Научная статья на тему 'ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ШАХСНИНГ МАЪНАВИЙ БЕГОНАЛАШУВИ МАСАЛАСИ'

ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ШАХСНИНГ МАЪНАВИЙ БЕГОНАЛАШУВИ МАСАЛАСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

420
136
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / глобаллашув жараѐнлари / шахс / шахснинг маънавий бегоналашуви / бегоналашув / маънавий тарбия / маънавият / жамият / технологик тараққиѐт / ахборот / ахборт оқими / ижтимоий таназзул / ижтимоий муаммолар / маънавий хавфсизлик / ўзликни англаш / ижтимоий фанлар тизими / ижтимоий тармоқлар / социологик тадқиқотлар / маънавий камолот / globalization / globalization processes / personality / spiritual alienation of the individual / alienation / spiritual upbringing / spirituality / society / technological progress / information / information flow / social decline / social problems / spiritual security / identity / social science system / social networks / sociological research / spiritual maturity

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Саломатжон Ражабовна Жабборова

Мазкур мақола глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви масаласига қаратилган бўлиб, шахс маънавий бегоналашуви муаммоларининг муҳим стратегик аҳамияти масалалари таҳлил қилинган. Шунингдек, мақолада глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашувини олдини олишнинг устувор масалалари кўтарилган бўлиб, уни ҳал этишнинг турли усул ва воситалари тақдим қилинган. Жамиятда маънавий бегоналашувни бартараф этишга қаратилган маънавий тизимни яратиш имкониятлари илмий асосда тадқиқ этилган. Бу борада жамиятда шахснинг маънавий бегоналашувини олдини олишга қаратилган ижтимоий лойиҳаларни такомиллаштириш бўйича жахон илм-фан тараққиѐти тенденцияларини ҳисобга олган ҳолда илмий-амалий тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ISSUE OF SPIRITUAL EXTERNALIZATION OF THE INDIVIDUAL IN THE CONTEXT OF GLOBALIZATION

This article focuses on the issue of spiritual alienation of the individual in the context of globalization, and analyzes the issues of strategic importance of the problem of spiritual alienation of the individual. The article also raises the priority issues of preventing the spiritual alienation of the individual in the context of globalization, and presents various methods and means of solving it. The possibilities of creating a spiritual system aimed at overcoming spiritual alienation in society have been explored on a scientific basis. In this regard, scientific and practical recommendations have been given, taking into account the trends of global scientific development, to improve social projects aimed at preventing the spiritual alienation of the individual in society

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ШАХСНИНГ МАЪНАВИЙ БЕГОНАЛАШУВИ МАСАЛАСИ»

ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ШАХСНИНГ МАЪНАВИЙ БЕГОНАЛАШУВИ МАСАЛАСИ

Саломатжон Ражабовна Жабборова

Узбекистан Миллий университети тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур макола глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви масаласига каратилган булиб, шахс маънавий бегоналашуви муаммоларининг мухим стратегик ахамияти масалалари тахлил килинган. Шунингдек, маколада глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашувини олдини олишнинг устувор масалалари кутарилган булиб, уни хал этишнинг турли усул ва воситалари такдим килинган. Жамиятда маънавий бегоналашувни бартараф этишга каратилган маънавий тизимни яратиш имкониятлари илмий асосда тадкик этилган. Бу борада жамиятда шахснинг маънавий бегоналашувини олдини олишга каратилган ижтимоий лойихаларни такомиллаштириш буйича жахон илм-фан тараккиёти тенденцияларини хисобга олган холда илмий-амалий тавсиялар берилган.

Калит сузлар: глобаллашув, глобаллашув жараёнлари, шахс, шахснинг маънавий бегоналашуви, бегоналашув, маънавий тарбия, маънавият, жамият, технологик тараккиёт, ахборот, ахборт окими, ижтимоий таназзул, ижтимоий муаммолар, маънавий хавфсизлик, узликни англаш, ижтимоий фанлар тизими, ижтимоий тармоклар, социологик тадкикотлар, маънавий камолот.

THE ISSUE OF SPIRITUAL EXTERNALIZATION OF THE INDIVIDUAL IN THE CONTEXT OF GLOBALIZATION

ABSTRACT

This article focuses on the issue of spiritual alienation of the individual in the context of globalization, and analyzes the issues of strategic importance of the problem of spiritual alienation of the individual. The article also raises the priority issues of preventing the spiritual alienation of the individual in the context of globalization, and presents various methods and means of solving it. The possibilities of creating a spiritual system aimed at overcoming spiritual alienation in society have been explored on a scientific basis. In this regard, scientific and practical recommendations have been given, taking into account the trends of global scientific

development, to improve social projects aimed at preventing the spiritual alienation of the individual in society.

Keywords: globalization, globalization processes, personality, spiritual alienation of the individual, alienation, spiritual upbringing, spirituality, society, technological progress, information, information flow, social decline, social problems, spiritual security, identity, social science system, social networks, sociological research, spiritual maturity.

КИРИШ

Х,ар бир жамият учун ижтимоий-иктисодий тараккиёт билан бирга бу сохадаги шахс маънавиятига оид муаммолар мухим стратегик ахамиятга эга масалалардан бири хисобланади. Шу маънода, мазкур маколада глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви сабабларини илмий урганиш ва ун олдини олиш каратилган илмий-фалсафий ва амалий чора-тадбирлар устуворлиги масаласи кутарилган булиб, уни хал этишнинг турли усул ва воситалари такдим килинган. Глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви муаммолари хар качонгидан долзарб ахамиятга эга булиб, бу масалани етарлича илмий асосда урганишни такозо этади. Бунга глобал ахборот окими жадаллашган бугунги кунимиздаги технократиянинг меъёридан ошганлиги, ахлокий маданият заифлашиб ахлокий фазилатларнинг кадрсизланиши, баъзи холларда мазкур фазилатлар урнини иллатлар, ёвузликлар, тажовузлар эгаллаётганлигини сабаб сифатида курсатиб утиш мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

XX асрнинг охирларига келиб жахон микёсида ахборот технологияларини жадал суръатлар билан усиши глобаллашув жараёнларини янада чукурлашувига олиб келди десак, муболога килмаган буламиз. Глобаллашув жараёни инсоният учун ижтимоий-иктисодий тараккиёт жихатидан ижобий ходиса булсада, лекин унинг маънавий хаётига салбий таъсир курсатаётганлиги хам сир эмас. Айни шу жараён шахснинг маънавий бегоналашуви шарт-шароитларининг кучайишига олиб келганлиги хам инкор этиб булмас хакикатдир. Шунинг учун хам шахс маънавий бегоналашуви масаласи хозирги кунда барча давлатларнинг асосий муаммосидан бирига айланиб бормокда, чунки шахс маънавияти ривожланмас экан хеч бир давлат ёки жамиятда усиш ва ривожланиш булмайди. Хрзирги кунда маънавий

бегоналашув муаммосини урганиш шу сабабдан хам барча ижтимоий-фалсафий тадкикотларнинг мавзусига айланмокда. Мазкур маколага хам шахснинг маънавий бегоналашуви масаласининг долзарблиги бир неча холатлар асос килиб олинди: биринчиси, глобаллашув билан богланган холда инсон ижтимоий хаётининг узгариши; иккинчиси, инсон борлиги ва табиатига техноген ва информацион тараккиётнинг кириб боришининг чукурлашуви ва тараккиётнинг маънавиятга утказаётган таъсири; учинчиси, замонавийликнинг купгина салбий холатлари асосида ётувчи чукурлашиб борувчи антропологик инкироз. Бу эса албатта муаммонинг накадар мураккаб эканлигини курсатибгина колмай, балки унинг ечимларини излашнинг илмий механизмларини яратишни кун тартибига куймокда.

Х,озирга кадар мазкур муаммо турли даражада урганилган булиб, шарк мутафаккирлари ва гарб файласуфлари томонидан чукур тадкик этилган. Бунга шаркда Абу Наср Форобий, Абу Али Ибн Сино, Абу Х,омид Газзолий, Юсуф Хос Хожиб, Алишер Навоий, Хусайн Воиз Кошифий, Фитрат, Абдулла Авлоний каби бир канча мутафаккирларни киритишимиз мумкин. Гарбда эса Сукрот, Афлотун, Арасту, Кант, Хегел, Ницше, Фейербах, Генри Девид Торо, Бердяев каби файласуфларни айтиб утишимиз мумкин. Бугунга келиб эса бу масалалар доирасида кенг куламли тадкикотлар олиб борилмокда. Бизнинг мамлакатимизда олим ва файласуфлар, МДХ, давлатлари олим ва тадкикотчилари ва Европа хамда океанорти мамлакатларидаги нуфузли тадкикот институтларидаги олимлар глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви муаммоларини урганиш борасида чукур илмий изланишлар олиб бораётганлиги бу масаланинг накадар долзарб ахамиятга эканлигини курсатади. Шу билан бирга таъкидлаб утиш жоизки, глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви муаммолари факатгина фалсафа ёки ахлокшунослик доираси билан чекланган муаммо сифатида каралмаяпти, балки хозирги вактда катта эьтибор козонган куплаб ижттимоий-гуманитар ва бошка фанлар доирасида хам урганилмокда. Бунга куплаб фанларнинг синтези булган синергетикани мисол келтиришимиз хам мумкин. Умуман олганда, барча фанлар билан бирга турли миллатларнинг олим ва файласуфларининг асосий максади инсоний жамиятнинг маьнавий мусаффолигини таьминлаш, жамият тараккиёти масалалари билан шугулланишдан иборат. Бу эса глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви олдини олиш инсониятни таназзулдан куткаришнинг ягона йули эканлигини курсатади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шахснинг маънавий бегоналашуви хакида гап кетганда, унинг мохияти, келиб чикиш сабабларини ижтимоий-фалсафий ва ахлокий жихатдан тахлил килиш масаланинг мохиятини тушунишда мухим ахамият касб этади. Немис файласуфи Гегелнинг таъбири билан айтганда, нарса ва ходисаларнинг мохияти тушунчаларда акс этади. Шу маънода глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви муаммосини ижтимоий-фалсафий тушунча сифатидаги мохиятини хам тадкик этиш куйилаётган масаланинг ечимини излашда мухим рол уйнайди. Бегоналашув тушунчаси тугрисида Огурцов шундай фикр билдиради: "инсон фаолияти ва унинг натижалари унга карши булган ва устидан хукмронлик килаётган мустакил кучга объектив айланиши ва бу билан боглик инсоннинг фаол субъектдан ижтимоий жараён объектига айланиши" ни ифодалайди, деб таъкидлайди. Баъзи тадкикотчилар эса инсон мавжудлигини инсон шахсий фаолиятида унинг шароитига, воситаларига ва узига узи бегоналашган холатлар ва жараёнларни тасвирлашда ишлатилади, деб курсатадилар. Маънавий бегоналашувнинг мохиятини куплаб изланувчилар томонидан шахсни дунёкарашига боглик холда тадкик этмокдалар. Гегел бегоналашувни борликни бошкача шаклида узини англаш учун узини узи ривожлантириш жараёнида узидан узини бегоналаштирадиган абсолют рух мавжудлигининг контекстида куради. Л. Фейербах эса шахснинг бегоналашувини индивидни уз мохиятидан узоклашиши сифатида тушунади. Унинг фикрича, инсон табиати инсоният хаётининг бегоналашмайдиган пойдеворидир ва у хакикий булмаган бегоналашув дунёсига карама-каршидир. Марксизмда бегоналашув антогонистик нуктаи назарлар билан боглик тарихий холатдек курилади. Бегоналашув инсон томонидан синфий антогонистик жамиятда уз фаолият имкониятларини предметлаштиришнинг тарихий шаклидир ва моддиюнчилик, ижтимоий алокаларни фетишизми инсонлар орасидаги муносабатларига тенглашади. Аммо шуни айтиш мумкинки, хозирги замонавий глобал дунёнинг тенденциясига кура, товар фетишизми ва у билан боглик бегоналашув кучайиб бормокда, бу холат гуёки эпидемия даражасига айланмокда. Х,аддан зиёд мол дунё, бойлик орттиришга булган хохиш ва интилишнинг хозирги замонда авж олиши хам шахснинг маънавий бегоналашувини кучайишиги олиб келмокда. Америкалик тадкикотчилар Ж. Граф, Д.Ван, Т.Нэйлор фикрича, истеъмолчиликка сигиниш инсонни кулга айлантиради, ёлгизликни шакллантириб, "истеъмолчилик синдроми"ни юзага келтиради ва у касаллик юкумли хисобланиб, жамият орасида туйганлик,

малоллик, хавотирлик ва бушлик холатини пайдо килади. Бундан фаркли уларок П.Гайденко С.Кьеркегор экзистенционал фалсафасини урганиб, шундай дейди: "С.Кьеркеор экзистенционал фалсафасида бегоналашув онг хукмронлиги, инсон томонидан мавжудликнинг фактлари ва муаммоларини унутиш жараёнида объективлик ва рационализм билан кизикиш натижасида куриб чикилади" Бегоналашув жараёни буйича хозирги кунда купчилик олимлар узларининг фикр ва мулохазаларини билдириб келмокдалар. Немис файласуфи М.Хайдеггер шахснинг маънавий бегоналашуви хакида гапириб "жамиятда хар куни ташвишлар мавжудлик воситаси, бегоналашув экзистенцияси, бегоналашган ижтимоий хатти-харакатлар нормаларида ва фикрлар образларида парчаланади, ижтимоий маълумотлар воситаси, алока (газета) ишлатилади, хар ким бошка бировга ухшаш булади", деб таъкидлайди. М.Хайдеггернинг фикридан шундай хулоса килиш мумкин, яъни ижтимоий хаётда ташвишларнинг купайиб бориши хам инсонни бу дунёда уз "кобигига" уралиб колишига ёки булмаса факат уз манфаатларини кузлаб харакат килишига сабаб булиши мумкин, бу эса бегоналашув холатини олиб келади.

Инсон узининг "мени"ни имкониятларини амалга ошириш учун мавжуддир. Унинг имкониятларининг чегараси йук. У барчасига берилиб ва барчаси томонидан камраб олиниши мумкин. Бундан куринадики, маънавий бегоналашган инсонда юз хам виждон хам мавжуд булмайди. Глобаллашув шароитида инсон бегоналашуви онгсиз машиналар галабаси хисобланади. Техниканинг ривожланиши ва жамиятнинг ахборотлашуви шароитида инсоннинг бегоналашуви инсон томонидан дунёга келтирилган нарса -буюмлар ёки кашфиётлар, инсон устидан хукмронлик килишига олиб келади. Н.А.Бердяевнинг таъкидлашича: "моддиюнчилик инсоният табиатини бегоналашувининг асосидир". Шу уринда айтиш керакки, ижтимоий ва маънавий бегоналашувни М. Хайдеггер "das Мап"категорияси оркали куриб чикади ва институционал нормалар сифатида мажбуран инсондан бегона булган ижтимоий гояни мавжудлигини асослаб беради. Машхур гарблик социолог Э.Гидденс глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашувини жамиятнинг иктисодий ходисаси натижаси сифатида куради. Бирок яна шуни таъкидлайдики, бегоналашув жараёни юридик расмиятчилик шаклига эгадир. ^ар иккала холат иктисодий ёки хукукий сохадаги бегоналашувнинг келиб чикиши жамиятда мукаррар холат, лекин унинг асл сабаби маънавий сохага эътиборнинг камлигидир.

Дин фалсафасида шахснинг маънавий бегоналашувини Аллох билан бевосита мулокотдан инсонни узоклашишининг натижаси деб курилади. Яратгувчи билан алокани узган инсон уз мохиятини, шу каторда маънавий мохиятини хам йукотади. Бу эса биринчи навбатда инсоннинг инсондан узоклашишини турли шаклларини олиб келади ва ижтимоий зуравонлик сабаблари ва шароитига айланади. Чунки калбида Яратгувчига булган ишонч -эътикоди йук инсоннинг характер, хусусиятларида бегоналашув холати яккол намоён булиб боради. С.Л.Франк фикрича, Худо "Мен" ва "Биз" орасидаги индивид ва жамоа уртасидаги бегоналашувни йук килади. Худо "Биз" ички бирликнинг шарт - шароитидир. Унда инсон рухининг барча мавжудлик билан ички богликлик бор, табиат мавжудлиги кисмларининг парчаланиш ва бегоналашиш карама -карши булган бирдамлик хаёт бор. Ер юзида шунга ухшаш ёвузликнинг кучайиши инсонлар уртасидаги маънавий бегоналашувни юзага келтиради. Шу уринда таъкидлаш жоизки, глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашувини нафакат объектив, балки субъектив жараён сифатида бахолаш мумкин. Колаверса, маънавий бегоналашув ходисасининг содир булишига ташки мухитнинг таъсири жудаям катта. Бу борада олиб борилган тадкикотлар натижаси глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви ходисаси мохияти хакида хулоса чикаришимизга имкон беради.

Бизнинг назаримизда глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви инсонни теварак-атрофни онгли тарзда идрок килиш, узининг карашлари оркали индивидуал ва ижтимоий мавжудликни асоси булган маънавий-ахлокий, маданий, диний ва бошка кадриятлар оркали фикр юрита билиш, уз-узини онгли тарзда англай олиш, эркинликни кадрига ета билишлик, нохакликларга карши онгли тарзда кураша билишлик каби имкониятларни берувчи юксак кобилият ва интеграл сифатнинг йуколишидир. Яна бунга бошкача таъриф берса хам булади. Шахснинг маънавий бегоналашуви инсон характерида мужассам булган ижобий сифатлар, унинг ботиний ва зохирий дунёсининг мукаммаллиги, иймон-эътикодининг бутунлиги-ю, виждонининг уйгоклиги, онгли тарздаги барча карашларининг урнини, салбий сифатлар эгаллаб, жохиллик хислатлари инсоннинг бутун вужудини камраб олиши ва узига буйсундириши натижасида инсонда шаклланган юксак кобилият ва интеграл сифатларнинг жахолат йулида хизмат килишидир.

Глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви шахсий узини англаш, ички эркинлигини, узини тушуниш ва узини ривожлантириш

каби фазилатларнинг йуколиши билан характерланади. Шахснинг маънавий бегоналашув холати узига хос тузилишга эга: бегоналашув субъектлари (бегоналашувни режа асосида ташкиллаштираётганлар), маънавий бегоналашувнинг объектлари (бегоналашиб кетаётганлар), бегоналашув воситаси (рухий ёки жисмоний таъсир). Шахснинг маънавий бегоналашуви холатининг ривожланиб боришига глобаллашувнинг шиддат билан барча халклар ва миллатларнинг маданияти хамда маънавиятига утказаётган салбий таъсири хам сабаб булмокда. Шахснинг маънавий бегоналашуви усишини яна бир фактори, замонавий техника ва технологиянинг жадаллик билан ривожланиб боришидир. Бу хакда Ф.Фукуяма шундай деган эди: "Биз бундай келажакни сохта эркинлик шиори учун кабул килишимиз шарт эмас. Биз мукаррар технологик жараёнларга хам кул булишимиз шарт эмас, агарда бу жараён инсоният максадларига хизмат килмаса". Албатта инсоният томонидан яратилаётган бугунги кун кашфиётлари, яъни техника ва технологиянинг ривожи факат ва факат инсоният ривожига хизмат килиши лозим. Яна шу уринда таъкидлаб утишимиз лозимки, глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашувини манбаи булиб, бюрократик хукумат тузилишининг кучайиши хам хизмат килади. Бунда факат бюрократия ривожлантирилиб, буйрукбозлик кучаяди ва шахснинг маънавияти оркага суриб куйилади. Бора-бора шахс уз маънавиятини йукотади ва шахс маънавий бегоналашуви юзага чикади. Очигини айтадиган булсак бугунги кунда инсоният сунъий ташкилий техник-технологик мухитга кушилмокда. Бу сунъий мухитни В.Кутеров "тектура", яъни маданиятга карши (антитез) деб курсатади. Агар маданият бошлангич асосларида маънавий дунёнинг объективлигини абсолют даражада ифодаси хисобланса, тектура унинг аксидир, яъни виртуалликни, сунъийликни ифодалайди.

Глобаллашув шароитида замонавий дунёда шахснинг маънавий бегоналашуви муаммосини шахс ва жамиятнинг субъектлигини ювилиши чукурлаштирмокда. Бугунги кунда бегоналашув ходисаси технология форматини кабул килиб, замонавий ижтимоий курашда актив харакатланмокда ва биринчи навбатда бу харакатда ОАВ ва ижтимоий тизим алокаларини уз кулларига олиб, ёлгон ва бухтонлар оркали дунёни уз максадларига мослаб буриш истагида булганлар амалга оширмокдалар. Хрзирги кундаги ижтимоий жараёнлар тахлили шуни курсатадики, илм-фандаги ютуклар канчалик даражада юксак булса хам, шахснинг маънавий бегоналашуви холатини енгиб утишнинг хечам имкони булмаган. Аксинча, ушбу юксалиш хамда замонавий

дунёдаги глобаллашув жараёни бегоналашув ходисасининг янги-янги шаклларини юзага келишига сабаб булмокда. Маънавий бегоналашув холати олдинги даврларда тартибсиз характерга эга булган булса, хозирги кунга келиб у технологик характерга эга булиб, ундан ижтимоий курашларда фойдаланилмокда. Бугунги кунга келиб маънавий бегоналашув холати дунёдаги барча минтака ва давлатларда содир булмокдаки, бу жараёндан хеч бир халк ёки миллат четда колиб кетаётган йук. Азал-азалдан узининг юксак маънавияти ва маданияти билан дунё ахлини лол колдириб келган Шарк давлатлари хам бугунги кунда бало-казодай ёпирилиб келаётган ушбу муаммодан четда колаётган йук. Бугунги кунга келиб шахснинг маънавий бегоналашувни енгиш имкониятлари пасайиб бормокда, бунга аслида Гарбнинг, айникса америкача хаёт тарзи ва трансмиллий корпорациялар хукмронлиги шаклида намоён булувчи капиталистик глобаллашув вариантининг хокимлиги шароитида инсоният келажаги ривожланиши хамда узгаришлар сабаб булмокда.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, халкнинг маънавиятини йукотишга булган бундай уринишлар маънавият сохасининг издан чикишига олиб келиб, шахснинг маънавий бегоналашувини кучайишига замин яратиб беради. Глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашуви ижтимоий ва ахборий окимнинг жадаллашуви билан хам чукурлашиб бормокда. Маънавий бегоналашув ходисаси халкнинг ва мамлакатда хукм сурадиган ижтимоий катламларнинг маънавий йуналишининг карама-каршилиги туфайли хам чукурлашмокда. Бугунги глобаллашув шароитида шахснинг маънавий бегоналашувини факатгина янги антропологик бурилиш шароитларида енгиш мумкин. Бунинг учун эса, инсон дунёни узлаштириш амалиётида узини англашга ва мавжуд объектив реалликка кайтиши керак.

REFERENCES

1. Огурцов А. Отчуждение// Философская энциклопедия: В 5 Т. -М.: "Советская энциклопедия", 1967. Т. IV.

2. Современный философский словарь/ Отв. ред-р В.Е.Кемеров.-Бишкек: Одиссей,1996.

3. Гегель Г.В.Ф. Феноменология духа.-СПб.: Наука, 2002.

4. Фукуяма Ф. Наше постчеловеческое будущее: Последствия биотехнологической революции. -М.: ООО «Издательство АСТ»: ОАО «ЛЮКС»

5. Бердяев Н.А. Русская идея. -М.: Эксмо; СПб.: Мидгард, 2005. 758-стр.

6. Кальной И.И. Отчуждение: истоки и современность. -Симферополь, 1990. 67-стр.

7. Гидденс Э. Устроение общества: Очерк теории структурации. 2-е изд. -М.: Академический Проект, 2005. 268-269-стр.

8. Алексеев П. Философская концепция. С.Л.Франка // Франк С.Л. Духовные основы общества. -М.: Республика, 1992. 10-стр.

9. Франк С.Л. Духовный основы общества. -М.: Республика, 1992. 91-стр.

10. Грааф Дж и др. Потреблятство. Болезнь, угражающая миру.-М.:Ультра. Культура. 2003. 128-стр.

11. Гайденко П.П. Прорыв к трансцендентному: Новая онтология ХХ века. -М.: Республика. 1997. 18-стр.

12. Хайдеггер М. "Время картины мира". Современные концепции культурного кризиса на Западе. -М.: ИНИОН, 1976. 38-стр.

13. Avlaev, O., & Maripov, E. (2020). The problem of emotional situations like childhood, anxiety and fear. SAARJ Journal on Banking & Insurance Research (SJBIR), 9(3), 24-28.

14. Гиренок Ф.И. Метафизика пата. -М.: Лабиринт, 2005. 95-96-стр.

15. Авлаев, О., & Жураева, С. (2019). "Бахтни белгилашда адаптация даражасининг нисбийлиги". "ПСИХОЛОГИЯ" илмий журнал, 4, 121-128.

16. Хайдаров, М., Алламуратов, М., & Хайруллаева, Н. (2021). Сравнительная оценка физического состояния подростков 11 -16 лет с нарушением интеллекта. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.