Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ОЛГАНЛИКНИ ТАШХИС ЭТИШ ВА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА: МАҚСАД, ВАЗИФАЛАР, НАТИЖАЛАР'

ТАЪЛИМ ОЛГАНЛИКНИ ТАШХИС ЭТИШ ВА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА: МАҚСАД, ВАЗИФАЛАР, НАТИЖАЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
1033
85
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
ташхис / дидактик таҳлил / педагогик маҳорат / назорат / ҳисобга олиш / методик ташхис / шахсни ташхис этиш / фаолиятни баҳолаш.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Шаҳло Ўткир Қизи Рустамова

Таълим муассасалари ва педагогларнинг методик эҳтиёжлари диагностикаси асосида таълимни ташкил этиш таълим жараёнини такомиллаштириш, сифатини оширишда муҳим аҳамият касб этади. Таълим муассасалари ва педагогларнинг методик эҳтиёжлари диагностикаси жараён тўғрисида аниқ ва яққол вазиятни аниқлаш, методик диагностика орқали аниқланган эҳтиёжлар асосида методик хизматни амалга ошириш режаси ва чора-тадбирлари амалга ошириш, педагог ва раҳбарларга тезкор сифатли методик ёрдам кўрсатиш мақсадларини кўзда тутади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ОЛГАНЛИКНИ ТАШХИС ЭТИШ ВА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА: МАҚСАД, ВАЗИФАЛАР, НАТИЖАЛАР»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

ТАЪЛИМ ОЛГАНЛИКНИ ТАШХИС ЭТИШ ВА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА: МАЦСАД, ВАЗИФАЛАР, НАТИЖАЛАР

Шахло Уткир кизи Рустамова

Алишер Навоий номидаги Узбек тили адабиёти университети талабаси

АННОТАЦИЯ

Таълим муассасалари ва педагогларнинг методик эхтиёжлари диагностикаси асосида таълимни ташкил этиш таълим жараёнини такомиллаштириш, сифатини оширишда мухим ахамият касб этади. Таълим муассасалари ва педагогларнинг методик эхтиёжлари диагностикаси жараён тугрисида аник ва яккол вазиятни аниклаш, методик диагностика оркали аникланган эхтиёжлар асосида методик хизматни амалга ошириш режаси ва чора-тадбирлари амалга ошириш, педагог ва рахбарларга тезкор сифатли методик ёрдам курсатиш максадларини кузда тутади.

Калит сузлар: ташхис, дидактик тахлил, педагогик махорат, назорат, хисобга олиш, методик ташхис, шахсни ташхис этиш, фаолиятни бахолаш.

Ташхис дидактик жараён борадиган барча шароитларни аниклаштириш, унинг натижаларини белгилаш хисобланиб, ташхиссиз дидактик жараённи самарали бошкариш, мавжуд шароитларда самарали натижаларга эришиш мумкин эмас. Билимни ташхислаш оркали эришилган натижалар ва таълим олганлик даражаси уртасидаги фарк аникланади.

Дидактик ташхиснинг асосий максади укув жараёнидаги жихатларни унинг натижаси билан боглик холда уз вактида аниклаш, бахолаш ва тахлил килишдир. Таълимни бахолаш ёки текшириш факат натижаларни кайд этади, уларнинг келиб чикишини ташхис натижаларни уларга эришиш йуллари ва воситалари, усуллари воситасида бахолайди, таълим самарасини таъминловчи жараён ва боскичларини аниклайди.

Назорат ва хисобга олиш таълим жараёнининг мухим таркибий кисмларидан хисобланади. Назорат ва хисобга олишнинг узига хос мохият ва хусусиятлари мавжуд ва укитувчи жараённи тугри ташкил эта олса, таълим жараёнининг самарадорлиги янада ортади. Бунинг учун укувчининг укув материалларини узлаштириш даражасини аниклаш керак булади. Таълим жараёнида назорат таълим олувчининг билим, куникма ва малакалари даражасини аниклаш, улчаш ва бахолашни англатади. Назоратнинг таркибий кисмларидан бири текширишдир. Текширишнинг асосий дидактик вазифаси укитувчи ва укувчилар орасидаги

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

алокани таъминлаш, педагог томонидан укув материалини узлаштириш хакида объектив ахборот олиниши, билимлардаги камчилик ва нуксонларни уз вактида аниклашни таъминлаш, максади эса укувчининг билим даражаси, сифати билан биргаликда унинг укув мехнати хажмини хам аниклашдан иборат.

Текшириш укувчиларнинг билим даражасини олдиндан аниклаш; хар бир мавзуни узлаштириш жараёнидаги жорий текшириш; оралик текшириш билим, куникма ва малакаларни текшириш; укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини яхлит булим ёки курснинг алохида мавзуси буйича даврий текшириш ва укувчиларнинг таълим жараёнининг барча боскичларида эгалланган билим, куникма ва малакаларини якуний текшириш ва хисобга олиш боскичларида амалга оширилади.

Х,исобга олиш таълимнинг муайян даврида укувчилар ва укитувчи фаолиятини умумлаштириш, хулосалашдир. Укувчиларнинг узлаштириш натижаларини хисобга олишда укув дастури асосида мавзу ва булимни урганишда укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини хар томонлама назорат килиш; хар бир якунланган мавзу буйича укувчиларнинг фаолияти тугрисида хулоса чикариш; уртача арифметик маълумотларга таянибгина укувчиларнинг узлаштириш даражасини бахоламаслик; укувчиларнинг мавжуд билимларига аник, батафсил маълумот (тавсиф) бериш учун уларнинг бир неча укув йилидаги статистик узлаштириш маълумотларга асосланиб тахлил этишга эътиборни каратиш лозим.

Методик жараённи ташхис асосида ташкил этиш нафакат педагогик жамоани табакалаштиришга олиб келади, балки шахсга йуналтиришга хам олиб келади. Унга мувофик, шахсдан ташкари тизим сифатида таълим тизимига боглик эмас, бутун методик жараён педагогнинг шахсига, унинг тажрибаси, билимлари, касбий кизикишлари ва куникмаларига боглик равишда курилади (М. В. Кларин).

Тахлил, узини-узи тахлил килиш, шахсни урганиш тушунчалари сунгги вактларда диагностика - ташхис атамаси билан номлана бошланди. Бу ташхис куйиш назарияси ва амалиёти, билишнинг алохида тури булиб, "диагностика" лотинчадан таржима килинганда "аниклаш", "белгилаш" маъноларини англатади. Педагогик диагностика - педагогик фаолият сохасида вокеликларнинг мохиятини белгилаш, жараёнларни хар томонлама урганиш, педагогик омилларнинг мажмуавий харакатини акс эттириш булиб, педагог ва рахбарга сабабларнинг узаро боглик харакати, уларнинг кайси бири айни пайтда критик ахамиятга эгалиги хакида тезкор ва ишончли ахборот беради. Шунинг учун таълим-тарбия ва методик жараёнларнинг барча таркибий кисмларини ташхис килиб туриш мухим ахамиятга эга. Педагогик диагностиканинг мазмуни методик ва педагогик

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

жараённинг, педагог ёки рахбарнинг фаолияти даражасидан катъий назар, тезкор урганилиши ва бахоланиши, тартибга солиниши ва коррекциясида акс этади.

Педагогларнинг фаолияти ва шахсини урганиш - методик ишларнинг сифати ва самарадорлигини оширишнинг мухим омилидир. Методик ишлар педагогларнинг болаларга таълим-тарбия бериш, уларни ривожлантириш билан боглик фаолиятида юкори натижаларга эришиш учун ёрдам беришга каратилади.

Таълим муассасалари ва педагогларнинг методик эхтиёжлари диагностикаси асосида таълимни ташкил этиш таълим жараёнини такомиллаштириш, сифатини оширишда мухим ахамият касб этади. Таълим муассасалари ва педагогларнинг методик эхтиёжлари диагностикаси жараён тугрисида аник ва яккол вазиятни аниклаш, методик диагностика оркали аникланган эхтиёжлар асосида методик хизматни амалга ошириш режаси ва чора-тадбирлари амалга ошириш, педагог ва рахбарларга тезкор сифатли методик ёрдам курсатиш максадларида амалга оширилади.

Педагогик диагностикани амалга ошириш максадлилик, илмийлик, методик асосга эгалик, замонавий педагогик технологияларга мувофиклик, психологик омилларни хисобга олиш, холислик, даврийлик, хар хил турдаги шакл ва усуллардан фойдаланиш, натижавийлик, амалиёт билан богликдик каби бир канча тамойилларга асосланиши лозим. Педагогларнинг методик эхтиёжларининг диагностика йуналишлари куйидагилар хисобланади:

педагог кадрларнинг лавозим мажбуриятлари буйича касбий тайёргарлиги; мутахассислик фанлари назарияси ва уни укитиш методикаси буйича тайёргарлиги;

укитиш (дарс бериш) махорати; тарбиялаш махорати;

укув-тарбия жараёнида гуманитар омилни таъминлайдиган шахсий сифатлари; таълим олаётганларнинг билимларини холисона назорат килиш ва бахолаш махорати;

илгор педагогик ва замонавий ахборот технологиялардан фойдаланиш махорати

- инновацион ва таълим технологияларни амалиётга татбик этиш махорати. Педагогик ташхис педагоглар билан олиб бориладиган методик ишларни ташкил этишда хамда уларнинг касбий ва узаро ривожланишида илмий ёндашувни таъминлайди. Шунинг учун у методик, таълим-тарбия жараёнларида хамда таълимни бошкариш жараёнида мухим роль уйнайди. Укитувчининг касбий ривожланиш даражасини урганишнинг тизими сифатида олинган педагогик ташхис куйиш ишдаги кийинчиликларни аникдаш учун асос булиб хизмат килади, уларни енгиб утишнинг мукобил усулларини излашга ундайди. Шу билан

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

бирга, у укитувчининг кучли томонларини аниклашга, уларни мустахкамлаш хамда педагогик фаолият ва укитиш моделининг яккалаштирилган методларини ривожлантириш йуллари хамда аник усулларини белгилаб олишга хам имкон беради.

Педагогик махорат, педагогнинг муваффакиятларини диагностика килиш аттестация муаммоларини мукобил хал килишга имкон беради, чунки у таълим муассасаси маъмуриятининг бахосидаги субъективизмни четлаштиради. Бирок таълим муассасаси рахбарлари шуни ёдда тутишлари керакки, диагностика - бу шахсий максад эмас, балки маслахат, мослашиш ва методик-психологик куллаб-кувватлаш билан бир каторда педагоглар билан ишлаш боскичларидан бири хисобланади.

Педагогнинг урганиш ишлари нафакат диагностик, балки истикболли тавсифга эга булсагина, ушбу йуналишда олиб борилган ишларнинг у ёки бу даражадаги натижавийлиги ёки унинг фойдалилиги тугрисида гапириш мумкин (В. М. Лизинский)

Тажрибали укитувчилардан ва зарур булганда методбирлашма рахбарларидан диагностика (ташхис) гурухи шакллантирилган холда укувчиларнинг билим ва тарбия даражасини назорат хамда тахлил килиш; укитувчилар касбий тайёргарлиги сифатини назорат, тахлил килиш ва прогнозлаштириш, укув-тарбия жараёнининг сифати; укув-тарбия жараёни, методик ишлар, педагогик кенгашлар карорларини бажариш, методик кенгашлар холати тугрисидаги маълумотлар банкини шакллантириш; педагогика ва психология сохасидаги илгор иш тажрибаси, янги тадкикотлар, мактабдаги ишларнинг илмий-методик материаллари тугрисидаги маълумотлар банкини шаклантириш; укув-тарбия фаолиятининг воситалари, мазмуни, шакллари, усулларини ривожлантириш, педагоглар жамоаси ва алохида укитувчиларнинг илмий-тарбиявий фаолиятини ривожлантириш буйича якин келажак ва истикбол максадларини аниклаш; илмий-методик ишни режалаштириш, ташкиллаштириш ва мазмуни буйича методик кенгаш учун тавсияномалар тайёрлаш мумкин булади.

Педагогик диагностиканинг бутунлик тамойилида объектни маълум узаро боглик компонентлардан ташкил топган бир бутун тизим сифатида куриш лозим, бундай ёндашув объектнинг амал килиш механизмига киришга, унинг таркибий кисмлари узаро таъсир алокаларининг куринишини тузишга, уни тугалланган бир нарса сифатида куришга имкон беради. Педагогик жараён ва уни бошкариш шу кадар куп киррали ва мураккабки, уларнинг хар бир тарафини ёки алокаларини диагностика килиш мумкин эмас, кабул килиш, педагогик далилларни ёзиб олиш

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

узининг ахамияти ва хакконийлиги буйича куп сонли хулосаларга олиб келади. Маълумки, педагогик жараёнга купгина, баъзан тасодифий омиллар хам таъсир килади. Бунда бош занжир тамойилига асосланиб урганилаётган объектнинг амал килишига таъсир килаётган асосий занжирни ажратиб олиш зарур. Хдкконийлик тамойили бутун диагностик жараённинг узгартирилиши билан боглик булиб, хусусиятларни урганиб, ички ва ташки алокаларни тахлил кила туриб, педагог мавжуд далилларни тушунтиришга, педагогик хулосалар чикаришга, маълумотларга уз муносабатини шакллантиришга харакат килади. Педагогик жараёнда бир канча субъектив маълумот мавжуд булганлиги сабабли ушбу тамойилга риоя килиш мухимдир. Детерменизм тамойили педагогик холатларнинг сабаб-шартларини, улар орасидаги алокалар ва богликликларнинг турли конуниятларини таъкидлайди. Педагогик диагностика объекти бир катор омиллардан ташкил топганлиги сабабли унинг негизигача дархол етиб бориши кийин булганлиги учун тахлил ва синтез тамойили урганилаётган объектнинг хаёлан таксимланиб кетиши сифатида кулланилади, унинг ёрдамида диагностика килинаётган объект кандай мустакил элементлардан тузилганлиги, кандай алокалар, муносабатлар билан тавсифланиши аникланади.

Педагогик диагностика тамойиллари тизимининг мазкур тамойиллари педагогик диагностиканинг барча боскичларида кулланилади, лекин педагог томонидан кулланилиш коэффициенти хар хил, у ёки бу тамойилнинг кулланиш хусусияти ва улуши вазиятга караб максади, хажми ва диагностиканинг тегишли боскичи билан аникланади.

Педагогик диагностика технологияси куйидагича булади:

1. Объектни, педагогик диагностиканинг максади ва вазифаларини аниклаш.

2. Утказиладиган диагностикани режалаштириш.

3. Кулай диагностик воситаларни танлаш.

4. Диагностика килинадиган объект тугрисида маълумот йигиш.

5. Утказилган диагностика натижасида олинган маълумотни кайта ишлаш, тахлил килиш.

6. Хдкконий маълумотни тахлил килиш асосида диагностика килинаётган объект компонентларини янги бирликка синтезлаш.

7. Объектнинг ривожланиш истикболлари.

8. Педагогик ташхисни асослаш ва бахолаш.

9. Педагогик ташхис натижаларини амалда куллаш.

10. Объектни узгартириш максадида педагогик жараённи бошкариш коррекциясини амалга ошириш.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Якин вактларгача педагогик диагностика бирон-бир белгиларни бахолаш муаммосига такалар экан, шахс эса бир фигура, фотосурат куринишида ифодаланар эди (Н. Голубев, П. Битинас). Бугунги кунда педагогик диагностика куп тармокли булиб бормокда ва узида маълумот, асл диагностика, бахолаш, коррекцион, йуналтирувчи, тахлилий каби вазифаларни мужассамлаштирмокда. Диагностик ёндашув хам укувчилар, хам бутун педагогик жамоа фаолиятининг турли боскичларидаги харакатининг мажмуавий диагностикаси, узини-узи синовдан утказиш ва мониторинги тизимини тузиш хисобига амалга ошади ва шунинг учун бошкарув фаолиятининг натижаларини холисона бахолашга имкон беради. Диагностикани ташкил этиш жараёнида субъектларнинг ривожланиш динамикасини урганиш ва холисликни ошириш учун боскичлилик, даврийликка риоя килиш мухим ахамият касб этади.

Х,ар бир педагог мазкур таълим муассасасининг методик иши тизимига мос равишда амалга ошираётган фаолиятни диагностика ва тахлил килиш дастури педагогик - таълим-тарбия ва методик жараённи ташкил этишдаги жараён ва омилларни аниклаш, зарур ва кутилаётган узгаришларни бир кетма-кетликка куйиш, бошкарув коррекциясини амалга ошириш - буларнинг хаммаси таълим муассасасига ютуклар асосида мавжуд муаммоларни хал килишда уларнинг кай даражада эканлигини, анъана билан инновация узаро канчалик уйгунлашганини, манфаатдорлик вазияти вужудга келтирилганлигини, синов, тажриба, изланиш ва илмий-методик тадкикот жараёнида педагогик жамоа купчилигининг ички кечинмаларини билиш ва куришга имкон беради.

REFERENCES

1. Касбий Педагогика. Укув-услубий мажмуа. 41-54 б.

2. Пулатов Ш. "Таълим муассасаларида укув жараёнларни бошкариш". Укув-услубий мажмуа. Тошкент - 2018. 67-68 б.

3. Жуманиёзова М.Т. "Илгор педагогик технологиялар ва уларни амалда куллаш». Маъруза матнлари. Тошкент - 2010.

4. Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. - Москва: Педагогика, 1981.

5. Педагогика//Учебное пособие для студентов педагогических вузов и педагогичских колледжей. - Москва: Педагогическое общество России, 200.

6. Рыжков В.Н. Дидактика. - Москва: Юнити-дана, 2004.

7. Khaydarov, S. A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43).

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

8. Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress, 7(6).

9. Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress, 1(6).

10. Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6), 616-619.

11. Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO'JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress, 1(6), 620-622.

12. Nematov, M. D. O., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI ORGANISHDA SHUMER-AKKAD DAVLATCHILIGINING ORNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

13. Ermatov, F., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA 1870-1914 YILLARDA ANGLIYANING O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(6).

14. Do'Stmurodov, S., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA XVI-XVIII ASRLARDA HINDISTONNI O'RGANISH. Scientific progress, 1(6).

15. Mengboyev, S. N., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA URARTU PODISHOLIGINING O'RNI. Scientific progress, 1(6).

16. Asqarov, N. S. O., & Haydarov, S. (2021). ARAB XALIFALIGINING POYTAXTI BAG'DODNING TANAZZULGA YUZ TUTISHI. Scientific progress, 1(6).

17. Ro'Zmetov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA SOSONIYLAR DAVLATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

18. Tulaboyev, D., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA MESOPATAMIYANING TARIXI VA DINI: O'RNI HAMDA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

19. X,aögapoB, C.A., (2022). 3axpHggHH Myx^MMag Eoöyp: 6np Ky^ga Myfi^anaM-y, 6np Kynga to^. Scientific progress, 3(3).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.