmoniously developed personality

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдуллаева Ш. А., Хуррамов Э. Э.

Мақолада бўлажак жисмоний тарбия ўқитувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлаш масалалари, жисмоний тарбия дарслари мазмунини илмий асосда ташкил қилиш, унинг ташкилий ва технологик асосларини модернизациялаш, келажакда ривожланиш тенденцияларини ишлаб чиқиш, бунда инновацион фаолиятнинг мақсади жамият томонидан белгиланиши ҳамда унинг натижаси жамият манфаатлари билан боғлиқлиги, ёшларни ижтимоий муносабатлар томон йўллаши, ижтимоий тажриба орттириш учун инсондаги табиий имкониятларни рўёбга чиқаришга мўлжалланганлиги тўғрисида фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRAINING OF PHYSICAL CULTURE TEACHERS IN FUTURE TO INNOVATION

There is considered in the article issues of physical culture teachers in future training organization. In article the essence progressive work on the formation and development of professional skills, planning, organization, monitoring and evaluation of future teachers to their innovational activity are discussed.

Текст научной работы на тему «Бўлажак жисмоний тарбия ўқитувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлаш»

v.

Абдуллаева Ш.А.,

Тошкент вилояти халк, таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Педагогика, психология ва таълим менежменти» кафедраси профессори, педагогика фанлари доктори; Хуррамов Э.Э.,

Кори Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадк,ик,от институти тадк,ик,отчиси

БУЛАЖАК ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ У^ИТУВЧИЛАРИНИ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ

АБДУЛЛАЕВА Ш.А., ХУРРАМОВ Э.Э. БУЛАЖАК ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ УЦИТУВЧИЛАРИНИ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ

Маколада булажак жисмоний тарбия ук,итувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлаш ма-салалари, жисмоний тарбия дарслари мазмунини илмий асосда ташкил к,илиш, унинг ташкилий ва технологик асосларини модернизациялаш, келажакда ривожланиш тенденцияларини ишлаб чик,иш, бунда инновацион фаолиятнинг мак,сади жамият томонидан белгиланиши х,амда унинг натижаси жамият манфаатлари билан боFлик1лиги, ёшларни ижтимоий муносабатлар томон йуллаши, ижтимоий тажриба орттириш учун инсондаги табиий имкониятларни руёбга чик,аришга мулжалланганлиги туFрисида фикрлар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: инновация, жисмоний тарбия ук,итувчиси, технология, фаолият, ре-жалаштириш, ташкил этиш, назорат килиш, бах,олаш, баркамол шахс, кафолатланган натижа.

АБДУЛЛАЕВА Ш.А., ХУРРАМОВ Э.Э. ПОДГОТОВКА БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ К ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

В статье освещены вопросы подготовки будущих учителей физического воспитания к инновационной деятельности, организации уроков физической культуры на научной основе, модернизации организационных и технологических основ современного урока физической культуры, разработки тенденций перспективного развития. Авторами высказываются мнения о том, что цель инновационной деятельности определяется обществом, а её результат связан с потребностями общества, ориентацией молодёжи на общественные отношения и направлен на реализацию естественных возможностей человека для повышения своего социального опыта.

Ключевые слова и понятия: инновация, учитель физической культуры и воспитания, технология, деятельность, планирование, организация, мониторинг, оценивание, гармонически развитая личность, гарантированный результат.

ABDULLAYEVA SH.A., XURRAMOV E.E. TRAINING OF PHYSICAL CULTURE TEACHERS IN FUTURE TO INNOVATION

There is considered in the article issues of physical culture teachers in future training organization. In article the essence progressive work on the formation and development of professional skills, planning, organization, monitoring and evaluation of future teachers to their innovational activity are discussed.

Keywords: innovation, teacher of physical culture, education technology, planning, organization, monitoring, evaluation, harmoniously developed personality.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Узбекистонда таълим соцасида педагогик амалиётнинг турли томонларини цамраб олаётган кучли инновацион импульс царакати давом этмоцда: таълим сифатини ошириш, натижаларини олдиндан белгилаш, инновацион, ахборот-коммуникацион технологияларни таълим жараёнига татбиц этиш, интерфаол уцитиш, таълим менежментига царатил-ган ёндашувлар вужудга келмоцда.

Жамият ривожланишининг хозирги боски-чида баркамол инсонни тарбиялашга энг асо-сий, кечиктириб булмайдиган мухим вазифа-лардан бири сифатида каралмокда. «... факат-гина замонавий асосда таълим-тарбия олган, жахоннинг манаман деган мамлакатларидаги тенгдошлари билан беллаша оладиган, жисмо-ний ва маънавий жихатдан баркамол ёшлар биз бошлаган ишларни муносиб давом этти-риш ва янги боскичга кутаришга кодир булади»1, дейди Узбекистон Президенти Ислом Каримов. Дархакикат, узбек халкининг миллий маънавиятида инсонпарварлик, билимдонлик, ахлокийлик, ватанпарварлик, илмга чанкоклик, бунёдкорлик, ижодкорликка интилиш фазилат-лари етакчи уринда туради. Бугунги кунда рес-публикамиз ёшлари орасидан халкаро микёс-даги турли курик-танловлар, мусобакалар Fолиб ва совриндорларининг етишиб чикиши мамлакатимизда таълим-тарбияга эътибор кучли эканлигидан далолат беради. Ёш авлодга таълим бераётган укитувчилар бугунги кунда узлари замонавий таълим-тарбия сирларидан вокиф булишлари, инновацион технологияларни эгаллаган, ахборот-коммуникация воси-таларидан окилона фойдалана олиш куникма-ларига эга булишлари талаб этилади.

Шу жихатдан олганда, куйидаги хрлатлар инновацион технологияларни таълим-тарбия жараёнига татбик этиш, булажак жисмоний тарбия укитувчиси фаолиятининг мазмуни ва максадини янгича куришга талаб кучайганли-гини билдиради:

- биринчидан, мамлакатимиз уз мустакил-лигини кулга киритиши билан буюк маънавия-тимизни тиклаш, соFлом турмуш тарзини барча фукаролар, энг аввало, ёшларга сингдириш давлатимиз сиёсатида устувор йуналиш килиб белгиланиши, ижтимоий хаётимизнинг барча сохаларидаги каби узлуксиз таълим тизими-

1 Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк ке-лажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. - Т.: «Узбекистон», 2015. -255-б.

нинг барча боскичларида фаолият юритаётган укитувчиларни замон талаблари ва жахон ан-дозалари асосида тайёрлаш, уларнинг малака-сини ошириш, улар тарбиялаётган ёшларда жисмоний сифатлар, юксак маънавий мадани-ят, ахлок ва маърифат фазилатларини шакл-лантириш ва сингдириш муаммоларининг ечи-мини давр такозо этиши;

- иккинчидан, давлатимизнинг энг мухим вазифаларидан бири - маънавий жихатдан баркамол, жисмоний ва рухий жихатдан соFлом, Ватан сархадларини химоя килиш учун жисмонан чиниккан, фидойи инсонни тарбия-лаш, таълим ва маориф тизимини такомиллаш-тириш, миллий истиклол Fояси асосида маънавий ва рухий жихатдан янги авлодни вояга ет-казишга ижтимоий зарурат тугилиши;

- учинчидан, миллий маънавиятимизни тиклаш борасида олиб борилган, давом этаёт-ган ишлар, халк таълимининг тубдан ислох, килинаётгани жамиятимизда хар томонлама баркамол, соFлом авлод тарбиясига кенг катта эътибор каратилиши тенденциясининг куча-йиши;

- туртинчидан, универсал технологиялар билан боFлик глобаллашув жараёнида узлуксиз таълим тизимида жисмоний тарбияни укитишда замонавий педагогик технологиялар, инновацион ёндашувлар асосида талкин килинишига ижтимоий зарурат тугилиши.

Жисмоний тарбияга эътиборнинг кучайган-лигини уч боскичли «Умид нихоллари», «Баркамол авлод», «Универсиада» каби спорт мусобакаларининг ташкил этилганлиги ва мун-тазам утказилиб келинаётганлигида, ёки спор-тнинг куплаб турлари буйича Узбекистондан Олимпиада ва жахон чемпионлари етишиб чикиб, мамлакатимиз довругини бутун дунёга тараннум этишида хам куриш мумкин. Бундан ташкари, барча мактаб ва махаллаларда хам турли спорт мусобакалари ташкил этилмокда, оилавий мусобакаларни утказиш йулга куйилиб борилмокда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Ч.

Жисмоний тарбия - соф спорт мусобака-ларидан иборат булган жараёнгина эмас, балки ушбу тарбия оркали ёшларда ахлокий-иродавий хислат ва фазилатлар таркиб топти-рилишидир. Жисмоний машкларни бажариш давомида ёшларда ирода, тезлик, чакконлик, чидамлилик тарбияланади, уларнинг соFлиги мустахкамланади, иш кобилиятлари, аклий фаоллиги оширилади, жасурлик, халоллик, катъийлик, мустакиллик каби ахлокий хулк меъёрлари таркиб топади, етуклик сари кадам ташланади.

Жисмоний тарбия дарсларида укитувчи хар томонлама етук: чиниккан, соф фикрли, мард, саботли, катъиятли, келажакда Ватанни химоя кила оладиган шахсларни камол топтиришни уз олдига максад килиб куяди. Шу нуктаи на-зардан, булFуси жисмоний тарбия укитувчи-ларининг фаолиятини инновацион ташкил килиш, таълим-тарбия мазмунини янгилаш ва бойитиш мухим ахамият касб этади. Таълим жараёнини ривожлантириш билан биргаликда хозирги кун талаблари олдида турган долзарб масала - булажак жисмоний тарбия укитувчи-ларини назарий ва амалий жихатдан инновацион фаолиятга тайёрлаш, ёш авлодни жисмо-нан тарбиялашда самарадорликка эришишдир. Зеро, факат жисмонан баркамол, соFлом шахс-гина узининг интеллектуал, маънавий имкони-ятларини тулаконли намоён этиш имкониятига эга булади.

Шу маънода мамлакатимизда жисмоний тарбия тизимининг тарихий тажрибаларини киёсий-тах,лилий урганиш, амалий тажрибаларини танкидий мушохада килиш асосида умум-лаштириш, жисмоний тарбия укитувчилари-нинг инновацион фаолиятини туFри ташкил килиш, унинг истикболли стратегиясини аник-лаш имконини беради. Бунинг учун максадли педагогик тадкикотларни амалга ошириш за-рурати келиб чикади.

Булажак жисмоний тарбия укитувчиларига жисмоний тарбия мазмунини илмий асосда ургатиш, унинг ташкилий ва технологик асос-ларини модернизациялаш, келажакда ривож-ланиш тенденцияларини ишлаб чикиш педагогика фани олдида турган долзарб масалалар-дан биридир. Бунда инновацион фаолиятнинг максади жамият томонидан белгиланиши хамда унинг натижаси жамият манфаатлари билан боFликлиги, ёшларни ижтимоий муно-

сабатлар томон йуллаши, ижтимоий тажриба орттириш учун инсондаги табиий имконият-ларни руёбга чикаришга замин яратади.

Бугунги кунда педагогика сохасида янги илмий йуналиш - педагогик инновация ва таълим жараёнини янгилаш Fояларининг пайдо булиши натижасида укитувчининг педагогик фаолия-тида хам янги йуналиш - «укитувчининг инновацион фаолияти» тушунчаси пайдо булди.

Укитувчининг инновацион фаолияти -

узлуксиз равишда янгиликлар асосида таълим-тарбия жараёнини ташкил этишдан иборат, муайян вакт давомида шаклланиб, такомилла-шиб борадиган жараён. Жисмоний тарбия укитувчиларининг инновацион фаолиятининг асосий белгилари куйидагиларда уз ифодаси-ни топади:

1) ижодий фаолият фалсафасини жисмоний тарбия концепциялари билан уЙFунлаштириш;

2) педагогик тадкикот методларини эгал-лаш;

3) муаллифлик концепцияларини яратиш кобилияти;

4) тажриба-синов ишларини режалаштириш ва амалга ошира олиш;

5) узидан бошка тадкикотчи-педагоглар тажрибаларини куллай олиш;

6) хамкасблар билан хамкорлик;

7) фикр алмашиш ва методик ёрдам курсата олишлик;

8) зиддиятларнинг олдини олиш ва барта-раф этиш;

9) янгиликларни жисмоний тарбия дарсла-рига татбик этиш, уларни уз шароитига мос-лаштира олиш.

Педагогикада «инновация», «инновацион фаолият», «инновацион педагогика», «таълим-да инновацион жараёнларни бошкариш» каби тушунчалар XX асрнинг 60-йилларида дастлаб, АК.Ш ва Fарбий Европа мамлакатларида «таълим технологияси» тушунчаси эътироф этилган вактда пайдо булди. Уша вактдаёк Европада педагогик инновациялар маркази ва институти ташкил этилди. Бу тушунчаларнинг пайдо булиши ва инновацион таълим назариясининг яратилиши туFрисида маълумот берувчи ман-балар тахлили шуни курсатадики, ушбу атама-лар таълим тизимини ислох, килиш, таълим са-марадорлигини ошириш, унга янгилик кири-тиш, шахс ижтимоийлашувини таъминлашга

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

булган эхтиёжни кондириш натижасида вужуд-га келди. Мамлакатимизда 1997 йилдан сунг ушбу педагогик фаолият - ижодий жараён ва педагогик инновациялар бирлашмаси, деган янги илмий йуналиш сифатида таркиб топди. Бу эса замонавий укитувчининг инновацион педагогик фаолиятининг шаклланиши ва ри-вожланиш жараёнини тахлил килишга имко-ният яратди.

Укитувчи инновацион фаолиятининг уму-мий ва алохида жихатларини К.Ангеловский, Г.И.Горская, С.Л.Кузьмина, В.А.Сластенин (Россия), М.Очилов, Ж.F.Иулдошев, РХДжураев, Н.Азизходжаева (Узбекистон) ва бошка олим-лар уз тадкикот ишларида ургандилар.

Россиялик олимлар - Н.Кондратьев, В.А.Сластенинлар «инновация» тушунчасининг мохияти, келиб чикиш сабабларини урганган булсалар, узбек олимлари - Ж^.Йулдошев, М.Очилов, Н.Азизходжаевалар уз тадкикотла-рида инновацион фаолият педагогик фаолият-нинг алохида шакли эканлигини исботладилар. «Инновацион фаолият педагогнинг уз касбини такомиллаштиришдаги мавжуд шакл ва воси-таларни эгаллашга ижодий ёндашувини назар-да тутади»1, деб ёзади Ж.Йулдошев.

Инновацион фаолият тушунчаси инновация, инновацион жараён каби тушунчалар билан чамбарчас боFлик. Шу сабабли бу тушунчалар мазмунини изохламасдан туриб, инновацион фаолият мазмунини англаш мумкин эмас.

Инновация - маълум бир фаолият майдони-даги ёки ишлаб чикаришдаги технология, шакл ва методлар, муаммони ечиш учун янгича ён-дашув ёки янги технологик жараённи куллаш, олдингидан анча муваффакиятга эришишга олиб келиши маълум булган охирги натижа-дир. Демак, инновацион технологияларнинг асосий негизи - укитувчи ва таълим олувчи-ларнинг белгиланган максаддан кафолатланган натижага хамкорликда эришишлари учун ол-диндан таълим жараёнини лойихалашдир.

Бугун таълим тизимидаги инновацияларни куйидагича таснифлаш маъкулланмокда:

- фаолият йуналишига караб (педагогик жараёндаги, бошкарувдаги);

- киритилган узгаришларнинг тавсифига кура (радикал, модификацияланган, комбина-цияланган);

1 Йулдошев Ж.F. Таълимга инновацион ёндашув. // «Халк таълими», 2014, 3-сон. -14-б.

- узгаришлар куламига кура (локал, модул-ли, тизимли);

- келиб чикиш манбаига кура (шу жамоа учун ички ёки ташкаридан олинган).

Инновациянинг мацсади - сарфланган маблаF ёки кучдан энг юкори натижа олишдан иборат. Бошка турли-туман уз-узидан пайдо буладиган янгиликлардан фаркли уларок, инновация бошкарилувчи ва назорат килинувчи узгаришлар механизмини ташкил этади.

Жисмоний тарбия укитувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлашда педагогик техно-логияларни яратиш заруратининг ошиши, педагогик (таълим, тарбия) жараёнда укувчи фаолиятини бошкариш учун лойихаланган жисмоний тарбия дарсларининг баркамол шахс тарбиясига йуналтирилиши билан узвий боFликликда амалга оширилади.

Инновацион фаолият укитувчининг хамма муваффакиятини белгиловчи асосий фаолият булиб, у шахснинг касбий, методик махоратини сифатли кайта куриш демакдир.

Укитувчиларнинг инновацион фаолиятга тайёргарлиги уч боскичда амалга оширилади:

• янгиликни педагогик фаолиятда куллаш-дан олдинги даврдаги укитувчи фаолиятини тахлил килиш;

• инновацион фаолиятнинг фаол шаклла-ниш даврини тахлил килиш;

• педагогик жараёнга янгилик киритилиб булгандан кейинги даврдаги фаолиятни тахлил килиш.

Маълумки, шахснинг хислат ва фазилатлари фаолият курсатиш жараёнида шаклланади ва фаолиятнинг натижаси хисобланади. Шу сабабли укитувчиларда янгиликка интилувчан-лик ва мустакил мутолаа килишга доимо зару-рият сезиш психологиясини сингдириш лозим. Чунки янгилик инсонга улуFворликдан кура купрок завк баFишлайди.

Узбекистон Республикасининг «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»да «Таълим муасса-саларини махсус тайёрланган малакали педагог кадрлар билан тулдириш таъминланади, уларнинг фаолиятида ракобатга асосланган мухит вужудга келтирилади»2, деб таъкидлаб утилган. Ракобатга асосланган мехнат мухитини вужудга келтиришнинг асосий омилларидан бири - укитувчиларни инновацион фаолиятга

2 Узбекистон Республикасининг Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. - Т.: «Шарк», 1999. -50-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Ч.

йуналтириш ва бу фаолиятга тайёрлаш оркали таълим жараёнига замонавий педагогик техно-логияларни татбик этиш, укувчи-талабаларга билим беришни кафолатлаш хамда таълим са-марадорлигига эришишдан иборат.

Таълим тизимини мазмунан ислох килиш жараёнида педагог кадрлар обру-эътибори, масъулияти ва касб куникмасини ошириш юза-сидан собиткадамлик билан давлат сиёсати олиб борилмокда. Бу борада укитувчи фаолия-тини янгилаш ва инновацияларни таълим жараёнига киритиш асосий вазифа хисобланади. Хар кандай бошка соха мутахассислари каби жисмоний тарбия укитувчиларининг хам кас-бий тайёргарлик даражаси уларнинг билим, куникма ва малакалари, ижодий салохияти хамда ноанъанавий тафаккурларида уз аксини топувчи касбий лаёкати билан бахоланади.

Жисмоний тарбия укитувчисининг иннова-цион фаолияти - ижодий ёндашув, ижодий фаоллик, янгиликни киритишга технологик ва методологик тайёргарлик, янгича фикрлаш, муомала маданиятида намоён булади.

Инновацион фаолият даврида янгиликлар, инновациялар, том маънода таълим жараёнига сингиб боради. Шу сабабли таълим тизимидаги инновацияларни педагогик жараёнга киритиш бир неча боскичда амалга оширилади:

- мавжуд педагогик муаммони тахлил килиш;

- мулжалланаётган таълим тизимини лойи-халаш;

- педагогик жараёндаги узгаришлар ва ян-гиликларни режалаштириш, уларни ташкил килиш ва назоратини олиб бориш.

Жисмоний тарбия укитувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлашдан максад - укитув-чининг янгиликка интилувчанлиги, уз устида мустакил ишлаш куникмаси ва малакасини шакллантириш, замонавий педагогик техноло-гиялар, интерфаол методлардан фойдаланиб, дарс ва дарсдан ташкари машFулотларни утказиш малакасини такомиллаштиришдан иборат.

Инновацион фаолият - илмий изланишлар, ишланмалар яратиш, тажриба-синов ишлари олиб бориш ёки бошка фан-техника ютук-ларидан фойдаланган холда янги технологик жараён ёки янги такомиллаштирилган махсулот яратишдир. Инновацион фаолиятнинг асл маз-муни амалда янги технологиянинг шаклланиши

булиб, унинг натижаси инновация сифатида юзага келган ихтирони лойихага, лойихани технологияга айлантиришга йуналтирилган фаолиятдир.

Укитувчини инновацион фаолиятга тайёр-лашда бир катор психологик тусиклар мавжуд. Буларнинг биринчиси - укитувчининг узи куниккан фаолият чегарасидан ташкарига чи-киши жуда кийинлиги, яъни укитувчиларда ижодкорликнинг етарлича эмаслиги булса, яна бир сабаб янги ва номаълум нарсалар хар доим одамларда чучиш ва хавфсирашни кел-тириб чикаришидир. Демак, ракобатга кодир мутахассисларнинг янги авлоди, хусусан, жисмоний тарбия укитувчиларини тайёрлашда уз олдига истикболни кузлаган вазифалар куйиб, уларни еча олиш кобилияти, юксак тафаккур маданиятига хамда илмий-техник ва ижтимоий-сиёсий ахборотлардан мустакил равишда фой-далана олиш хусусиятига эга булган кадрларни тайёрлаш кузда тутилади.

Жисмоний тарбия укитувчиларини инновацион фаолиятга тайёрлашда куйидаги йуна-лишлар инобатга олинади:

• янгиликни идрок килишга инновацион тайёргарлик;

• булFуси жисмоний тарбия укитувчиларининг Давлат таълим стандартлари (ДТС)да курсатилган укувчиларнинг эгаллаши лозим булган минимал талабларни уларда шакллан-тириш ва ривожлантиришга каратилган фаолиятга ижодий ёндашишга ургатиш;

• ижодкорликка асосланган фаолиятни ташкил килиш.

Инновация жараёнлари, уларнинг функция-лари, ривожланиш конуниятлари, механизмла-ри ва уни амалга ошириш технологиялари, бошкариш тамойилларининг педагогик асос-ларини урганиш - укитувчи фаолиятини жахон андозаларига мос холатда ташкил этишга им-кон туFдиради. Бунда жисмоний тарбия уки-тувчиси инновацион фаолияти янгилик кири-тишнинг самарасини белгиловчи муайян меъёрлардан фойдаланишни талаб килади.

Булажак жисмоний тарбия укитувчисини инновацион фаолиятга тайёрлаш куйидагича кечади: мулжалланган янгиликни ялпи ва унинг алохида боскичлари муваффаккиятини башо-рат килиш; янгиликни бошка инновациялар билан киёслаш, улардан самарадорини танлаб олиш, уларнинг энг ахамиятлиси ва аниклик

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

даражасини аниклаш; янгиликни татбик этиш-нинг муваффакиятлилик даражасини текши-риш; янгиликни татбик этадиган ташкилотнинг инновацион кобилиятига бахо бериш.

Бунда укитувчининг инновацион фаолияти унинг шахсий компетентлигида хам уз ифода-сини топади.

Укитувчи инновацион фаолиятда куйидаги кобилиятларини намоён этади:

• дарс машFулотларида ижодий мотивация-ни куллайди, касбий фаолиятни бахолайди;

• укувчиларнинг ижодий узаро фаолиятига хамкорлик килади;

• катъиятлик, масъулиятлик ва халоллик билан ишини ташкил этади;

• инновацион фаолиятга булган заруратни аниклайди;

• ижодий фаолиятга жалб килишга тайёр-гарлик куради;

• шахсий максадларни инновацион фаоли-ят билан мослаштиради ва бошкалар.

Инновацион фаолиятда укитувчи илFор, сермахсул ижодий шахс, кенг камровли кизикиш, ички дунёси бой, педагогик янгилик-ка уч булиши лозим. Инновацион фаолият мо-тивацион, технологик ва рефлексив кисмлардан ташкил топади. Укитувчини бу фаолиятга тай-ёрлаш икки йуналишда амалга оширилади: янгиликни идрок килишга инновацион тайёргар-ликни шакллантириш ва янгича харакат килишга ургатиш. Инновацион фаолиятни ташкил этишда тахсил олувчиларнинг билиш фаолияти ва уни бошкариш алохида ахамиятга эга.

Жисмоний тарбия укитувчисининг инновацион фаолияти натижасида укувчиларнинг жисмоний тайёрлиги, индивидуал-психологик хусусиятлари, уларнинг мотивлар сохаси атрофлича урганилиб чикилади, мактаб ва синфдан ташкари тадбирларда жисмоний чи-никишга мулжалланган узлуксиз дидактик ти-зимни таъминлайдиган методик мажмуалар яратилади; турли мусобакалар, соFлом турмуш тарзини реклама килувчи тарбиявий тадбир-лар: сухбатлар, кечалар, спорт-шоулар уюшти-рилиб, укувчиларнинг спорт турларига кизи-кишлари инобатга олинади, спорт тугарак-ларига жалб килинади, тахсил олувчиларнинг жисмоний, рухий хамда интеллектуал коби-лиятлари устирилади; оиладаги, синф ва мак-табдаги педагогик хамда психологик мухит

атрофлича урганилиб, уларнинг хамкорлиги ривожлантирилади.

Укитувчининг инновацион фаолияти воке-ликни узгартириш, унинг муаммолари ва усул-ларини ечишни аниклашга каратилгандир. Де-мак, укитувчи ва тахсил олувчи уртасидаги «субъект-субъект» муносабатлари янги мулокот намунаси сифатида узгариши инновацион фаолият шартларидан биридир.

Янги муносабатлар анъаналарда булгани-дек, кистовлар, хукмга буйсуниш каби унсур-лардан холи булиши лозим. Улар тенгларнинг хамкорлиги, узаро бошкарилиши, узаро ёрдам шаклида курилган булиши зарур.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Булажак укитувчиларни инновацион фаолиятга тайёрлашда куйидаги асосий функциялар амалга оширилади:

- булажак касбий фаолиятга онгли ёндашув тахлили;

- меъёрларга нисбатан танкидий ёндашув;

- касбий янгиликларга нисбатан иштиёк-мандлик;

- ижодкорликни шакллантириш;

- уз имкониятларини руёбга чикариш, соF-лом турмуш тарзи ва интилишларини касбий фаолиятида мужассам этиш.

Демак, жисмоний тарбия укитувчиси инновацион фаолиятда янги педагогик технология-лар, назариялар, концепцияларнинг муаллифи, ишлаб чикарувчиси, тадкикотчиси, фойдала-нувчиси ва тарFиботчиси сифатида намоён булади.

БулFуси жисмоний тарбия укитувчисини инновацион фаолиятга тайёрлашда муайян меъёрлардан фойдаланиш талаб килинади. Бундай меъёрлар янгилик, макбуллик, юкори натижалилик, оммавий тажрибаларда иннова-цияни ижодий куллаш имкониятларини камраб олади.

Педагогик жараёнда янгилик таълим-тарбия жараёнида кашф килинадиган янгилик дара-жаси мохиятини акс эттирса, макбуллик укитувчи ва тахсил олувчининг муайян таъли-мий натижаларга эришиш учун сарфланган куч ва воситалари, натижалилик эса укитувчи фао-лиятидаги салмокли ижобий самараларни бил-диради.

Педагогик янгилик уз мохиятига кура оммавий тажрибаларда уз ифодасини топади. Укитувчининг инновацион фаолияти уз ичига янгиликни тахлил килиш ва унга бахо бериш,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Ч.

келгусидаги харакатларнинг максади ва кон-цепциясини шакллантириш, ушбу режани амалга ошириш ва тахрир килиш, самарадор-ликка бахо беришни камраб олади.

Булажак жисмоний тарбия укитувчиси, яъни бугунги кун талабаларини инновацион фаоли-ятга тайёрлашда куйидаги жихатларга эъти-борни каратиши лозим:

• бакалавриатура боскичида тахсил олаёт-ган талабаларни ижодий-мотивацион йуналти-риш, яъни уларнинг ижодий кизикиши, муайян ютукларга интилиши инобатга олиниши зарур;

• креативлик фазилатларини таркиб топти-риш, яъни уларнинг танкидий фикрлаши, бахо бера олиш кобилияти, мушохада юритиш, реф-лексияга мойиллигини устириш;

• уз касбий фаолиятини бахолашга ургатиш, яъни ижодий фаолият методологиясини эгал-лаш, зиддиятни ижодий бартараф килиш кобилияти; ижодий фаолиятда хамкорлик ва узаро ёрдам бериш кобилиятини шакллантириш ва бошкалар;

• талабаларда катъиятлилик, масъулиятли-лик, халоллик, хакикатгуйлик, узини тута би-лиш ва бошка сифатларни ривожлантириш.

Укитувчининг инновацион фаолиятни сама-рали амалга ошириши бир катор шарт-шароитларга боFлик. Бунда укитувчининг тур-ли холатларда рационал вазиятни уз билим ва илмий фаолияти оркали амалга ошира олиши, уз-узини фаоллаштириши, уз ижодкорлиги, яратувчилиги мухим ахамият касб этади, укитувчи шахсининг креативлигини шакллантириш имкониятини беради.

БулFуси жисмоний тарбия укитувчисини инновацион фаолиятга тайёрлашда педагогик жамоанинг урни катта ахамият касб этади. Таъ-лим сифатини ошириш жамиятнинг барча жабхаларида хаётни яхшилашга олиб келади. Янгилик киритиш таълим сифатини ошириш-нинг самарали воситаси булганлиги учун хам ривожланган давлатлар таълим жараёнига узлуксиз янгилик киритишга харакат киладилар. Купгина мамлакатлар тажрибаси шуни курса-тадики, инновацион жараёнларда таълим ти-зимидаги барча буFинлар иштирок этиши ло-зим. Аммо инновацион жараёнлар юкоридан пастга караб харакатланса ва бунда укитувчи буйсунувчи, яъни янгиликнинг факат истеъ-молчиси булиб колса, у холда бу жараён бю-рократик тус олади.

БулFуси жисмоний тарбия укитувчисини инновацион фаолиятга тайёрлашда таълимни ин-сонпарварлаштириш, индивидуаллаштириш, унинг самарадорлигини ошириш максадга мувофикдир. Бунда таълимнинг инсонпар-варлашуви шахснинг турли таълим хизматла-рига булган эхтиёжининг кондирилиши ва таълим жараёнида инсон кобилиятининг намоён булишини англатади.

Таълимни индивидуаллаштириш хар бир таълим олувчининг индивидуал режа ва таълим дастурларига эга эканлигини ифода этади.

Таълимнинг самарадорлиги гурухда индивидуал шаклдаги аудитория машFулотлари ва таълим олувчининг мустакил ишларини уЙFунлаштириш оркали таъминланади. Аудитория укув вактининг 70 фоизигача кисмини индивидуал укитишга, шунингдек, умумий укув вактининг 70 фоизигача кисмининг мустакил ишга ажратилиши укув фанларининг тахсил олувчилар томонидан уз кобилиятлари дара-жасида узлаштиришларига имкон яратади, таълим сифатини оширади.

Шундай килиб, булажак жисмоний тарбия укитувчисини инновацион фаолиятга тайёрлашда узлуксиз таълим тизимида соFлом ижодий мухитни яратиш, укитиш сифатини янги боскичга кутариш, тахсил олувчиларнинг дунёкараши, тафаккури, мустакил мушохада килиш кобилиятларини ривожлантириш катта ахамият касб этади. Инновацияларга таянган холда укитувчилар учун янгилик хисобланмиш технологиялар оркали диккатни жамлаш, эр-кин мушохада юритиш, ишончли карор кабул килишга эришилади. Инновацион технологиялар укув жараёнининг мажмуавий вазифала-рини ечишга йуналтирилган булиб, укитувчи ва тахсил олувчиларнинг биргаликдаги фаолиятини ифода этади. Улар боскичма-боскич амалга оширилади. Бунда муайян метод, усул ва воситалар асосида самарали бошкариш ти-зими максадга йуналтирилади. Кафолатланган натижа - жисмоний тарбия хамда жисмоний ва маънавий етуклик масаласини ижобий хал килишга эришилади.

Хулоса килиб айтганда, булажак жисмоний тарбия укитувчисини инновацион фаолиятга тайёрлашда куйидаги вазифаларни амалга ошириш назарда тутилади:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

1) миллий Foя, умуммиллий кaдpиятлapгa oид тyшyнчaлapни жисмoний тapбия дapслapи тapкибигa сингдиpиш;

2) тaълим Ba тapбияни yЙFyн oлиб бopиш, ёшлapни нaфaкaт жисмoнaн, бaлки, мaънaвий, aхлoкий жих^^н eтyк шaхс сифaтидa вoягa eткaзиш бyйичa тaъсиpчaн пeдaгoгик чopaлap-ни бeлгилaш;

3) тaълим мyaссaсaлapидa сoFлoм ижoдий мух,итни яpaтиш, тaълим Ba тapбия жapaёнигa илFop иннoвaциoн, пeдaгoгик Ba aхбopoт тeх-нoлoгиялapини жopий этиш opк1aли укитиш си-фaтини янги бoскичгa кyтapиш;

4) ёшлapнинг дyнёкapaши, тaфaккypи, мус-тaкил мyшox1aдa килиш кoбилиятлapини pи-вoжлaнтиpиш;

Б) ёшлapни диний-экстpeмистик Foялap, тypли aхбopoт x1ypyжлapи тaъсиpидaн x1имoя килиш, yлapдa вaтaнпapвapлик, юpтгa сaдoкaт Ba унинг тaкдиpигa дaхлдopлик тyЙFyлapини тapбиялaш;

6) oилaвий тaълимгa эътибopни кyчaйти-pиш, ёшлapнинг кoбилиятлapини эpтa aниклaш Ba pивoжлaнтиpиш; иктидopли ёшлapнинг Koбилияти Ba истeъдoдини aниклaш, тapбия-лaш, тyлaкoнли pyë6ra чикapишнинг ягoнa умумиллий тизимини шaкллaнтиpиш, укув-тapбия жapaёнини индивидyaллaштиpиш, тaбa-кaлaштиpиш Ba пpoфиллaштиpишнинг илмий aсoслapини яpaтиш;

7) мaктaбдaн тaшкapи тaълимнинг шaкллa-pи Ba мaзмyнини тyбдaн янгилaш, x1yдyдлapнинг хyсyсиятлapи, тax1сил oлyвчилapнинг кизикиш-лapи, хox1иш-исгaклapи aсoсидa билимлapни Узлaштиpишгa йyнaлтиpиш;

8) пeдaгoгикa сox1aсидaги иннoвaциялap ку-лaмини кeнгaйтиpиш, пeдaгoгик диaгнoстикa, Укyвчи шaхсигa индивидyaл ёндaшишгa дoиp тaдкикoтлapгa кeнг йул oчиш, yлapни x,ap то-мoнлaмa кУллaб-кyввaтлaш мeхaнизмини жo-pий этиш Ba бoшкaлap.

Адабиётлар:

1. Kapимoв И.А. Oнa юpтимиз бaхтy икбoли Ba буюк кeлaжaги йyлидa хизмaт килиш

- энг oлий сaoдaтдиp. - T.: «Узбeкисгoн», 201S. -2SS-6.

2. Aшмapин Б.А. Биoмeхaничeскиe пoкaзaтeли будущих спopтсмeнoв. - М.: «Физкуль-тypa и ^op^, 2014. -С. 276.

3. Вepхoшaнский Ю.В. Пpoгpaммиpoвaниe и opгaнизaция тpeниpoвoчнoгo пpoцeссa.

- М.: «А^нт», 2014. -С. 1S6.

4. Koлтaнoвский А.П. Пoдгoтoвкa квaлифициpoвaнных спopтсмeнoв. - Kpaснoяpск: ИФС, 2013. -С. 76.

5. Maшapипoв И. Спopт психoлoгияси. - Сaмapкaнд: СaмДУ нaшp-мaтбaa мapкaзи, 2013. -98-б.

6. Max1кaмжoнoв K.M. Taйёpлoв синфлapидa жисмoний тapбия дapслapи. - T.: «Укитyвчи», 2011. -94-б.

7. Нaсpиддинoв Ф.Н., Шaтepникoв Э.К. Иншн oмилини шaкллaнтиpишдa жисмoний тapбия Ba Œop^ - T.: «Укитyвчи», 2003. -102-б.

8. Сeмeнoвa З.В. Нoвыe иннoвaциoнныe тeхнoлoгии b oбpaзoвaнии: сoстoяниe и пpoблeмы. II «Интepнeт янгиликлapи aхбopoтнoмaси». T., 2012, 2-сoн.

9. Усмoнхyжaeв T.С., Apзyмaнoв С.Г., K1oдиpoв В.А. Жисмoний тapбия. - T.: «Укитувчи», 2013.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ I СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, S

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.