Научная статья на тему 'Ўқитувчилар касбий ривожланишига илмий-методик ҳамроҳлик технологияси'

Ўқитувчилар касбий ривожланишига илмий-методик ҳамроҳлик технологияси Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1924
333
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳамроҳлик / илмий-методик ҳамроҳлик / касбий эҳтиёж ва қийинчиликлар / ўзаро таъсир / илмий-методик ҳамроҳлик босқичлари / шакллари / сопровождение / научно-методическое сопровождение / профессиональная потребность и затруднения / взаимодействие / этапы и формы научно- методического сопровождения

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ибрагимов Аъламжон Амриллоевич

Мақолада таълим тараққиётининг тез ўзгарувчан шароитларида ўқитувчилар касбий ривожланишида илмий-методик ҳамроҳликни амалга ошириш технологияси келтирилган. Шунингдек, илмий-методик ҳамроҳлик тушунчаси, унинг моҳияти, шакллари, татбиқ қилиш босқичлари ҳамда педагоглар малакасини узлуксиз ошириш тизимидаги ўрни ва аҳамияти хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТЕХНОЛОГИЯ НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКОГО СОПРОВОЖДЕНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ УЧИТЕЛЕЙ

В статье приведена технология реализации научно-методического сопровождения профессионального развития учителей в быстро изменяющихся условиях развития образования. Определяются понятия, суть, формы и этапы реализации научно-методического сопровождения, его роль и важность в системе непрерывного повышения квалификации педагогов.

Текст научной работы на тему «Ўқитувчилар касбий ривожланишига илмий-методик ҳамроҳлик технологияси»

30 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Ибрагимов Аъламжон Амриллоевич,

Т.Н.К,ори-Ниёзий номидаги Узбекистон педагогика фанлари илмий тадкикот институти докторанти

ДИТУВЧИЛАР КАСБИЙ РИВОЖЛАНИШИГА ИЛМИЙ-МЕТОДИК Х,АМРОХ,ЛИК ТЕХНОЛОГИЯСИ

ИБРАГИМОВ А.А. УЦИТУВЧИЛАР КАСБИЙ РИВОЖЛАНИШИГА ИЛМИЙ-МЕТОДИК ЦАМРОЦЛИК ТЕХНОЛОГИЯСИ

Маколада таълим тараккиётининг тез узгарувчан шароитларида укитувчилар касбий ривож-ланишида илмий-методик х,амрох,ликни амалга ошириш технологияси келтирилган. Шунингдек, илмий-методик х,амрох,лик тушунчаси, унинг мох,ияти, шакллари, татбик килиш боскичлари х,амда педагоглар малакасини узлуксиз ошириш тизимидаги урни ва ах,амияти хусусида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: х,амрох,лик, илмий-методик х,амрох,лик, касбий эх,тиёж ва кийинчиликлар, узаро таъсир, илмий-методик х,амрох,лик боскичлари, шакллари.

ИБРАГИМОВ А.А. ТЕХНОЛОГИЯ НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКОГО СОПРОВОЖДЕНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ УЧИТЕЛЕЙ

В статье приведена технология реализации научно-методического сопровождения профессионального развития учителей в быстро изменяющихся условиях развития образования. Определяются понятия, суть, формы и этапы реализации научно-методического сопровождения, его роль и важность в системе непрерывного повышения квалификации педагогов.

Ключевые слова и понятия: сопровождение, научно-методическое сопровождение, профессиональная потребность и затруднения, взаимодействие, этапы и формы научно-методического сопровождения.

IBRAGIMOV A.A. THE TECHNOLOGY OF SCIENTIFIC-METHODICAL SUPPORT FOR TEACHERS' PROFESSIONAL DEVELOPMENT

The article shows the technology of realization of scientific-methodical accompaniment for teachers' professional development in rapidly changing conditions of education development. The concepts, essence, forms and stages of methodical accompaniment implementation, its role and importance in the system of continuous professional development of teachers are defined.

Keywords: support, scientific-methodical accompaniment, professional demand and difficulties, cooperation, forms and stages of scientific-methodical accompaniment.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

Таълим ислоцотларини амалга оширишнинг устувор субъекти укитувчи омили булар экан, унинг шахси ва кас-бий компетентлик даражаси таълим тизими олдига цуйи-лаётган вазифаларнинг самарали бажарилиши ва кутилган натижаларга эришишни ифода этади.

Янги давлат таълим стандартларининг жорий этилиши яна бир бор укитувчига кас-бий фаолиятни сезиларли узгартирувчи ва янги мазмун билан тулдирувчи талабларни куймокда. Чунки мазкур стандартлар компе-тентли-фаолиятли ёндашувга асосланган булиб, улар аждодларидан билим, куникма ва малакаларни шакллантириш эмас, балки узлуксиз таълим олиш, эх,тиёжлари ва коби-лиятларини ривожлантиришга лаёкатли шахс-ни таркиб топтиришга йуналтирилганлиги билан фарк килади.

Шундай экан, укитувчи касбий масъулияти-нинг ошиши ва жамиятдаги ролининг узга-риши уларни таълим жараёнидаги жадал узга-ришларга тез мослашиш, ута фаоллик, доимий узини ривожлантириш ва мустакил билим олишга тайёр булиш, укитишнинг замонавий ёндашувлари ва технологияларидан бохабар булиш х,амда уларни самарали куллай олиш сифатларига эга булишларини такозо килади. Укитувчи факатгина укув дастурлари, дарсни ташкил килиш ва бах,олаш билан чегаралан-масдан, укувчиларнинг алох,ида эх,тиёжлари ва имкониятларини ривожлантириши, уларни кизиктириши, эргаштира олиши ва доимо «бир кадам олдинда» юриши лозим.

Малака ошириш курслари давомидаги кузатишлар педагог ходимларнинг барчаси х,ам мустакил равишда касбий ривожланиш йуналишларини белгилаш, фаолиятларини кайта куриш, узаро таъсир ва коммуникатив муносабатларга тез киришиш лаёкатларига етарлича эга эмасликлари ва куп иккиланиш-ларини курсатди. Улар зарурий адабиётлар, малака ошириш шаклларини танлаш, касбий эх,тиёжлари ва кийинчиликларини англаш, узларини намоён килиш, педагогик Fояларини амалиётга татбик килиш, кандай х,олларда таълим хизматларини курсатувчи кайси субъ-ектларга мурожаат килишларини аниклаш-ларида амалий ёрдамга мух,тожлик сезадилар.

Шу сабабдан педагог ходимларнинг касбий эх,тиёжларини кондириш, муайян муаммоли

педагогик вазиятларда макбул ечимларни топишда ички имкониятлардан фойдаланиш, узини-узи мотивлаштириш ва раFбатлантириш, узини-узи ривожлантириш стратегияларини белгилаш, ижодий кобилиятларини фаоллаш-тириш, инновацион жараёнларга доир куникма ва малакаларни такомиллаштириш, мухтасар айтганда, узлуксиз касбий ривожланишларига илмий-методик х,амрох,лик килишга кулай шароитларни вужудга келтиришга асосий эътиборни каратиш зарур. «Бир тарафдан педагог доимий ривожланиш ва уз малака-сини оширишга тайёр булиши, иккинчи тарафдан жамият томонидан педагогнинг доимий укиши ва ривожланишига булган эх,тиёжини руёбга чикариш учун шароит яратилиши лозим»1.

«Хамрох,лик» атамаси илмий адабиётларда утган асрнинг охирларидан бошлаб кулланила бошланди. Хамро^лик назарияси асосчилари-нинг фикрича, таълимнинг инсонпарварлиги унинг инсон асл табиатига тулик ва адекват мос келиши, алох,ида узига хос кобилиятларини аниклаш ва ривожлантиришга каратилганли-гидир. Мазкур йуналиш намояндалари х,ар бир индивиднинг узини-узи билишига шароит яратиш ва алох,ида хусусиятларини куллаб-кувватлаш ^амда узларини ^ар томонлама намоён килишларига имкон кадар купрок имконият беришга шароит яратишни устувор вазифа сифатида курадилар2. Хамро^ликда етакчи фаолият «таълим олувчининг уз ички имкониятларини юзага чикаришда мустакил фаолият юритиш, узини кашф этишга йуллаш, укувчида билим олишга мажбурий эмас, балки

1 Бегимкулов У.Ш., Мамаражабов М., Турсунов С. Программа FLASHMX и её возможность использования при обучении. - Т.: ТГПУ, 2006. -С. 5.

2 Педагогика дополнительного образования. Психолого-педагогическое сопровождение детей. / Отв. ред. Л.В.Байбородова. 2-е изд. испр. и доп. - М.: «Юрайт», 2016. -С. 10.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

oнгли эx1тиëжни тapкиб тoптиpиш»ra1 йунэл-тиpилaди.

Илмий-метoдик xaмpoxлик педarorra ^c-бий фaoлияти дaвoмидa кутилraн нaтижaлapгa эpишишидa илмий ëндaшувra acocлaнraн x,ap тoмoнлaмa кyмaк кypcaтишнинr yзapo бoFлик1 бyлraн туpли xapaкaтлapи йиFиндиcидиp. Тaдкикoтчилap педaror кacбий pивoжлaни-шидa илмий-методик xaмpoxлик Укитишнинг aнъaнaвий шaкллapидaн куйидaги имшният-лapи билaн aжpaлиб туpишини кypcaтaдилap2:

- мocлaшувчaнлик вa aлox1идaлик дapaжa-cининr юкopилиrи;

- нoзик вa cезrиp куpилмara эraлиrи;

- укитувчи, у ишлaëтraн тaълим муaccacacи вa бутун тaълим тизимининг pивoжлaниш cуpъaти мумкин кaдap кyпpoк x^co6ra oли-ниши;

- куп тoмoнлaмaлиrи;

- укитувчининг бoшкa тaълим cубъектлapи билaн дoимий yзapo тaъcиpи тaъминлaниши нaзapдa тутилиши;

- xapa^ йулини дoимий кузaтиб бopиш, нaзopaт килиш вa кoppекциялaш тaдбиpлapи-дaн caмapaли фoйдaлaнишгa имкoн беpи-лиши;

- укитувчининг кacбий ycиш cуpъaти хэмдэ pивoжлaниш x^awa мocлaшувчaн тaъcиp кypcaтишнинr инoбaтra oлиниши;

- xaмpoxлик тизимининг укитувчи кacбий кийинчиликлapининr oлдини oлишra йунэл-тиpувчи илrapилaб бopувчи тaбиaтra эraлиrи;

- дoимийликни нaзapдa тутиши.

Илмий-метoдик xaмpoxликнинг индиви-

дуaл вa тaбaкaлaшraн тaбиaтгa эra булиши педaror хoдимнинr кacбий эxтиëжлapини ^н-диpиш, уз фaoлиятини чукуp aнrлaraн xoлдa у ëM бу билимлapни эraллaш вa янгилaшгa кизикиш уЙFoтиш, иштиpoкчилapнинr xaмкop-лигини кучaйтиpиш вa тaълим жapaëнидaн Kaнoaтлaнмacлик oмилининr пacaйишиra шapoит яpaтaди. Шунингдек, «шэх^й кизикиш, мaкcaд, имшният, кийинчиликлapни бapтapaф этиш йyллapи, уз етуклиги вa

1 Нишснавб С. Тэълимни инcoнпapвapлaштиpиш вэ культуpoлorия мacaлaлapи. II «Хэлк тэълими», 2007, 4-шн. -4-б.

2 Бoбpoвникoвa Е.Р., Фсменкс С.Л. Haучнo-метoди-

чеексе coпpoвoждение деятельнсети coвpеменнoro учителя. I Жуpнaл «Педaгoгичеcкoе сбpaзсвaние в Poc-<:ии», 2014, № 2. -С. 51.

иктидopини нaмoëн килишгэ тycкинлик килэ-дигэн xoлaтлap, иcтaлraн нэтижэгэ муcтaкил тapздa эpишиш имкoнияти, уз-узини муcтaкил тapбиялaш cтpaтеrияcи, мулoкoти, ижoдий ютуклapи, xaëт тapзи, муcтaкил вэ тэнкидий фикpлapи xиcoбra oлинaди, куллэб-куввэт-лэнэди вэ pивoжлaниши учун кумэк беpи-лэди»3.

Илмий-метoдик xaмpoxликни педarorлap билэн oлиб бopилaдиraн метoдик ишлapдaн фapклaш зapуp. Одэтдэ, метoдик ишлap ме™-дик ëpдaмгa эxтиëждaн кэтъий нaзap, тэълим-нинг бapчa cубъектлapиra бapaвap ëpдaм кypcaтишни нaзapдa тутэди вэ эник муaммo-лapни бapтapaф этишгэ кapaтилaди. Бу xoлaтдa тэълим cубъектлapининr мустэкиллиги мaзкуp ëpдaмдaн кэнчэлик дapaжaдa фoйдaлaнa oлишлapи билэн белгилэнэди.

Бундэн фapкли yлapoк, илмий-метoдик Xaмpoxлик cубъектни уз-узини нaмoëн килиши билэн бoFлик муaммoлapни ечиш вэ эник нaтижaлapra эpишишигa ëpдaм килэди. Яъни, кypcaтилaëтraн ëpдaм укитишнинг муэйян дaвpи учун мoc булиши шapт эмacлиrи вэ педaгoгнинг муpoжaaтиra кypa эмэлгэ oшиpи-лиши бoш oмил булэди. Илмий-метoдик хэм-poxлик узлукcиз (эввэлдэн pежaлaштиpилraн) фaoлиятни нaзapдa тутиб, кийинчиликлapнинr oлдини oлиш ëки янrиликлapни yзлaштиpишra йyнaлтиpилaди. Илмий-методик xaмpoxликдa cубъектra унгэ ëpдaм ^^тиш зapуpияти бop-йyклиrи хэкидэ кapop кэбул килишдэ тулик муcтaкиллик беpилaди вэ муaммoлapни Хэл килишдэ тэълим шaкллapини эpкин тэн-лэшгэ шapoит яpaтилaди. Мухими, жapaëн узидэ pефлекcив acoc, зapуpий элемент вэ Узapo тaъcиpни cифaт кypcaткичи cифaтидa ифoдaлaйди.

^хемэдэ Укитувчилap кacбий pивoжлaни-шигэ илмий-ме^дик xaмpoxликнинr муэл-лифлик мoдели тэв^фини келтиpaмиз.

Илмий-метoдик xaмpoxлик мaкcaди вэ cтpaтеrиялapини белгилэшдэ куйидэги йунэ-лишлapдa aхбopoтлapни туплэш вэ тэхлил килиш жapaëнни тaшкиллaштиpишнинr мэк-буллиги вэ нaтижaдopлиrини тэъминлэйди:

3 Сaфapсвa Р. вэ бсшкaлap. Укувчилapдa дycтснa мун^ caбaтлap acсcидa xaмксpлик кyникмaлapини шэкллэн-тиpиш жapaëнининr мэзмуни. - Т.: «Узбеки^^ миллий энциклспедияcи», 2015. -78-б.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COВPЕMЕННOЕ OБPAЗOВAНИЕ 2017, 10

1-схема. Ук,итувчилар касбий ривожланишига методик х,амрох,лик мазмуни1.

Схема муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

- укитувчининг касбий ривожланишига давлат ва жамият буюртмаси: укитувчилар касбий компетентлигига куйиладиган давлат талаблари, таълим субъектларига куйиладиган талабларнинг тез узгариши, ижтимоий-икти-содий узгаришлар, таълим муассасаларининг эхтиёжлари, жамоат ташкилотлари ва мута-хассисларнинг таклиф ва тавсиялари;

- укитувчининг касбий эхтиёжлари: касбий муваффакиятларга эришиш, муаммолар ва кийинчиликларни англаш, аниклаш ва коррекция килиш, узини намоён килиш, илFор тажрибаларни оммалаштириш;

- укитувчилар ва укувчилар билан уткази-ладиган турли мониторинг натижалари: мак-таб методик бирлашмаси фаолияти якунлари, педагог кадрлар аттестацияси ва малака тои-фаларини белгилаш, педагогик ва методик кенгаш хулосалари, малака оширишдан ке-йинги фаолият мониторинги, укитувчилар уртасида утказиладиган турли танловлар натижалари, таълим сифати мониторинги, укувчилар якуний аттестацияси ва билимлар бел-лашуви натижалари.

Мотивацион-ташхисий боскичда педагогик фаолиятнинг наижадорлиги мезонлари асосида маълум максадга йуналтирилган ва тизимлаштирилган ахборотларни туплаш учун комплекс ташхис утказилади. Бунда укитувчининг касбий махорати даражаси, касбий узини-узи ривожлантиришга эхтиёжи ёки мотиви, инновацион фаолиятга тайёрлиги мухокама килинади ва касбий фаолиятидаги муаммолари экспертиза килинади. Шунинг-дек, жараён якунигача узгариши кузатиб бориладиган дастлабки курсаткичлар хам бел-гиланади.

Мазкур боскич аввалида, укитувчиларни методик х,амрох,лик мазмун-мохияти, узини-узи ривожлантириш, рефлексив муносабат, узаро таъсир, касбий кийинчиликларни англай олиш ва бартараф этиш махорати билан таништириш максадида тренинг утказилади. Бу боскичда укитувчилар узининг касбий ком-петентлиги ёки компетентсизлиги даражаси чегараларини куриш, педагогик фаолияти давомидаги имкониятлари ва чекланганлик холатларини англаши ва х,ис килиши учун шароит яратилади. Укитувчиларда «Мен-концепцияси» ва уз касбий ривожланиши

хусусиятлари, амалиётидаги кийинчиликлари сабаблари ва илдизларини аниклашга кизи-киш уЙFотиш, касбий махоратини узлуксиз ошириб боришга турFун мотив шаклланти-ришга йуналтирилади.

Укитувчилар етарлича тайёргарликка эга булганларидан сунг уларнинг касбий кийинчиликлари ва эхтиёжлари аникланади. Укитувчининг касбий кийинчиликлари деганда, муайян педагогик вазиятларда касбий ах,а-миятга эга булган вазифалар ечимини адекват ва самарали таъминлай оладиган х,амда максадга йуналтирилган касбий х,аракатни бажа-ришдаги кийинчиликлари тушунилади. Тах,-лиллар укитувчилар иш стажи, малака дара-жаси ва яратилган шароитлардан катъий назар педагогик фаолиятларининг ихтиёрий даврида касбий кийинчиликларга дуч келиш-лари мумкинлигини курсатди.

Бу жараёнда кулланиладиган методлар шахсга йуналтирилган, рефлексив, мослашув-чан ва узаро мулокотга асосланган, шунинг-дек, педагогик ташхис амалиётининг замона-вий талабларига монанд хамда аник максадга каратилган ва манзилли булиши, илFор тажрибаларни оммалаштиришга йуналтириш имкониятини бериши лозим. Чунки хар бир укитувчининг касбий кийинчиликлари ва эхтиёжлари алохида узига хослиги сабабли уларни ташхислаш курилмаларини яратишда маълум мураккабликларни пайдо килади.

Укитувчилар касбий кийинчиликлари ва эхтиёжларини ташхислаш курилмаларининг пухталик билан ва малакали утказилиши, ташхис мажмуалари мазмунининг аник ва ишонч-лилиги, тахлилларни утказиш тартибига катъий амал килиниши, кулланиладиган усул-ларнинг ишончлилиги ва самаралилиги нати-жаларнинг мумкин кадар аник булишини таъ-минлайди. Натижаларнинг аниклиги эса илмий-методик хамрохлик максади, вазифа-лари ва назорат шаклларини туFри белгилаш имконини беради.

Укитувчиларнинг касбий кийинчиликлари ва эхтиёжларини аниклашда ташхислаш мезонлари, кийинчиликларнинг намоён булиш даражалари, курсаткичларни тахлил килиш боскичлари ва умумлаштириш холатлари маз-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ 35 _/

2-схема. Педагог ходимлар касбий ^ийинчиликлари ва э^тиёжларини ташхислаш жараёни мазмуни1.

Касбий к,ийинчиликлар ва э^тиёжларни ташхислаш

г 1 • умумпедагогнк

♦ плмий-назар пй

Мезонлар ♦ методик • испхолого-иедагогик

] ♦ комму ннкатпв

г -1 • юкорп даража (кийпнчплпклар яккол акс этадп)

Даражалар • хавфлн даража (кийпнчплпклар тез-тез намоён буладн, сезиларли акс этадп ) • мумкнн даража (кдппнчплпклар го^нда намоён буладп, сезиларли акс этмайдп)

-^ • мак;бул даража (щшиичнликлар намоён булмайдп. жуда кучсиз ифодаланади)

Х,олатлар

• дастлабкн (дар бир курсаткич алодпда таулил к,нлннадн ва бадоланадн)

• пккпнчн (мезонлар ва уларнннг мазмуни буйича у мумий ва уртача балл хдсобланадн)

• учннчи (кузатнлган муаммолар буйича хул о с а л ар чик;ар ил ад и)

• якунип (дпйпнчплпклар ва эдтпёжларнп бартараф этнш буйича методик тавспялар ишлаб чпкдладп)

• ташхислаш мезонларп буйича касбий кнйннчнлнкларнн анпклаш

• ташхислаш мезонларп таркнбий мазмуни буйича касбий к;ийинчиликларни анпкдаш

• ташхислаш курсаткичларн орк,алп педагогнпнг касбий щйпнчплпкларн ва эдтпежларпнп аник;паш

мунини белгилашда мумкин кадар аникликка эришиш лозим (2-схема).

Лойих,а-фаразий боск,ичда укитувчиларнинг касбий фаолияти ташхисида кузатилган муам-молар, эх,тиёжлар ва белгиланган стратегия-лар асосида якка тартибдаги ёки алох,ида гуру^ учун илмий-методик х,амрох,лик дастури тузилади. Дастурда укитувчи ёки укитувчилар гурух,ининг узига хос хусусиятларини инобатга

1 Жадвал М.И.Солодкова рах,барлигидаги тадкикотчилар гурух,и тузган ташхис харитаси (Управление разработкой и реализацией персонифицированных программ повышения квалификации. / Под. ред. М.И.Солодковой. - Челябинск: изд-во ЧИППКРО, 2011. -С. 196) асосида муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

олган х,олда илмий-методик х,амрох,ликнинг шакл, метод ва воситалари аник курсатилади х,амда мазмуни шакллантирилади.

Шунингдек, тузилган дастурда таълимни ривожлантириш стратегиялари, давлат таълим стандартлари, малака оширишга куйиладиган давлат талабларига бо-гликлиги х,амда нати-жада укитувчида шакллантирилиши лозим булан компетенциялар ифодаланиши лозим. Дастурни яратишда жараённинг барча ишти-рокчилари узаро таъсири негизида, яъни, укитувчи, малака ошириш таълим муассасаси укитувчиси, мактаб рах,бари ёки метод бир-лашмаси бошли™, халк таълими булими мето-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

дисти, психолог ва бошка тегишли мутахас-сисларнинг хамкорликда ишлаши ташкил эти-лиши ва лойиханинг шакллантирилиши мухим ахамиятга эга.

Тадкикот доирасида Тошкент, Самарканд, ФарFона ва Наманган вилоятлари малака оши-риш институтларида утказилган суровнома-ларда катнашган 372 нафар укитувчининг 64%дан ортиFи касбий ривожланиши учун тегишли педагогик, психологик, методик ва илмий адабиётларни топишда кийинчилик-ларга дуч келаётганини курсатган. Кенг ахбо-рот тармоклари мухитида тавсия этилаётган манбаларнинг турли-туманлиги ва нихоятда куплиги улардан кераклиларини саралаб олишда, босма адабиётлар хакида эса уки-тувчиларда етарлича ахборотнинг йуклиги ёки таълим муассасаларигача етиб бормас-лиги холатлари узига хос мураккабликларни келтириб чикаради. Шунинг учун бу боскичда укитувчиларнинг айни пайтдаги касбий кийинчиликлари ва эхтиёжларини кондиришга мулжалланган адабиётларни саралаб олиш ва улардан самарали фойдаланиш буйича мала-кали маслахатлар бериш хам алохида аха-миятга моликдир.

Фаолиятли-амалий боскичда куйилган вазифалар ечимига йуналтирилган дастурга биноан сараланган шакл, метод, технология, укув материаллари асосида укитувчи фаолия-тидаги касбий кийинчиликлар ва эхтиёжларни бартараф этишда методик хамрохлик амалга оширилади. Шу максадда турли методик тад-бирлардан иборат булган коррекцияловчи методик майдон яратилади. Педагогнинг ички имкониятларини кучайтиришга кумаклашувчи, касбий ривожланиш ва узини-узи ривожлан-тиришнинг якка тартибдаги харакат йули амалга оширилади. Чунки бу жараённинг мумкин кадар хар бир иштирокчининг узига хослигини эътиборга олган холда индивиду-аллашган булиши методик хамрохликнинг манзиллилиги ва натижадорлигини таъмин-лайди.

Бу боскич узида мавжуд мураккаб вазият-лар ечимини мустакил излаш, узаро таъсир мухитини яратиш, етишмаётган ва зарурий ахборотларни таъминловчи ресурсларни топиш, муваффакиятлари ва камчиликларини узи тахлил килиши, илFор тажрибаларини

намоён килишига шароитларни сифатли таш-киллаштиришни ифодалайди. Шунингдек, муаммолар ечимини топишга мотивацияни йукотмаслик, кутилган натижаларга эришишни таъминловчи мазмунни саклаб колиш алохида ахамиятга эга. Жараённинг мураккаблиги вазиятлардан чикиш, кийинчиликлар ва эхтиёжларни аниклаш хамда уларни бартараф этишда педагогнинг бутун касбий фаолияти давомида шаклланиб колган стереотиплари-дан воз кечиш оркали янгича фикрлаш ва инновацион ечимлар топишга утишда кури-нади.

Илмий-методик хамрохлик давомида укитувчи бевосита узининг шахсий тажрибаси ва феъл-атворига, шунингдек, касбий билим, куникма, малака ва тажрибасига таянган холда муайян педагогик вазиятда кандай холатдали-гини мантикий англаш имкониятига эга булади. Хамрохликда асосий максад сифатида педагогнинг касбий борлиFи лаёкати, педагогик фаолият ва таълим жараёни субъектлари билан касбий узаро алокадорлик характерига оид рефлексиясида намоён булади. Шахснинг уз хулки, табиати ва натижаларига масъули-ятни уз зиммасига олиш заруриятини чукур-рок тушуниши ва англаши каби вазифалар куйилиши ва ечимини шахснинг узи томони-дан топилишига раFбатлантирилиши укитувчининг ижодий кобилиятларини ривожланти-риш ва педагогик вазиятларда пайдо булади-ган муаммоларни муваффакиятли хал этишда алохида ахамият касб этади.

Илмий-методик хамрохликни амалга оши-ришда маслахатчи ва гурух иштирокчилари-нинг туFридан-туFри хамда бир-бири билан фаол узаро таъсири мухитини яратиш педагогнинг шахсий ва касбий усиши ва такомил-лашувига юкори малакали касбий ёрдам курсатиш ва шароитлар яратишнинг энг самарали усулидир. Бизнингча, айнан шундай узаро таъсир атмосфераси укитувчида эхтиёжларни чукуррок англаш, касбий кийинчиликлар сабабларини аниклаш ва касбий ривожланиш йуналишларини туFри белгилаш имко-ниятини беради.

Илмий-методик хамрохликда нафакат туF-ридан-туFри укув жараёни катнашчилари, балки педагоглар малакасини ошириш тизими иштирокчиларининг хам узаро таъсир фаоли-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

V_/

1-жадвал. Илмий-методик х,амрох,ликда узаро таъсир ташкил этувчилари1

Узаро таъсирнинг ички ташкил этувчилари Узаро таъсирнинг тизимли ташкил этувчилари

педагог; маслахатчи (фасилитатор, модератор, коуч, тьютор, супервизор, мувофиклаштирувчи, мураббий); психолог; методист; мутахассис. таълим муассасаси; узлуксиз методик хизмат; малака ошириш таълими муассасалари; олий таълим муассасалари; илмий-тадк,ик,от муассасалари; таълимнинг бошкарув органлари; укувчилар ва уларнинг ота-оналари.

яти мукаммал касбий такомиллашув мухитини руёбга чикаради. 1-жадвалда педагоглар касбий ривожланишига илмий-методик хамрох-ликни амалга оширишда узаро таъсирнинг ички ва тизимли ташкил этувчилари таснифи келтирилган.

С.Т.ТурFуновнинг тахлилича, педагоглар-нинг касбий фаоллигини ошириш, рефлексив кобилиятларини ривожлантириш, маънавий ва маданий тушунчаларини ривожлантиришда мухим ахамиятга эга булган узаро таъсирни вужудга келтирувчи малака ошириш тизимини жорий килиш оркали куйидаги натижаларга эришиш мумкин2:

- касбий компетентлик даражасининг ортиши;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- субъектнинг фаоллиги ва ташаббускор-лигининг ривожланиши;

- шахс психологик хусусиятларининг узга-риши;

- маънавий ва маданий тушунчаларнинг ривожланиши;

- уз-узини англаш ва узини-узи бахолаш куникмаларининг ривожланиши;

- хамкорликдаги фаолият ва унда ахборот-лар алмашинуви натижасида касбий фаоли-ятга психологик мослашувнинг вужудга келиши.

Демак, укитувчилар узлуксиз малакасини ошириш, илмий-методик хамрохликни амалга оширишда самарали узаро таъсирни хосил килишга тизимли ёндашув зарур. Барча таъ-лим субъектларининг жараёнда фаол ишти-роки укитувчи касбий ривожланишига илмий-методик хамрохликдан кузланган стратегия-ларга эришиш имконини беради.

1 Жадвал муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

2 ТурFунов С.Т. Умумий урта таълим муассасалари директорлари бошкарув фаолиятининг назарий асос-лари. / Пед. фан. док. ...дисс. - Т., 2007. -220-б.

Хамрохликни амалга оширишда укитувчилар учун барча зарурий шароитларни мухайё килиш ва уларни мунтазам раFбат-лантириб туриш хам алохида ахамиятга эга. РаFбатлантириш ходимни янада самаралирок ва унумлирок ишлашга ундайди ва пировар-дида бутун таълим муассасаси фаолиятининг юкори натижадорлигини таъминлайди. РаFбатлантириш моддий ва маънавий кури-нишларда амалга оширилиши мумкин. Моддий раFбатлантиришнинг етакчилик урнини инкор килмаган холда, маънавий раFбатлан-тиришнинг хам укитувчиларнинг мехнат фаол-лигига ижобий таъсирини эътироф этишимиз даркор. Психологик ёндашувда рухий раF-батлантириш мехнатни маънавий раFбатлан-тиришнинг энг ривожланган ва куп куллани-ладиган тури сифатида каралади. Шунинг учун, укитувчида ички раFбатни уЙFотиш, уз фаолияти ва эришаётган натижаларидан коникиш хиссини ривожлантириш, уз «Мен»ини намоён килишга имконият яратиш мухим ахамиятга эга.

Назорат-рефлексив боскичда методик хамрохликни амалга ошириш мониторинги утка-зилади. Мониторинг натижалари меъёрий хужжатларда белгиланган хамда укитувчининг мотивацион-ташхисий боскичда аникланган дастлабки курсаткичлари билан таккосланади, шунингдек, методик хамрохлик самарадор-лиги бахоланади. Мониторинг хулосасига кура укитувчи ёки манфаатдор муассасаларга эри-шилган натижаларни аник такдим килиш ва уларни ривожлантиришга раFбатни пайдо килиш шароити яратилади.

Бу боскичда укитувчиларнинг узини-узи бахолаши ва рефлексия мухим ахамиятга эга. Чунки укитувчига куйилаётган замонавий талаблар уз фаолиятини мустакил лойихалаш, амалга ошириш ва натижаси учун масъули-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

ятни хис килишни такозо килади. Натижада, укитувчи уз муваффакиятларини кайд килиб бориш ва улардан педагогик вазиятларда унумли фойдаланишга урганади.

Методик хамрохлик жараёни муваффа-киятли булиши учун укитувчиларнинг касбий ривожланишларида эришилган натижаларни аморф холатдаги ягона даражали горизонтал, яъни хамкасбларининг шу йуналишдаги муваффакиятлари билан эмас, балки иерархик тузилмага эга булган вертикал, яъни узининг аввалги натижалари хамда касбий кийинчи-ликларини енгиб утиш ва муаммоларининг ечимида шахсий хиссасининг микдори билан таккослаш ва хулосалаш уринли булади.

Укитувчилар касбий ривожланишига илмий-методик хамрохлик хамрохликнинг якка тартибдаги хамда гурухли векторларида амалга оширилади.

Якка тартибдаги илмий-методик хамрохлик бир киши билан ишлашни назарда тутади ва унда юкори аниклик, узаро ишонч ва мас-лахатчининг бевосита иштироки мухим шарт булиб хизмат килади. Лекин бу холат ресурс-лар ва энергия сарфининг юкорилиги, эмоционал холат, узаро боFликликнинг пайдо булиши каби камчиликлардан холи эмас.

Якка тартибдаги илмий-методик хамрох-ликка устоз-шогирд, мураббийлик, якка тартибдаги маслахатлар, касбий портфолиони яратиш, стажировка, узаро педагогик мулокот кабиларни киритишимиз мумкин.

Гурухли илмий-методик хамрохлик бир вактнинг узида бир неча ходимлар ёки гурух билан ишлашни назарда тутади. Бу шакл педагогик амалиётнинг кенг такдим этилиши, кайта алоканинг мавжудлиги, вакт унумдорлиги ва иктисодий самарадорлиги билан устунликка эга. Гурух билан ишлашда кулай шароитнинг мавжудлиги, атрофдагилар билан ахборот алмашиш ва таккослаш мумкинлиги, нафакат маслахатчи, балки хамкасблари билан узаро муносабатларга имкониятнинг яратилиши ижобий мухит яратади.

Гурухли методик хамрохликни туFри тар-кибли, яъни маслахатчи ва гурух ёки аралаш таркибли, яъни гурухдагилар навбат билан маслахатчи-мувофиклаштирувчи вазифасини уташлари усулларида ташкил этиш мумкин. Хамкасблар доирасидаги бундай узаро масла-

хатлашувлар иштирокчиларнинг амалий фао-лиятда етарлича тажрибага эга булиши ва юкори даражадаги узини-узи бахолаш лаёка-тига эгалигини назарда тутади. Гурухли методик хамрохликни мазмун жихатдан касбий тренинг, маслахатлашув, дискуссия, модера-ция, фасилитация, супервизия, турли семинар-лар, махорат дарслари, уйинли технологиялар (ишчан ва вазиятли уйинлар), веб-квест, веби-нар, уз тажрибасини намойиш килиш шаклла-рида ташкил килиш мумкин.

Илмий-методик хамрохликда устоз-шогирдлик ва мураббийлик педагогик вазиятларда муносабат билдиришнинг юкори мос-лашувчанлиги билан ажралиб туради. Устоз хаётий ва касбий тажрибага эга булган, били-мини тажрибасизрок булган шогирдларга узаро ишонч мухитида бера олишга тайёр, шунингдек, узининг харакатлари ва иши билан бошкаларга уз салохиятини намоён кила олишга ёрдамлашадиган шахсдир. Устоз-шогирдлик мохиятан иш жойида малака оши-риш булиб, асосий максади кузатилган бушликларни тулдиришга тезкор муносабат билдириш ва амалий йуналганликни таъмин-лашдир. Бу жараён амалий йуналганлиги, ишлаб чикариш билан туFридан-туFри алока-дорлиги билан ажралиб туради.

Укитувчилар касбий ривожланишига илмий-методик хамрохликнинг энг самарали шаклларидан яна бири педагогик маслахатдир. Маслахат укитувчилар касбий муаммолари ва кийинчиликлари ечимини топиш ва фаолия-тига ижобий узгаришлар киритишга йунал-тирилган маслахатчи ва укитиладиган педагог орасидаги узаро таъсирни шакллантиришни ифодалайди. Маслахатчи малака ошириш институтлари укитувчилари, методик хизмат методистлари, илFор тажрибали укитувчилар, педагог-психологлар, жамоат ташкилотлари ходимлари булиши мумкин.

Шуни алохида таъкидлаш зарурки, педагогик маслахатларни ташкил килишга алохида эътибор ва эхтиёткорлик билан караш зарур. Чунки куп холларда маслахат лахзалик хара-кат, яъни «келдинг-маслахат олдинг» каби-лида тушунилади. Илмий-методик хамрохликнинг фаркли жихатларидан бири эса масла-хатнинг белгиланган вакт оралиFида ёки узлуксиз бериб борилиши оркали узаро таъ-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

сирнинг жадаллиги воситасида мутахассис-нинг касбий компетентлигини ошириб боришга урFу берилишидир.

Маслахатда маслахатчи укитувчига муам-модан чикиш йулларини курсатмайди, балки унга мазкур вазиятнинг ечимини топишда х,амжих,атлик курсатади. Маслахатчи укитув-чининг муаммоларини бахолаш, тахлил килишга ёрдамлашиши ва ечим сифатида бир неча вариантларни таклиф этиши мумкин. Маслахатчининг х,амда укитувчининг узи томонидан таклиф килинган ечимлар бирга-ликда мухокама килинади ва ягона тухтамга келинади. Шунга карамай, муаммодан чикишнинг кайси йуналишини танлаш буйича якуний карорни укитувчининг узи кабул килади.

Укитувчиларга фаолияти давомидаги муваффакиятлари, ютуклари ва илFор тажри-басини намойиш этишга имкон яратиш ва унга илмий-методик х,амрох,ликни ташкил килиш уларда шахсий ва касбий сифатларини намоён килиш ва янада олдинга интилишга раFбатни пайдо килади. ИлFор тажрибани намойиш килишнинг асосий куринишларидан бири майорат дарсидир. Майорат дарсини укитувчининг касбий ривожланиш вектори сифатида хамда педагогик тажрибани оммалаштириш учун кулай майдон куринишида хам караш мумкин.

В.А.Скакун педагогик тажрибани «ама-лиётни кувватлантирувчи ва педагогика фани-нинг «кувватлантирувчи мух,ити»ни яратувчи» педагогик амалиётнинг «олтин фонди»га киёс-лайди1.

ИлFор педагогик тажрибанинг асосий хусу-сияти якка табиатга эгалигидир. Шунинг учун илFор тажрибани туFридан-туFри уз холатича кабул килиш кутилган натижаларни бермас-лиги мумкин, чунки у тегишли шарт-шароит-ларда аник натижаларга эришган шахснинг тажрибасидир. Натижадорлик эса илFор педагогик тажрибанинг мухим мезонидир.

Илмий адабиётларда педагогик тажриба турлича талкин этилади. Педагогик тажриба кенг маънода - укувчиларни укитиш ва тар-

1 Скакун В.А. Организация и методика профессионального обучения. // Учебное пособие для студентов образовательных учреждений среднего профессионального образования. - М.: «Форум», ИНФРА-М, 2007. -С. 137.

биялашда баркарор юкори натижаларга эришган педагогларнинг таълим муассасалари педагог ходимларини узини-узи такомиллаш-тириш ёки муайян укитувчини ривожланти-ришдаги фаолиятидир. Бу фаолият юкори репродуктив профессионаллик билан тавсиф-ланади. Тор маънода эса педагогик тажриба -таълим-тарбия жараёни сифат ва самарадор-лигини ошириш имконини берувчи янгилик-лардан ижодий фойдаланишдир. Бу фаолият узининг инновацион табиати билан ажралиб туради.

Майорат дарслари сунгида утказилган сух,батларда укитувчилар майорат дарсларини илFор тажрибаларни оммалаштириш, фаоли-ятда пайдо буладиган муаммоларнинг тез ечимини топиш, х,амкасблари билан касбий кийинчиликлари ва муваффакиятлари (узини намоён килиш имконияти) х,акида тажриба алмашиш, мустакил билим олиш куникмалари-нинг ошиши, пировард натижада, касбий ком-петентликларининг ривожланишида катта ах,амиятга эгалигини эътироф этдилар.

Илмий-методик х,амрох,ликни доимий ^ара-катдаги укув машFулотлари шаклида ташкил этиш бирмунча афзалликларга эга. Укув маш-Fулотларини туFри таркибли ёки аралаш тар-кибли шаклда ташкил этиш мумкин. Тадкикот давомида утказилган суровномаларда ишти-рок этган укитувчиларнинг аксарият кисми малака оширишнинг касбий фаолиятларидан узилмаган ^олда ва мумкин кадар иш жойла-рига якинлаштирилган х,олда ташкил этили-шини максадга мувофик деб ^исоблашларини билдирдилар. Шу нуктаи назардан укув маш-Fулотлари укитувчиларнинг яшаш жойлари ва келиб-кетиш имкониятларини инобатга олган х,олда белгиланган таянч мактаблар негизида, укитувчиларнинг мустакил таълим олиши ва касбий мах,оратларини оширишлари учун мулжалланган методик кунларида ташкил этиш самарали булади.

Укув машFулотларини айрим х,олларда мас-ла^атчи, асосан эса гурухдаги барча иштирок-чилар навбат билан олиб борадилар. Бу уларни жараёнга юкори масъулиятда муноса-батда булиш, узининг ва хамкасблари касбий муаммолари ечимини биргаликда излаш, фаол узаро таъсир курсатиш, узини намоён килиш, хамкасблари олдида нокулай холат-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

ларга тушиб колишдан кочишга йуналтиришга имкон яратади. Укув машFулотларининг асо-сий тамойили укитувчининг укитишда укиши хисобланади. Тадкикотчилар П.Хопкинс ва Р. Шохетларнинг фикрича, хамрохликда ривож-лантириш модели асосий модель сифатида намоён булади1. Мазкур моделга кура укув машFулотларида укитувчилар укитишнинг илFор технологиялари ва тажрибаларни хам-касбларидан кабул киладилар, маслахатчи сифатида эса узлари хам тажриба орттириш, ривожланишнинг кейинги поFонасига кута-рилишнинг услуб ва муносабатларига эга буладилар.

Укув машFулотларининг укув режаси тузи-лиши жихатидан фаолиятли ва рефлексив кисмлардан иборат. Фаолиятли кисм хар бир машFулотда узлаштирилаётган фаолият маз-мунини ифодаловчи аник мавзулардан иборат булади. Масалан, биринчи хафтада «Укувчи-ларда фан дастури асосидаги мавзуларни укитиш жараёнида компетенцияларни шакл-лантириш», туртинчи хафтада «Укитишда фан-лараро боFликликни таъминлаш имконият-лари» ва х.к. Рефлексив кисмида асосий эъти-бор узини-узи ва узаро назоратга ахамият каратилади.

Укув машFулотларининг методик кунларда утказилиши олинган назарий маълумотларни амалиётда синаб куриш, вужудга келган бахсли холатлар ва долзарб муаммолар ечи-мини хамда муваффакиятларини маслахатчи ва гурух иштирокчилари билан хамкорликда батафсил мухокама килишга шароит яратади. Шунингдек, уларда уз вактини туFри режалаш-тириш, узини-узи назорат ва рефлексияни амалга ошириш, коммуникатив лаёкатни ривожлантириш, муаммоларни айта олиш, ютукларини намоён кила олиш куникмалари ривожланади. Энг асосийси, таълим муассаса-лари ва укитувчиларнинг аник эхтиёжларини кондириш, касбий кийинчиликларни енгиш, тезкор муносабат билдириш, назария ва ама-лиётнинг узаро боFланишини таъминлаш мухити пайдо булади.

Укув машFулотлари жараёнида узаро таъ-сир узлуксиз малака ошириш тизимининг асо-

1 Хопкинс П., Шохет Р. Супервизия. Индивидуальный, групповой и организационный подходы. - СПб.: «Речь», 2002. -С. 108-113.

сий сифатларидан бири куринишида жамоа-вий малака ошириш Fояларини инобатга ол-ган холда каралади. Бу холатда назорат килиш функциясининг сезиларли даражада пасайиши унинг кимматини янада оширади. Назорат килиш функцияси урнига ривожлантирувчи кайта алока функциясининг устуворлиги малака ошириш тизимида касбий ривожланишнинг асосий кУзFатувчи мотиви булиб хиз-мат килади. Биринчи даражага укитувчилар ижодий изланишларини хар тарафлама кул-лаб-кувватлаб чикади ва малака ошириш тизимининг катъий иерархиясига эхтиёж сусаяди. Бошкарув функциясининг етакчили-гини инкор килмаган холда, таълим муассаса-лари рахбарлари, методик ва малака ошириш хизмати курсатувчи ташкилотлар ходимлари маслахатчи, узаро таъсир жараёнининг таш-килотчиси вазифаларини бажарадилар.

Шунингдек, укитувчининг узини мустакил ва узини-узи бошкарадиган шахс сифатида англаши, узини-узи намоён килиш, таълим олишининг мухим манбаси сифатида хаётий, касбий ва махсус тажрибаси захирасига эга-лиги, аник максадларга эришиш ва мухим муаммоларни таълим олиш оркали хал килиш, укиш давомида олган билим, куникма ва малакаларини кечиктирмай татбик килиш каби психологик хусусиятлари куйилган максадларга эришишни белгилайди.

Укув машFулотларининг натижадорлиги компетентли ёндашув нуктаи назаридан караганда укитувчиларда когнитив компетенцияларни ривожлантирилишида куринади. Мазкур компетенциялар курсаткичлари сифатида тахлилий тафаккур (муаммоларни тахлил килиш оркали режалаштириш тажрибасини орттириш), концептуал тафаккур (муаммоларни аниклаш, моделларни идрок килиш, концепцияларни куллаш оркали ривожлантириш) ва бошкарув ташхиси (меъёрий хужжат-ларни урганиш, ташхислаш) куникмаларини хосил килиш оркали ривожланади.

Педагог ходимлар малакасини ошириш жараёнини ташкил килишда иш муддати, вакт меъёри, аник вазифалар ва кутилган натижа-нинг мавжудлиги; педагогнинг касбий хулки ва касбий харакатларини бахолашни белги-ловчи урганиш жараёни; бушликларини аниклаш ва уларни тулдириш ресурсларини

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

топиш юзасидан касбий рефлексияга йуналти-рилганлиги илмий-методик хамрохлик истик-болли эканлигини билдиради. Демак, илмий-методик хамрохлик малака оширишнинг инновацион шакли сифатида жамиятнинг педагог ходимлар касбий компетентлигига куядиган талаблари ва уларнинг шахсий эхтиёжларини кондириш, мотивларини оши-

риш, алохида хусусиятларини эътиборга олиш, касбий фаолиятларига кулай шароитлар яра-тиш, касбий зиддиятларини ташхислаш ва самарали ечимини топиш, узини-узи ривож-лантиришларига кумак бериш, асосийси узлуксиз малака оширишларига эришишни таъминлайди.

Адабиётлар руйхати:

1. Бегимкулов У.Ш., Мамаражабов М., Турсунов С. Программа FLASHMX и её возможность использования при обучении. - Т.: ТГПУ, 2006. -С. 29.

2. Бобровникова Е.Р., Фоменко С.Л. Научно-методическое сопровождение деятельности современного учителя. / «Педагогическое образование в России», 2014, № 2. -С. 49-53.

3. Нишонова С. Таълимни инсонпарварлаштириш ва культурология масалалари. // «Халк таълими» журнали. 2007 йил, 4-сон. -4-9 б.

4. Педагогика дополнительного образования. Психолого-педагогическое сопровождение детей: учебник для академического бакалавриата. / Отв. ред. Л.В.Байбородова. 2-е изд. испр. и доп. - М.: Издательство «Юрайт», 2016. -С. 413.

5. Сафарова Р. ва бошкалар. Укувчиларда дустона муносабатлар асосида хамкорик куникмаларини шакллантириш жараёнининг мазмуни. - Т.: «Узбекистон миллий энцик-лопедияси», 2015. -216-б.

6. Скакун В.А. Организация и методика профессионального обучения. // Учебное пособие для студентов образовательных учреждений среднего профессионального образования. - М.: «Форум, ИНФРА-М», 2007. -С. 310.

7. ТурFунов С.Т. Умумий урта таълим муассасалари директорлари бошкарув фаолиятининг назарий асослари: Пед. фан. док. ...дисс. - Т., 2007. -324-б.

8. Управление разработкой и реализацией персонифицированных программ повышения квалификации: метод. реком. / Под. ред. М.И.Солодковой. - Челябинск: изд-во ЧИППКРО, 2011.

9. Хопкинс П., Шохет Р. Супервизия. Индивидуальный, групповой и организационный подходы. - СПб.: «Речь», 2002. -С. 236.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.