Научная статья на тему 'Халқ таълими тизимида педагогик инновациялар'

Халқ таълими тизимида педагогик инновациялар Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2070
218
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим-тарбия / инновация / илм-фан / техника ва ахборот коммуникацион технологиялар / ривожланиш / сифат / стандартлар / инновацион педагогик жараён / сифат ва самарадорлик / таълимни модернизациялаш / янгиланиш / инновацион фаолият / инновацион жараён / янгилик / оптималлик / юқори натижавийлик / умумтаълим мактаблар / education / breeding / innovation / science / technical / information-communicational technologies / quality and efficiency / standards / pedagogic process / modernization of education / innovation / innovation activity / process of innovation / optimization / high resulting / public schools

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Данияров Б.

Мақолада педагогик жамоада қулай инновацион муҳит яратиш, ўқитувчиларнинг илмийметодик тайёргарлигини ривожлантириш, касбий фаолиятини инновацион педагогик жараёнларга йўналтириш, уларни педагогик янгиликларни яратиш, ўзлаштириш, татбиқ этиш ва оммалаштириш жараёнларига жалб этишда умумий ўрта таълим мактабларида ташкил этиладиган методик фаолиятни самарали йўлга қўйиш масалаларига эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGIC NOVATIONS IN PUBLIC EDUCATION.

There are considered in the article the issues of creation among the pedagogic team the innovation environment, development of scientific-methodological training of teachers, directing their professional activity to innovative pedagogical process. Special attention is paid to the issues of methodic activity improvement in public schools, creation of pedagogical innovations, learning, synthesis and implementation.

Текст научной работы на тему «Халқ таълими тизимида педагогик инновациялар»

Данияров Б.,

Халк, таълими вазирининг биринчи уринбосари, филология фанлари номзоди

ХАЛК ТАЪЛИМИ ТИЗИМИДА ПЕДАГОГИК ИННОВАЦИЯЛАР

ДАНИЯРОВ Б. ХАЛК, ТАЪЛИМИ ТИЗИМИДА ПЕДАГОГИК ИННОВАЦИЯЛАР

Маколада педагогик жамоада кулай инновацион мух,ит яратиш, укитувчиларнинг илмий-методик тайёргарлигини ривожлантириш, касбий фаолиятини инновацион педагогик жараён-ларга йуналтириш, уларни педагогик янгиликларни яратиш, узлаштириш, татбик этиш ва омма-лаштириш жараёнларига жалб этишда умумий урта таълим мактабларида ташкил этиладиган методик фаолиятни самарали йулга куйиш масалаларига эътибор каратилган.

Таянч тушунчалар: таълим-тарбия, инновация, илм-фан, техника ва ахборот коммуникацион технологиялар, ривожланиш, сифат, стандартлар, инновацион педагогик жараён, сифат ва са-марадорлик, таълимни модернизациялаш, янгиланиш, инновацион фаолият, инновацион жараён, янгилик, оптималлик, юкори натижавийлик, умумтаълим мактаблар.

ДАНИЯРОВ Б. ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ИННОВАЦИИ В СИСТЕМЕ НАРОДНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье рассматриваются вопросы создания в педагогическом коллективе иновационной среды, развития научно-методической подготовки учителей, направления профессиональной деятельности инновационному педагогическому процессу. Особое внимание уделяется вопросам совершенствования методической деятельности при общеобразовательных школах, процессам создания педагогических новостей, изучения, внедрения и обобщения.

Ключевые слова: образование-воспитание, инновация, наука, технические и информационно-коммуникационные технологии, развитие, качество, стандарты, инновационный педагогический процесс, результативность, модернизация образования, обновление, инновационная деятельность, оптимальность, высокая результативность, общеобразовательные школ ы.

DANIYAROV B. PEDAGOGIC NOVATIONS IN PUBLIC EDUCATION.

There are considered in the article the issues of creation among the pedagogic team the innovation environment, development of scientific-methodological training of teachers, directing their professional activity to innovative pedagogical process. Special attention is paid to the issues of methodic activity improvement in public schools, creation of pedagogical innovations, learning, synthesis and implementation.

Keyword: education, breeding, innovation, science, technical, information-communicational technologies, quality and efficiency, standards, pedagogic process, modernization of education, innovation, innovation activity, process of innovation, optimization, high resulting, public schools.

Мустациллик йилларида таълим-тарбия сифати ва са-марадорлигини замон талаблари даражасига кутариш дав-лат сиёсатининг устувор йуналишларидан бирига айланди. Мамлакатимиз таълим тизими жамиятда амалга оширила-ётган янгиланишлар, ривожланган демократик цуцуций дав-лат цурилиши жараёнлари билан цамоцанг тарзда тарацций этиб бормоцда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

Бугунги кунда илм-фан, техника ва ахбо-рот коммуникацион технологиялар, ишлаб чикариш сох,аларининг тез суръатларда жа-даллик билан ривожланиши таълим тизими ходимларидан таълим-тарбия сифатини маз-мун жих,атидан янги боскичга кутариш, бунда инновацион технологиялардан самарали фой-даланишни талаб этиб, х,ар бир тизим ходими, айникса, укитувчилар зиммасига янада юксак масъулият ва вазифаларни юклайди.

Таълим устуворлиги, таълим мазмуни ва ту-зилиши узгармокда, янги стандартлар жорий этилмокда, таълим сифати ривожланишнинг янги, янада юкори боскичига кутарилмокда. Фарзандларимиз биздан кура кучли, билим-ли, доно ва албатта, бахтли булишлари учун мустакиллик йилларида халк таълими тизими-да барча шарт-шароитлар яратилмокда, шахс-га йуналтирилган таълим стратегияси амалга оширилмокда, таълим тизимида инновацион фаолликнинг жадаллашуви кузатилмокда.

Жамиятнинг ривожланиши, замона-вий иктисодиётнинг шаклланиши, жамият маънавий-ахлокий асосларининг тиклани-ши умумий урта таълим муассасалари ол-дига билимдон, интеллектуал ва ижодий кобилиятлари ривожланган, х,аётда уз урнини топадиган, уз фаолияти билан узи ва жами-ятга фойда келтирадиган, теран ва мустакил фикрлайдиган маънавий баркамол шахсни шакллантириш вазифасини куймокда. Мазкур вазифалар умумий урта таълим муассасалари фаолиятига инновацион технологияларни татбик этиш натижасида амалга оширилади.

Инновациялар назарий жих,атдан асос-ланган, бирон-бир сох,ада аник максадга каратилган х,амда амалий татбик этишга йуналтирилган юкори самарадорликка эга ян-гилик х,исобланади. Инновациянинг узига хос хусусияти уни куйидагилар билан боFлайди:

- инновациялар доимо долзарб муаммо-нинг янги ечимини уз ичига олади;

- улардан фойдаланиш янги сифатли нати-жаларни олиш имконини беради;

- инновацияларни татбик этиш тизим-даги барча компонентларнинг сифатий узгаришларига олиб келади.

Бугунги кунда инновацион педагогик жа-раёнлар таълим муассасаси укув фаолияти-нинг мух,им компонентларидан бирига ай-ланиб бормокда. Бу бежизга эмас. Чунки

инновацион педагогик жараёнлар таълим хизматлари бозорида нафакат у ёки бу таълим муассасасининг ракобатбардош булишига асос яратади, балки укитувчи ва укувчи шах-сини интенсив ривожлантириш, укитувчи ва укувчиларнинг биргаликдаги фаолияти ва мулокотини демократлаштириш, таълим-тарбия жараёнини инсонпарварлаштириш, укувчини фаол таълим олиш х,амда узини шак-ллантиришга йуналтириш, таълим технология-лари, метод ва воситалари х,амда таълимнинг моддий-техника базасини модернизациялаш каби вазифаларни бажаради, педагоглар-нинг касбий мах,орати, уларнинг ижодкорли-ги, изланувчанлигининг ривожланиш йуна-лишларини аниклайди, укувчиларнинг шахс сифатида камол топишида мух,им урин тутади.

Шу жих,атдан, инновацион технологиялар асосида таълим жараёнлари сифат ва са-марадорлигини ошириш муаммоси шахсни ривожлантириш ва уни х,аётга тайёрлашга йуналтирилган комплекс вазифаларни амалга ошириш билан боFлик булиб, таълим сиёса-тининг бугунги кундаги мух,им вазифаларидан бири х,исобланади. Таълим муассасаларида амалга ошириладиган инновацион педагогик фаолият укитувчиларнинг илмий-методик фаолияти х,амда укувчиларнинг укув-тадкикот фаолияти билан узвий боFликдир.

Инновацияларни татбик этишга укитувчиларнинг психологик тайёргарлиги педагогик инновацион жараённинг мух,им шарти х,исобланади. Шунинг учун умумий урта таълим муассасаларида педагогик инновацияларни татбик этишда укитувчиларнинг илмий-методик тайёргарлигини ривожлантириш, касбий фаолиятини инновацион йуналтириш, уларни инновацион педагогик жараёнлар-га тайёрлаш масалаларига алох,ида ах,амият каратиш лозим.

Жамият, маданият ва таълим ривожланаёт-ган бугунги кунда умумий урта таълим муассасаларида таълимий инновациялар татбиFини яхшилаш, улардан фойдаланиш методикасини ишлаб чикиш, инновацион фаолиятни ривожлантириш х,амда укитувчиларнинг педагогик фаолиятини инновацион йуналтиришнинг за-рурлигини куйидаги х,олатлар белгилайди.

• Биринчидан, ижтимоий-иктисодий ян-гиланишлар таълим сифатини янги, янада юкори боскичга кутариш зарурлигини

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

такозо этади. Бунда педагогик янгиликларни яратиш, узлаштириш, фойдаланиш ва таъ-лим жараёнига татбик этишни уз ичига олган укитувчилар педагогик фаолиятининг иннова-цион йуналганлиги таълим сиёсатини янгилаш воситаси сифатида намоён булади.

• Иккинчидан, таълим мазмунининг инсон-парварлашуви, укув предметлари х,ажми ва таркибининг узгариши таълимнинг янги таш-килий шакл ва технологияларини таълим жараёнига татбик этилишини талаб этади. Бун-дай вазиятда укитувчиларнинг уз предметига оид билимлари билан бир каторда педагогик билимлари х,ам мух,им ах,амиятга эга.

• Учинчидан, укитувчиларнинг педагогик янгиликларни таълим жараёнига татбик этиш-га булган муносабатлари узгариб бормокда. Аввал инновацион педагогик фаолият, асо-сан, юкоридан таклиф этилган янгиликларни таълим жараёнига жорий этиш билан чеклан-ган булса, х,озир у танланадиган тадкикот ха-рактерига эга булиб бормокда. Шунинг учун мактаб рах,барлари ва таълимни бошкариш ташкилотлари фаолиятида укитувчилар то-монидан таълим амалиётига киритилаётган педагогик инновацияларни тах,лил килиш ва бах,олаш, уларни ишлаб чикиш ва татбик этиш учун кулай таълимий шароит яратиш мух,им йуналишга айланмокда.

Замонавий таълим амалиётида "таълим-да инновация", "педагогик инновация", "таълимни модернизациялаш" каби атамалардан кенг фойдаланилади. Таълимни модернизациялаш таълим сох,асидаги давлат сиёса-ти, давлат микёсида таълимни ривожланти-риш стратегияси билан боFлик булиб, таълим сох,асидаги модернизация масалалари давлат структураларининг ташаббуси билан ечила-ди. Педагогик инновациялар эса илмий мак-табларда, таълим амалиётида х,амда олим ва педагогларнинг ижодий фаолияти натижасида вужудга келади.

Умумий урта таълим муассасаларида ин-новацион технологиялар асосида таълим жа-раёнлари сифат ва самарадорлигини оши-ришнинг назарий ва амалий асосларини аниклашда "янгилик", "янгилик киритиш", "янгиланиш", "инновация", "инновацион фао-лият", "инновацион жараён", "инновацион маданият" каби тушунчаларнинг мазмун-мох,иятини изох,лаш мух,им ах,амиятга эга.

Янгилик х,ар томонлама уйлаб чикилган, режалаштирилган, укув жараёнига максадли киритилаётган х,амда мазкур куринишда аввал учрамаган янги таълимий амалиёт (янги тар-тиб, услуб, метод, методология, технология ва бошк.) х,исобланади.

Янгилик киритиш деганда, бошка таълим муассасасида муваффакиятли тажрибадан утганидан сунг амалиётга киритилган янгилик, яъни амалга оширилган янгилик тушуни-лади. Янгилик киритиш - янгиликнинг узига хос ташувчиси, янгиликни таркатиш воситаси х,амда янгиликни амалиётга етказувчиси х,исобланади (янги лойих,алар, дастурлар, таълим бериш воситалари, кулланмалар, таълим муассасаси турлари ва бошк.).

Янгилик нисбий тушунча булиб, у битта таълим муассасаси учун янги булиши, иккин-чиси учун эса илгаридан унда амал килаётган компонент булиши мумкин.

Укитувчилар педагогик фаолиятининг инновацион йуналганлигини шакллантиришда у ёки бу янгиликларнинг самарадорлигини аниклаш имконини берадиган бир катор ме-зонлардан фойдаланиш лозим.

Педагогик инновация мезонларига куйи-дагилар киради:

- янгилик;

- оптималлик;

- юкори натижавийлик;

- инновацияларни оммавий тажрибада ижодий куллаш имконияти.

Умумий урта таълим муассасаларида таълим жараёнлари сифат ва самарадорлигини оширишга йуналтирилган педагогик иннова-циянинг асосий мезони янгиликдир.

Шунинг учун инновацион педагогик жа-раёнда иштирок этишни истаган укитувчи такдим этилаётган янгиликнинг мох,ияти ни-мада эканлиги х,амда янгиликнинг даража-сини аниклаб олиши мух,им х,исобланади. Чунки баъзи укитувчилар учун бу х,акикатан янгилик булиши, бошкалар учун эса бун-дай х,исобланмаслиги мумкин. Шу боис, укитувчиларни инновацион педагогик фаоли-ятга жалб этиш жараёнига уларнинг хох,иши, шахсий ва индивидуал-психологик хусусият-ларини инобатга олган х,олда ёндашиш керак.

Янгилик куйидаги боскичларга (даража-ларга) булинади: абсолют, локал-абсолют,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

шартли, субъектив, таниклик даражаси ва кулланиш сох,аси билан фаркланувчи.

Оптималлик педагогик инновация са-марадорлигини аникловчи мезон сифатида белгиланган натижага эришиш учун укитувчи ва укувчининг сарфлаган куч ва воситалари-ни белгилайди. Турли укитувчилар узининг ва укувчиларнинг мех,нат интенсивлиги турли-ча булганида бир хил натижага эришишлари мумкин. Таълим жараёнига кам куч ва вакт сарфлаб педагогик инновацияларни татбик этиш ва юкори натижаларга эришиш унинг оптималлигидан далолат беради.

Юцори натижавийлик педагогик ин-новациянинг мезони сифатида укитувчилар фаолиятидаги ижобий натижаларнинг турFун-лигини белгилайди. Бах,олашдаги техноло-гиялилик, натижаларнинг кузатилиши ва белгиланиши, тушуниш ва баён этишдаги бирёкламалилик таълим-тарбиянинг янги усул ва услубларининг ах,амиятини бах,олашда мазкур мезоннинг мух,имлиги куринади. Педагогик инновациянинг юкори натижавийлик мезонининг киммати баркамол шахсни шак-ллантиришни таъминлаш х,исобланади.

Оммавий тажрибада инновацияларни ижодий цуллаш имкониятлари мезони-ни педагогик инновацияларни бах,олаш мезони сифатида ифодалаш мумкин. Оммавий педагогик тажрибада инновацияларни ижодий куллаш алох,ида укитувчилар фаолияти-нинг бошланFич боскичида тасдикланади. У тажриба-синовдан утганидан ва объектив бах,оланганидан сунг оммавий татбик этишга тавсия этилиши мумкин.

Педагогик инновация мезонларини би-лиш ва улардан педагогик инновацияларни бах,олашда фойдалана олиш укитувчилар томонидан педагогик ижодкорлик, касбий-педагогик ва инновацион маданиятни эгал-лашда турли имкониятларни намоён этишга асос яратади.

Укитувчиларни инновацион педагогик фа-олиятга тайёрлаш, уларнинг инновацион ма-даниятини ривожлантиришда укитувчиларда куйидаги элементларнинг мавжудлиги мух,им х,исобланади:

- укитувчиларнинг янгиликларни кабул килишга тайёрлигини тавсифловчи мотивлар, карашларнинг мавжудлиги, уларда инновацион йуналганликнинг шаклланганлиги;

- креативлик ва индивидуаллик, фаолиятли узини англаш каби ижодий кобилиятларнинг мавжудлиги;

- укитувчиларда педагогик маданиятнинг ривожланганлиги;

- укитувчиларда анъанавий топширик-ларни вариатив услубда амалга оширишни таъминлайдиган технологик компонентнинг шаклланганлиги;

- укитувчиларда инновацион жараёнда узи ва мазкур жараёндаги урни х,акида адекват тасаввур х,осил килишга кумаклашувчи реф-лексиянинг мавжудлиги.

Инновацион маданиятга касбий х,одиса сифатида караш максадга мувофик. Чунки маданият касбнинг хусусияти билан боFлик булиб, мутахассис кайси со^ада фаолият курсатишидан катъи назар, жамият ^аётидаги турли сох,аларга, яъни ме^нат, маиший хизмат, дам олиш, таълим ва мулокот сох,аларига янгиликларни киритади.

Умумий урта таълим мактаб укитувчи-ларининг инновацион маданиятини шакллан-тириш ва ривожлантириш механизмини иш-лаб чикишда, укитувчиларнинг инновацион маданиятига умуммаданий, касбий ва шахсий сифатларнинг юкори даражадаги куриниши сифатида карашга алох,ида диккат каратилди.

Укитувчиларнинг умуммаданий сифатла-рига маънавий, фукаролик сифатлари ва эрудиция (билимдонлик) киради.

Укитувчиларнинг юкори даражали самара берувчи янгиликларни таълим жараёнига татбик этишга кумаклашувчи касбий сифат-ларига куйидагилар киради:

- укитувчиларнинг уз предметини билиши;

- технологик маданиятга эгалиги;

- психологик маданиятининг ривожланган-лиги.

Педагогик фаолиятни инновацион йунал-тиришнинг асосий омилларидан бири укитувчиларда муайян шахсий сифатларнинг ри-вожланганлиги х,исобланади. Шунинг учун, укитувчиларнинг инновацион маданиятини шакллантиришда унда кандай шахсий сифат-лар ривожланган булишини аниклаштириб олиш лозим.

Ишлаб чикилган умумий урта таълим мактаб укитувчиларининг инновацион маданиятини шакллантириш ва ривожлантириш механизмида укитувчиларнинг учта шах-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

сий хусусиятлари ажратиб олинди. Буларга куйидаги шахсий сифатлар киради:

- укитувчиларнинг укувчиларга ривож-ланаётган субъект сифатида муносабатда булиши;

- укитувчиларда инсоний узаро муносабат маданиятининг ривожланганлиги;

- укитувчиларнинг узига ривожланаётган субъект сифатида караши.

Укитувчининг инновацион маданияти-ни куйидаги узаро боFлик компонентлар йиFиндиси сифатида караш максадга муво-фикдир. Булар технологик, фаолиятли, комму-никатив, шахсий-ижодий компонентлардир.

Шу максадда умумтаълим мактаблари укитувчиларнинг машFулотларга пухта тай-ёргарлик курган х,олда дарсларни утишлари оркали таълим сифатини оширишга кара-тилган "Дарс - мукаддас", "Урган-ургат", "СоFлом мухит - соFлом жамоа", "Мурак-каб фан - урганаман", "Узлуксиз ва узвий", "Пухта ишланган режа - самарали натижа" ва "Майорат мактаблари" фаолиятини йулга куйишга йуналтирилган туркум тадбирлар комплекси ишлаб чикилиб, амалиётга жорий этилди.

Юкоридагилардан келиб чиккан холда пе-дагогик инновацияларни амалиётда самарали жорий этиш максадида куйидаги вазифаларни амалга ошириш лозим:

Хар бир методист, ^удудий халк таъли-ми бошкаруви идоралари мутахассислари, таълим муассасалари рахбарлари, хусусан, укитувчилар таълим жараёнига янгилик ки-ритишнинг мазмун-мохияти ва натижасини

англаган холда узгаришларни кабул килишга тайёр булишлари лозим.

Укитувчилар дарс жараёнини инновацион технологиялар асосида самарали ташкил этиш максадида илмий-методик х,амда техник, энг мухими шахсий ва психологик муносабатлар доирасида олдиндан тайёргарлик куришлари лозим.

Укитувчиларнинг педагогик узини ривож-лантириш фаолиятини укитувчилар томо-нидан педагогик кадриятлар, ижодкорлик, технологик ва изланувчанлик фаолиятини мустакил эгалланишига йуналтириш.

Таълим муассасалари жамоаси инновацион педагогик жараёнларни олдиндан лойихалаштиришлари, таълим муассасалари-да маънавий-психологик х,амда инновацион таълимий мухитни вужудга келтириш чорала-рини куришлари зарур.

Таълим муассасаси рахбари ва педагогла-рига педагогик инновацияларни татбик этиш-ни объектив бахолаш имконини яратиш лозим.

Педагогик жамоада кулай инновацион мухит яратиш, укитувчиларнинг илмий-мето-дик тайёргарлигини ривожлантириш, касбий фаолиятини инновацион педагогик жараён-ларга йуналтириш, уларни педагогик янги-ликларни яратиш, узлаштириш, татбик этиш ва оммалаштириш жараёнларига жалб этиш-да умумий урта таълим мактабларида ташкил этиладиган методик фаолиятни самарали йулга куйиш лозим.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг «Таълим туFрисида»ги конуни. - Т., 1992.

2. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: "Маънавият", 2008.

3. Каримов И.А. Инсон, унинг хукук ва эркинликлари - олий кадрият. - Т.: "Узбекистон", 2006. -280-б.

4. Узбекистон Республикасининг "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури". Олий таълим меъёрий хужжатлари туплами. 1-т. - Т.: "Шарк", 2001. -10-23-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.