Научная статья на тему 'Халқ таълими ходимларининг эҳтиёжларига асосланган малака ошириш механизмини такомиллаштириш'

Халқ таълими ходимларининг эҳтиёжларига асосланган малака ошириш механизмини такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
209
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
халқ таълим тизими ходими / касбий диагностика / малака ошириш / ҳудудий малака ошириш маркази / эҳтиёж / таълим муассасаси / работник системы народного образования / профессиональная диагностика / повышение квалификации / региональный центр повышения квалификации / потребность / образовательное учреждение

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Пулатова Дилдора Тургуновна

Мақолада халқ таълими ходимларининг эҳтиёжларига асосланган малака ошириш механизмини такомиллаштириш масалалари баён этилган. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 26 сентябрдаги «Педагог кадрларни тайёрлаш, халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-3289-сон қарори вазифалари, халқ таълими ходимларининг малакасини оширишда касбий диагностика масалалари ҳақида фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕХАНИЗМА ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ, ОСНОВАННОГО НА ПОТРЕБНОСТЯХ РАБОТНИКОВ СИСТЕМЫ НАРОДНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье отражены вопросы совершенствования механизма повышения квалификации работников системы народного образования, основанного на их потребностях. Также в ней нашли отражение приоритетные задачи постановления Президента Республики Узбекистан от 26 сентября 2017 года №ПП-3289 «О мерах дальнейшего совершенствования системы подготовки, переподготовки и повышения квалификации педагогических кадров народного образования и вопросы профессиональной диагностики», высказываются мнения о проблемах профессиональной диагностики в системе повышения квалификации работников народного образования.

Текст научной работы на тему «Халқ таълими ходимларининг эҳтиёжларига асосланган малака ошириш механизмини такомиллаштириш»

Пулатова Дилдора Тургуновна,

А.Авлоний номидаги Халк таълими тизими рахбар ва мутахассис ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти докторанти (PhD)

ХАЛК ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИНИНГ Э^ТИЁЖЛАРИГА АСОСЛАНГАН МАЛАКА ОШИРИШ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

ПУЛАТОВА Д.Т. ХАЛК, ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИНИНГ ЭЦТИЁЖЛАРИГА АСОСЛАНГАН МАЛАКА ОШИРИШ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Маколада халк таълими ходимларининг эхтиёжларига асосланган малака ошириш меха-низмини такомиллаштириш масалалари баён этилган. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 26 сентябрдаги «Педагог кадрларни тайёрлаш, халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида»ги ПК-3289-сон карори вазифалари, халк таълими ходимларининг малакасини оширишда касбий диагностика масалалари хакида фикрлар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: халк таълим тизими ходими, касбий диагностика, малака ошириш, худудий малака ошириш маркази, эхтиёж, таълим муассасаси.

ПУЛАТОВА Д.Т. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕХАНИЗМА ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ, ОСНОВАННОГО НА ПОТРЕБНОСТЯХ РАБОТНИКОВ СИСТЕМЫ НАРОДНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье отражены вопросы совершенствования механизма повышения квалификации работников системы народного образования, основанного на их потребностях. Также в ней нашли отражение приоритетные задачи постановления Президента Республики Узбекистан от 26 сентября 2017 года №ПП-3289 «О мерах дальнейшего совершенствования системы подготовки, переподготовки и повышения квалификации педагогических кадров народного образования и вопросы профессиональной диагностики», высказываются мнения о проблемах профессиональной диагностики в системе повышения квалификации работников народного образования.

Ключевые слова и понятия: работник системы народного образования, профессиональная диагностика, повышение квалификации, региональный центр повышения квалификации, потребность, образовательное учреждение.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

PULATOVA D.T. PERFECTION OF MECHANISM OF RETRAINING BASED ON NEEDS ORIENTED TRAINING IN THE SYSTEM OF PUBLIC EDUCATION

The issues of perfection of mechanism of in-needs training the personnel of the system of the public education are reflected in the article. Also there is priority tasks of Decision of President of Republic of Uzbekistan decision «About the measures of further perfection of the system of preparation, retraining and in-needs training of pedagogical staff of the public education and issues of professional diagnostics» are considered. It is discussed the problems of professional diagnostics in the system of in-needs training of staff.

Keywords: staff of the public education system, professional diagnostics, in-needs training, regional center of training, necessity, educational institution.

Y36eKucmoH Реcпy6nuкacuнuнг qoзupгu mapaççuëmuHu mab-MuHnaw Ba 6ywK кеnamaгuнu 6yHëd эmuw uynuda uqmucoduu, ummuMouü Ba 6owqa 6apna coqanapHu puBomnaHmupuw, xanquMu3 qaëmu 0apoвoнnuгuнu owupuw Ba3u0anapuHu 3aMOH mana6napu dapamacuda qan эmuw ynyH vyqyp 6unuMnu, MKcaK axnoq Ba эbmuqoдnu, y3 кac6uнuнг 6unuMdoHu 6ymaH, qap moMOHnaMa emyK waxcnapHu map6unna6 Borna emKa3u6 6opuw энг don3ap6 Macana quco6naHadu. 5унuнг ynyH mabnuM mu3u-Muda caMapadopnuKHu nxwunaw Ba yHu y3nyKcu3 puBomnaHmu-pu6 6opuw qaMda 6y coqada nyqyp u3naHuwnap onu6 6opuw mana6 qunuHadu.

/- 12 МАЛАКА ОШИРИШ ВА КАЙТА ТАЙЁРЛАШ / \

ПОВЫШЕНИЕ КВАЛИФИКАЦИИ И ПЕРЕПОДГОТОВКА

Шуни хисобга олган холда «Таълим Tyfpi/i-сида»ги конуннинг 3-моддасида «Таълим Узбекистон Республикаси ижтимоий тараккиёти сохасида устувор деб эълон килинади»1, деб ёзиб куйилган.

Таълим-тарбия сохасини ривожлантириш, уни эртанги кун талабларига мувофик юксал-тириш йулидаги узгаришлар илдам кадамлар билан амалга оширилмокда. Бу сохадаги асо-сий хужжатлар 1997 йил 29 августда Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг IX сессиясида кабул килинган «Таълим тyFрисида»ги конун ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури булиб, уларда республика-мизда таълим тизимини устувор соха сифа-тида ривожлантиришнинг асосий йуналишлари белгилаб берилди. Келажагимиз эгаси булган хозирги ёш авлодни комил инсонлар, етук мутахассислар этиб тарбиялаш педагоглар-нинг жамиятимиз олдидаги масъулиятли ва мукаддас вазифалари хисобланади. Бу вази-фаларни бажаришнинг сифати ва самарадор-лиги малака ошириш тизими билан чамбарчас боFлик.

1 Узбекистон Республикасининг 1997 йил 29 августдаги «Таълим тyFрисида»ги 464-1-сон конуни.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республи-касини янада ривожлантириш буйича Хара-катлар стратегияси тyFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони билан «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хара-катлар стратегияси» тасдикланди. Унинг «Ижтимоий сохани ривожлантириш» деб ном-ланган туртинчи йуналишидаги вазифалар орасида умумий урта таълим, урта махсус ва олий таълим сифатини яхшилаш хамда уларни ривожлантириш чора-тадбирларини амалга ошириш назарда тутилган. Шунга кура таълим тизимини узлуксиз ривожлантириб бориш энг долзарб вазифалардан этиб белгиланганли-гини таъкидлаб утиш лозим2.

Хозирги кунда Кадрлар тайёрлаш миллий дастури талабларидан келиб чикиб республи-камизда педагог кадрлар малакасини ошириш

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тyFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони ва шу фармон билан тасдикланган «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси».

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

ва кайта тайёрлашнинг самарали тизимини яратиш устида жадал ишлар олиб борилмокда. Бундай самарали тизимни яратиш, жумладан, педагог кадрлар касб малакасининг ^аци-ций даражасини хисобга олиб ташкил кили-надиган малака ошириш ёки кайта тайёр-лашни назарда тутади.

Укитувчиларнинг касбий билимлари, махо-ратларини ривожлантириш ва янгилашга ундайдиган эхтиёжлар шахс, давлат ва жами-ятнинг сифатли замонавий таълимга булган эхтиёжларидан иборат булиб, уларни хисобга олган холда таълим хизматлари бозорининг шаклланишига мос янги малака ошириш ва кайта тайёрлаш тизимини яратишга алохида эътибор берилмокда. Бу йуналишда кабул килинаётган карорлар ва меъёрий хужжатлар-нинг бош максади - педагог кадрлар малака-сини ошириш оркали улар ишлаётган таълим муассасаларидаги укув-тарбия жараёни сифа-тини кутаришдир.

Халк таълими ходимлари малакасини ошириш билан боFлик барча асосий масалалар Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкама-сининг 2017 йил 28 декабрдаги «Педагог ходимларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 1026-сон карори билан тасдикланган «Мактабгача, умумий урта ва мактабдан ташкари таълим муассасалари-нинг педагог ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш туFрисида Низом»1да тулик камраб олинган. Халк таълими тизимида эхтиёжларга асосланган малака ошириш механизмини такомиллашти-риш ишларини олиб боришда хам бу Низом талабларига риоя этиш назарда тутилади. Жумладан, эхтиёжларга асосланган малака ошириш механизмини такомиллаштириш ушбу Низомда белгиланган максад ва вазифа-ларнинг тулик ва сифатли бажарилишини таъ-минлашга хизмат килади.

Халк таълими ходимларининг малакасини ошириш жараёнларида халк таълими ва олий

1 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 28 декабрдаги «Педагог ходимларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 1026-сон карори билан тасдикланган «Мактабгача, умумий урта ва мактабдан ташкари таълим муассасаларининг педагог ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш туFрисида Низом».

таълим тизимлари уртасида узлуксизлик ва узвийлик таъминланмаганлиги, халк таълими ходимлари фаолияти давомида фанларни укитиш методикаси, таълим ва тарбия наза-рияси янгиликларидан, олий таълим тизимида амалга оширилаётган ислохотлардан, илFор хорижий тажрибалардан бехабар колиш, малака ошириш тизими самарадорлигини янада такомиллаштириш, уларнинг касбий компетентлигини доимий ривожлантириш максадида халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институтлари тегишли худуддаги олий таълим муассасалари тасарруфига бериш хамда улар негизида Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш худудий марказларини ташкил этиш буйича Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 26 сентябрдаги «Педагог кадрларни тайёрлаш, халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-3289 сон карори кабул килинди.

Унда худудий марказларнинг асосий вази-фалари этиб куйидагилар белгиланди:

- халк таълими ходимларининг методик эхтиёжларини тулаконли кондириш максадида кайта тайёрлаш ва малака оширишнинг илFор шакл ва усулларини жорий этиш;

- халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш буйича таълим дастурларини такомиллаштириш юза-сидан илмий-тадкикот хамда укув-методик ишларни олиб бориш куникмаларини ривож-лантириш;

- масофадан укитиш усуллари асосида халк таълими муассасалари педагоглари учун ташкил этиладиган кайта тайёрлаш ва малака ошириш курсларининг тегишли укув-методик ресурсларини ишлаб чикиш, курслардаги укув машFулотларини онлайн ва оффлайн шаклла-рида ташкил этишни янада такомиллаштириш;

- тегишли йуналишлар буйича фанларнинг умумкасбий ва махсус блоклари буйича кайта тайёрлаш ва малака оширишни ташкил этиш хамда улар буйича замонавий методик, ахбо-рот маълумотнома базасини яратиш;

- буюртмачи ташкилотлар билан хамкор-ликда халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш буйича таълим

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

/- 14 МАЛАКА ОШИРИШ ВА КАЙТА ТАЙЁРЛАШ / \

ПОВЫШЕНИЕ КВАЛИФИКАЦИИ И ПЕРЕПОДГОТОВКА

дастурларини узлуксиз такомиллаштириб бориш;

- укув тарбия жараёнининг амалиёт билан узаро самарали хамкорлигини таъминлаш, халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш жараёнини сайёр машFулотлар оркали замонавий техника ва технологиялар билан жихозланган таълим муассасаларида ташкил этиш1.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махка-масининг 2006 йил 16 февралдаги «Педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такомиллаш-тириш туFрисида»ги 25-сон карорида малака ошириш жараёни иштирокчилари (буюрт-мачи, бажарувчи, назорат килувчилар)нинг вазифалари аник белгилаб берилган, жумла-дан, умумий урта таълим мактаблари зимма-сига: буюртмачи сифатида иш куриш; укув-тарбия жараёни сифатининг ички назоратини ва тахлилини амалга ошириш; рейтинг тизими буйича хар бир педагог касб фаолиятининг мониторингини олиб бориш ва бахолаш; кайта тайёрлаш ёки малака оширишга эхтиёж сезадиган укитувчилар контингентини белги-лаш; педагог кадрларнинг касб малакаси дара-жасини урганиш асосида уларни табакалаш-тириш; кайта тайёрлаш ва малака ошириш-нинг тегишли турлари ва шаклларини белги-лаш; педагогларни максадли кайта тайёрлаш ва улар малакасини оширишни ташкил этиш-нинг якка тартибдаги топширикларини ёки аник йуналтирилган дастурларини тузиш вазифалари юкланган2.

Умумий урта таълим мактаблари зиммасига юкланган бу вазифаларнинг бажарилиши таълим жараёни сифатини оширишнинг жиддий омили эканлиги куриниб турибди. Лекин, хозирда ушбу малака ошириш буюртмачиси сифатидаги вазифа етарлича бажарилмаяпти, натижада барча педагог кадрлар бир хил укув дастурлари асосида малака оширмокдалар.

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 26 сентябрдаги «Педагог кадрларни тайёрлаш, халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-3289-сон карори.

2 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2006 йил 16 февралдаги «Педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш туFрисида»ги 25-сон карори.

Халк таълими ходимларининг касбий эхтиёжларини урганиш уларнинг амалий ишларидаги юз бериши мумкин булган кийин-чиликларни ташхис ва башорат килиш, шунингдек, таклиф этилаётган таълим хизмат-ларининг ходимлар хохиш-истагига мувофик-лигини назарда тутади. Айрим малака ошириш таълим муассасалари томонидан педагоглар-нинг касбий эхтиёжларини урганишга харакат килинган, лекин илмий асосда амалга оши-рилмаган, тегишлича тахлиллар билан хулоса-лар аникланмаган ва амалиётга татбик этил-маган. Эхтиёжларни аниклаш буйича олинган маълумотлар асосида малака ошириш дастур-ларининг вазифалари белгиланиши, укитиш мазмуни ва методлари танланиши, таълим сифатининг муассасалар учун асосий аха-миятга эга булган мезон ва курсаткичлари аникланиши лозим.

Республикамизда халк таълими ходимларининг малакасини ошириш ишларини такомил-лаштиришда салмокли хисса кушган Ж^.Йулдошев, К.З.Зарипов, Х.К.Йулдошев, А.Х.Аминов, Ш.Саидкулов, Х.Ф.Рашидов, М.А.Очилов, Р.Х.Жураев, Т.П.Афанасьева, И.А.Елисеева, Р.Жураев, М.А.Юлдашев, Н. Рахманкулова, А.Бахрамов, А.Закиров, Н.Мус-лимов каби олимларнинг тадкикотларини санаб утиш мумкин. Мазкур тадкикотларда халк таълими ходимлари малакасини ошириш муассасаларидаги назарий ва методологик хамда ташкилий ва педагогик жараёнлар чукур тахлил этилган.

Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини оширишнинг максадлари Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 28 декабрдаги «Педагог ходимларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 1026-сон карори билан тасдикланган «Мактабгача, умумий урта ва мактабдан ташкари таълим муассасалари-нинг педагог ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш туFрисида»ги Низомнинг 14-бандида куйидагича белгилаб берилган:

«Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш худудий марказлари:

- халк таълими ходимларининг методик эхтиёжларини тулаконли кондириш максадида

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

кайта тайёрлаш ва малакасини оширишнинг илFор усулларини жорий этади;

- халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш буйича таълим дастурларини такомиллаштириш юза-сидан илмий-тадкикот хамда укув-методик ишларни олиб бориш куникмаларини ривож-лантиради;

- масофадан укитиш усуллари асосида халк таълими муассасалари педагоглари учун таш-кил этиладиган кайта тайёрлаш ва малака ошириш курсларини тегишли укув-методик ресурсларини ишлаб чикади, курслардаги укув машFулотларини онлайн ва оффлайн шаклларида ташкил этишни янада такомил-лаштиради»1.

Бу максадлар халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини оширишга булган эхтиёжнинг давлат томонидан белги-ланиши хисобланади. Бунинг асоси эса, Узбекистон Республикасининг Конституцияси 41-моддасида «Бепул умумий таълим олиш давлат томонидан кафолатланади»2 деб бел-гилаб куйилган вазифанинг давлатимиз томонидан сифатли бажарилишини таъминлашдан иборат.

Бундан куринадики, эхтиёжларга асослан-ган малака ошириш механизмини такомиллаштириш масаласини хал килишда ушбу максадларга мувофик мазмун ва йуналишлар устуворликка эга булиши керак.

Бу максадлар халк таълими ходимларининг эхтиёжларга асосланган малака ошириш механизмини такомиллаштириш учун жиддий ахамиятга эга эканлигини хисобга олган холда уларни куйидагича аник ифодалаш максадга мувофик:

• халк таълими рахбар ходимларининг эгаллаб турган лавозимлари буйича касбий ва педагогик махоратини доимий равишда усиб боришини таъминлаш;

• халк таълими мутахассис ходимларининг эгаллаб турган лавозимлари ва мутахассис-

1 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 28 декабрдаги «Педагог ходимларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 1026-сон карори ва шу карор билан тасдикланган ««Мактабгача, умумий урта ва мактабдан ташкари таълим муассасаларининг педагог ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш туFрисида Низом».

2 Узбекистон Республикаси Конституцияси, 41-модда.

лиги буйича касбий ва педагогик махоратининг доимий равишда усиб боришини таъминлаш;

• педагог ходимларнинг дарс берадиган фанлари буйича касбий ва педагогик махоратини доимий равишда усиб боришини таъминлаш;

• педагог ходимларнинг илFор педагогик ва ахборот технологиялари, шунингдек уки-тишнинг интерфаол усуллари буйича касбий билимлари, малака ва куникмаларининг мун-тазам равишда янгиланиб борилишини таъминлаш;

• улардаги назарий билим ва амалий куникмаларни чукурлаштириб бориш хамда янгилаш;

• уларни халк таълимининг долзарб муам-молари билан таништириш;

• уларни таълимни ташкил этишнинг янги тамойиллари билан таништириб бориш;

• уларни укув-тарбия жараёнини ташкил этишнинг замонавий усуллари, янги укув-методик материаллар билан таништириб бориш;

• уларни давлат таълим стандартлари, укув режа, дастур ва норматив-хукукий хужжат-ларни чукур узлаштиришларини таъминлаш.

Малака ошириш э^тиёжларининг турлари ва йуналишлари.

Шу билан бирга, халк таълими тизимида малака оширишга булган эхтиёжлар юкорида айтилганидек, давлат томонидан белгиланган эхтиёжларга мувофик равишда таълим муас-сасасининг уз кадрлари малакасини оширишга булган эхтиёжларини хамда шахс (рахбар, мутахассис ва педагог ходимлар)нинг уз малакасини оширишга булган эхтиёжларини хам уз ичига олади. Бунда таълим муассасасининг эхтиёжлари уни ривожлантириш истикбол-ларига эришишни, шахсларнинг эхтиёжлари эса уз касбий тайёргарликларидаги бушлик-ларни тулдириш максадларини кузда тутади.

Юкорида айтилганлар асосида малака оширишга булган эхтиёжларни куйидаги учта йуналишга ажратиш мумкин:

- таълим сохасида давлат томонидан белгиланган ижтимоий эхтиёжлар;

- таълим муассасасининг уз кадрлари малакасини оширишга булган эхтиёжлари;

- шахс (рахбар, мутахассис ва педагог ходимлар)нинг уз малакасини оширишга булган эхтиёжлари.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

/- 16 МАЛАКА ОШИРИШ ВА КАЙТА ТАЙЁРЛАШ / \

ПОВЫШЕНИЕ КВАЛИФИКАЦИИ И ПЕРЕПОДГОТОВКА

Таълим сохасини ташкил килиш ва уни замонавий даражада ривожлантириб бориш жамиятимизнинг хаётий эхтиёжларидан булиб, бу эхтиёжни кондириш ишларини амалга ошириш ижтимоий ва давлат буюрт-маси хисобланади. Таълим сохасига булган бундай эхтиёжга асосланган буюртмадан кузда тутиладиган асосий максадни Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида: «... таълим сохасини тубдан ислох килиш, уни утмишдан колган мафкуравий карашлар ва саркитлардан тула халос этиш, ривожланган демократик давлатлар даражасида, юксак маънавий ва ахлокий талабларга жавоб берувчи юкори малакали кадрлар тайёрлаш Миллий тизи-мини яратишдир»1, деб белгиланган.

Бу максадларни амалга ошириш таълим сохасидаги жамият ва давлат эхтиёжлари асо-сидаги буюртмани узлуксиз бажариб бориш-дан иборат.

Уларни хисобга олган холда эхтиёжларга асосланган малака оширишни ташкил килиш механизмининг тузилиши ва амалда кулла-нилиши масалаларини куриб чикамиз.

Эхтиёжларга асосланган малака оширишни ташкил килиш механизмининг турлари ва йуналишлари.

Эхтиёжларга асосланган малака оширишни ташкил килиш механизми куйидаги асосий таркибий элементларни уз ичига олади:

• касбий педагогик диагностика метод-лари;

• касбий педагогик диагностика натижала-рини аниклаш ва тахлил килиш методлари;

• тахлил асосида реал тавсиялар ишлаб чикиш методлари;

• тавсияларга мувофик равишда малака ошириш мазмуни, шаклларини белгилаш методлари;

• малака ошириш жараёнида эхтиёжлар-нинг кондирилишини таъминлаш ва назорат олиб бориш методлари.

Ушбу таркибий элементларнинг хар бири узига хос тузилишларга эга булиб, уларни кискача куриб чикамиз.

Касбий педагогик диагностика методлари педагог ходимнинг касбий тайёргарлиги даражасини ошириб бориш учун зарур

1 Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури.

эхтиёжларни аниклашга хизмат килади. Улар куйидагиларни уз ичига олади:

- педагог ходимнинг узини узи диагностика килиши;

- педагог ходимнинг дарсини кузатиш ва тахлил килиш;

- хужжатлар асосида малака оширишга эхтиёжни аниклаш;

- суровномалар;

- сухбат;

- педагог дарс бераётган укувчиларнинг узлаштиришлари тахлили ва бошкалар.

Касбий педагогик диагностика натижа-ларини аниклаш ва тахлил цилиш методлари амалга оширилган диагностика матери-аллари асосида малака ошириш жараёнида хисобга олиш керак булган маълумотларни аниклашни назарда тутади. Улар куйидаги усуллар оркали аникланади:

• математик-статистик хисоблашлар;

• алохида фанлар, мавзулар буйича нати-жаларни аниклаш;

• натижаларни тегишли белги-сифатлари буйича гурухларга ажратиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• натижаларни умумлаштириш асосида тахлил килиш;

• натижаларни киёслаш, солиштириш асосида тахлил килиш;

• куп такрорланган эхтиёжларни белгилаш.

Тахлил асосида реал тавсиялар ишлаб

чициш методлари педагогнинг билим, куникма, малакаларини такомиллаштириш зарур булган куйидаги йуналишлардан тегиш-лилари буйича амалдаги укув режа, дастур, дарслик, методик кулланма, ДТС ва бошка талабларга мувофик мавжуд имкониятларни хисобга олган холда тавсиялар беришни назарда тутади:

• тегишли меъёрий-хукукий хужжатларни урганиш;

• укув-методик хужжатларни урганиш;

• илFор педагогик тажрибаларни урганиш, амалда куллаш;

• педагогик махоратнинг муайян масала-ларини такомиллаштириш;

• укитиш методикаси буйича билимларни чукурлаштириш, янгилаш;

• тарбия масалалари буйича билимларни чукурлаштириш, янгилаш;

• фаннинг назарий масалалари буйича билимларни чукурлаштириш, янгилаш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

Тавсияларга мувофиц равишда малака ошириш мазмуни, шаклларини белгилаш методлари малака ошириш жараёнида урга-нилиши лозим булган мазмунни белгилашга хизмат килади. Улар куйидагиларни назарда тутади:

- малака ошириш курси укув дастурини тузиш;

- малака ошириш курсининг максадга мувофик шакли ва турини белгилаш;

- малака ошириш курси укув машFулотлари ишланмаларини тузиш;

- малака ошириш курси укув машFулот-ларини ташкил килиш.

Малака ошириш жараёнида э^тиёжлар-нинг цондирилишини таъминлаш ва назо-рат олиб бориш методлари куйидаги маса-лаларни камраб олади:

• малака ошириш курси укув режа ва дастури тингловчиларнинг эхтиёжлари асо-сида шакллантирилганлиги;

• машFулотлар учун зарур шароитлар мав-жудлиги;

• машFулотлар учун тайёргарлик ишлари, маърузачилар таркиби, укув-методик таъми-нот талаблар даражасида эканлиги;

• малака ошириш курси укув машFулот-ларининг талаблар даражасида олиб бори-лиши;

• малака ошириш курси жараёнида тингловчиларнинг эхтиёжлари кондирилишини таъминлаш юзасидан назорат олиб бориш усуллари (укув машFулотларини кузатиш ва тахлил килиш, дарс бераётган профессор-укитувчиларнинг хамда тингловчиларнинг фикр-мулохаза, таклифларини урганиш учун суровномалар утказиш, сухбатлар ташкил килиш, якуний синов натижаларини тахлил килиш);

• тегишли хулосалар чикариш ва уларни амалга ошириш.

Юкорида айтиб утилган ишлар эхтиёжларга асосланган малака оширишни ташкил килиш механизмининг тегишли кисмларини ташкил килади.

Бу механизмдан амалда фойдаланиш куп холларда малака ошириш курсларини таба-калаштирган (тингловчилар эхтиёжларини якинлик даражасига мувофик алохида гурух-ларга ажратган) холда ташкил килишни талаб килади.

Инновацион илмий ютуклар, замонавий педагогик ва ахборот педагог кадрларнинг касбий тайёргарлиги даражаси, уларнинг малака тоифаси, ёши, жинси, педагогик иш стажи, фани буйича назарий билимларининг чукурлиги ва кенглиги, фанини укитиш мето-дикаси буйича билим, куникма, малакалари, замонавий педагогик технологиялар, ахборот-коммуникация технологиялари, педагогик инновациялар, педагогика ва психология фан-ларини узлаштирганлиги даражаси, маъна-вият-маърифат сохалари буйича билимлари, таълим сохасига тегишли амалдаги меъёрий хужжатларни билиши ва уларнинг талаблари бажарилишини таъминлаб бориши даражаси, тарбиявий ишлар сохасидаги тажрибаси, уму-мий билим доираси ва умуммаданий даражаси каби курсаткичлар хар бир педагогда турли даражада эканлиги хамда хар бир педа-гогдаги шу курсаткичлардан кайсиларини купрок ёки камрок такомиллаштиришга эхтиёжлари борлигини етарлича эътиборга олиш ва кондириш масалалари зарур даражада хал этилмай колаётгани маълум.

Бу хозирги кунда долзарб педагогик муаммо булиб, уни хал килиш малака ошириш сифати ва самарадорлигини янада ошириш имкониятларини беради. Мазкур муаммони хал килишнинг асоси - педагогларнинг касбий тайёргарлиги даражасини унинг таркибий курсаткичлари буйича тахлил килиш оркали хар бир педагогнинг касбий тайёргарлигидаги мавжуд бушликларни белгилаб, уларнинг малака оширишга булган хакикий эхтиёжларини аниклаш ва уларни малака ошириш жараёнида бартараф килиш шакл, усулларини такомиллаштириб боришдан иборат.

Бу ишларни амалга ошириш натижасида педагог кадрлар малакасини оширишнинг мавжуд механизмини уларнинг малака оширишга булган хакикий эхтиёжлари буйича асосланган холда такомиллаштириш имко-нияти яратилади. Бу йуналишдаги ишларни бажаришда педагог кадрлар касбий тайёргарлиги даражасини аниклашнинг диагностика усулларини куллаш максадга мувофик. Бу усуллар касбий педагогик диагностика усулла-ридан иборат булиб, улар халк таълими ходимларининг анъанавий малака ошириш механизмини такомиллаштириб, эхтиёжларга

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

/- 18 МАЛАКА ОШИРИШ ВА КАЙТА ТАЙЁРЛАШ / \

ПОВЫШЕНИЕ КВАЛИФИКАЦИИ И ПЕРЕПОДГОТОВКА

асосланган малака оширишларини ташкил килиш имкониятини беради.

Касбий педагогик диагностиканинг максади педагог кадрларнинг касбий тайёргарлиги даражасини аниклаш ва уни янада ошириш йул-йурикларини белгилаш хисобланади.

Бу максадни амалга ошириш учун куйидаги вазифаларни бажариш назарда тутилади:

• касбий педагогик диагностикани амалга оширувчиларни белгилаш, уларнинг вазифа-ларини аниклаш;

• касбий педагогик диагностикани амалга ошириш тартибини белгилаш;

• касбий педагогик диагностикани амалга ошириш;

• касбий педагогик диагностика натижала-рини аниклаш буйича меъёрларни белгилаш, натижаларни тахлил килиш, хулосалар чика-риш ва тегишли тавсиялар бериш, уларнинг бажарилишини таъминлаш ва назорат олиб бориш, истикболдаги имконият ва вазифаларни белгилаб бориш.

Касбий педагогик диагностикани амалга оширувчилар:

• педагог ходим (уз-узининг касбий диагностикам);

• иш жойидаги метод бирлашма;

• туман (шахар) халк таълими булими методик хизмати;

• худудий малака ошириш марказлари.

Педагог ходимнинг уз-узини касбий

педагогик диагностикаси мацсадлари, вазифалари ва иш мазмуни.

Максадлари:

- педагог ходимнинг уз касбий педагогик тайёргарлигидаги бушликларни аниклаши ва уларни бартараф килиш йул-йурикларини белгилаши;

- педагогнинг уз касбий тайёрлик даражасини ошириб бориши учун зарур вазифаларни белгилаши;

- педагогик махоратини ошириб бориши учун зарур режалар тузиши;

- педагогик ижодий фаолият олиб бориши учун йуналишни белгилаши.

Вазифалари:

• педагог ходимнинг уз-узини касбий диаг-ностикасини вакти-вакти билан амалга ошириб бориши;

• педагог ходимнинг уз касбий педагогик тайёргарлигидаги аникланган бушликларни бартараф килиши;

• педагогнинг уз касбий тайёргарлигини узлуксиз ошириб бориши учун зарур вазифаларни бажариб бориши;

• педагогик махоратини ошириб бориши буйича зарур билим, куникма, малакаларни эгаллаб бориши;

• педагогик ижодий фаолият олиб бори-шини йулга куйиши.

Иш мазмуни:

• педагог ходимнинг уз-узини касбий диаг-ностикасини вакти-вакти билан амалга оши-риб бориши;

• педагог ходимнинг уз касбий педагогик тайёргарлигидаги аникланган бушликларни бартараф килиш буйича касбий билим, куникма, малакаларини узлуксиз мустакил ошириб бориши;

• педагог ходимнинг уз фани буйича наза-рий билимлари, амалий куникма, малакаларини узлуксиз мустакил ошириб бориши;

• педагог ходимнинг уз фанини укитиш методикаси буйича назарий билимлари, амалий куникма, малакаларини узлуксиз мустакил такомиллаштириб бориши;

• педагог ходимнинг уз умумпедагогик ва психологик тайёргарлиги буйича назарий билимлари, амалий куникма, малакаларини узлуксиз мустакил ошириб бориши;

• педагог ходимнинг таълим ва тарбия асослари буйича уз назарий билимлари, амалий куникма, малакаларини узлуксиз мустакил ошириб бориши;

• педагог ходимнинг уз маънавий-маъри-фий билимлари даражасини узлуксиз мустакил ошириб бориши;

• педагог ходимнинг уз умумий билимлари доирасини узлуксиз мустакил кенгайтириб бориши;

• педагог ходимнинг уз умуммаданий билим, куникма, малакалари даражасини узлуксиз мустакил ошириб бориши;

• узи танлаган йуналишда педагогик ижодий фаолият билан шуFулланиши.

Биз хозир педагог ходимнинг уз-узини касбий диагностикаси максадлари, вазифалари ва иш мазмуни хакида маълумот бердик. Шунингдек, таълим муассасасидаги метод бирлашма, туман (шахар) халк таълими

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

булими методик хизмати, худудий малака ошириш марказлари касбий педагогик диагностика буйича узларига тегишли вазифа-ларни аник белгилаб олишлари, уларнинг уз вактида, тулик ва сифатли бажарилиб бори-шини таъминлаш буйича чораларни амалга оширишлари хамда зарур назорат олиб боришлари лозим. Таълим муассасаларида узлуксиз малака ошириш жараёнида касбий диагностикадан фойдаланиш учун ижодий мухит самарадорлигини аниклаш хамда диаг-

ностикасини амалга ошириш учун унинг асо-сий мезонларига уларнинг таркибий мазмуни хамда узаро боFликликлари ва узаро таъси-рини хисобга олган холда асосланиш максадга мувофик. Мактабда ижодий мухитни такомил-лаштиришнинг узига хос йуналишлари мавжуд булиб, уларнинг хар бири буйича аник максадли чора-тадбирларни амалга ошириб бориш мактаб фаолиятининг барча сохаларида юкори сифат ва самарадорликка эришиш имкониятларини беради.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси.

2. Узбекистон Республикасининг 1997 йил 29 августдаги «Таълим туFрисида»ги 464-1-сон конуни.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони ва шу фармон билан тасдикланган «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси».

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 26 сентябрдаги «Педагог кадрларни тайёрлаш, халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малака-сини ошириш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-3289-сон карори.

5. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2006 йил 16 февралдаги «Педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш туFрисида»ги 25-сон карори.

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 28 декабрдаги «Педагог ходимларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 1026-сон карори ва шу карор билан тасдикланган «Мактабгача, умумий урта ва мактабдан ташкари таълим муассасаларининг педагог ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш туFрисида Низом».

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.