Научная статья на тему 'Бўлажак ўқитувчилар фуқаролик позициясини шакллантиришда шахсга йўналтирилган технологияларнинг ўрни'

Бўлажак ўқитувчилар фуқаролик позициясини шакллантиришда шахсга йўналтирилган технологияларнинг ўрни Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
688
107
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шахсга йўналтирилган таълим тизими / олий таълим муассасаси / фуқаролик позицияси / фуқаролик позициясини шакллантириш / ривожланиш тенденциялари / система личностно-ориентированного образования / высшее образовательное учреждение / гражданская позиция / формирование гражданской позиции / тенденции развития

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Акрамов А. А.

Мақолада шахсга йўналтирилган технологиялар асосида фуқаролик позициясини шакллантириш масалалари кўриб чиқилган. Унда олий таълим муассасалари талабаларида кучли фуқаролик позициясини шакллантиришда шахсга йўналтирилган таълим педагогикасининг аҳамияти очиб берилган. Шахсга йўналтирилган технологиялар асосида фуқаролик позициясини шакллантиришнинг хусусиятлари таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕСТО ЛИЧНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ФОРМИРОВАНИИ ГРАЖДАНСКОЙ ПОЗИЦИИ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ

В статье рассматриваются вопросы формирования гражданской позиции на основе личностно-ориентированных технологий. Раскрыто значение личностно-ориентированного обучения в формировании гражданской позиции студентов высших педагогических образовательных учреждений. Проанализированы особенности формирования гражданской позиции на основе личностно-ориентированных технологий.

Текст научной работы на тему «Бўлажак ўқитувчилар фуқаролик позициясини шакллантиришда шахсга йўналтирилган технологияларнинг ўрни»

54 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Акрамов А.А.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Миллий Fоя ва маънавият асослари» кафедраси доцент вазифасини бажарувчи, педагогика фанлари доктори

БУЛАЖАК У^ИТУВЧИЛАР ФУ^АРОЛИК ПОЗИЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ШАХСГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ УРНИ

АКРАМОВ А.А. БУЛАЖАК УЦИТУВ ЧИЛАР ФУКАРОЛИК ПОЗИЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ШАХСГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ УРНИ

Маколада шахсга йуналтирилган технологиялар асосида фукаролик позициясини шакллан-тириш масалалари куриб чикилган. Унда олий таълим муассасалари талабаларида кучли фукаролик позициясини шакллантиришда шахсга йуналтирилган таълим педагогикасининг ах,амияти очиб берилган. Шахсга йуналтирилган технологиялар асосида фукаролик позиция-сини шакллантиришнинг хусусиятлари тах,лил этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: шахсга йуналтирилган таълим тизими, олий таълим муассасаси, фукаролик позицияси, фукаролик позициясини шакллантириш, ривожланиш тенденциялари.

АКРАМОВ А.А. МЕСТО ЛИЧНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ФОРМИРОВАНИИ ГРАЖДАНСКОЙ ПОЗИЦИИ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ

В статье рассматриваются вопросы формирования гражданской позиции на основе личностно-ориентированных технологий. Раскрыто значение личностно-ориентированного обучения в формировании гражданской позиции студентов высших педагогических образовательных учреждений. Проанализированы особенности формирования гражданской позиции на основе личностно-ориентированных технологий.

Ключевые слова и понятия: система личностно-ориентированного образования, высшее образовательное учреждение, гражданская позиция, формирование гражданской позиции, тенденции развития.

AKRAMOV A.A. ROLE OF PERSONAL ORIENTED TECHNOLOGIES IN FORMATION OF FUTURE TEACHERSS CIVIL POSITION

There are considered in the article development of civil position on the basis of technologies oriented to person. Mainly, in the article was analyzed education oriented to person and formation among university students establishment a strong civil position. There are provided specifics of civile position formation on the basis of person-oriented technology implementation.

Keywords: person centered approach education system, higher education institutes, citizen position, forming of citizen posotion, developing tendencies.

«Таълим тутрисида»ги Цонун ва Кадрлар тайёрлаш мил-лий дастури цабул цилиниши республикамиз таълим тизи-мини тубдан ислоц цилиб, таълим жараёнини уцитувчи шах-сига йуналтиришни давлат сиёсати даражасига олиб чицди. Чунки таълим жараёнида янги ижтимоий муносабатларга эркин кириша оладиган, умуминсоний цадриятларни эъти-роф этадиган, ижодий ва ижтимоий фаол кадрларнинг янги авлодини шакллантириш, шунингдек, уз цац-цуцуцларини тулиц англаган, мустацкам фуцаролик позициясига эга ёшларни тарбиялаш бугунги куннинг долзарб масалаларидан саналади.

Сунгги йилларда шахсга йуналтирилган таълим олий педагогик таълим жараёнида мух,им ах,амият касб этмокда. Аксарият профессор-укитувчилар ва олий таълим муассасалари рах,барлари шахсга йуналтирилган таълимни истикболли педагогик парадигма сифатида бах,оламокдалар. Бундай ёндашувни бир катор объектив х,олатлар билан изох,лаш мум-кин:

1. Узбекистондаги ислох,отлар, баркарор ривожланиш имкониятлари, юкори малакали, фукаролик х,исси ривожланган педагог кадрлар тайёрлаш заруриятини кучайтирмокда.

2. Юкори малакали педагогик кадрлар тайёрлашнинг фалсафий-педагогик, психологик, х,ук,ук,ий асосларини тах,лил килиш нати-жалари шуни курсатмокдаки, булажак уки-тувчиларнинг касбий компетентлик даража-лари улар томонидан эгалланган х,ук,ук,ий, маданий, маънавий, касбий билимлар билан белгиланади. Бу жараёнда талабаларда х,осил булган индивидуал-психологик х,амда ижти-моий-психологик сифатлар мух,им ах,амият касб этади. Мазкур сифатлар талабаларнинг дунёкарашларини ифодалаб, муайян касбий х,амда фукаролик бурч ва вазифаларини бажа-ришга йуналтиради. Буларнинг барчаси булажак мутахассиснинг касбий компетентлигини ташкил этади.

3. Бугунги кунда олий таълим жараёнида профессор-укитувчилар билан талабалар ора-сидаги муносабатларни инсонпарварлашти-ришга кучли эх,тиёж сезилмокда. Шу асосда талабаларнинг х,аётий фаолиятларини демо-кратлаштириш имкониятлари кенгаяди.

4. Шахсга йуналтирилган ёндашув бутун диккат-эътиборни булажак мутахассисларнинг касбий фаолиятни узлаштириш жараёнига

билим, куникма ва малакларни эгаллаш ти-зими сифатида карашга урFу беради.

Анъанавий олий педагогик таълим жараёнида талабаларда муайян билим, куникма, малакалар х,осил килинарди. Шахсга йуналтирилган педагогик таълим жараёни эса талабаларнинг касбий лаёкатларини ривожланти-риш ва касбий жих,атдан мух,им ах,амиятга эга булган сифатларни шакллантиришга хизмат килади.

Шахсга йуналтирилган ёндашув доирасида талабаларда педагогик фаолиятни шаклланти-ришнинг методологик йуналишлари тушуни-лади. Бунда булажак укитувчиларда узаро алокадор булган тушунчалар ва х,аракатлар тизими таркиб топтирилади. Бу жараёнда талаба шахсининг уз-узини англаши, уз фао-лиятини таркиб топтириши ва уни амалиётга татбик этиши назарда тутилади. Шу асосда булажак педагогнинг узигагина хос булган бетакрор хусусиятлари шакллантирилади. Шахсга йуналтирилган таълим жараёнида бир катор технологиялардан фойдаланиш имко-нияти мавжуд. Шахсни бир бутун яхлит тарзда ривожлантириш, укув х,аракатлари ва лаёкат-ларини ривожлантириш, шахсга йуналтирилган ривожлантирувчи таълим, шахсга йуналтирилган педагогик жараёнларнинг х,ар бирида узига хос технологиялардан фойдаланиш мум-кин.

Шахсга йуналтирилган таълимни укув жараёнида тулаконли тарзда амалга ошириш йуллари К.Роджерс, Дж.Фрейберглар томонидан ишлаб чикилган эди. Шахсга йуналтирилган таълим жараёнида таълим олувчилар-нинг зарур билимлар ва ахборотларни узлаштириш мох,иятини англашлари амалга ошади. Талабаларнинг муайян касбни эгаллаш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

эх,тиёжларининг таъминланиши, уз муаммола-рини х,ал килишлари ва узларининг ички куч-лари ва ижодий кувватларини касбий жих,ат-дан зарур булган билимлар ва компетенция-ларни эгаллашга сафарбар этишлари таъмин-ланади.

Шахсга йуналтирилган таълим жараёнида талабаларда фукаролик позициясини шакл-лантиришнинг мух,им шартлари сифатида куйидагиларни курсатиш мумкин:

- шахсга йуналтирилган таълим жараёнини талабалар учун х,аётий жих,атдан мух,им булган билимлар ва маълумотлар билан тулдириш;

- талабаларда касбий билимлар ва жамият х,аёти учун зарур булган конун-коидаларга нисбатан ижобий муносабатни карор топти-риш;

- талабаларга укув материаллари ва фао-лият учун зарур булган воситаларни эркин танлаш имкониятини бериш;

- талабаларда уз шахсий фаолиятларини долзарблаштириш, таълим жараёнида уларда шахсий ривожланиш истагини уЙFотиш учун таянч билимларни такдим этиш кабилар.

Шахсга йуналтирилган таълим жараёнида мазкур тажриба ойдинлаштирилади, бойити-лади ва такомиллашади. Талабанинг шахсий тажрибасида акс этган х,олатлар унинг билиш фаолияти ривожланиши баробарида бойиб, такомиллашиб боради. Шу тарика талабаларда фукаролик позицияси таркиб топади. Мазкур тажрибанинг мазмуни очилиши, илмий мазмун билан бойитилиши ва зарур х,олларда укув-тарбия жараёнида кайта шакл-лантирилиши керак.

В.В.Сериковнинг таъбирича, шахсий ёнда-шувнинг мох,ияти талабаларнинг шахсий вази-фалари намоён булишидадир. Уларнинг уму-мий, шахсий лаёкатлари х,ам худди мана шу вазифалари оркали ойдинлашади. Улар тан-лов майлларига эга булиш, фикрлаш, ижод килиш, уз-узини намоён этиш, тах,лилий фао-лиятга киришиш, фукаролик сифатларини намоён килиш кабилар1.

1 Сериков. В.В. Личностно ориентированное образование. // Журнал «Педагогика»: М., 2004, май. -С. 16-21.

Мазкур куникмаларга эга булиш учун профессор-укитувчилар шахсга йуналтирил-ган укув вазиятларини вужудга келтиришлари керак. Бундай вазиятларда талабаларнинг шахсий вазифаларни бажариш имкониятлари кенгайтирилиб, янги Fояларни излаб топиш имкониятлари кенгаяди. Улар муаммоларни ечишнинг назарий вариантларини танлай ола-дилар. Натижада талабаларда шахсий тажриба ва фукаролик х,исси шаклланади. Бирок шахсга йуналтирилган таълим технологияларини иш-лаб чикиш муаммоси бугунги кунга кадар етарлича х,ал килинмаган.

Шахсга йуналтирилган таълим технология-ларидан олий таълим тизимида фойдаланишга оид куплаб уринишлар амалга оширилса-да, амалиётда бундай технологиялардан етарлича фойдаланилмаяпти. Шахсни шакллантириш, унда фукаролик позициясини карор топтириш олий педагогик таълим тизимида устувор ах,а-мият касб этади. Маълумки, булажак укитувчи шахси юкори даражада ривожланган уз-узини англаш, узининг етуклигини х,ис этиш, узини х,урмат килиш, карорлар кабул килиш ва уларни куллашда онглилик ва фукаролик намуналарини курсатиш куникмаларига эга булиши керак.

Шу боис, бугунги кунда таълим муассаса-лари, хусусан, педагогика олий таълим муас-сасаларида талаба-ёшлардаги фукаролик х,исси, масъулиятини тарбиялаш, мустах,кам фукаролик позициясини шакллантириш эх,тиёжи узига хос долзарблик касб этмокда, шу нуктаи назардан караганимизда таълим ёшларда фукаролик позициясини шаклланти-ришга йуналтирилган интеграллашган ахбо-ротларни такдим этиш жараёни х,исобланади. Мазкур жараёнда шакллантирилган сифатлар, биринчи навбатда, талабаларнинг ижтимоий онгини ривожлантиришга хизмат килади ва уларни сиёсий фаолликка ундайди. Ривожланиш тенденциялари ва ривожланган бозор иктисодиёти шароитларига мослашганлик, интеллектуал, ижтимоий баркарорлик, ташаб-бускорлик ва фаол фукаролик позицияси каби сифатлар бугунги талаба-ёшларга хос булиши лозим.

Талабаларда шакллантирилган мазкур си-фатлар Узбекистон жамиятидаги сиёсий, икти-содий холат х,акидаги турли туман нуктаи назарларни бир-бири билан якинлаштиради. Бунинг натижасида талаба-ёшлар жамият тараккиётига муносиб хисса кушиш имкония-тига эга буладилар. Узбекистонда фукаролик жамияти куриш жараёнида шахс, давлат ва жамиятнинг сиёсий миллий хавфсизлигини таъминлаш мухим ахамиятга эга. Бунда Узбекистон давлатининг миллий баркарор-лигини таъминлаш вазифаси устувор урин эгаллайди.

Фукаролик тушунчаси кенг мазмун-мо-хиятга эга булиб, жамият аъзоларининг сиёсий, ижтимоий хукукларини англатади. Фукаролик тарбияси хар томонлама фидойи, жами-ятга фойда келтирадиган, ижтимоий-сиёсий вазифаларни бажаришга лаёкатли шахсни шакллантиришни назарда тутади. Давлат сиё-сатининг асосини фукаро хамда давлатнинг узаро муносабатлари ташкил этади. Унинг мохияти узаро алокадор булган бурч ва масъулиятларни англашдадир. Шунинг учун хам фукаролик шахснинг ижтимоий-ахлокий маданияти курсаткичи сифатида таркиб топади.

Фукаролик позицияси - шахснинг жамият хаётининг турли йуналишларидаги ижтимоий, сиёсий, хукукий куриниши булиб, у демокра-тик билимларни фаол узлаштириш натижасида шаклланган шахс нуктаи назарлари, карашлари ва амалий харакатларида уз ифо-дасини топади.

Фукаролик позициясини шакллантириш уз ичига фукароликни англаш ва фукаролик фаоллигини камраб олади.

Фукароликни англаш шахсни уз-узини анг-лашидан бошланади. Мавжуд педагогик-психологик адабиётларда шахс муайян ижтимоий гурухнинг вакили булган, бирор фаолият тури билан шуFулланувчи, атроф-мухитга онгли муносабатда була оладиган, узига хос индивидуал-психологик хислатларга эга булган аник инсон сифатида таърифланади. Шахснинг узини англаши мураккаб психологик жараён хисобланиб, у шахс фаолиятини бош-

каради, ирода ва хиссиётларини тартибга солади. Шахснинг фукароликни англаши эса фукаролик хукук ва мажбуриятларини онгли равишда уз хатти-харакатларига фаол татбик этиши билан белгиланади.

Фукаролик фаоллиги шахснинг фукаролик хукук ва мажбуриятларига булган масъули-ятли муносабатида, шунингдек, жамият учун ахамиятли булган укув, касбий ва шахсий режаларининг ижтимоий йуналганлигида намоён булади1. Булажак укитувчи шахсидаги фукароликни англаш ва фукаролик фаоллиги-нинг шаклланиши бевосита талабалик даври-нинг ижтимоий-психологик хусусиятларидан келиб чикиб амалга оширилгандагина сама-рали натижаларни беради. Чунки талабанинг индивидуал-психологик хусусиятлари, нерв-физиологик тузилмаси ва интеллектуал имко-ниятлари - туFма макоми, унинг хаёт даво-мида эгалланадиган ижтимоий макоми, фукаролик позициясига хам сезиларли дара-жада таъсир курсатади. Бу нарса таълим олув-чининг укув жараёнига нисбатан, илмий тадкикотчилик фаолияти, жамоавий ишларга булган муносабатида, ижтимоий фаоллигида уз аксини топади. Шу боис, булажак уки-тувчилардаги фукаролик позициясини шакл-лантиришда таълим муассасаларидаги укув жараёни ва аудиториядан ташкари машFу-лотларнинг туFри ташкиллаштириши мухим ахамият касб этади. Шунингдек, бу уринда янгича мазмун, илFор технологиялар, хусусан, шахсга йуналтирилган технологиялардан фой-даланиш шубхасиз ижобий натижаларни беради.

Замонавий таълимда шахс укитишнинг диккат марказида булиб, шунга биноан, таълим максади, мазмуни ва шакллари талабага, унинг шахсига каратилганлиги шахсга йуналтирилган таълимнинг мохиятини ташкил этади. Бу ёндашиш мазмунида шахснинг кизикиш-лари ва эхтиёжлари асосий курсаткичлар сифатида кабул килиниб, ушбу жихатлар касбий билимларни узлаштириш жараёнини

1 Сергейчик С.И. Факторы гражданской социализации учащейся молодежи. // Журнал «Социологические исследования», 2002, май. -С. 107-111.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

такомиллаштириш билан бирга, укув топши-риклари, уларни тах,лил этиш ва ечиш бораси-даги зарурий куникма х,исобланган ижодий тафаккур операцияларини ривожлантиради.

Шахсга йуналтирилган укитиш технология-лари педагогиканинг инсонпарварлик тамойи-лига асосланиб, унинг негизида шахснинг узини англаши ётади.

Инсонпарварлик, таълим-тарбиянинг шахсга йуналганлиги Fояси педагогиканинг тари-хий асосларига бориб таянади.

Кадимги юнон мутафаккирларидан Сукрот, Арасту ва Афлотун таълимда инсон барча нар-саларнинг улчов бирлигидир, деган аксиоло-гик Fояни кенг талкин килган булсалар, шарк мутафаккирларидан Фаробий, ибн Сино, Беру-ний, Давоний, Тусийларнинг маърифий ка-рашларида эркин фикрловчи шахс, комил инсон таълимоти уз аксини топган. Жумладан, Фаробийнинг фозил жамият ва фозил инсон х,акидаги таълимоти инсонни маънавий озод этишга, унинг имкониятларини очишга, гума-нистик йуналишини асослашга каратилганлиги билан илFор ижтимоий тафаккур тараккиётига буюк х,исса булиб кушилди1.

Таълим жараёнини модернизациялаш ва унинг мазмунини бойитишда инсонпарвар-ликка асосланган шахсга йуналтирилган тех-нологиялар имкониятларидан тулаконли фой-даланиш муаммоси бугунги кунда х,ам замо-навий педагогиканинг асосини ташкил эт-мокда ва бу муаммо бир канча педагог олим-лар илмий ишларининг тадкикот муаммоси сифатида х,ам урганилган.

Хусусан, Е.В.Бондаревский уз тадкикотла-рида шахсга йуналтирилган технологияларни таълим олувчи шахсининг индивидуал ривож-ланишини куллаб-кувватлашга йуналтирилган диалогик, фаолиятли ва ижодий характердаги укитишнинг мазмуни ва воситаларини тан-лашдаги эркинлик, ижодийлик ва мустакил-ликни таъминланиши билан тавсифланади, дея таъкидлайди. Шу аснода, шахсга йуналти-рилган технологиялар педагогик жараёнда

1 Курбанов Ш. Жамиятни эркинлаштириш ва таъ-лимнинг янги кадриятлари. / Укув кулланма. - Т.: «Узбекистон», 1999. -41-б.

фаолият ва мулокот воситаларини субъектлар орасидаги узаро х,амкорлик характерида були-шини талаб этади2.

Бизга маълумки, анъанавий таълимда шахс воситаларидан бири сифатида кабул килиниб, унинг фаолиятида бажарувчанлик, ижрочилик хусусиятлари устунлик килган.

Шахсга йуналтирилган технологиялар эса уз максади ва мох,иятига кура, анъанавий укитишдан фарк килиб, таълим олувчи шахсининг табиий имкониятларини намоён килиши ва ривожланиши учун кулай шароит яратишни таклиф килади. Бунда талаба узини укув фао-лиятининг субъекти сифатида х,ис килиши му^им а^амият касб этади.

Юкоридаги та^лиллардан келиб чиккан х,олда, булажак укитувчиларда фукаролик позициясини шакллантириш жараёнида кул-ланилиши мумкин булган шахсга йуналтирилган технологияларни шартли равишда уч гурух,га булишимиз мумкин булади:

1. Кадриятли йуналтирилган технологиялар - шахсдаги узини англашнинг ривожланиш унинг ижтимоий, шахсий, ахлокий, касбий, айни дамда фукаролик кадриятларини аник-лашга йуналтирилган технологиялар (ижти-моий-психологик тренинглар, дискуссия, ишбилармонлик ва ролли уйинлар).

2. Мослаштирилган технологиялар - таълим олувчининг индивидуал имкониятлари, эх,тиёжлари ва кизикишларини укув мотивла-рига мослашиш максадини кузлаган ва укув фаолиятида талабани узини намоён этиши ва англаши учун кулай психологик шароит яратишни таъминлашга йуналтирилган технологиялар (дифференциал укитиш технологиялари, модулли укитиш технологиялари, дастур-лаштирилган укитиш технологиялари ва х,.к.).

3. Шахсни ижодий ривожлантириш технологиялари - таълим олувчининг шахсий сало-х,ияти, ижодий тафаккурини ривожлантиришга мулжалланган технологиялар (лойих,алаш технологиялари, муаммоли таълим технология-

2 Виленский М.Я., Зайцева С.Н. Педагогические основы формирования опыта творческой деятельности будущего учителя. / Учебное пособие. - М.: МГПУ, 1993. -С. 57.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

лари, укув-тадкикот технологиялари, ижодий майорат технологиялари ва ^.к.)1.

Мазкур гурух,ларга ажратилган технология-лар шахсга йуналтирилган укитишнинг аник доирасида амалга оширилиб, булажак укитув-чиларда фукаролик позициясини шаклланти-риш жараёнининг самарадорлигини таъмин-лашга хизмат килади. Бу эса улар билан амалга ошириладиган укув-тарбия ишларини ташкил этишда куйидаги жих,атларга алох,ида эътибор каратишни талаб этади:

- фукаролик позициясини шакллантириш жараёнини талаба шахсининг индивидуал-психологик хусусиятлари ва йуналган кизи-кишлари билан уЙFунлаштириш;

- шахсни тарбиялашда уз-узини тарбия-лашга утиш;

- фукаролик позициясини шакллантириш жараёнининг муваффакиятига олиб келувчи зарурий касбий ва шахсий сифатлар, хусусан, ташаббускорлик, мулокотчанлик, ижодкорлик, Fоявий эътикод, масъулиятлилик сифатларини шакллантириш ва максадли йуналтириш;

- укув-тарбия ишларини ташкил этишнинг самарали шакл ва методлари тизимини ишлаб чикиш.

Шахсни шакллантириш, унда фукаролик позициясини карор топтириш олий педагогик таълим тизимида устувор ах,амият касб этади. Маълумки, булажак укитувчи шахси юкори даражада ривожланган уз-узини англаш, узининг етуклигини х,ис этиш, узини х,урмат килиш, карорлар кабул килиш ва уларни куллашда онглилик ва фукаролик намунала-рини курсатиш куникмаларига эга булиши керак.

Фикримизча, булажак укитувчининг касбий ривожланиши куйидаги х,олатларга таянилган х,олда амалга оширилади:

- узининг индивидуаллиги, кадр-киммати ва фукаролик позициясига эга булиш;

1 Азизходжаева Н.Н. Национальные особенности развития высшего педагогического образования в Узбекистане. - Т.: «Фан», 1990. -С. 85.

- олий педагогик таълимда технологиялар талаба шахсининг касбий шаклланиши билан алокадорликда такдим этилиши;

- олий педагогик таълимнинг мазмуни узида Узбекистон жамиятининг ижтимоий, иктисодий, ахборотли, маънавий, маданий, интеллектуал, х,укукий тараккиётини мужас-самлаштириши;

- олий педагогик таълим жараёни илдам-ловчи характер касб этиши;

- олий педагогик таълим тизимида укув мух,ити касбий педагогик жараённинг х,ара-катчанлигини таъминлаши;

- шахсга йуналтирилган педагогик таълим жараёни талабаларнинг шахсий тажрибалари, уларнинг касбий ривожланиш эх,тиёжлари, уз-узларини мустакил ривожлантиришлари ва фукаролик позицияларининг ривожланганлик даражаларини х,исобга олган х,олда ташкил этилиши ва х,оказо.

Педагогик жараённинг х,ар бир боскичида талабаларнинг касбий ривожланиш динами-каси укув жараёни ва педагогик амалиётнинг узаро алокадорлиги билан боFлик х,олда ривожлантирилади. Уларнинг узаро мувофик-лиги таъминлангандагина талабалар касбий фаолиятининг барча таркибий кисмлари тулик шаклланади. Бунда педагогик жараён куввати-нинг асосий манбаи талабаларнинг шахсий фаолликлари ва фукаролик позицияси х,исоб-ланади. Худди шу асос ёрдамида талаба узини мутахассис ва фукаро сифатида тулаконли шакллантириш имкониятига эга булади. Бун-дай ривожланишнинг асосини талабанинг шахсий фаоллик усуллари ва воситаларини узлаштиришлари ташкил этади. Бундай усул-лар ва воситалар ёрдамида талабалар уз-ларида тулаконли тарзда шаклланмаган фукаролик х,амда касбий сифатларни эгаллашга муваффак буладилар. Шу билан бир каторда ушбу жараёнда талабаларда фукаролик тафак-кури ва миссий интеллект х,ам ривожланади. Бу х,олатни психологлар шахсий тараккиёт жараёни сифатида бах,олайдилар. Шундай килиб, шахсга йуналтирилган таълим талаба шахсида касбий х,амда фукаролик пози-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

циясининг шаклланиши учун мух,им ах,амиятга эга булиб, у узининг шахсий карорлар кабул килиши асосида таълим жараёнида узини узгартириш имкониятига эга булади. Чунки шахсга йуналтирилган таълимнинг асосини талабаларнинг мустакил билиш фаолиятлари ташкил этади. Шу нуктаи назардан каралганда, талабаларда фукаролик позициясини шакл-лантиришда шахсга йуналтирилган технология-лардан уринли фойдаланиш уларда шахсий «Мен»ини ва жамият олдидаги фукаролик масъулиятини англаш куникмаларининг карор

топишига муносиб замин х,озирлайди. Маъ-лумки, талабаларда фукаролик позициясини шакллантириш жараёни узининг ички мурак-кабликлари ва карама-каршиликларига х,ам эга. Мазкур вазиятнинг узига хос жих,атлари олий таълим сох,асидаги сифат узгаришлари ижтимоий турмушдаги ривожланиш жараён-лари билан боFлик х,олда руй бермокда. Шу билан бир каторда олий таълим сох,асидаги ислох,отлар ижтимоий х,аётдаги ижобий узгаришларнинг мух,им кисми сифатида намоён булмокда.

Адабиётлар руйхати:

1. Азизходжаева Н.Н. Национальные особенности развития высшего педагогического образования в Узбекистане. - Т.: «Фан», 1990. -С. 85.

2. Виленский М.Я., Зайцева С.Н. Педагогические основы формирования опыта творческой деятельности будущего учителя. / Учебное пособие. - М.: МГПУ, 1993. -С. 57.

3. Курбанов Ш. Жамиятни эркинлаштириш ва таълимнинг янги кадриятлари. / Укув кулланма. - Т.: «Узбекистон», 1999. -41-б.

4. Сергейчик С.И. Факторы гражданской социализации учащейся молодежи. // «Социологические исследования», 2002, № 5. -С. 107-111.

5. Сериков В.В. Личностно-ориентированное образование. // Журнал «Педагогика», М., 2004, май. -С. 16-21.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.