Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРНИ РИВОЖЛАНИШИ, ТАРБИЯСИ ВА ИЖТИМОИЙЛАШУВИ'

ЎҚУВЧИЛАРНИ РИВОЖЛАНИШИ, ТАРБИЯСИ ВА ИЖТИМОИЙЛАШУВИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
79
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Жамият ва шахс. Оила. Ижтимоий эҳтиёж. Наслий асос. Феъл-атвор. Ҳалоллик. Ростгўйлик. Фаоллик. Шахс моҳияти.)

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Эъзоза Саттор Қизи Холдорова

Шахс жамиятда муҳим роль ўйнайдиган индивиддир. Шахс ва унинг маънавий ва ғоявий тараққиёти ҳар доим жамиятнинг муҳим муаммоларидан бири бўлиб келган. Ушбу мақолада шахснинг маънавий тараққиёт йўли, унинг тарбиясининг такомиллашув жараёнига бўлган таъсири, шунингдек шахснинг жамиятда ижтимоий аҳамият касб этишида унинг тарбиясининг аҳамияти тўғрисида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРНИ РИВОЖЛАНИШИ, ТАРБИЯСИ ВА ИЖТИМОИЙЛАШУВИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

YKyBHMAPHH PHBO^^AHHmH, TAPEHflCH BA H^THMOHMAmYBH

Эъзоза Саттор кизи Холдорова

Алишер Навоий номидаги Тошкент Давлат узбек ва адабиёти университети Узбек тили ва адабиёти факультети 2 боскич талабаси

АННОТАЦИЯ

Шахс жамиятда мухим роль уйнайдиган индивиддир. Шахс ва унинг маънавий ва гоявий тараккиёти хар доим жамиятнинг мухим муаммоларидан бири булиб келган. Ушбу маколада шахснинг маънавий тараккиёт йули, унинг тарбиясининг такомиллашув жараёнига булган таъсири, шунингдек шахснинг жамиятда ижтимоий ахамият касб этишида унинг тарбиясининг ахамияти тугрисида суз юритилади.

Калит сузлар. Жамият ва шахс. Оила. Ижтимоий эхтиёж. Наслий асос. Феъл-атвор. Х,алоллик. Ростгуйлик. Фаоллик. Шахс мохияти.)

Истиклолга эришганимиздан кейин жамиятимиз олдида хал этилиши мухим булган муаммолардан бири ёш авлод тарбияси булди. Чунки узок йиллар истибдод остида яшаган мамлакатимизнинг келажаги, унинг истикболи, биринчи навбатда ёшлар тарбиясига, уларни соглом килиб устиришга, миллий гоя, миллий мафкурага, уз Ватанига садокатли рухда тарбиялашга боглик эканлиги хаммага аён. Шунинг учун бу мураккаб жараённи муваффакиятли амалга ошириш мустакил мамлакатимизнинг энг долзарб вазифаларидан бирига айланди.

Аввало шуни айтиш керакки, узбек халки азал-азалдан болажон халк. Узбек халкининг буюк шоири, давлат арбоби Алишер Навои бундан купгина асрлар илгари бола тарбияси хакида шундай ёзган эди: "...Ёш болага нисбатан энг зарур иш билки уни кичкиналигидан парвариш килишдир... Тарбиянинг яна бир тури унга илму адаб ургатиш учун муаллим чакиришдир..."

Буни карангки, муаммо бундан беш юз йил илгари хам шундай булган, бугун хам шундайлигича колмокда. Бола тарбиясининг ана шундай азалий муаммо эканлигининг узи хар бир инсонни гоят уйлантириб куяди. Чунки хар бир даврнинг уз ташвиш-тадориклари булади, шунга караб ёш авлодни уша даврни узи тарбиялайди ва уни шахсга айлантиради.

Шуни кайд этиш керакки, жамият аслда шахслардан таркиб топади. Шу нуктаи назардан караганда шахс жамиятнинг мухим таркибий кисми, соддарок айтадиган булсак битта устуни хисобланади. Жиддийрок бахолайдиган булсак,

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

шахс - алохида индивид, мохиятан яхлит ижтимоий-ахлокий олам. У узида инсон мохиятини, унинг мавжудот сифатидаги кадриятини мужассам этади.

Шахс тушунчаси узи нимани англатади? Инсоннинг кайси жихати тушунчасида ёркинрок намоён булади. Инсонда икки хил эхтиёж мавжуд: табиий ва ижтимоий. Табиий эхтиёжига барча биологик заруратлар киради. Ижтимоий эхтиёж - мехнат фаолияти, ижтимоий фаоллик, маънавият ва бошка шу каби жихатлардан иборат.

Шахс - бу унинг жисмоний табиати эмас, балки унинг ижтимоий сифатидир. Шахс эхтиежлари унинг манфаатлари оркали намоен булади. Манфаатлар эса уни максадли фаолиятга йуллайди. Кишиларнинг ижтимоий муносабатлари уларнинг хулкларида энг аввалло манфаатлар тарзида намоён булади. Бу эса уз навбатида шахс фаолиятининг максадини, мазмунини ва мохдятини ифодолайди. Манфаатлар максадга айланиши шахс фаолияти иштиёкининг олий даражасидир.

Шахснинг шаклланиш омиллари куп ва хилма-хилдир. Масалан, генетик (наслий), биолгик-табиий, маданий, ижтимоий хаёт тажрибаси, уз турдошлари билан муносабатлар ва бошка(лар) шахснинг генетик жихати унинг наслий асоси, аждодларидан етиб келган физиономия, феъл-атвор билан, биофизиологик жихати эса яшаш учун кувват олиш, овкатланиш, ва насл колдириш сингари индивидуал эхтиёжлар билан белгиланади.

Муборакнинг ута пок ва такводорлигига кози тасанно айтди. Вакти соати келиб, Аллох Таоло Муборакка угил фарзанд ато килди, ниятларига яраша келгусида бу фарзанд Абдуллох ибн Муборак ал-Марвазий номи билан бутун ислом оламига машхур булган улуг мухаддис олим булиб етишди.

Агар Муборак болалигиданок яхши тарбия олмаганида, "Богдаги узумнинг камайганини ким хам билар эди", деб уни хохлаганича тасарруф этганида Кози унинг халоллигини билмас эди. Бу эътиборга сазовор биринчи холат. Иккинчидан, унинг кайнатасига "козиликдан оладиган маошингиз пешона тери билан топилган ризкка баробар келмайди," деб айтган хулосаси гоят покдамонлигидан, далолатдир. Шу боис, жуфти халолининг, энг одил булса хам козининг уйида еган лукмаларини баданини тарк этмагунча чилла тутгани гоят тахсинга сазовор вокеа. Муборак келгусида тугилажак фарзандининг тарбияси билан хозирданок шугилланаётгани гоят мухим хисобланади. Бу холдан бола тарбияси билан у хали тугилмасидан илгари, унинг онасига гамхурлик килган холда шугилланиш керак экан, деган хулоса хам келиб чикади. Х,ар бир жамиятнинг, у утмишдаги ё хозирги булсин энг халол ва покиза шахслари уша юртнинг олтин фондидир. Худди шу сифатлар туфайли бу инсоннинг фарзанди

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Абдуллох ибн Муборак ал-Марвазий бутун дунёга таникли олим булиб етишганига ишонч хосил килиш мумкин.

Бундан яна шундай хулоса хам чикариш мумкинки, шахсдаги читнакам ростгуйлик, халоллик, покдамонлик уни чинакам ижтимоийлашувига ёрдам беради. Оддий, халол инсоннинг покизалиги уни ана шундай ижтимоий юксакликка кутарилишга олиб келди. Демак, шахснинг ижтимоийлашуви учун эзгу амалларнинг, жумладан айни ахлок ва одобнинг фойдаси канчалик даражада мухим эканини ана шу мисол асосида аник англаб олиш мумкин.

Айникса, болаларнинг ижтимоийлашуви янги, хаётга кириб келаётган авлоднинг кай даражадап одобли, ахлокий баркамол ва билимли эканидан далолат беради. Сунгги ун йилликларда мактабгача ва мактаб ёшидаги шахсни ижтимоийлаштириш буйича тадкикотлар сони сезиларли даражада камайди. Замонавий хаётда болалар ижтимоийлашувининг узгарган шартлари ижтимоийлашувнинг янги реалликни урганишини талаб килмокда. Узбекистон шароитида болалар ижтимоийлашувининг асосий институтлари - оила, мактаб ва махалла хамкорлиги алохида урин тутади.

Юкоридагиларда шундай хулоса килишга тугри келадики, шахснинг равнаки хам, унинг ижтимоийлашуви хам унинг биринчидан одобни, ахлок коидаларини, халкнинг эзгу кадриятларини канчалик билиши ва уни эъзозлаши, илмни чукур эгаллаши, хунарни урганиши, айникса халолликни, одилликни, покликни, уз юртига садокатни уз хаётининг маъноси деб билиши билан боглик. Мана шундай тарбияланган комил инсонлар куп булган мамлакат хар доим тараккиётда доим илгарила булади.

REFERENCES

1. Khaydarov, S. A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43).

2. Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

3. Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress, 1(6).

4. Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6), 616-619.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

5. Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO'JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress, 1(6), 620-622.

6. Nematov, M. D. O., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI ORGANISHDA SHUMER-AKKAD DAVLATCHILIGINING ORNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

7. Ermatov, F., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA 1870-1914 YILLARDA ANGLIYANING O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(6).

8. Do'Stmurodov, S., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA XVI-XVIII ASRLARDA HINDISTONNI O'RGANISH. Scientific progress, 1(6).

9. Mengboyev, S. N., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA URARTU PODISHOLIGINING O'RNI. Scientific progress, 1(6).

10. Asqarov, N. S. O., & Haydarov, S. (2021). ARAB XALIFALIGINING POYTAXTI BAG'DODNING TANAZZULGA YUZ TUTISHI. Scientific progress, 1(6).

11. Ro'Zmetov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA SOSONIYLAR DAVLATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

12. Tulaboyev, D., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA MESOPATAMIYANING TARIXI VA DINI: O'RNI HAMDA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

13. X,aögapoB, C.A., (2022). 3axpHggHH Myx^MMag Eoöyp: 6np Ky^ga Myfi^anaM-y, 6np Kynga to^. Scientific progress, 3(3).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.