Научная статья на тему 'Ўқитиш жараёнида ҳамкорлик педагогикаси имкониятларидан фойдаланиш'

Ўқитиш жараёнида ҳамкорлик педагогикаси имкониятларидан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1731
244
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / жараён / ўқувчи / шахс / ўқитувчи / ҳамкорлик / концепция / йўналтириш / талаб / сифат. / education / student / teacher / person / partnership / vision / direction / requirement / qua- lity.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Усманова Ш., Ёқубова Д.

Мақолада таълим жараёнини сифат босқичига кўтариш талаб қилинаётган бугунги кунда уни тўлалигича ўқувчи шахсига йўналтириш, ўқитувчи ва ўқувчи ўртасидаги фаол ҳамкорликни амалга оширишнинг имкoниятлaри хусусида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF OPPORTUNITIES PEDAGOGUE OF COOPERATION IN PROCESS OF TEACHING

The article shows the path of the active collaboration of the teacher and the student in accordance with the requirements of due quality education for the present day.

Текст научной работы на тему «Ўқитиш жараёнида ҳамкорлик педагогикаси имкониятларидан фойдаланиш»

Усманова Ш.,

Узбекистон давлат жисмоний тарбия институти катта укитувчиси; Ёкубова Д.,

Узбекистон давлат жисмоний тарбия институти укитувчиси

УКИТИШ ЖАРАЁНИДА Х,АМКОРЛИК ПЕДАГОГИКАСИ ИМКОНИЯТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

УСМАНОВА Ш., ЁЦУБОВА Д. УК.ИТИШ ЖАРАЁНИДА ЦАМКОРЛИК ПЕДАГОГИКАСИ ИМКОНИЯТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

Маколада таълим жараёнини сифат боскичига кутариш талаб килинаётган бугунги кунда уни тулалигича укувчи шахсига йуналтириш, укитувчи ва укувчи уртасидаги фаол х,амкорликни амалга оширишнинг имкониятлари хусусида суз боради.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, жараён, укувчи, шахс, укитувчи, х,амкорлик, концепция, йуналтириш, талаб, сифат.

УСМАНОВА Ш., ЯКУБОВА Д. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПЕДАГОГИКИ ПАРТНЁРСТВА В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ

В статье отображены актуальные на сегодняшний день вопросы повышения качества процесса образования, направление его в полном объёме на личность учащегося, особенности реализации возможностей активной совместной работы педагога и учащегося.

Ключевые слова и понятия: образование, процесс, учащийся, личность, педагог, партнерство, концепция, направленность, требование, качество.

USMANOVA SH. YAKUBOVA D. IMPLEMENTATION OF OPPORTUNITIES PEDAGOGUE OF COOPERATION IN PROCESS OF TEACHING

The article shows the path of the active collaboration of the teacher and the student in accordance with the requirements of due quality education for the present day.

Keywords: education, student, teacher, person, partnership, vision, direction, requirement, quality.

Сунгги йилларда мамлакатимиз таълим соцасида амалга оширилган ислоцотлар уцув жараёнини демократ-лаштириш, инсонпарварлаштириш асосида уни шахсга йуналтириш учун цам замин цозирлади. Таълим жараёнини сифат боскичига кутариш талаб цилинаётган бугунги кунда уни тулалигича укувчи шахсига йуналтириш, укитувчи ва укувчи уртасидаги фаол цамкорликни амалга ошириш муцим педагогик ацамиятга эга.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

Бунда педагогика фани билан таълим муас-сасалари орасида х,амкорлик мух,им ах,амият касб этади. Шахсга йуналтирилган таълим назарияси педагогик жамоа ва х,ар бир укитувчининг фаолиятида уз аксини топиши керак. XXI асрга келиб таълим тизими олдига янгича шахсий сифатларга эга булган укувчи, яъни феномен (фавкулодда талантли шахс)ни шакллантириш вазифаси куйилди.

Хамкорликка асосланган шахсга йуналтирилган укув жараёнини ташкил этиш бугун-ги кунда таълим тизими олдига куйилган иж-тимоий буюртманинг асосини ташкил этади. Шу билан бир каторда, укувчининг уз-узини ривожлантириш, фан-техника ютукларини эгаллашга булган эх,тиёжини кондириш, уки-тиш жараёнида унга инсонпарвар ёндашув зарурлигини талаб килмокда. Укув жараёнини ташкил этишга инсонпарвар ёндашувнинг асосий вазифаси укувчида муайян билим, куникма ва малакаларни шакллантиришни инкор килмайди, балки унинг вазифаларини кенгайтиради ва бойитади.

Хамкорлик педагогикасини новатор-педагоглар (Ш.А. Амонашвили, С.Н. Лисенко, И.П. Волков, В.Ф. Шаталов, Е.Н. Ильин ва бошкалар) педагогик жараён иштирокчи-лари (укитувчи ва талабалар) уртасидаги инсонпарварлик тамойилига асосланган узаро муносабатлар ташкил этишини таъ-кидлаб утадилар. Хамкорлик педагогика-си учун концептуал ах,амиятга эга коидалар

A.Авлоний, К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко,

B.А.Сухомлинский, Ж.Ж.Руссо, Я.Корчак, К.Роджерс ва бошкаларнинг педагогик карашларида уз ифодасини топган. Педагогик х,амкорлик Fоялари бугунги кунда педагогик технологиялар мазмунига сингдирилган ва «XXI аср таълими концепцияси» асосини ташкил этади.

«Хамкорлик педагогикаси»нинг тасни-фий тавсифи:

Кулланиш даражасига кура: умумпедаго-гик.

Фалсафий асосларига кура: инсонпарвар.

Асосий ривожланиш омилларига кура: маж-муавий, биоген, социоген ва психоген.

Шахсга йуналтирилганлигига кура: х,ар то-монлама баркамол инсонни тарбиялаш.

Мазмунли характерига кура: таълимий + тарбиявий, дунёвий, инсонпарвар, умумтаъ-лимий.

Бошкариш турига кура: кичик гурух,лар ти-зими.

Ташкилий шаклларига кура: академик + клубли, индивидуал + гурух,ли, табакалашган.

Болага ёндашувга кура: шахсий-инсон-парвар, субъект-субъектли (х,амкорлик).

Методларнинг кулланилишига кура: муаммоли-изланувчан, ижодий, диалогли, уйинли.

Таълим олувчилар тоифасига кура: омма-вий.

Мацсадга йуналганлиги:

■ Талабчанлик педагогикасидан муносабатлар педагогикасига утиш.

■ Болага шахсий-инсонпарвар ёндашув.

■ Таълим ва тарбия бирлиги.

Хамкорлик концепцияси - «укитувчи-

талаба» муносабатларидаги х,амкорлик, бу фаолиятнинг бориши ва натижаларининг биргаликдаги тах,лили, маънавий дунёда бир-бирига самимийлик, узаро бир-бирини мустах,кам тушуниш, катталар ва болалар-нинг х,амкорликдаги ривожлантирувчи фао-лияти Fояси. Анънавий таълим педагогик жа-раёнда укитувчининг субъект сифатидаги, талабанинг эса объект сифатидаги иштироки-га асосланган. Бу коида талаба уз укув фао-лиятининг субъекти х,акидаги тасаввур билан алмашади. «Талаба-талаба» муносабатлари х,амкорликнинг турли шакллари (хамкорлик, бирга катнашиш, бирга каЙFуриш, бирга ижод килиш, биргаликда бошкариш)да кабул килинган умумий жамоа х,аётий фаолиятида амалга ошади.

Хамкорлик педагогикасининг туртта асосий йуналиши мавжуд:

■ шахсий-инсонпарвар ёндашув;

■ дидактик фаоллаштирувчи ва ривожлантирувчи мажмуа;

■ тарбия концепцияси;

■ атроф-мух,итни педагогизациялаш.

1. Шахсий-инсонпарвар ёндашув куйидаги-ларни ифодалайди:

■ шахсга янгича караш таълим беришнинг максади сифатида шахсга йуналтирилганлиги;

■ педагогик мулокотни инсонпарварлашти-риш ва демократиялаш:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

- бoлaлapгa муx1aббaт, улapнинг тaк1диpигa кизикиш;

- бoлaдaги умидли ишoнч;

- хaмкopлик, мулoкoт мaхopaти;

- тyFpидaн-тyFpи мaжбуp килишни бeкop килиш;

- ижoбий paFбaтлaнтиpишнинг мухимлиги;

- бoлaлapдaги кaмчиликлapгa caбpли 6УЛИШ;

- УКИТУВЧИ вa тaлaбa хукуклapини тeнглaш-тиpиш;

- бoлaнинг эpкин тaнлaш хукуки;

- хaтo килиш хукуки;

- шaхcий кapaшлapгa бyлгaн хукук;

- бoлa хукуклapи хaкидaги кoнвeнциягa aмaл килиш;

- Укитувчи-тaлaбa мунocaбaтлapи уcули: тaкиклaш эмac, йyнaлтиpиш; бoшкapиш эмac, биpгaликдa бoшкapиш; мaжбуpлaш эмac, ишoнтиpиш; буйpук бepиш эмac, тaшкиллaш-тиpиш; чeгapaлaмacлик, эpкин тaнлaшни йул^ куйиш;

■ зaмoнaвий шapoитдa нaтижaлapгa oлиб кeлмaйдигaн тyFpидaн-тyFpи мaжбуpлaшдaн мeтoд cифaтидa вoз кeчиш:

- мaжбуpлoвcиз, ишoнчгa acocлaнгaн тa-лaбчaнлик;

- туFмa кизикувчaнликни хи^бга oлиб укитиш;

- мувaффaкиятcизликкa ca6a6 бyлaдигaн мaжбуpий иcтaкни aлмaштиpиш;

- бoлaлapнинг му^киллиги вa муcтaкил фaoлиятини ypнaтиш;

- жaмoa opкaли бeвocитa тaлaблapнинг кУллaниши;

■ индивидуaл ёндaшувнинг янги тaлкини:

- ypтaчa Укийдигaн тaлaбaлapгa йyнaл-тиpишни бeкop килиш;

- шaхcнинг энг яхши cифaтлapини излaш;

- шaхcни пcихoлoгик-пeдaгoгик тaшхиc этиш (кизикишлapи, кoбилиятлapигa йyнaл-гaнлик, Мeн-кoнцeпцияcи, xapa^ep^ фи^-лaш жapaёнлapининг yзигa хocлиги)нинг кУллaнилиши;

- yкув-тapбия жapaёнидa шaхcнинг yзигa хocликлapини хигаб^ oлиш;

- шaхc pивoжини бaшopaт килиш (пpoгнoз-лaш);

- pивoжлaнишни, уни кoppeкциялaшнинг индивидуaл дacтуpлapини лoйихaлaш.

2. Дидaктик фaoллaштиpувчи вa pивoжлaн-тиpувчи мaжмуa:

- тaълим мaзмунигa шaхc pивoжлaниши-нинг мaзмуни cифaтидa кapaлиши;

- билим, кyникмa вa мaлaкaлapни х^ил килиш вa умумлaшгaн фикpлaшгa ypгaтиш;

- мaктaб фaнлapини интeгpaциялaш, умум-лaштиpишгa утилиши;

- тaълимнинг вapиaтивлиги вa тaбaкa-лaшгaнлиги;

- ypгaтишнинг ижoбий paFбaтлapидaн фoй-дaлaнилиши.

3. Тapбия кoнцeпцияcи:

- билимлap мaктaбини тapбия мaктaбигa aлмaштиpиш;

- бapчa тapбиявий тизимлap мapкaзидa тa-лaбa шaхcини куйиш;

- тapбиягa инcoнпapвap ёндaшув, умумин-coний кaдpиятлapни шaкллaнтиpиш;

- бoлaнинг ижoдий кoбилиятлapини, унинг индивидуaллигини pивoжлaнтиpиш;

- миллий вa мaдaний aнъaнaлapни тиклaш;

- индивидуaл вa жaмoaвий тapбияни Xиcoбгa oлиш.

4. Атpoф-мухитни пeдaгoгизaциялaш.

Оилa, мaктaб вa ижтимoий бopлик Уcиб

лaётгaн aвлoдни шaкллaнтиpувчи мухим иж-тимoий инcтитутлap cифaтидa aкc этaди. Нa-тижaлap бapчa учтa тapбия мaнбaлapининг биpгaликдaги хapaкaтидa aниклaнaди. Бун-дaн бoлaлapни химoя килувчи ижтимoий вa дaвлaт инcтититутлapигa тaъcиp этувчи oтa-oнaлap билaн хaмкopлик, oмилкop бoшкapиш Foяcи кeлиб чикaди.

Шaлвa Алeкcaндpoвич Амoнaшвили -тaникли пeдaгoг oлим вa aмaлиётчи узининг экcпepимeнтaл мaктaбидa хaмкopлик пeдa-гoгикacини, шaхcий ёндaшувни, тил вa мaтe-мaтикaни укитишнинг aжoйиб мeтoдикacини ишлaб чикди вa хaётгa тaтбик этди.

Ш.А.Амoнaшвилининг acocий мaкcaдлapи куйидaгилapдaн ибopaт:

■ бoлaнинг шaхcий хиcлaтлapини нaмo-ён килиш opкaли ундa oлижaнoб иншннинг шaкллaниши, pивoжлaниши вa тapбиялaни-ши^ имкoн туFдиpмoк;

■ бoлaнинг ^лби вa юpaгини улуFлaмoк;

■ бoлaдaги билишгa бyлгaн кучлapни pи-вoжлaнтиpиш вa шaкллaнтиpиш;

■ кeнг вa чукуp билим хaмдa мaлaкa oлиш учун шapoит туFдиpмoк;

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / СОВРЕМЕННОЕ OБPAЗOВAНИЕ 2014, S

■ идеал тарбия - бу уз-узини тарбияламок1.

Ш.А. Амонашвили узининг технологияси-

ни амалга ошириш учун куйидаги методика ва методик усуллардан фойдаланди:

■ инсонпарварлик;

■ шахсий ёндашув;

■ мулокот махорати;

■ оила педагогикасининг кушимча имконияти;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

■ укув фаолияти.

Ш.А.Амонашвили технологиясида бола фа-олиятини бахолаш алохида ахамиятга эга. Бахолардан фойдаланиш ута чекланган. Микдорий бахолашдан кура сифатли бахо-лаш, яъни тавсиф, натижалар пакети, уз-узини бахолашга урFу берилади.

Укитувчининг талабалар билан хамда тала-баларнинг талабалар билан биргаликдаги са-марали фаолияти концепциясини профессор В.Я.Ляудис ишлаб чиккан2.

Бу укув вазияти бир-бири билан боFлик турт кисмдан иборат:

- укув предметининг мазмуни;

- шароит;

- узаро харакатдаги укув тизими;

- барча кисмларнинг узаро алока динами-каси.

Биргаликдаги самарали фаолият вазиятини ташкил этишга куйиладиган талаблар:

1. Укишнинг бошидан катнашчиларни ижодий самарали фаолиятга кушиш.

2. Оралик вазифалар тизимини талабалар ва укитувчиларнинг биргаликда режалашти-риши.

3. Укув фаолиятида хамкорликни аниклаш.

4. Укитишнинг бориши конуниятлари: фаолиятга кириш, харакат, имитацион харакатлар, харакатни куллаш ва хоказоларни амалиётга татбик этиш.

Биргаликдаги самарали фаолият (БСФ) кон-цепцияси табиий холда «хамкорлик педаго-гикаси» ичига киради ва куйидаги Fояларга асосланади:

- кийин максад Fояси;

- таянч Fояси (асосий тушунчалар, сигнал-лар);

1 Азизхужаева Н.М. Педтехнология ва педагогик махорат. - Т.: "Фан", 2006, -61-69-б.

2 Уша ерда.

- эркин танлаш Fояси (куп масалаларнинг ичидан);

- катта блоклар Fояси;

- диалогли фикрлаш Fояси.

Маълумки, талабаларнинг танлови, уз нав-батида, энг аввало, уларнинг шахсий таж-рибаси билан шартланган булса-да, бирок мазкур жараёнга авторитар ёндашув улар-да хохишни хосил килмайди. Ана шу сабаб-ли машFулотларни эркин танлов асосида, талабаларнинг кизикишларини хисобга олган холда амалга ошириш зарур. Асосийси, эъти-борни амалий фаолиятга ундовчи хамкорлик педагогикаси шакл, метод ва воситаларига каратиш лозим.

«Шахс ривожланишининг умумий конуниятлари» мавзусини утиш жараёнида шахс-нинг шаклланишига таъсир этувчи омил-лар ва шахснинг ривожланишига доир концепцияларни тахлил килиш вазифаси топширилди.

Топширикни бажариш жараёнида талабалар шахснинг шаклланишига таъсир этувчи омилларни тахлил эта олишди, бирок шахс ривожланишига доир концеп-цияларга аниклик кирита олмадилар (чун-ки шахс ривожланишига доир концепци-ялар хакида билимлари етарли эмас). Ана шундан сунг укитувчи доскага бир не-чта концепцияларни ёзди ва талабалар-га улар хакида уз фикрларини билдириш-ни суради. Талабалар прагматизм, бихевиоризм каби концепцияларга уларнинг номланишидан келиб чикиб таъриф бе-ришди. Укитувчи уларнинг фикрларини эшитиб булгач, хар бир концепциянинг мохиятини очиб берувчи биттадан мисол келтирди ва талабалардан улар кайси концепция мохиятини акс эттиришини суради. Ана шу тарзда талабалар шахс ривожланишига доир концепциялар хакидаги маъ-лумотни етарли даражада узлаштириш ва маштулотдан коникиш хиссига эга булишди.

«Ягона педагогик жараён» мавзусига доир «Таълим ва тарбия жараёнининг мохияти» муаммосини мухокама этишда талабалар-га ривожланиш ва тарбия жараёнларининг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

узаро муносабатини турлича тушунтирадиган хилма-хил педагогик назарияларга тавсиф бе-риш таклиф этилди.

Укитувчи талабаларга «Дарс мактабда таълимни ташкил этишнинг асосий шак-ли» мавзусига тегишли дарс арафасида бир соатлик дарснинг технологик хари-тасини тузишни топширди. Укитувчи ол-диндан ишлаб чикилган технологик хари-та дарсни самарали оширишга ёрдам бе-ришини изохлаб, уй вазифасининг амалий ахамиятини курсатди.

Эртаси куни дарс сухбат билан бош-ланди. Талабалар турли мавзуларга доир тузган технологик хариталарини ми-сол килиб келтиришди, бирок «кутилади-ган натижа»ни туFри куя олмаганликла-ри маълум булди. Муаммоли вазият хамда амалий ахамиятга (талабалар учун) эга булган муаммони хал килиш йулини топиш эхтиёжи туFилди. Укитувчи бу хакда аввал талабаларнинг узларидан фикр билдириш-ларини суради: "Нега талабалар дарс технологик харитасининг «кутиладиган нати-жалар» кисмини шакллантира олишмади? Бу холатда бирор дидактик хатолик мав-жудми?".

Талабаларнинг баъзилари бу мавзу билан тулик танишмасларидан туриб, улар-га уй вазифаси килиб берилганлиги учун шундай булди, деб тушунтиришса, баъзилари максадни туFри куя олишмагани билан изохлашди. Яна бир гурух талабалар эса укитувчининг узи машFулотни туFри лойихаламаганлиги, «кутиладиган нати-жаларни» туFри аниклай олмаганлиги-ни таъкидлашди. Укитувчининг эътибо-рини учинчи жавобга мансуб талабаларнинг фикрлари тортди. Чунки у айнан ва-зифани бераётган вактда талабаларда кел-гуси машFулотда дарснинг «кутиладиган натижалари»га асосланиб, дарснинг максад ва вазифалари белгиланишини ургатишни максад килиб куйган эди.

«Таълим методлари» мавзусини утишдан олдин укитувчи дарс вактида талабаларга куйидаги топширик билан му-рожаат килди: "Укитувчи куни узайти-

рилган гурухда талабаларда хатосиз ёзиш куникмасини хосил килмокчи эди. Укитувчи кай тарзда талабаларни хатосиз ёзишга ургатиши мумкин?".

Талабалар турлича жавоблар бериш-ди: кимдир луFат билан ишлашга ургатиш оркали, кимдир эса сузларни туFри талаф-фуз этиш оркали, яна кимдир эса доскага ёздириш оркали амалга ошириш мум-кинлигини айтиб утишди. Шундан сунг укитувчи талабаларга бошланFич синф талабалари томонидан ёзилган матнни таркатиб чикди ва матнни текшириб, ха-толарини аниклашни суради. Талабалар матнни текшириб чикишди ва хатолар-ни аниклаганликларини, уларни барта-раф этиш йулларини ёзма баён этганли-кларини маълум килишди. Шундан сунг, укитувчи проектор оркали педагогика коллежи талабаларига таркатилган матн диктант тарзида туширилган дарс тасви-ри мавжуд лавхани намойиш этди. Унда бошланFич синф укитувчисининг талаба-лардан диктант олиш холати тасвирлан-ган эди. Укитувчи лавхани тугатгач, тала-балардан укитувчининг диктант олиш жа-раёнига бахо беришларини суради. Талабалар уз фикрларини билдиришди: жуда секин айтди, жуда тез айтди, узи хам сузларни туFри талаффуз килмади ва хоказо. Талабалар укитувчининг диктант айтиши билан узларининг олдилари-да турган ёзилган матнни солиштириб бо-ришди. Талабалар нега мазкур хатолар-га йул куйилганлиги хакида уз муносабат-ларини билдиришди. Мунозаралар тугагач, укитувчи укувчиларга хозирги машFулотда укитувчи кандай йуллар оркали улар билан биргаликда ишлаганлигини суради. Талабалар эса куйидагича жавоб бериш-ди: оFзаки, амалий, мунозара, савол-жавоб, кургазмали, намойишли ва хоказо. Укитувчи уларнинг жавоблари асосида таълим методлари мавзусига янада ойдин-лик киритди.

Бундай хамкорлик асосида талабалар машFулотни онгли ва мустахкам узлаш-тириш имкониятига эга буладилар.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

Адабиётлар:

1. Каримов И.А Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т.: "Шарк", 1997.

2. Азизхужаева Н.Н. Укитувчи тайёрлашнинг педагогик технологияси. - Т.: Низомий номли ТДПУ, 2000.

3. Баркамол авлод орзуси. // Тузувчилар: Ш.К,урбонов, Р.Ахлиддинов, Х.Саидов. - Т.: "Шарк", 1998.

4. Боголюбов В.И. Педагогическая технология: эволюция, понятия. // "Педагогика", 1991, №1. -С. 123-128.

5. Зиёмухаммедов Б. Янги педагогик технология: назария ва амалиёт. - Т.: "СЫпог ENK", 2002.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.