Научная статья на тему 'Ҳамкорлик педагогикаси ва унинг воситасида устоз-шогирд анъаналарини ривожлантириш'

Ҳамкорлик педагогикаси ва унинг воситасида устоз-шогирд анъаналарини ривожлантириш Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
3112
441
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / таълим олувчилар / ҳамкорлик педагогикаси / устоз-шогирд анъанаси / образование / обучающиеся / педагогика сотрудничества / тради- ция наставник-ученик

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Абдуллаева Ў. И.

Мақолада таълим сифатини оширишда ҳамкорлик педагогикаси ва унинг ўзига хос хусусиятлари, йўналишлари ёритилган. Шу билан бирга устоз-шогирд анъанасининг келиб чиқиши, ривожланиши, таълим олувчининг камолотидаги ўрни ҳақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕДАГОГИКА СОТРУДНИЧЕСТВА И ЕЁ РАЗВИТИЕ ПОСРЕДСТВОМ ТРАДИЦИЙ НАСТАВНИК-УЧЕНИК

В статье освещаются вопросы педагогики сотрудничества, её особенности и направления, роль в повышении качества образования. Также рассматриваются происхождение и развитие традиции наставник-ученик, её место в совершенствовании обучающегося.

Текст научной работы на тему «Ҳамкорлик педагогикаси ва унинг воситасида устоз-шогирд анъаналарини ривожлантириш»

V_/

Абдуллаева У.И.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Умумий педагогика» кафедраси укитувчиси

ДОМКОРЛИК ПЕДАГОГИКАСИ ВА УНИНГ ВОСИТАСИДА УСТОЗ-ШОГИРД АНЪАНАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

АБДУЛЛАЕВА У.И. ЦАМКОРЛИК ПЕДАГОГИКАСИ ВА УНИНГ ВОСИТАСИДА УСТОЗ-ШОГИРД АНЪАНАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Маколада таълим сифатини оширишда х,амкорлик педагогикаси ва унинг узига хос хусуси-ятлари, йуналишлари ёритилган. Шу билан бирга устоз-шогирд анъанасининг келиб чикиши, ривожланиши, таълим олувчининг камолотидаги урни х,акида суз юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, таълим олувчилар, х,амкорлик педагогикаси, устоз-шогирд анъанаси.

АБДУЛЛАЕВА У.И. ПЕДАГОГИКА СОТРУДНИЧЕСТВА И ЕЁ РАЗВИТИЕ ПОСРЕДСТВОМ ТРАДИЦИЙ НАСТАВНИК-УЧЕНИК

В статье освещаются вопросы педагогики сотрудничества, её особенности и направления, роль в повышении качества образования. Также рассматриваются происхождение и развитие традиции наставник-ученик, её место в совершенствовании обучающегося.

Ключевые слова и понятия: образование, обучающиеся, педагогика сотрудничества, традиция наставник-ученик.

ABDULLAYEVA U.I. ЕEVOLUTION OF PEDAGOGIC COLLABORATION TROUGH TRADITIONS BETWEEN TEACHER AND STUDENT

The article is devoted to pedagogic collaboration and its peculiarities, direction to increasing the quality of education. As well there is considered the origin and develoment the traditional relationship teacher and student, its place in perfection of students teaching.

Keywords: cooperation of pedagogic, education, student, tutor teacher, promotion of education, information.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

Давлатимиз мустацилликни цулга киритган дастлабки кунларданоц юцори малакали кадрларнинг янги авлодини шакллантиришга йуналтирилган давлат сиёсатини юритиб келмоцда.

Бу йулда амалга оширилган асосий вазифа-лардан бири мустакил Узбекистонни ривож-лантиришга асос буладиган янги таълим тизи-мининг ташкил этилишидир. 1997 йил 29 августда Узбекистон Республикаси Олий Маж-лиси IX сессиясида кабул килинган «Таълим туFрисида»ги Конун ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури уни амалга ошириш учун хукукий асос булиб хизмат килмокда. Жумла-дан, Кадрлар тайёрлаш миллий дастурига мувофик, узлуксиз таълим тизимининг барча турларида шахснинг х,ар томонлама шаклла-ниши, билим ва куникмаларининг чукур ривожлантириб борилиши, узлари танлаган касб-хунар буйича таълим олишлари кур-сатилган.

Узбекистон таълим тизими ривожининг хозирги боскичида хамкорлик педагогикаси мухим урин тутади. Педагог олимлар х,ам-корлик педагогикасига «таълим берувчилар ва таълим олувчиларнинг узаро мулокотига асосланган шаклда таълим беришга йуналтирилган ижодий фаолият жараёнидир», дея таъриф беришади1. Бу мулокотда таълим берувчи ва таълим олувчи узаро масъулият сезади, томонларнинг хамкорлиги таълим сифатининг ошишига хизмат килади. Укитув-чининг хамкорликдаги педагогик жараённи ташкил этишга оид фаолияти биринчи нав-батда укувчиларнинг жамоада асосий кадрият сифатида узларини намоён килишларини таъ-минлашга йуналтирилган укув-тарбия жараё-нини ташкил этиш йуллари ва усулларини излашга каратилиши лозим. Бунинг учун укитувчилар укувчилар шахсига зиён етказ-маслик, улар ру^иятига шикает курсатмаслик, уларга ижобий таъсир курсатиш, зарур маслах,атлар бериш, бир укувчини иккинчиси билан киёсламаслик, шахсиятига туFри бах,о бера олиш, укувчи ривожланишининг истик-болларини аник тасаввур эта олиш кабилар ута му^им.

1 Хасанбоев Ж., Туракулов X. Педагогика назарияси фанидан изох,ли луFат. - Т.: «Фан», 2008. -182-б.

Укувчиларга инсонпарварлик асосида ёндашиш улар орасидаги зиддиятларнинг узига хос жихатларини тушуниш ва бартараф этиш имконини беради.

Бугунги узлуксиз таълим тизимида таълим-тарбия жараёнини юкори даражага кута-ришнинг мухим омилларидан бири - уки-тувчи-укувчи хамкорлигини йулга куйишдир. Ушбу хамкорлик таълим-тарбия жараёнида объект-субъект ёки субъект-объект тарзида амалга ошади.

Тарбия жараён сифатида тарбиячи ва тар-бияланувчилар, таълим-тарбия жараёнида укитувчилар ва укувчилар, ота-оналар, жамо-атчилик ва жамоалар билан узаро муносабат-лардан иборат. Тарбия иккиёклама жараён тарзида тарбиявий муносабатларсиз амалга ошмайди. Бу муносабатлар жараёни иштирок-чилари индивидуал онги ва иродасига боFлик булмай, улар узаро муносабатда тарбия жараёнининг субъект ва объектларига айла-ниб, ижтимоий муносабатларнинг алокадор-лигини ташкил этади. Уз навбатида улар ижтимоий муносабатларнинг алохида сохаси бул-са-да, уларнинг характери жамиятдаги ижти-моий-сиёсий, иктисодий-хукукий, ахлокий муносабатлар даражасига боFлик булади. Тарбия жараёнидаги тарбиячи ва тарбияланувчи-нинг узаро таъсирлари маънавий-ахлокий муносабатларни келтириб чикариб, тарбия-нинг узига хос амалий ва назарий максадини хал килишга хизмат килади. Шу жихатдан тар-бияни туFри йулга куйиш учун унинг номаъ-лум, яширин хусусият ва тенденцияларини урганиш ва хисобга олиш педагогик жараён ва ходисаларнинг хакикий мохиятини очишга, муносабатларга алокадор умумий томонлар -конуниятларини билишга замин хозирлайди. Таълим-тарбия жараёнида фаолият ижтимоий конуниятларни намоён этиб, жамият хаёти-нинг хамма жабхалари билан узвий боFликдир. Шу маънода тарбия жараёнида амал килувчи узаро муносабат ва конуниятларни аниклаш нихоятда мураккаб. Хамма вакт хам уларни

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

педагогик илмий тадкикот методлари билан аниклаб булмайди.

Анъанавий таълим педагогик жараёнда укитувчининг субъект сифатида, укувчини эса объект сифатидаги иштирокига асосланган. Бу коида укувчи уз укув фаолиятининг субъекти х,акидаги тасаввур билан алмашинади. «Укувчи-укувчи» муносабатлари х,амкорлик-нинг турли шакллари (х,амкорлик, бирга катна-шиш, бирга каЙFуриш, бирга ижод килиш, биргаликда бошкариш)да кабул килинган уму-мий жамоа х,аётий фаолиятида амалга ошади.

Хамкорлик педагогикасининг туртта асосий йуналиши мавжуд:

1. Инсонпарварликка асосланган ёндашув.

2. Дидактик фаоллаштирувчи ва ривожлан-тирувчи мажмуа.

3. Тарбия концепцияси.

4. Атроф-мух,итни педагогизациялаш (тар-биявий фаолият)1.

1. Шахсий-инсонпарвар ёндашув:

• шахсга янгича караш таълим беришнинг максади сифатида, яъни таълим-тарбия жара-ёнининг шахсга йуналтирилганлиги: шахс субъектдир, х,ар бир боланинг кобилияти бор;

• педагогик мулок,отни инсонпарварлаш-тириш ва демократлаштириш:

- болаларга мух,аббат, уларнинг такдирига кизикиш;

- боладаги умид, ишонч;

- х,амкорлик, мулокот мах,орати;

- туFридан-туFри мажбур килишни бекор килиш;

- ижобий раFбатлантиришнинг мух,имлиги;

- болалардаги камчиликларга сабрли булиш;

- укитувчи ва укувчи х,укукларини тенг-лаштириш;

- боланинг эркин танлаш х,укуки;

- шахсий карашларга булган х,укук;

- бола хукуклари х,акидаги конвенцияга амал килиш;

- укитувчи-укувчи муносабатлари усули: таъкиклаш эмас, йуналтириш; бошкариш эмас, биргаликда бошкариш; мажбурлаш эмас, ишонтириш; буйрук бериш эмас, ташкиллаш-тириш; чегараламаслик, эркин танлашни йулга куйиш;

1 Абдуллаева У. Педагогика. - Т.: ТДПУ, 2015. -45-б.

• замонавий шароитда натижаларга олиб келмайдиган туFридан-туFри мажбурлашдан метод сифатида воз кечиш:

- мажбурловсиз, ишончга асосланган талабчанлик;

- тугма кизикувчанликни х,исобга олиб укитиш;

- мувафаккиятсизликка сабаб буладиган мажбурий истакни алмаштириш;

- болаларнинг мустакиллиги ва мустакил фаолиятини урнатиш;

- жамоа оркали бевосита талабларнинг кулланиши.

• индивидуал ёндашувнинг янги талкини:

- уртача укийдиган укувчиларга йуналти-ришни бекор килиш;

- шахснинг энг яхши сифатларини излаш;

- Мен-концепцияси, характери, фикрлаш жараёнларининг узига хослигининг куллани-лиши;

• укув-тарбия жараёнида шахснинг узига хосликларини х,исобга олиш;

• шахс ривожини башорат килиш (прог-нозлаш);

• ривожланишни, уни коррекциялашнинг индивидуал дастурларини лойих,алаш.

2. Дидактик фаоллаштирувчи ва ривож-лантирувчи мажмуа:

- таълим мазмуни шахс ривожланишининг мазмуни сифатида каралади;

- билим, куникма ва малакаларни х,осил килиш ва умумлашган фикрлашга ургатилади;

- мактаб фанларини интеграциялаш, умум-лаштиришга утилади;

- таълимнинг вариативлиги ва табакалаш-ганлиги алох,ида ах,амиятга эга булади;

- ургатишнинг ижобий раFбатларидан фой-даланилади.

Дидактик фаоллаштирувчи ва ривожланти-рувчи мажмуа йуналишида таълимнинг шахс ривожланишининг мазмуни сифатида кара-лишига эътибор берилади. Бу йуналишда шахснинг кизикишлари ва лаёкати инобатга олинади.

Шу билан бирга х,амкорликда укитиш жараёнида х,ар бир укувчи фаол ва самарадор укув-билув фаолиятига жалб этилади. Ушбу жараёнда укувчилар табакалаштирилган топ-шириклар асосида ишлайдилар. Бу уринда индивидуаллаштирилган назорат, мустакил назорат, тузатишлар киритиш, маслах,ат

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

бериш, мустакиллик даражасини ошириш таъ-минланади. Энг мухими укувчи етарли дара-жада уз имкониятларини намоён килиш, укув майлларини руёбга чикаришга муваффак булади. Укувчиларда мустакиллик ва жамоа-вийлик каби сифатларнинг шаклланишида маз-кур технология алохида имкониятларга эга. Хамкорликда укитиш жараёнида укитувчининг укув жараёнидаги мавкеи хам узгаради. Биринчи навбатда, унинг мазкур жараёндаги роли янгича куринишга эга булади. Укитувчининг асосий вазифаларидан бири укувчиларда мустакил фаолият курсатиш майлларини хосил килишдан иборат. Хамкорлик килиш, маслахат бериш асосида укувчиларнинг укув-билув фаолиятларини бошкариш ва мулокотга киришиш укитувчининг биринчи даражали вазифалари сирасига киради.

Укувчиларга хамкорлик асосида таълим беришга утишда муайян шарт-шароитларни яратиш талаб этилади:

Биринчи шарт - укитувчиларнинг мазкур укитиш тизимини ташкил этишга булган мойилликлари билан боFлик.

Иккинчи шарт - укувчиларнинг уз укув-билув фаолиятларини мустакил амалга оши-ришга тайёрликларини таъминлашдан иборат. Бунда муайян даражадаги билимлар ва уму-мий укув куникмаларининг шаклланганлиги талаб этилади.

Учинчи шарт - хамкорликдаги фаолиятни амалга ошириш учун таълим муассасасида кулай техник база яратилади.

Туртинчи шарт - хар бир укувчи муайян харакат дастури билан таъминлангандагина моддий-техник асос хамкорликдаги укув жараёнида уз урнига эга булади.

3. Тарбия концепцияси:

- билимлар мактабини тарбия мактабига алмаштириш;

- барча тарбиявий тизимлар марказида укувчи шахсини куйиш;

- тарбияга инсонпарвар ёндашув, умумин-соний кадриятларни шакллантириш;

- боланинг ижодий кобилиятлари, индиви-дуаллигини ривожлантириш;

- миллий ва маданий анъаналарни тиклаш;

- индивидуал ва жамоавий тарбияни хисобга олиш.

4. Атроф-мухитни педагоглаштириш.

Оила, мактаб ва ижтимоий борлик усиб келаётган авлодни шакллантирувчи мухим ижтимоий институтлар сифатида акс этади. Натижалар барча тарбия институтларининг биргаликдаги харакатида аникланади. Бундан болаларнинг эркинликлари ва хукукларини химоя килувчи ижтимоий ва давлат институт-ларига таъсир этувчи ота-оналар билан хамкорлик, омилкор бошкариш Fояси келиб чикади. Бугунги кунда маънавий етук, жисмо-нан соFлом ва баркамол авлодни тарбиялашда мактаб, оила ва махалла уртасидаги хам-корликни мустахкамлаш долзарб муаммолар-дан хисобланади. Чунки, баркамол авлодни тарбиялашда болани укитиш, хар томонлама интеллектуал, ахлокий, эстетик ва жисмоний ривожлантириш давлат сиёсати даражасига кутарилган. Хамкорлик - жуда кенг камровли тушунча булиб, унда мактаб, оила, махалла, жамоатчилик, давлат ва нодавлат ташкилот-лари, «Камолот» ёшлар ижтимоий харакати, жамFармалар фаол иштирок этади. Чунки хамкорлик жараёни ёшлар камолотининг асоси хисобланади.

Жамият хар бир фукаронинг таълим-тарбия ва билим олишини ижтимоий зарурият, деб хисоблайди. Атроф-мухитни, яъни жамиятни педагогизациялаш хар бир фукаронинг таълим-тарбия олиши зарурлигини ифода-лайди. Чунки таълим-тарбия самарадорлиги, яъни ижобий натижаси жамият тараккиётини таъминловчи омилларидан бири саналади. Шунинг учун хам хозирги кунда мамлакати-мизда жамиятни педагоглаштириш ижтимоий буюртма сифатида жадал суръатлар билан амалга оширилмокда.

Бугунги кунда биз улкан педагогик меросга эгамиз. Хамкорлик педагогикаси бу меросда «Устоз-шогирд» анъанаси куринишида ифода-ланган. Унга кура, устоз шогирдига кучайти-рилган тарзда таълим ва тарбия беради. Тарихдан маълумки бу жараёнда ота-она ёки катта ёшли оила аъзолари таълим жараёнига аралашмаган. Натижада устоз ва шогирд уртасида узаро ишонч ва садокат таркиб топ-ган. Шу сабабли манбаларда устоз ва шогирдга нисбатан бир талай талаблар куйилган.

Шарк мутафаккирлари ва алломаларининг ижодий меросларида укитувчи-тарбиячи ма-хорати, устоз-шогирд анъаналарига хам алохида урин берилган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

Абу Наср Фаробий устоз-мураббийга шун-дай талаб куяди: «Устоз шогирдларига каттик зулм хам хаддан ташкари кунгилчанлик кил-маслиги лозим»1. Чунки ортикча зулм шогирдда устозга нисбатан нафрат уЙFотади, устоз жуда хам юмшок кунгил булса, шогирд уни менсимай куяди ва хаттоки у берадиган билимдан совиб колиши мумкин.

Шарк мумтоз маданиятининг бутун дунёга машхур намояндаларидан бири Саъдий Шеро-зий таълим-тарбияда муаллимнинг талабчан, билим ва тарбия беришда каттиккул були-шининг тарафдори булган. Унинг «Гулистон» асарида устоз шогирд муносабатига оид хикоят келтирилади: «Бир одам кураш санъа-тида зур 33 майорат козонди, у 300 хийлани билар ва х,ар куни бир хийлани ишлатиб курар эди. Шогирдларидан бирига 299 хийлани ургатди. Аммо бир хийлани ургатмади. Устоз-нинг хурматини билмаган шогирд устозидан хам устунлигини айтиб мактанади. Бу суз под-шога ёкмайди. Улар кураш тушмокларини буюради. Устоз охирги хийласини ишлатиб шогирдини енгади. Устоз хурматини билмаган шогирд эса халойик ва подшохнинг нафратига учрайди»2.

Узбек халкининг буюк шоири ва мутафак-кири, улуF олим ва давлат арбоби, жахон ада-биётининг сиймоларидан бири Алишер Навоий ижодида хам муаллимлар иши, уларга муносабат масалаларига кенг урин берилади. Навоий билимларни тинмай узлуксиз равишда урганиш зарурлиги, бунинг учун эса мактаб ёки мадрасага бориб, шогирд тушиб таълим олиш кераклигини уктиради. У ёшларга чукур билим бериш учун муаллимлар, мударрислар хамда устоз мураббийларнинг узлари хам билимли ва тарбияли булиши зарурлигини уктиради. У нодон, мутассиб жохил домулла-ларни танкид килади ва укитувчи укитиш йул-ларини биладиган муаллим булиши зарур дейди. Масалан, Навоий «Махбуб ул кулуб» асарида мактабдорлар х,акида фикр юритар экан, уларнинг ута каттиккуллиги, жохиллиги ва таъмагирлигини коралайди, кези келганда устозлик мехнатининг оFирлиги, мураббийлик хаккини холисона бахолайди. «Улар иши одам

1 Махкамов У., Тилябоева Н. Касбий махорат. / Укув кулланма. - Т.: ТДИУ, 2007. -31-б.

2 Уша жойда, 32-бет.

кулидан келмас, одам эмас, балки дев кила олмас. Бир кучли киши бир ёш болани саклашга ожизлик килади. Лекин устоз болага илм ва одоб ургатади. Дархакикат муаллим бу каби холларда юзлаб машаккат чекади. Шу жихатдан олганда болаларда унинг хаки куп, агар шогирд улFайгач, подшохлик мартаба-сига эришса хам, уз муаллимига куллук килса арзийди»3.

ХV асрнинг йирик олимларидан бири Хусайин Воиз Кошифий уз асарларида устоз-шогирд муносабатларига кенг тухталади; «Агар шогирдликнинг биноси нимани устига курилади деб сурасалар, иродат устига деб жавоб бергин. Агар иродат нима деб сурасалар, самоъ ва тоатдир деб айтгин. Агар самоъ этиш ва тоат нима деб сурасалар, нимани устоз айтса уни жон кулоFи билан эшитиш, чини билан кабул килиш ва вужуд аъзолари оркали амалда адо этишидир, деб айт»4. У шогирдликнинг 8 та одобини кур-сатади:

1. Биринчи булиб салом бериш.

2. Устознинг олдида оз гапириш.

3. Бошни олдинга эгиб туриш.

4. Кузни хар томонга югуртирмаслик.

5. Гап сурамокчи булса олдин устоздан ижозат олиш.

6. Устоз жавобига эътироз билдирмаслик.

7. Устоз олдида бошкаларни Fийбат кил-маслик.

8. Утириб туришда хурмат саклаш.

Кошифий устозлик шартларини хам кур-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

сатади. «Билгилким хеч бир иш устозсиз амалга ошмагай ва кимки устозсиз бир ишни килур эрса, ул ишни асоси мустахкам булмагай»5.

ХV асрда Эроннинг Давон кишлоFида яшаб ижод этган Жалолиддин Давоний узининг «Ахлоки Жалолий» асарида укитувчини «маъ-навий падар»га ухшатади6. У ота фарзандини жисмоний ва рухий ривожланишига сабабчи булса, укитувчи, яъни устози маънавий ривож-ланишида катта ахамият касб этишини таъкид-

3 Хошимов К., Нишонова С. ва бошкалар. Педагогика тарихи. - Т.: «Укитувчи», 1996. -184-б.

4 Махкамов У., Тилябоева Н. Касбий махорат. / Укув кулланма. - Т.: ТДИУ, 2007. -34-б.

5 Уша жойда, 35-б.

6 Хошимов К., Нишонова С. ва бошкалар. Педагогика тарихи. - Т.: «Укитувчи», 1996. -204-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

лайди. Рух канчалик баданга якин турса, устоз Хам тарбия борасида ота-онага шунчалик якин, деб курсатади. Уларни таккослар экан, устознинг тарбия усулларини юкорирок куяди. Чунки ота-она таълим-тарбия усуллари, методлари билан устозчалик куролланмаган булади. Муаллим эса тарбия бериш билан бирга илм чуккиларини эгаллашда хам захмат чекади ва шогирдининг олган таълими ва тар-бияси умрбод унинг хаёт йулини белгилаб беради, деб айтади.

Устоз-шогирд анъанаси хакида гап кетар экан, шу уринда Мирзо Улугбек ижодига тухталиб утишни жоиз деб биламиз. XV асрда яшаб ижод этган яна бир ватандошимиз Мирзо Улугбек устоз-шогирд анъанасига асос солиб, бу мактабнинг ривожланишига катта Хисса кушганлигини тарихий манбалар оркали биламиз. Аллома болаларни гурух-гурух булиб укитиш, уларни биргаликда ракобат кила олишга, устозларнинг эса одил ва халол булишга, илмни ургатиш жараёнида исбот талаб килмайдиган далиллар келтиришни, хар бир машFулотни юксак савияда утказишга даъват этади, ана шу билангина укувчиларни билим олишга кизикиши ортиши мумкинли-гини алохида таъкидлайди. Устоз уз шогир-дига хеч качон зулм килмаслиги, аксинча беFараз ёрдам курсатиши, улар орасидаги хамкорлик самимий булиши Fоят мухимлигини кайта-кайта уктиради. Бу карашларнинг канчалик туFри эканлигини унинг шогирдлари мисолида куришимиз мумкин. Али Кушчи умрининг охиригача уз устозига содик колди, алломанинг энг кимматли асари хисобланган «Зижи Курагоний» асарини кейинги авлод-ларга бутунлигича етказишга сабабчи булди1.

Тарихдан маълумки, мутафаккирларимиз ва алломаларимизнинг колдирган бой мероси хозирги кунда хам уз ахамиятини йукотмаган. Машхур алломаларимизнинг карашларидан шуни англашимиз мумкинки, укитувчилик Ер юзидаги хар кандай касбдан кура юкорирок турувчи фахрли ва масъулиятли касбдир. Шун-дай экан, бугунги кунда хам укитувчи, мураб-

1 Хашимов К., Нишонова С. Педагогика тарихи. / Дарс-лик. - Т.; А.Навоий номидаги Узбекистон Миллий кутуб-хонаси нашриёти, 2005. -147-б.

бийларга хурмат билан караш лозимлиги талаб килинади. Албатта, бунда укитувчининг узи хам жамиятда кандай мухим вазифани бажариш лозимлигини тушуниб олиши ва уз кадр-кимматини англаши зарур. Шу билан бирга, хозирги кунда замонавий укитувчига куйилаётган талабларни билиши ва онгли тарзда унга риоя килиши керак. Укитувчилар, яъни устоз-мураббийларнинг урни жамиятда мухим урин тутади. Улар уз укувчиларини севиши, уларга Fамхурлик килиши ва узи хам намуна курсатиши лозим. Айникса, устоз-шогирд анъаналарига риоя килинса, олдинга куйилган максадга эришиш мумкинлигини куришимиз мумкин.

Хозирги кунда мен фаолият олиб бораётган олий даргохда устоз-шогирд анъаналари туFри йулга куйилган. Янги иш бошлаган ёш укитувчига тажрибали, уз билим ва махоратига эга профессор-укитувчи бириктирилади. Узим хам хозирги кунда таълим-тарбия олиб бориш билан бирга устоз-шогирд анъаналарини давом эттирмокдаман. Шогирдларим билан биргаликда педагогиканинг мухим масала-лари ва муаммоларини урганмокдамиз. Зеро, халкимиздаги «Устоз курмаган шогирд хар томонга йурFалар» маколи бежиз айтилмаган. Таълим-тарбия сифатини оширишда «Устоз-шогирд» анъаналаридан унумли фойдалана олсак, уз максадимизга эришган буламиз.

Юкоридагилар асосида шундай хулосага келиш мумкинки, ижтимоий хаётнинг барча сохаларида инсон фаолияти объект-субъект муносабатида амалга ошади. Таълим-тарбияда объект-субъект муносабатлари узига хос тарзда намоён булади. Тарбиячининг шахсий сифатлари ва педагогик махорати хамда тар-бияланувчининг психологик-физиологик хусу-сиятларини хисобга олишда субъектнинг объ-ектга таъсири кучаяди ва тарбиявий муноса-бат амалга ошади.

Шундан келиб чикиб, тарбияланувчининг фаоллиги, унинг уз-узини тарбиялаши уз хат-ти-харакатини назорат килиш (уз фаолиятини маълум максадга йуналтириш) ва тарбиячига ишонишига хам боFлик.

Тарбияланувчи (объект)нинг укишда, жа-моат ишларида фаоллиги тарбиявий жараён-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

нинг самарадорлигини оширувчи омил хисоб-ланади. Тарбияланувчи ва тарбиячининг фаоллиги ва узаро ишончи, улар уртасидаги хурмат хамда хамфикрлиликни мустахкам-лайди. Бу эса педагогик хамкорликнинг асо-сий максадидир. Купчилик укитувчилар хам-корликдаги педагогик фаолиятга киришар эканлар, мавжуд муносабатлар ва педагогик фаолият меъёрларидан келиб чиккан холда бугунги кунда дарсликларда мазкур максадга йуналтирилган жараённи ташкил этиш учун

дидактик машклар ва топширикларнинг етарли эмаслигини таъкидлайдилар. Бундай вазиятда укитувчилар педагогик жараёнга ижодий тарзда ёндашган холда машклар ва топширикларни танлашлари ва уз амалий фаолиятларида куллашлари зарур. Мавжуд кийинчиликларни укитувчи укувчиларни бир-галикда фаолият курсатишга ундаш оркали узаро хамкорлик мухитига олиб кириш билан бартараф этиши лозим булади.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

2. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. - Т.: «Адолат», 2007.

3. Абдуллаева У. Педагогик технология. - Т.: ТДПУ, 2015.

4. Махкамов У., Тилябоева Н. Касбий таълим. - Т.: ТДИУ нашриёти, 2007.

5. Мир философии. - М.: «Политическая литература», 1991. -С. 305.

6. Хошимов К., Нишонова С. Педагогика тарихи. - Т.: А.Навоий номидаги Узбекистон Миллий кутубхонаси нашриёти. 2005.

7. Хасанбоев Ж. ва бошкалар. Педагогика. - Т.: «Фан ва технология», 2010.

8. Хасанбоев Ж. ва бошкалар. Педагогикадан изохли луFат. - Т.: «Фан», 2008.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.