Научная статья на тему 'Таълим самарадорлигини оширишда шахсга йўналтирилган таълим'

Таълим самарадорлигини оширишда шахсга йўналтирилган таълим Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1943
462
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шахс / техник ривожланиш / глобаллашув / экологик муаммолар / фикрлаш / таҳлил қилиш / таққослаш / имконият / қобилият / индивидуал фаолият / ривожланиш вектори / билиш (таълим олиш) тажрибаси / педагогик таъсир / мотивлар тизими / ривожланиш ритми / ривожланиш йўналиши / ижодий муҳит / шахсий тажриба / дидактик материал / билимлар ҳажми. / person / technical development / globalization / ecological problems / thinking / analyses / comparison / opportunities / talent / individual activity / development vector / experience / knowledge / pedagogical influence / motivation system / development rhythm / direction of development / creative environment / personal experience / didactical data / volume of knowledge

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Индиаминов Н., Бабажанов Б.

Ушбу мақолада малака ошириш тизимида педагог кадрлар фаолиятида шахсга йўналтирилган таълим технологияларини қўллашнинг ўзига хос хусусиятлари ва шахсга йўналтирилган таълим жараёнида дарснинг дидактик таъминотини қўллаш мақсадидаги билим ва кўникмаларни шакллантириш ҳақидаги маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROLE OF PERSON ORIENTED EDUCATION IN GROWTH OF EDUCATION EFFICIENCY

In the article are lightened issues of person-oriented educational techologies in the activity of pedagogic staff of the system of qualification upgrading. As well discussed forming knowledge and skills to didactic support in the process of person oriented education.

Текст научной работы на тему «Таълим самарадорлигини оширишда шахсга йўналтирилган таълим»

Индиаминов Н.,

Самарканд давлат университети х,узуридаги педагогик кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш минтакавий маркази директори; Бабажанов Б.,

Самарканд давлат университети х,узуридаги педагогик кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш минтакавий маркази укув-услубий ишлар буйича директор уринбосари

ТАЪЛИМ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ШАХСГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ

ИНДИАМИНОВ Н., БАБАЖАНОВ Б. ТАЪЛИМ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ШАХСГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ

Ушбу маколада малака ошириш тизимида педагог кадрлар фаолиятида шахсга йуналтирилган таълим технологияларини куллашнинг узига хос хусусиятлари ва шахсга йуналтирилган таълим жараёнида дарснинг дидактик таъминотини куллаш максадидаги билим ва куникмаларни шакл-лантириш х,акидаги маълумотлар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: шахс, техник ривожланиш, глобаллашув, экологик муаммолар, фикр-лаш, тах,лил килиш, таккослаш, имконият, кобилият, индивидуал фаолият, ривожланиш вектори, билиш (таълим олиш) тажрибаси, педагогик таъсир, мотивлар тизими, ривожланиш ритми, ривожланиш йуналиши, ижодий мух,ит, шахсий тажриба, дидактик материал, билимлар х,ажми.

ИНДИАМИНОВ Н., БАБАЖАНОВ Б. РОЛЬ ЛИЧНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ПОВЫШЕНИИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБРАЗОВАНИЯ

В настоящей статье освещены вопросы особенностей использования личностно-ориентированных образовательных технологий в деятельности педагогических кадров системы повышения квалификации, а также формирования знаний и навыков в целях применения дидактического обеспечения в процессе личностно-ориентированного образования.

Ключевые слова и понятия: личность, техническое развитие, глобализация, экологические проблемы, мышление, анализ, сравнение, возможность, талант, индивидуальная деятельность, вектор развития, опыт знания (получения образования), педагогическое влияние, система мотивов, ритм развития, направление развития, творческая среда, личный опыт, дидактический материал, объём знаний.

INDIAMINOV N., BABAJANOV B. ROLE OF PERSON ORIENTED EDUCATION IN GROWTH OF EDUCATION EFFICIENCY

In the article are lightened issues of person-oriented educational techologies in the activity of pedagogic staff of the system of qualification upgrading. As well discussed forming knowledge and skills to didactic support in the process of person oriented education.

Keywords: person, technical development, globalization, ecological problems, thinking, analyses, comparison, opportunities, talent, individual activity, development vector, experience, knowledge, pedagogical influence, motivation system, development rhythm, direction of development, creative environment, personal experience, didactical data, volume of knowledge.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

Узбекистон Республикаси Кадрлар тайёрлаш миллий дас-турида «Инсон, унинг цар томонлама уй*ун камол топиши ва фаровонлиги, шахс манфаатларини руёбга чицаришнинг шароитларини ва таъсирчан механизмларини яратиш, эскирган тафаккур ва ижтимоий хулц-атворнинг андоза-ларини узгартириш республикада амалга оширилаётган ислоцотларнинг асосий мацсади ва царакатлантирувчи ку-чидир» деб таъкидланган1.

Халкаро болалар жамFармаси ЮНИСЕФ билан хамкорликда амалга оширилаётган «Педагогларнинг касбий махоратини ошириш оркали таълим сифатини яхшилашга тизим-ли ёндашув» лойихаси доирасида Урта мах-сус, касб-хунар таълими тизими кадрлари ма-лакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш институти (УМКХТТКМО ва УК.ТИ) профессор-укитувчилари томонидан Самарканд давлат университети хузуридаги педагогик кадрлар-ни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш минтакавий марказида утказилган «Таълим сифатини ошириш учун шахснинг ривожланишига каратилган таълим» мав-зусидаги семинар-тренинглар педагог кад-рларнинг малака ошириш тизимига «Шахсга йуналтирилган таълим»ни тадбик этиш бора-сидаги ишларининг янада самарали булишини таъминламокда.

Педагог кадрларнинг малакасини ошириш-дан максад - уларни педагогик фаолиятга ин-новацион ёндашишга тайёрлаш, касбий малака ва педагогик махоратини ривожланти-риш, глобал фикрлаш, глобал билим ва гло-бал компетентликка эришишларини таъмин-лашдан, олинган билим ва куникмалар асо-сида жамоат фикрини хозирги замон таълим сохасидаги приоритетлар томон узгартира олиш кобилиятларини шакллантиришдан ибо-рат.

Таълимнинг бугунги вазифаси таълим олув-чиларни кун сайин ошиб бораётган ахборот-таълим мухити шароити, юкори-илмий техник ривожланиш, глобаллашув, экологик му-аммолар купайиб бораётган даврда мустакил равишда фаолият курсата олишга, ахборот окимидан окилона фойдаланишга ургатишдан иборат булиб, бунинг учун уларга узлуксиз ра-

1 Узбекистон Республикаси Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. Олий таълим меъёрий хужжатлари. - Т.: «Шарк», 2001.

вишда мустакил ишлаш имконияти ва шароити-ни яратиб бериш зарур булади. Шундан келиб чиккан холда, профессор-укитувчиларнинг таълим-тарбия сохасидаги вазифаси нафакат билим бериш, балки таълим олувчиларни мустакил изланиш, ишлаш ва фикрлаш, тахлил килиш, таккослаш, узгартириш, хаётий мухим вазифаларни хал этишга куллаш, барчага хаёт йули давомида билимларини тезкор янгилаш ва тулдиришни ургатиш, жамият ривожлани-шининг юксалиш даражасига боFлик булмаган холда мустакил фаолият курсата оладиган ва жамият ривожланишига мослаша оладиган кадрларни тайёрлашдан иборат булади. Ушбу долзарб вазифаларни хал этишда «Шахсга йуналтирилган таълим»нинг имкониятлари бекиёсдир.

Анъанавий таълимдан фаркли равишда, шахсга йуналтирилган таълим таълимни таш-кил этишнинг бир тури булиб, таълим жара-ёнида таълим олувчиларнинг имконият ва кобилиятларини тулалигича хисобга олган холда, уларнинг шахсий кобилиятларини ри-вожлантириш учун зарур шароитларни яра-тишдан иборат2 (1-жадвал).

Шахсга йуналтирилган таълим жараёни-да таълим олувчи бутун таълим жараёнининг асосий иштирокчиси, таълим берувчи билан тенг хукукли мустакил билим олувчи субъект-дир, таълим берувчи эса нафакат «маълумот манбаи» ва «назоратчи», балки купрок таълим олувчи шахси ривожланишига ёрдам берувчи, куллаб-кувватловчи, раFбатлантирувчи ва ташхис куювчи хамдир.

Бундай укув жараёнини ташкил этиш М.Монтессори таълимотидан олинган «Мен-га мустакил бажаришимга ёрдам беринг» та-мойилига асосланган рахбарликни такозо эта-ди (Монтессори педагогикаси ёки Монтессо-

2 Бурханова Г.Т., Варга В. Шахсга йуналтирилган таълим. Укув-услубий мажмуа. - Т.. 2014.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

1-жадвал. Таълим олувчиларнинг шахсий к,обилиятларини ривожлантириш учун зарур шароитлар

Анъанавий ёндашув Шахсга йуналтирилган ёндашув

Таълим одатий жараён сифатида (катъий регламентлаштирилган) Таълим олувчининг индивидуал фаолияти, унинг коррекцияси ва педагогик куллаб-кувватлаш

Ривожланиш вектори берилган Таълим нафакат ривожланиш векторини белгилайди, балки купрок, у учун керакли шароит яратади

Умумий, ягона ва хамма учун мажбурий психик ривожланиш йуналиши Хар бир таълим олувчи учун узида мавжуд билиш (таълим олиш) тажрибаси хисобига унинг индивидуал кобилиятларини такомиллаштириш, шахс сифатида ривожланиш

Ривожланиш вектори таълимдан урганиш томон курилган Ривожлантириш вектори таълим олувчидан унинг ривожланишига ёрдам берувчи маълум педагогик таъсирни аниклаш томон курилади

Берилган хусусиятларга эга шахсни шакллантириш вазифаси устувордир Шахсий ривожланишни таъминлаш, стратегик фаолият юритиш кобилиятини ривожлантириш, креативлик, танкидий муносабат, ижодкорлик, эхтиёжлар ва мотивлар тизими, узлигини англаш, ижобий «Мен-концепцияси» устувордир

ри тизими деб номланган назария ХХ асрда италян педагог-олими Мария Монтессори то-монидан ишлаб чикилган ва хар бир укувчига индивидуал ёндашув, укувчининг шахсий ри-вожланиш ритми ва йуналишини куллаб-кувватлашга асосланган)1.

Шахсга йуналтирилган дарс таълим берув-чи томонидан макбул ижодий мухитни таш-кил этишдан иборат булиб колмасдан, таълим олувчининг шахсий тажрибасига уларнинг хаётий фаолияти тажрибаси сифатида таяниш, мурожаат килиш ва дарс жараёнида фойдала-нишдан хам иборат (1-расм).

Шахсга йуналтирилган таълимнинг асосий мохияти урганилаётган мавзу буйича таълим олувчининг таълим жараёни марказий субъ-екти сифатида шахсий тажрибасини очиб бе-риш, берилаётган билимлар билан мослашти-риб бориш ва мос илмий мазмунга утказишдан иборат2.

Таълим берувчи дарс жараёнида таълим олувчини турли билим сохаларига тааллукли таркок тасаввурлар шаклидаги шахсий таж-рибасининг чегараланганлигини енгиб утишга ундаш оркали бу тажрибани илмий ахамиятли шаклга утказишга эришиши зарур.

Таълим берувчи дарс жараёнига тайёрла-нар экан, кандай материални беришини эмас, балки олдинги узлаштирилган ва бериладиган

1 Монтессори М. Помоги мне это сделать самому. / Сост. М.В.Богуславский, Г.Б.Корнетов. - М.: ИД «Карапуз», 2000; Монтессори М. Развитие потенциальных возможностей человека. Пер. с англ. Д.Смоляковой. // Бюллетень МАМА. 1993, № 2, 3, 5.

2 Основы личностно-ориентированного образования. / И.С.Якиманская. - М.: «Бином. Лаборатория знаний»,

2011.

билимларнинг мазмуний хусусиятларини таълим олувчининг шахсий х,аёт фаолияти билан боFлашни хам режалаштириши талаб этилади. Бунда таълим олувчилар таклиф этган фикр ва вариантларнинг мухокама килиниши хам ахамиятли булиб, фикрлар катъий («туFри», «нотуFри») бахоланмаслиги, балки туFри фикрлар ва таклифлар раFбатлантирилиши, нотуFрилари эса биргаликда тузатилиши («хато килишга хаки бор - хатоларидан ургансин»)ни назарда тутиши керак. Бу жараёнда таълим берувчи таклиф этилган вариант, фикр ва таклиф-ларнинг кайси бирлари дарснинг максади ва мазмунига мос келишини тах,лил килиб бори-ши, ажратиб курсатиши ва куллаб-кувватлаши алохида мохият касб этади3.

Хар бир дарснинг максади таълим олувчиларнинг билиш, урганиш ва бажариш фаол-лигини ошириш учун шароит яратишдан иборат. Бунинг учун куйидагилар мухим деб хисобланади:

■ таълим олувчиларнинг субъектив тажрибасини очиб бериш учун дарсни ташкил этиш-нинг хар хил усулларини куллаш;

■ индивидуал, гурухий ва жамоавий ишлар-ни ташкил этишда таълим олувчиларнинг эр-кин ишлаши, кизикиши ва интилишлари учун мухит яратиш;

■ таълим олувчиларда топширикларни ба-жаришда, саволларгажавобберишда«нотуFри» жавоб бериб куйишдан куркиш холатини юза-га келтирмаслик, куркмасдан бемалол ва эр-кин фикрни баён эта оладиган мухитни яратиш

3 Ахунова Г.Н., Голиш Л.В., Файзуллаева Д.М. Педагогик технологияларни лойихалаштириш ва режалаштириш. / Б.Ю.Ходиев тахрири остида. - Т.: «Иктисодиёт», 2009.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

1-расм. Шахсга йуналтирилган таълимда таълим берувчи миссияси

Жамоат фикрини хозирги замон таълим сохасидаги

ва жавобларни раFбатлантириб бориш («жа-воб нот^ри булса хам интилиш бор», «хато килишга хаки бор - хатоларидан ургансин»);

• такдим этиладиган дидактик материал-ларнинг шакли ва куриниши таълим олувчи учун ахамиятли булишини таъминлаш (замо-навий билимларга эга булиш, яхши мутахас-сис булиб етишиш келгусида шахсий хаётнинг яхши булишини таъминлайди);

• таълим олувчилар фаолиятини якуний на-тижа билангина эмас, унга эришиш боскичлари билан биргаликда бахоланишини таъминлаш;

• таълим олувчиларнинг уз иш услубини танлаши, дарс жараёнида бошкаларнинг иш-ларини тахлил ва мухокама килиши хамда узи мухим деб хисоблаганларини танлаши ва узлаштиришини раFбатлантириб бориш;

• хар бир таълим олувчи ташаббуси билан эркин ва мустакил ишлаш мумкин булган мулокот мухитини яратиш;

• таълим олувчининг узини эркин ва табиий курсата билиши хамда намоён этиши учун им-кониятлар яратиш зарур.

Шахсга йуналтирилган таълимда дарс жа-раёнининг дидактик таъминоти хам узига хос хусусиятда булиши лозим, жумладан:

• укув материали таълим олувчининг ол-динги олган билимларини хисобга олган холда унинг шахсий тажрибаси мазмунини очиб бе-ришга йуналтирилиши;

• билимларни бериш таълим олувчининг билимлар хажмини бойитишгагина эмас, балки шахсий тажрибасини орттиришга хам хиз-мат килиши;

• укув материалини шундай такдим этиш керакки, таълим олувчи берилган масала ва топширикларни бажариш, такдим этишда сидкидилдан хохиш билан ёндашиши ва тан-лаш имкониятига эга булиши;

• таълим олувчи укув материалини узлаштиришнинг узи учун ахамиятли ва кулай

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

усулларини мустакил танлаши, ижодкорлиги-ни раFбатлантириб бориши;

■ бахолаш ва назоратнинг факат натижа би-лан эмас, балки билиш ва урганиш жараёни билан биргаликда амалга оширилиши;

■ мустакил ишларни таълим олувчининг шахсий хаётига, танлаган касбига, яшаш ман-зилига боFлик холда ташкил этиш каби хусуси-ятларига эга булиши зарур.

Хулоса сифатида шуни таъкидлаш ло-зимки, малака ошириш курси тингловчила-

ри, профессор-укитувчилар «Шахсга йунал-тирилган таълим» элементларидан дарс жараёнида фойдаланиши таълим олувчилар-нинг таълим жараёнининг марказий субъ-екти сифатида фаоллашишига, мантикий ва мустакил фикрлаш кобилиятларининг усишига, дарс жараёнига доимий кизикишининг оши-шига, мустакил ишлашга булган интилишлари-нинг ривожланишига хисса кушади хамда таъ-лимнинг сифат ва самарадорлигини оширади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. Олий таълим меъё-

рий хужжатлари. - т. «Шарк», 2001.

2. Монтессори М. Помоги мне это сделать самому. / Сост. М.В.Богуславский, Г.Б.Корнетов. - М.: ИД «Карапуз», 2000.

3. Монтессори М. Самовоспитание и самообучение в начальной школе. / Пер. с итал. Р.Ландсберг. - М.: «Работник просвещения», 1992. -С. 200.

4. Монтессори М. Развитие потенциальных возможностей человека. / Пер. с англ. Д.Смоляковой. // Бюллетень МАМА, 1993, №2,3,5.

5. Бурханова Г.Т., Варга В. Шахсга йуналтирилган таълим. Укув-услубий мажмуа. - Т., 2014.

6. Ахунова Г.Н., Голиш Л.В., Файзуллаева Д.М. Педагогик технологияларни лойихалаштириш ва режалаштириш. / Б.Ю.Ходиев тахрири остида. - Т.: «Иктисодиёт», 2009.

7. Основы личностно-ориентированного образования. / И.С.Якиманская. - М.: «Бином. Лаборатория знаний», 2011.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.