Научная статья на тему 'АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА МАЪНАВИЙ ҲАЁТНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА МАЪНАВИЙ ҲАЁТНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

1300
197
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахборот / билим / ахборотлашган жамият / маънавият / ривожланиш / таълим / тасодиф / ўзгариш / инсон / жамият / information / knowledge / informed society / spirituality / development / education / coincidence / change / man / society

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Гулчеҳра Ғаффарова, Алишер Абдуллаев

Ҳозирги давр глобаллашган дунѐда содир бўлаѐтган мураккаб, ночизиқ жараѐнлар таҳлилини мазкур омилларни ҳисобга олмасдан туриб амалга ошириш мумкин эмас. Ушбу мақолада шаклланаѐтган ахборотлашган жамиятда маънавият соҳасидаги ўзгаришлар, уларнинг ўзига хусусиятлари фалсафий таҳлил этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFIC FEATURES OF SPIRITUAL LIFE IN AN INFORMED SOCIETY

The analysis of complex, non-linear processes taking place in today's globalized world is impossible without taking into account these factors. This article provides a philosophical analysis of the changes in the field of spirituality in the emerging information society, their peculiarities

Текст научной работы на тему «АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА МАЪНАВИЙ ҲАЁТНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА МАЪНАВИЙ ХДЁТНИНГ УЗИГА

ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Гулче^ра Гаффарова

Чирчик давлат педагогика институти профессор в.б. gafforovagulchehra3 @gmail .com

Алишер Абдуллаев

Чирчик давлат педагогика институти, Ижтимоий фанлар кафедраси

магистранти

АННОТАЦИЯ

Хрзирги давр глобаллашган дунёда содир булаётган мураккаб, ночизик жараёнлар тахлилини мазкур омилларни хисобга олмасдан туриб амалга ошириш мумкин эмас. Ушбу маколада шаклланаётган ахборотлашган жамиятда маънавият сохасидаги узгаришлар, уларнинг узига хусусиятлари фалсафий тахлил этилган.

Калит сузлар: ахборот, билим, ахборотлашган жамият, маънавият, ривожланиш, таълим, тасодиф, узгариш, инсон, жамият.

SPECIFIC FEATURES OF SPIRITUAL LIFE IN AN INFORMED SOCIETY

Gulchehra Gaffarova

Chirchik State Pedagogical Institute Professor gafforovagulchehra3 @gmail .com

Alisher Abdullayev

Chirchik State Pedagogical Institute, Master of Social Sciences

ABSTRACT

The analysis of complex, non-linear processes taking place in today's globalized world is impossible without taking into account these factors. This article provides a philosophical analysis of the changes in the field of spirituality in the emerging information society, their peculiarities.

Keywords: information, knowledge, informed society, spirituality, development, education, coincidence, change, man, society.

КИРИШ

Жахон микёсида ахборот коммуникация технологиялари дунё тамаддуни ривожига улкан хисса кушиши билан бирга, мураккаб ва зиддиятли характерга эга булган жараёнларни хам келтириб чикармокда. XXI асрда ахборот ресурслари ижтимоий, маданий, маънавий сохадаги маълумотлар оркали турли ёш ва тоифадаги шахсларнинг онгига таъсир килиб, уларнинг дунёкараши, ижтимоий характери хамда мураккаб тафаккурини шакллантириш воситаси сифатида реал вокеликка айланди. Шу сабабли шаклланаётган ахборотлашган жамиятда маънавиятда хам турли хил узгаришларни инобатга олиш мухим ахамият касб этмокда.

Шу сабабли хам хозирги давр жахон микёсида глобаллашув жараёни кучайган, инсониятнинг ахборотлашган жамият боскичига утиши тобора чукурлашиб бораётган давр булиб, бутун инсоният, шу жумладан халкимиз хам маънавиятга салбий таъсир курсатиши мумкин булган турли мафкуравий тахдидлар остида яшамокда. Ушбу жараёнда жамиятимиз маънавий хаётига турли-туман ахборот, илм-фан, маданият ва санъат, янги цивилизациялар, технологияларнинг кириб келиши билан биргаликда турли зарарли гоялар ва мафкуралар тахдидининг вужудга келиши бугунги кунда шундай глобаллашув шароитида маънавият муаммосини, маънавий хусусиятларимизни саклаш хамда маънавий тарбияни ривожлантириш масалаларини долзарб вазифа сифатида кун тартибига куймокда.

Шу билан бирга, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида жорий йилнинг 19 январь куни маънавий-маърифий ишлар тизимини тубдан такомиллаштириш, бу борада давлат ва жамоат ташкилотларининг хамкорлигини кучайтириш масалалари буйича видеоселектор йигилиши утказилди. Унда президентимиз, "жамият хаётининг танаси иктисодиёт булса, унинг жони ва рухи маънавият" [18] эканлигига ургу берди.

Айникса, бугунги ракамлаштириш жараёни ва пандемия шароитида баркамол ёшларни маънавий тарбиялаш муаммоларига эътибор бериш зарур. Чунки, ушбу муаммолар инсониятни, айникса ёшларга глобаллашув, ахборотлашган жамият шаклланиши натижасида маънавият уртасидаги алокадорликлар мохиятини, бугунги дунёда юз бераётган геосиёсий жараёнлар ва мафкуравий кураш хамда маънавий тахдидларни комплекс тахлил килиш малакаларини шакллантиришга имконият яратади

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ахборотлашган жамиятдаги маънавият мазмунини урганиш илм-фаннинг куплаб тармоклари предмет текисликлари кесишмасида ётади. Маънавият фалсафа тарихи давомида урганиш объекти булиб келган, бу сохада жуда куп назарий, услубий ва концептуал материаллар мавжуд. Фалсафа бутун тараккиёт тарихи давомида тупланган гоялар, назариялар, маънавият тушунчаларининг мухим сонини мавжудлигини хисобга олган холда макола мавзуси билан бевосита боглик булган анъанавий назарияларга эътибор каратамиз.

Зиддиятли, ноаник, маънавият тез узгарувчан хозирги замон оламини англашда фалсафа алохида рол уйнайди, уларни хал килиш мумкин булган йулларини, цивилизациянинг кейинги ривожланишини тахлил килади. Маколани тайёрлашда тарихийлик, танкидийлик, тизимли методлардан фойдаланилди.

Ахборотлашган жамиятнинг бир кисми булган кибермаконга ижтимоий реалликнинг, ахборотлашган жамиятнинг вокелиги сифатида ёндашилган тадкикотларга М.Кастельс, М.Маклюен ва А.Е.Войскунский, Т.Набет кабиларнинг ишларини киритиш мумкин.

Д.Белл, А.Турен, Э.Тоффлер, З.Бжезинский, Й.Масуда каби олимларнинг тадкикотларида жамият виртуаллашуви жараёнининг ахборотлар окими билан богликлиги акс этиб, тахлил жараёнида ахборотлашган жамиятнинг концептуал асослари ва унинг назарияларига асос солинган. Ушбу ёндашув вакиллари фикрига кура, ахборот инсонларнинг дунёкарашига таъсир этиш хусусиятига эга булиб, жамиятнинг тафаккури трансформацияси шаклланишига шароит яратиб, янги ижтимоий табака ва гурухлар хосил булишига олиб келади.

Ж.Хендерсон, П.Друкер, П.Бергер, Б.Бергер, Р.Коллинс, В.А.Плешаков сингари олимларнинг тадкикотларида ахборотлар окими кишилар турмуш тарзининг виртуаллашуви натижасида жамиятнинг диний, маданий кадриятларининг трансформацион хусусиятлари шаклланишидаги мухим омиллардан бири эканлиги, хусусан, инсонларнинг виртуал маданияти, хулк-атвори коидалари хосил булиши урин эгаллаши кайд этилган.

Ахборотлашган жамиятнинг дин омилига таъсири жараёнини назарий-концептуал жихатдан тадкик килган олимларга Х.Кемпбелл, С.О.Лири, К.Радд-Антвайле каби олимларни киритиш мумкин.

А.Гаюрова ва Ю.Долгов каби муаллифлар ижтимоий тармок фойдаланувчиларининг виртуал жамиятнинг фаол аъзосига айланиши уларнинг психологик ориентацияси узгариши билан намоён булишини асослаганб.

Шунингдек, ахборотлашган жамиятининг методологик асослари, унинг узига хос хусусиятлари М.Абдуллаева, Г.Гаффарова хамда Г.Жалолова ахборотлашган жамиятда билимлар трансформацияси масалалари илмий асарлари ва тадкикотларида уз аксини топган.

НАТИЖАЛАР

"Маънавият" тушунчасини шакллантиришда маълум бир динамикани кузатиш мумкин, бу турли хил билим стратегиялари оркали очиб берилади. Антик даврда маънавиятнинг иккита тушунчаси куйилган: табиий ва метафизик. Табиий ва маънавий жихатдан бир хил булмаган тамойилларни курмаслик ва уларни бир-бирига карши куйишдан бош тортиш, табиатшунослик маънавиятнинг ривожланиши тарбия ва таълим учун кулай шароитлар мавжуд булганда тугма мойилликлар асосида амалга оширилишини даъво килмокда. Метафизика маънавиятни тушунишни инсонни маънавий излаш билан, унинг мутлак рухият доирасига мос келадиган трансандентал кадриятларга интилиши билан боглайди ва инсоннинг субъект-узгартирувчи фаолияти фонга айланади. Метафизика маънавиятни инсон мавжудлигининг чекланганлиги ва номукаммаллигига асосланиб, шахснинг ва индивидуал рухнинг юкорилиги, метафизик кадриятларга богланиш даражаси сифатида белгилайди. Ривожланаётган маънавият мохияти хакидаги метафизик гоялар мутлок мохиятни англаш воситаси сифатида субстансиал шакллардан воз кечиш билан аста-секин узларининг рухий хусусиятларини йукотади. Диний фалсафа доирасида маънавият инсоннинг маънавий тажрибаси, унинг Худога кутарилиши натижасида изохланади. Дин инсон ва Худонинг бир-бирини тулдириши гоясига амал килади, бу уларнинг бир-бирига булган интилишларини тасдиклайди. Инсон илохий рухга кушилгандагина чинакам маънавий булиши мумкин - бу асосий нарсалардан биридир

Дунёдаги давлатлар ахборотлашган жамиятнинг турли боскич ва сифат даражасига эришиши билан бирга, десекуляр оким куринишида "онлайн маданият" билан уйгунлашди. Мазкур уйгунлик диний омил ва ахборотлашган жамият каби икки глобал феноменал ходиса сифатида, виртуал шаклда онг оркали ижтимоийлашув ва идентикликка кучли таъсир кила бошлади. Сунгги йилларда мазкур масалага оид тадкикотлар АКЩ, Европа, Осиё давлатларида долзарблик касб этган булса-да, асосан техникавий ёндашув ва миллий манфаатлар доирасидаги амалий натижаларда уз аксини топмокда. Аммо, ахборотлашган жамиятнинг динга таъсири ва кибермакон билан боглик масалалар замонавий синкретик ёндашувга асосланган тадкикотларни талаб

этади. Шу сабабли, дин, интернет ва ижтимоий идентиклик масаласи хар бир давлатнинг диний-сиёсий вазияти, миллий манфаатлари доирасида тулаконли, объектив тарзда янгича методологик ёндашувларга асосланган тадкикотларга булган заруратни янада кучайтирмокда.

МУ^ОКАМА

Ахборотлашган жамиятда маънавиятни шакллантириш муаммосини англаш, янги ижтимоий вокелик сифатида ахборотлашган жамиятнинг мохиятини тушунмасдан имконсиздир. Бундан ташкари, Гарб фалсафасида хам, рус фалсафасида хам маълум бир жамият табиатига нисбатан жуда ноаник ва карама-карши позициялар мавжуд. Бугунги кунда куплаб файласуфлар, социологлар ва бошка фанларнинг вакиллари инсоният якинлашиб келаётган ва тарихий жараённи икки глобал даврга ажратиб турадиган маълум бир чегара хакида гапиришмокда.

Ахборотлашган жамияти сифатли маълумотларнинг куплиги ва уни таркатиш воситалари билан ажралиб туради. Ахборотлашган жамиятнинг шаклланиши ва ривожланиши мехнат унумдорлиги ва ишлаб чикариш жараёнининг самарадорлигини ошириш учун ишлаб чикариш сохасига ахборот технологияларини жорий этиш жараёни билан боглик эди. Ахборотлашган жамият, асосан, саноат тузилишидан фарк киладиган янги ижтимоий тузилма сифатида таърифланади. Муаммонинг ушбу куриниши унинг тарафдорлари ва мухолифларига эга, улар замонавий жамиятда ахборотнинг ахамияти аник ошганлигини тан олсалар хам, ахборотлаштиришни янги турдаги жамиятни ташкил этиш воситаси деб билишмайди. Уларнинг фикрига кура, ахборот жараёнлари факат мавжуд булган тизимни ахборот-коммуникация технологиялари ёрдамида бирлаштириш ва мустахкамлашга олиб келади.

Жамиятнинг хозирги холати, М.Кастельснинг сузларига кура[3, 13], утиш даври. У ахборот асрига ёки тармокли жамият даврига кирмокда, унинг узига хос хусусияти давлатларни, ижтимоий институтларни ва шахсларни бир-бирига боглайдиган ахборот тармоклари булади. Дархакикат, утиш даврини енгиб утиш натижасида глобаллашув ва огирлашган ижтимоий булиниш натижасида одамларнинг бирлашиши уртасидаги зиддиятлар мукаррар равишда кучаяди, бу эса жамиятда парчаланишга олиб келади. Шуни таъкидлаш керакки, хамма олимлар хам янги ижтимоий тузилма сифатида курган жамият ривожланишининг ахборот моделига утиш гоясини куллаб-кувватламайдилар. Уларнинг фикрича, жамиятда руй бераётган барча узгаришлар шунчаки

жамиятда кадимдан карор топган муносабатларни компьютерлаштириш ва ахборотлаштиришдир.

Ф. Уэбстер уз тадкикотида ахборот жамиятининг энг машхур назарияларини танкидий тахлил килади. Унинг узи узини ахборотлашган жамиятда янги ижтимоий хакикатни курмайдиган скептиклардан бири деб билади. Ф.Уэбстер жамиятнинг технологик (масалан, Э. Тоффлер таъкидлаган) турларини таъкидлайди; иктисодий (Ф. Махлуп томонидан таклиф килинган); бандлик сохаси билан боглик булган жамият (Д. Белл томонидан таъкидланган); мекансал (унинг мазмуни М. Кастельснинг асарларида куриб чикилган). Ф.Уэбстер юкоридаги таърифларни тахлил килиш натижасида келиб чикадиган асосий хулоса уларнинг номувофиклигини тасдиклашдир, чунки уларнинг барчаси микдорий характерга эга[4].

Шуни таъкидлаш керакки, айрим илмий адабиётларда ахборот асридаги янги авлод вакиллари кекса авлод одамларига нисбатан бутунлай бошкача рухият ва фикрлаш тарзига эга булишини таъкидламокда. Бундан ташкари, янги авлод одамларида мияни ташкил этишнинг тузилиши хозирги мавжуд булганидан фарк килиши эхтимолдан йирок эмас.

Чарлз Дарвиннинг эволюция назариясига кура, инсон миясининг ривожланиши унинг атроф-мухит узгаришига мослашиши натижасида юзага келади. Ушбу умумий накш бугунги кунда хам, ахборотлаштириш жараёнининг жадал ривожланиши ва глобал ахборот жамиятини шакллантириш шароитида амал килади. Ва хозирги пайтда жамиятнинг ахборот сохасида энг туб ва тезкор узгаришлар руй бераётганлиги сабабли, инсон мияси унинг тузилишини ташкил этишдаги етарли узгаришлар оркали ушбу узгаришларга мослаша бошлайди. Ва бу ходиса табиийдир. Эхтимол, у якин йилларда янаям усади. Чунки инсон табиатидаги бу узгаришлар жуда тез, амалда одамларнинг бир авлоди хаёти давомида руй беради. Инсон табиати узок вактдан бери бундай туб узгаришларни бошдан кечирмаган ва уларнинг ахамияти жихатидан улар факат аник нуткнинг пайдо булиши феномени билан таккосланиши мумкин.

Аммо замонавий ахборот инкилобининг кулами хам инсоният тарихида мисли курилмаган. Уларнинг ахамияти ва юзага келиши мумкин булган окибатлари хали етарли даражада урганилмаган ва тушунилмаган.

Айтиш керакки, ахборотлашган жамият - ишчиларнинг аксарияти маълумотни ишлаб чикариш, саклаш, кайта ишлаш ва сотиш билан шугулланадиган жамият, айникса унинг энг юкори шакли - билим хисобланади. Шу билан бирга жамият ва иктисодиёт ривожланишининг ушбу боскичи куйидагилар билан тавсифланади: ахборот, билим ва ахборот

технологияларининг жамият хаётидаги ролини ошириш; ахборот технологиялари, алока воситалари ва ахборот махсулотлари ва хизматлари ишлаб чикаришда банд булганлар сонининг купайиши, уларнинг ялпи ички махсулотдаги улушининг купайиши; телефония, радио, телевидение, Интернет, шунингдек анъанавий ва электрон оммавий ахборот воситаларидан фойдаланган холда жамиятни ахборотлаштиришнинг усиши; глобал ахборот маконини яратиш: одамларнинг самарали ахборот алокалари; уларнинг жахон ахборот ресурсларидан фойдаланиш имкониятлари; уларнинг ахборот махсулотлари ва хизматларига булган эхтиёжларини кондириш.

Албатта, замонавий дунёда яшаб, биз доимо оммавий ахборот воситалари билан тукнаш келмокдамиз. Улар бизнинг кундалик хаётимизда шу кадар мустахкам урнашганки, биз уларсиз уз хаётимизни тасаввур хам кила олмаймиз. Замонавий жамият хаётида Интернетнинг ахамиятини бахолаб булмайди. XX аср урталарида бошланган ахборот технологияларининг жадал ривожланиши жамиятнинг мутлако янги тури - ахбороташган жамиятнинг шаклланишига асос яратди. Интернет жамият тараккиётида алохида урин тутади. Инсоннинг Интернетга таъсири жуда ёшлигидан бошланади ва бутун хаёт давомида давом этади. Интернет одамларнинг онгини шакллантириш, уларнинг диди, карашлари, одатлари ва афзалликларини тарбиялаш функцияларининг мухим кисмини уз зиммасига олди. Х,еч качон шахсан у ёки бу муаммога дуч келмаган одам Интернет имкониятлари туфайли ижтимоий хаётнинг энг хилма-хил куринишлари билан танишишга муваффак булди.

Биз маънавиятнинг хам, маданиятнинг хам таназзул даражасининг усиб бориши гувохи ва иштирокчисига айландик ва агар бу жараён тухтатилмаса, замонавий цивилизация фожиаси мукаррар булиб колишини тушунамиз. Бутунжахон Интернет - бу фавкулодда танлов эркинлигини беради, лекин фойдаланувчини уз шериклари даврасида хам ёпиши мумкин. Интернет хам яратиши, хам йук килиши мумкин. Интернет ахборот технологияларини тубдан узгартирди. ^андай булиши кераклиги ва кандай булишининг номувофиклиги одамларга ишонмасликнинг дахшатли воситасига айланди. Ва одамларнинг рухи, маънавияти "пошнада" юради. Улар бу вазиятдан чикиш йулини курмайдилар.

Биз дунё космосига кирамиз, кулогимизга чиплар билан турамиз. Биз нима булишимизни биламиз ва бу мукаррар. Интернет - бу ахборот ва тахлилий материал, аммо бугунги кунда у ахборот урушларининг куролига айланмокда ва уни укиб булгач, сиз салбий нарсаларни хаётингизга узгартира бошлайсиз,

куртларни кидириб топасиз. Афсуски, бугунги кунда инновацион технологияларнинг ушбу таъсири салбий акс этмокда.

Интернетнинг шахсий ривожланишига таъсирини урганиш учун тадкикотлар утказилганида, унинг натижасида ёшларнинг аксарияти Интернетнинг ижобий ва энг мухими, салбий таъсирини тушунишмаслиги айён булди. Ушбу тадкикотда Суровнома асосида Интернет усмирларга ижобий ёки салбий таъсир курсатадими? Кдйси сайтларга тез-тез кирасиз? каби саволлар берилган. Олинган натижаларга кура, урганилаётган гурух талабалари кайси йуналишларга купрок ташриф буюришларини аниклаш мумкин. 18 кишидан 17 нафари асосан мактаб-интернатидан тайёр рефератлар ва маърузалар билан сайтларга, 15 киши - уйинлар билан сайтларга, 11 киши электрон китоблар ва энциклопедиялар билан шугулланиш учун фойдаланадилар. Урганилаётган талабалар орасида энг кичик эътибор виртуал танишиш сайтлари ва шахвоний мазмундаги сайтларга берилади.

Хулоса килиш мумкинки, маънавий шахсни тарбиялаш замонавий ахборот окимида у узи учун ижобий нарсани танлай олган. Агар инсон етарлича маданиятли ва маънавий жихатдан билимли булса, унда Интернет унга бундай хавф тугдирмайди. Яъни, улар Интернетдан кандай фойдаланишни ургандилар, аммо бу маълумотни акс эттириш учун ички маданият, асосий ва имконият йукдир. Ва маънавиятнинг вазифаларидан бири - бу унга кодир булган янги авлодни тарбиялаш. Албатта, буни болаликдан бошлаш керак.

Бугунги кунда Интернет нафакат дунёвий максадлар учун, бизнес, танишиш, мулокот учун, балки маънавий максадлар учун хам фаол фойдаланилаётганига гувох буламиз. Х,ар куни факат Узбекистоннинг веб-чатларида узларини оддий алока усулларидан одамлар эфирга юзлаб, минглаб килобайтлик матнларни юборишади. Йигилиш, чой ичиш, кинога бориш ёки ташриф буюриш урнига минглаб одамлар зулматда ёниб турган монитор олдида клавиатура устида тиз чукиб утиришади ва Интернетнинг улкан кенгликларида романтикани излаётган ёмон телефон линияларини доимо лаънатлашади. Ва кимдир узларининг севимли "Вконтакте" ёки мТwиттерм сайтларига тезда "кутарилишга" шошилиб кетганлиги, сервер "кулаб" тушгани ва виртуал туфайли канча асаб сарфланганлиги сабабли канча ажойиб учрашувлар булиб утмади. Албатта, Интернет яна куплаб стереотипларни бузадиган ва хаётимизнинг турли сохаларида жуда куп сонли инкилобларни амалга оширадиган кучли ихтиро. Ва, эхтимол, бу инсоният ва дунё тараккиётига ижобий таъсир курсатади.

Бугунги ривожланаётган ахборот жамиятида нигилизмда уз ифодасини топган маънавият инкирози узини ижтимоий-маданий сохада намоён этади. Бинобарин, маънавият инкирозини келтириб чикарадиган омилларга куйидагилар киради: диний, диндорлик тугрисида тушунча йуколиши билан изохланадиган; метафизик, абсолют девалвацияси натижасида келиб чиккан; културологик, инсон томонидан мазмунли хаётий курсатмалар йуколиши билан боглик. Замонавий инсон дуч келган маънавият инкирози инсон хаёти шароитининг кескин яхшиланиши фонида ривожланиб бормокда, бу маълум бир парадоксдир. Ушбу такомиллаштириш жамият хаётини техникалаштириш ва одамлар таълимининг натижаси булди.

Техника, уз навбатида, одамлар орасидаги бегоналашувнинг кучайишига ва жамиятнинг маънавий ахволини пасайишига олиб келади ва таълим одамнинг маълум маданий мухитга карамлигини келтириб чикаради, бу унинг усиб бораётган истаклари ва эхтиёжларини кондириш, максадлари ва маъноларини алмаштириш ва алмаштириш учун мулжалланган. Мухим уз-узини фаолиятига эга булмаган инсон, узининг функционал узини узи кондириши билан алданиб, уни тугдирган рух ва манбадан воз кечиб, узини узи билан яширган.

Бугунги кунда кундалик хаёт яна субъективлик панохига айланди. Кундалик хаёт классик фалсафа нуктаи назаридан субъективликни минимал маънавият сифатида шакллантириш сохаси эди. Гегел субъективликни такрор ишлаб чикаришни боскичма-боскич жараён сифатида курди. Биринчи боскичга у инсонга хос кундалик хаёт даражасида такрорланадиган тажриба шаклида ишлаб чикарилган "индивидуал субъектнинг маънавияти" шаклланишига, субъектив дунё чегараларини белгилайдиган, инсонга берадиган собит тасвирлар ва уз-узини таърифлар туплами[1, 127]. Бундай тажриба шахснинг узини узи идентификациялашига хал килувчи таъсир килади, бу аник мавзуни индивидуализация килишга имкон берадиган минимал маънавиятни таъминлайди. Кундалик фаолиятнинг яна бир мухим вазифаси шундаки, уни тулдирадиган стереотиплар ва автоматизмлар одамни одатий хислар ва тажрибалардан халос килади, чунки улар онгни киритишни талаб килмайди. Бирок, маънавиятнинг шаклланиши мавхум таърифлар доирасида чекланмаган ва хар бир шахсга эга булган "мен"нинг мавжудлиги билан чекланмаган. Факат юкори кадриятларга йуналиш инсонга хакикий хаётга утишга имкон беради, бу эса инсондан ошиб кетишни, кундалик хаёт уфкини енгиб утишни талаб килади[5, 40].

Замонавий фалсафада инсон субъективлиги кундалик хаёт сохасида шаклланганлиги тан олинган. Шундай килиб, у кундалик тажрибани бекор килади, уни ижтимоий ва маънавий амалиёт томонидан кайтариб булмайдиган киймат сифатида тасдиклайди[6, 60]. Ушбу тушунча билан боглик холда, инсоннинг узига хослиги муаммосига ечим таклиф килинди. Демак, фалсафа тажрибани маъноларни амалга оширишда ва шахснинг узига хос хиссиётининг пайдо булишида етакчи рол уйнайди, буни асосий хаётий кадриятларни йукотишига ёрдам берадиган асосий кадриятларни йукотиш билан асослайди.

Айтиш керакки, шахсий усишга интилиб, узини узи такомиллаштириш ва узини узи аниклаш оркали, инсон дунё билан муносабатларини онгли равишда иродали харакатлар оркали эмас, балки дастлабки маънавий сезгиларни бошдан кечириш оркали урнатади. Шунинг учун замонавий фалсафа маънавиятнинг индивидуал режасини ишлаб чикиш жараёнини айнан кундалик хаётда содир булаётган ходисаларнинг бевосита ички берилган вазифасини бажарадиган тажрибани тахлил килиш оркали куриб чикади. Аввало, индивидуал онгнинг дунёга "очиклиги" айнан тажриба шаклида ифодаланади; бундан ташкари, бошка одамнинг ички дунёсига, бировнинг субъективлигига шунгиш оркали маънавий тажрибани эгаллаш факат тажриба оркали мумкин булади. Шуни таъкидлаш керакки, хар кандай тажриба субъектив, шахсий хусусиятга эга булганлиги сабабли, бу назарий умумлаштириш имкониятларини анча мураккаблаштиради ва баъзи методологик кийинчиликларга олиб келади.

"Маънавий изланишлар" тарафдорлари шахснинг маънавий ривожланиши учун одатий - хиссий ва мафкуравий "кузгатувчилар" нинг етарлилигини инкор этадилар[2, 34]. Шуни таъкидлаш керакки, замонавий ахборотлашган жамият шаклланиши шароитида маънавиятнинг кундалик хаёт уфкига кайтиши туюлиши мумкин булган даражада хавфсиз эмас; бу жараён аклий ва рухий тузилмаларни узгартириш имконияти билан боглик, чунки бу асосий ахлокий кадриятларни рад этишга олиб келиши мумкин булган маданият ва цивилизация идеаллари, тамойиллари ва кадриятларига тажриба карама-карши булишига имкон беради.

Буларнинг барчаси инсон хаёти дунёсининг асосларини бузади, уни одатий куллаб-кувватлаши ва мазмунли булишидан махрум килади, инсон хаёт курсатмаларидан ва бундай шароитда узини саклаб колиш кобилиятидан махрум булади. Инсон мавжудлигининг жуда мазмунли эканлиги ижтимоий фалсафада инсон ва маънавий хакикатнинг мутаносиблиги билан белгиланади. Бундай талкин маънавиятни рухият ва рухият тоифалари уртасидаги чизик

билан кайта-кайта аникланадиган тарихий узгарувчан шаклланишга айлантиради.

ХУЛОСА

Юкоридагилардан келиб чикиб, айтиш керакки маънавият субъективликнинг турли даражаларини тузиш омилидир. Маънавият суюк, аммо норматив булмаган тоифадир. Инсон "маънавиятга эришиш" учун интилиши керак булган бир маротаба урнатилган моделлар руйхати эмас, унинг узгарувчанлиги, унинг урнатган мутаносиблиги шахснинг киймат йуналишларига богликдиги билан олдиндан белгиланади. Х,ар бир инсон узи томонидан ишлаб чикилган "маънавият сохаси"да рухий изланишларни амалга оширади ва маълум бир кишининг ёки умуман тарихий даврнинг "ички коинот" киёфаси бунинг натижасига богликдир.

Ахборотлашган жамиятнинг маънавий сохасида маънавият ижтимоий ва шахсий мавжудот ходисаси сифатида кундалик хаёт уфкида куриб чикилади. Маънавиятни кундалик хаёт уфкига кайтариш туюлиши мумкин булган даражада хавфсиз эмас - бу жараён аклий ва аклий тузилмаларни узгартириш имконияти билан боглик, чунки бу тажриба идеаллар, тамойиллар ва кадриятларга карши туришга имкон беради. ахлокий кадриятларни рад этишга олиб келиши мумкин булган маданият ва цивилизация. Буларнинг барчаси инсон хаёти дунёсининг пойдеворини бузади, уни одатий куллаб-кувватлаши ва мазмунли булишидан махрум килади, инсон хаётий курсатмалардан ва узини узи саклаб колиш кобилиятидан махрум булади.

REFERENCES

1. Гегель Г. В. Ф. Философия духа // Энциклопедия философских наук. Т. З.М.: Мысль, 1977. С.127.

2. Гроф К., Гроф С. Духовный кризис: Когда преобразование личности становится кризисом. М.: АСТ, 2003. С. 34.

3. Кастельс М. Информационная эпоха: экономика, общество и культура. М.: Издательство ГУ-ВШЭ, 2000. С. 13.

4. Уэбстер Ф. Теории информационного общества. М.: Аспект Пресс, 2004. . 360.

5. Фомина З.В. Человеческая духовность: бытие и ценности. Саратов: Изд-во СГУ, 1997.С.40.

6. Фролова С.М. Институализация и рискогенность повседневной жизни общества. Саратов: Издательство «Научная книга», 2013. С. 60.

7. Гаффарова, r.F. (2020), Ахборотлашган жамиятдан ракамли жамият сари: фалсафий тахлил. УзА Илм-фан булими (электрон журнали). сентябрь сони, -Б.183-196

8. Г.Fаффарова, МАбдуллаева. Таркибий узгаришларнинг бифуркацион асоси. Academic research in educational sciences. 2021. №1.

9. G.G. Gaffarova, (2020). Strategy of activity and systematical approach. nternational Journal of Psyshosial Rehabilition. London, United Kingdom, 24, Issue-5, May. - 6645-6651

10. Hojiyev R.B., Xolmo'minov G.B., Sharipov M.L. (2020) Raising a Harmoniously Developed Generation is a Priority of Democratic Reforms in Uzbekistan // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, №8(5). 1-3.

11. Хажиева, М.С., Хажиев, Р. Б. (2015) Роль молодежи в реализации социальной активности толерантности. Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов. №2, 30-32.

12. Икрамов Р.А., Хожиев Р.Б. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом государственной молодежной политики. Вестник науки и образования. № 14 (92). Часть 1. С. 88-90.

13. Maksuda Khajieva, Rasulbek Khajiev (2015). The Role of the Tolerance in Society and its Philosophical Interpretation. Young scientist. Vol. 2. P. 159-161.

14. Umid Abdalov, Rasulbek Hadjiyev (2015). The Role of Community in the Development of Society of Citizenship. Young scientist. Vol. 2. P. 107-109.

15. Makhmudova, N.D., Hojiyev R.B. (2014). The scientific inheritance of great ancestors who worked in the mamun Academy. Сборники конференций НИЦ Социосфера. Issue 45, С. 34-35.

16. Хажиева, М.С., Хожиев Р.Б. (2014). Хусайн воиз кошифийнинг гуманистик гоялари. Сборники конференций НИЦ Социосфера. С. 148-150.

17. Хажиева, М.С., Хожиев Р.Б. (2014). Толерантлик ва унинг хусусиятлари. Сборники конференций НИЦ Социосфера. С. 39-40.

18. Х,ожиев, Р. Б., Норбоева, Д. О. (2021). Ёшлар ижтимоий хаётининг когнитив асослари. Academic Research in Educational Sciences, 2 (2), 544-555.

19. https://president.uz/uz/lists/view/4089?fbclid=IwAR2xDgNCIKFMM7H5 RfyjRBvhdsZ9OhLc6KNU-W6MUVbsND7GaPJs2XhmNM // хавола 22.02.2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.