Научная статья на тему 'Ёшларнинг меҳнат тарбиясида миллий анъаналарга нисбатан бегоналашув таҳдиди'

Ёшларнинг меҳнат тарбиясида миллий анъаналарга нисбатан бегоналашув таҳдиди Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
670
224
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
меҳнат тарбияси / миллий анъана / урф-одат / ҳунар / қадрият / ёш авалод / бегоналашув / таҳдид / муаммоли вазият / оила / таълим муассасаси / моддий ва маънавий ҳаёт / трудовое воспитание / национальная традиция / обычай / ремесло / ценность / молодое поколение / отчуждение / угроза / проблемная ситуация / семья / учебное заведение / материальная и духовная жизнь

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Артикова Муҳайё Ботиралиевна

Ушбу мақолада замонавий шароитда ёш авлодни меҳнатсеварлик руҳида тарбиялаш масалалари кўриб чиқилган. Бугунги ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар натижасида меҳнат жараёни ва меҳнат тарбиясига муносабатларнинг ўзгариб бораётгани, глобаллашув даврида ёшларнинг меҳнат тарбиясида миллий анъаналарга нисбатан бегоналашув таҳдидлари ва уни олдини олиш масалалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

УГРОЗА ОТХОДА ОТ НАЦИОНАЛЬНЫХ ТРАДИЦИЙ В ТРУДОВОМ ВОСПИТАНИИ МОЛОДЁЖИ

В статье рассматривается вопрос воспитания в современных условиях молодого поколения в духе трудолюбия. В настоящее время в результате социально-экономических перемен происходит изменение отношения к процессу труда и трудовому воспитанию. Автором раскрываются угрозы отхода от национальных традиций в трудовом воспитании молодёжи в период глобализации и обосновывается необходимость проведения работы по профилактике таких угроз.

Текст научной работы на тему «Ёшларнинг меҳнат тарбиясида миллий анъаналарга нисбатан бегоналашув таҳдиди»

V_/

Артикова Мух,айё Ботиралиевна,

Андижон давлат университети «Педагогика» кафедраси мудири, педагогика фанлари номзоди, доцент

ЁШЛАРНИНГ МЕ^НАТ ТАРБИЯСИДА МИЛЛИЙ АНЪАНАЛАРГА НИСБАТАН БЕГОНАЛАШУВ ТАЭДИДИ

АРТИКОВА М.Б. ЁШЛАРНИНГ МЕЦНАТ ТАРБИЯСИДА МИЛЛИЙ АНЪАНАЛАРГА НИСБАТАН БЕГОНАЛАШУВ ТАЦДИДИ

Ушбу маколада замонавий шароитда ёш авлодни мех,натсеварлик рух,ида тарбиялаш маса-лалари куриб чикилган. Бугунги ижтимоий-иктисодий узгаришлар натижасида мех,нат жараёни ва мех,нат тарбиясига муносабатларнинг узгариб бораётгани, глобаллашув даврида ёшлар-нинг мех,нат тарбиясида миллий анъаналарга нисбатан бегоналашув тахдидлари ва уни олдини олиш масалалари ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: мех,нат тарбияси, миллий анъана, урф-одат, х,унар, кадрият, ёш авалод, бегоналашув, тахдид, муаммоли вазият, оила, таълим муассасаси, моддий ва маънавий

АРТИКОВА М.Б. УГРОЗА ОТХОДА ОТ НАЦИОНАЛЬНЫХ ТРАДИЦИЙ В ТРУДОВОМ ВОСПИТАНИИ МОЛОДЁЖИ

В статье рассматривается вопрос воспитания в современных условиях молодого поколения в духе трудолюбия. В настоящее время в результате социально-экономических перемен происходит изменение отношения к процессу труда и трудовому воспитанию. Автором раскрываются угрозы отхода от национальных традиций в трудовом воспитании молодёжи в период глобализации и обосновывается необходимость проведения работы по профилактике таких угроз.

Ключевые слова и понятия: трудовое воспитание, национальная традиция, обычай, ремесло, ценность, молодое поколение, отчуждение, угроза, проблемная ситуация, семья, учебное заведение, материальная и духовная жизнь.

ARTIKOVA M.B. THE THREAT OF STRANGES DESTRUCTIVE INFLUENCE TO THE NATIONAL TRADITIONS ON LABOR UPBRINGING OF THE YOUNG GENERATION

The article is devoted to the issues of bringing up the youth in mentality of work respect. At the present because of social-economic turbulences at globalization process there is occurs changes in attitude in regards of labor process and labor upbringing. The threat of getting destructive influences of stranger's to the national traditions and problems of these destructive trends prevention were discussed athor in the article.

Keywords: labor upbringing, national traditions, customs, handicrafts, young generations, getting strange, threat, dilemma, family, educational establishment, materialistic and spiritual life.

Узбекистон Республикасида ижтимоий муносабатлар мазмуни тубдан янгиланаётган айни пайтда усиб келаёт-ган ёш авлодни мецнатсеварлик руцида тарбиялаш ишини бир томондан миллий педагогик цадриятларимиз замирида амалга ошириш, иккинчи томондан эса ривожланган мамла-катлар тажрибасидан кенг фойдаланган цолда олиб боришга ижтимоий зарурият сифатида царалмоцда.

Чунки, мехнат - инсон фаолиятининг асо-сий шакли, киши хаётининг мазмуни, хар бир жамият аъзосининг вазифаси булибгина к,олмай, мамлакат ижтимоий-ик,тисодий тарак,к,иётининг манбаи, барча моддий ва маънавий эхтиёжларни к,ондиришнинг асо-сий шарт-шароити хамдир.

Айтиш жоизки, давр утиши билан хаётдаги ижтимоий-ик,тисодий узгаришлар натижа-сида мехнат жараёни ва мехнат тарбиясига муносабат хар к,ачонгидан узгарди. Бугунги глобаллашув жараёнида ёшлар онгида уЙFонаётган миллий узликни англаш ва унинг амалий ифодаси булган миллий тарак,к,иёт барча ижтимоий муносабатларда уз аксини топмокда.

Дархак,ик,ат, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон Фармони билан тасдик,ланган "2017-2021 йилларда Узбекистонни ривож-лантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси'^да ижтимоий сохани ривожлантиришнинг устувор йуналишлари к,аторида "жисмонан соFлом, рухан ва ак,лан ривожланган, мустак,ил фик-рлайдиган, Ватанга содик,, к,атъий хаётий нуктаи назарга эга ёшларни тарбиялаш, демократик ислохотларни чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш жараёнида уларнинг ижтимоий фаоллигини ошириш" белгилаб куйилган.

Мехнат - шахсни камол топтиришнинг мухим омили эканлиги ота-боболаримиз тажрибасидан маълум. Мехнат к,адимдан инсон хаёти ва унинг фаровон турмуш кечириши

1 Узбекистон республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони. - «Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами», 2017 йил 13 февраль, 6-сон, 70-модда.

учун моддий асос булиб келган. У шунинг-дек, фак,атгина моддий хаёт манбаигина эмас, балки юрт равнак,и, унинг гуллаб-яшнаши ва кудратини оширишга хам хизмат к,илади. "Мехнат орк,али инсонлар уз орзу умидла-рига эришади, хаётини таъминлайди, эл-юрт орасида обру-эътибор козонади, фарзандла-рини хам мехнатсевар к,илиб тарбиялайди. Мехнатни севган хаётни севади. Тарбиялан-ган хар кандай киши мехнатсевар булади. Мехнатни севмайдиганлар орасида тарбия-ланган ва одобли кишиларни хеч ким курган эмас"2.

Халк,имиз эса мехнат инсоннинг моддий ва маънавий эхтиёжи эканлигини тушунган холда асрлар давомида ёш авлодни мустак,ил хаётга тайёрлашга алохида эътибор бериб келган. Халк, угитларида айтилганидай "Инсон умрининг турт фасли бир-бири билан узвий боFликl. Агар умр бахорини беFамликда, ёз фаслини лок,айдликда утказса, кузда хосили аттанг, умрининг охири - куз фасли эса хасрат-надоматдан иборат булади. Одамнинг умр бахорида чеккан к,ийинчиликлари ва машак,к,атлари умрининг куз фаслида хосил байрамига айланса, у энг бахтиёр инсондир"3. Бу - айни хак,ик,атдир.

Маълумки, оилада ва таълим муассасала-рида катталар, тарбиячи-педагоглар томо-нидан ёш авлодга таълим-тарбия берилади. Уларга уз иш тажрибасини, мехнат мала-каларини, ижтимоий муносабатлар к,онун-коидаларини ва ахлок, меъёрларини ургатади, шунингдек, уз вак,тида тупланган моддий хамда маънавий бойликларни мерос к,илиб

2 Мадалиев А. Таълим ва тарбия уй^унлиги - комил инсонни шакллантириш гарови. - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2011. -30-бет.

3 Фарзандлар жаннат райхонларидир. Тузувчи - муал-лиф Т.Хидоятхужаев. Туплам. - Т.: "Янги аср авлоди", 2002. - 46-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 9

V_/

колдиради. Ёш авлод эса унга уз тажриба-сини кушади, бойитади ва узидан кейинги авлодга етказади. Шу тарика вакт ва авлод-лар боFланиши руй беради. Келажак ворис-лари миллий анъаналарни давом эттирув-чилар хисобланади ва шунинг учун майорат, тажриба хамда билимлар анъанавий равишда авлоддан-аждодга утади. Шуни таъкидлаш жоизки, миллий анъаналар, уларнинг жамият ижтимоий хаётидаги роли ва ахамиятини урганиш - тарбиявий омиллар билан боFлик турли хусусиятларни хам аниклаш имконини беради. Яъни таълим-тарбия сохасини ислох килиш, тарбия жараёнини мазмунан бойи-тиш, шахслараро муносабатларни миллий характерга якинлаштириш шулар жумласи-дандир. Дархакикат, анъана - утмишдан кела-жакка мерос коладиган, авлоддан авлодга утадиган, жамият хаётининг турли сохаларида намоён буладиган моддий ва маънавий кадриятдир1. Умуман олганда "анъана", "урф-одат", "кадрият" каби тушунчалар мазмунига яхлит тизим сифатида караш - тарихий тажриба билан замонавийликнинг бирлашувини таъминлашга хизмат килади.

Уз навбатида шуни таъкидлаш жоизки хозирда кечаётган глобаллашув жараёни ёшларнинг мехнат тарбиясида миллий анъ-аналарга нисбатан бегоналашув тахдидини хам келтириб чикариши тахликали бир холдир. Маълумки, бегоналашув миллат вакилларининг уз мероси, миллий анъана ва кадриятларига бефарклик билан караши эканини тушунамиз. Бу борада ёшларни маънавий-мафкуравий куроллантириш,

тарбия учокларидан унумли фойдаланиш йулларини топиш керак. Дархакикат, "тарбия борасида айрим кадрият, одат ва удумлар истеъмолдан, урф-одатдан чикиб бормокда, айримлари унутилиб бормокдаки, бу жуда ачинарли хол булиб, тузатиб булмас хатоли-кларни келтириб чикармокда. Доно аждодла-римизнинг асрлар мобайнида авлодлари учун хозирлаб кетган бебахо инжу жавохирларини

1 Узбекистон миллий энциклопедияси. 1-жилд. Тахрир хайъати: М.Аминов, Б.Ахмедов, ХБобоев ва б. - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2000. - 375-бет.

беписандлик билан оёк ости килинишига асло йул куйиб булмайди"2.

Глобаллашув даврида ёшларнинг мехнат тарбиясида миллий анъаналарга нисбатан бегоналашув тахдидлари куйидагиларда янада яккол кузга ташланади:

1. Бозор ицтисодиётига утиш шарои-тида мецнатнинг маънавий моциятидан кура - моддий цийматига булган муноса-батларнинг ривожланишида. Мамлакати-мизда бозор иктисодиётига боскичма-боскич утиш даври бошлангунга кадар мехнат тарбиясида маънавий манфаатдорликка бир-ламчи омил сифатида ёндашиш устувор-лик касб этган. Одамлар мехнат жараёнида бир-бирларига холис, самимий, миннат-сиз ёрдам курсатишга одатланганлар. Бун-дай холатларда хеч ким уз мехнати учун хак талаб килмаган. Айникса "хашар"лар миллий кадриятларнинг олий намунаси сифатида кишиларни янада жипслаштирган: тотув-лик, баFрикенглик, ахиллик, узаро ёрдам, куллаб-кувватлаш, мададкорлик каби фази-латлар баркарор булган. "Хашар" жараёнида одамлар бир-бирларини маънавий жи^атдан: "Хорманг", "Саломат булинг", "Чарчаманг", "Янги уйларингиз тезрок битиб, туйлар килинг!"; моддий жи^атдан: пул куринишида, озик-овкат махсулоти куринишида, турли таомлар пишириб йуклаш оркали куллаб-кувватлаганлар. Одатда хашар - оиланинг ёки бирор жамоанинг маълум режасига кура катта бир ишни бажаришга (уй-жой куриш, арикларни тозалаш, йулларни таъмирлаш ва хок.) мухтожлик эхтиёжи булганда куплашиб килинадиган хайрия иши-дир. Ушбу жараёнга куни-кушнилар, ёру-биродарлар ва кариндош-уруFлар уюшган холда ёрдамга келадилар. Хашар жараёнида ёшлар факатгина мехнат килиб колмасдан, катталар мехнатини кузатади, тажрибала-рини урганади, узаро сухбатлашади ва энг асосийси "кунгилли мехнат мухити" вужудга келади. Шунингдек, ёшларда халк манфаа-тини шахсий манфаатдан устун куйиш, якдил-

2 Мадалиев А. Таълим ва тарбия уй^унлиги - комил инсонни шакллантириш гарови. - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2011. -7-бет.

лик, бурч, хурмат каби чин инсоний сифат-лар шаклланади. Афсуски, хозирда кишилар-даги "хашар"га булган муносабатлар тубдан узгарган: холис, беминнат ёрдам курсатиш урнини "мехнатга хак, сураш", "иш хаки талаб килиш" эгаллаб бормокда. Бу нарса ёшлар-нинг мехнат тарбиясида миллий анъаналар-дан бегоналашувига сабаб булмокда.

2. Мецнат географик цудудининг кен-гайиб бориши натижасида. Иш излаб ташки мехнат бозорига кириб бораётган ёшларимизнинг мехнат тарбиясида миллий анъаналардан бегоналашув холатлари кузатилмокда. Миллий мехнат тарбиямиз исломий конуниятлар асосида шаклланган булиб, халоллик, туFрилик, купчиликка ман-фаат етказиш каби мезонларга к,атъий амал килиб келинади. Мевали кучат экаётган одам унинг хосилидан хамманинг бахраманд булишини орзу килади. Ташки мехнат бозо-рининг талаби ва тамойиллари миллий анъ-аналаримизга тамоман зид келиши мумкин. Ташки мехнат жараёнида соFликни мухофаза килиш, мехнат хавфсизлигини таъминлаш, дам олиш каби масалаларга совук,к,онлик билан муносабатда булиш ёшлар тарбия-сига, уларда мехнатга булган муносабатла-рининг узгаришига олиб келмокда. Ачинар-лиси шундаки, хукукий саводхонлиги паст булган баъзи ёшларнинг "одам савдоси" туткунига айланиб, хак,-хук,ук,ларининг пай-мол булаётгани мехнат тарбиясида глобал муаммолар борлигидан далолат беради.

3. Ёшларнинг замонавий ахборот-коммуникация воситаларга - виртуал оламга царамлик цолатининг кучайиб бориши оцибатида. Эртадан-кечгача интернет каршисида утирган, уз вак,тини бехуда утказаётган ёш йигит-к,изнинг мехнатга, миллий кадрият, анъаналарга к,андай муносабатда булишини тасаввур к,илиш кийин эмас. Улар мехнат тарбиясини оFир жисмо-ний куч сарфлаш, деб тасаввур киладилар, бокимандалик кайфиятида буладилар. Бу нарса уларнинг ахлок,ий фазилатларига хам жиддий таъсир курсатади, маънавий фазилат-лардан бегоналашувига олиб келади.

Бугунги кунда мана шундай бушлик,ларни тулдириш, миллий анъана ва урф-одатларнинг

бек,иёс ахамиятга моликлиги, шунингдек, ёш авлодни мехнатсеварлик рухида тарбия-лашда улардан фойдаланишнинг куп киррали ва мураккаб жихатларига эътибор каратиш бу борада кенг куламда тадкикотлар олиб бориш заруриятини вужудга келтиради.

Куйида кузатишларимиз ва манба-лар тахлилидан келиб чик,иб, хаётимизда мулохазага чорловчи айрим муаммоли вази-ятлар хусусида фикр юритмок,чимиз.

Бугунги кунда Андижон давлат универ-ситетида бажарилиши 2017-2020 йилларга мулжалланган ОТ-Ф-1-17-ракамли "Маънавий бегоналашувни олдини олишда шахс фаолли-гини оширишни ижтимоий-педагогик тадк,ик, этиш" номли фундаментал тадк,ик,от лойихаси доирасида изланишлар олиб борилаётган булиб, Узбекистон ёшлар иттифок,и Андижон давлат университети бошланFич ташки-лоти, "Маънавият-тарFибот" маркази Андижон вилоят булими, Вилоят "Оила" илмий-амалий тадкикот маркази билан хамкорликда жойларда, хусусан Андижон вилоятининг турли худудларидаги махалла фукаролари йиFинларида, оилаларда, таълим муассасала-рида соха мутахассислари иштирокида укув семинарлари, махорат машFулотлари, учра-шувлар ташкил этилди. Хусусан, ана шундай учрашув ва махорат машFулотлари: "Ёшларга булган муносабат - келажакка булган муносабат", "Глобаллашув жараёни-нинг ёшлар маънавиятига таъсири", "Шахс фаоллигини оширишда ёшлар буш вак,тини тизимли ташкил этиш", "Ёшларда миллий анъана ва кадриятларга муносабатни шаклланти-ришда маънавий иммунитетни хосил килиш" каби мавзуларда Андижон шахрининг 15-, Жалолкудук туманининг 7-, Булок,боши тума-нининг 7-, 3-, Асака туманининг 28-умум-таълим мактабларида (укувчилар аудитори-яси 8-10-синфлар) хам утказилди хамда кузатишларимиз ва манбалар тахлилидан келиб чик,иб, хаётимизда мулохазага чорловчи айрим муаммоли вазиятлар хусусида фикр юритмок,чимиз:

1) бола мехнатнинг ахамиятини, жамият ижтимоий хаётида тутган урнини англаб етиши учун оилада ота-она, укув муассасала-рида таълим берувчилар томонидан мехнатни

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 9

V_/

улуFловчи угитлар, панд-насихатлар, халк маколларининг таъсирчанлигини ошириш борасида давра сухбатлари, оила кенгашлари утказилиб туриладами? Афсуски бу борада баралла "ха" жавобини айтишимиз мушкул. Масалан, ёш авлоднинг мехнат тарбиясида халкимиз томонидан яратилган мехнатни улуFловчи маколларнинг урни бекиёс. Узбек халк маколларида мехнат туфайли инсон уз бахтини топиши мумкинлиги, мехнат сао-датга эришиш калити эканлиги Fояси биринчи уринда туради. Шу уринда оилада катта авлод вакиллари, таълим муассасаларида тарбиячи-педагоглар томонидан узок вактлардан буён авлоддан авлодга утиб, тулдирилган, таж-рибада синалган, киска, таъсирчан, доно васиятларга айланган мехнат тарбияси ва мехнатсеварликка чорловчи маколларни шунчаки болага етказиш эмас, балки унинг маFзини чакиш, хаётий мисоллар оркали бола онгига сингдириш лозим.

Куйида тадкикотчи Махмуд Сатторнинг айрим макол ва иборалар намуналарининг шархи ва изохларига баFишланган рисола-си1да мехнаткаш халк фикр-уйлари, ахлок ва мехнат хулки меъёрлари мужассамлан-ган маколларга берилган изохларга тухталиб утишни, колаверса ундан оила тарбиясида, таълим муассасалари тарбиявий ишлар тизи-мида самарали фойдаланишни тавсия этишни уринли деб хисобладик:

- бегона юртда хон булгунча, уз юртингда гадо бул. Инсонийлик, мехр-мухаббат, фидойилик, киндик кони тукилган ерга садокат, уз юртида ишлашга, Ватан тараккиёти йулида мехнат килишга ундаш;

- иш устасидан цурцар. Мехнат, харакат, касб-кор, хунарни санъат даража-сига кутаришга чакирик эътирофи;

- уста курмаган шогирд ^ар мацомга йургалар. Бунда уста курган шогирд юмушни махорат билан ижро этади, курмагани эса ундан-бундан, хар сохадан бир шингил кабилида адо этган булади, анъанани бузади (ок ва кора, яхши ва ёмонни ажратмайди) дейилмокчи;

1 Махмуд Саттор. Узбекнинг гапи кизик (миллатнинг кичик буFинига). - Т.: "Тафаккур каноти", 2010. 18 -, 22 -, 31 -, 38 - бетлар.

- яхши ният - ярим давлат. Макол билан, инсон ютукка, мол-давлатга, дунёга етишишни орзу килса, аввало ниятини пок, холис килсин. Пок ният - ярим давлат сана-лади. Колгани халол мехнат, акл-идрок, тад-биркорликка боFл и к. Бу каби маколларнинг тарбиявий ахамиятини бола онгига хаётий мисолларда сингдириш, мехнатни улуFловчи, мехнатсеварликка чорловчи маколларнинг изохини "Бекорчидан худо безор", "Текинхурга шавцат йуц", "Бахт - ялцовга бегона", "Мехнат - фарогат чироги" каби маколлар мисолида хам келтириб утиш мум-кин;

2) узбек халкининг асрлар давомида синалган ва тажрибадан утган миллий анъана ва урф-одатлари мавжуд. Бу борадаги миллий урф-одатларимизнинг мехнат тарбияси ва мехнатга муносабат борасидаги тарбия-вий ахамияти жуда катта. Маълумки, кадимий урф-одатларимизга кура, уFил ва киз бола-нинг ёши, кучи, зехнига караб уй-рУзFор ишларига жалб этиш, хужалик юритишни ургатиш, имкон даражада миллий рухда кийиниш, тартиб билан ишлаш, яхши хулк (узбекона лутф)ни шакллантириш, хунар эгал-лаш (тикувчилик, каштачилик, дуппидузлик ва хок.)га йуналтирилган. Хатто, турмушга уза-тиладиган киз сепига уз кули билан тайёрла-ган румолчалар (унга эзгу тилаклар акс этган сузлар, хатто исмлар ёзилиб безак берилган) ни, пешбанд (фартук) ларни кушган ва келинлик либослари безатилган уйнинг турига илиб куйилган. Унинг ахамияти ва гашти узгача булиб, ёшларда мехнатга нис-батан сабр, унинг кадрига етиш, эстетик дид ва уз кули билан тайёрлаган иши (нарса) дан рохатланиш хисси шаклланган. Келин-чак кургани кирган махалланинг, кариндош-уруFларнинг болаларига узлари танлаган румолчалар олиб берилган. Афсуски, бугунги кунда мана шундай урф-одатларимизга нис-батан бегоналашув тахдиди мавжуд. Унинг урнига савдо расталаридаги тайёр, бежи-рим нарса-буюмлар сотиб олинаётгани хеч кимга сир эмас. Бу билан мазкур расм-русумларга нисбатан замонавий ёндашув-ларни инкор этиш фикридан йирокмиз. Лекин енгил-елпи хаёт, хамма нарсанинг тай-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 9

ёрига учиш, унинг яратилишидаги машаккат, сабр-бардошни хис килмаслик натижасида ёш авлодда мехнатга ижтимоий бурч сифа-тида караш, маълум фаолиятни бажаришда масъулиятни хис этиш, мехнат ва унинг нати-жасидан фахрланиш, кул мехнатидаги фаол-лик, уз аклий ва жисмоний кобилиятини тула намоён этиш каби сифатлар шаклланмасли-гига бефарк каралмаяптими? Уйлаймизки, бу каби миллий анъаналаримизга нисбатан бегоналашув тахдидининг ижобий ечимида оила^таълим муассасаси^жамоатчилик хамкорлиги тизимида мужассам ишлар олиб борилса, мустахкам ва амалий алок,алар карор топтирилса, айникса бу борада катта авлод вакилларининг узлари шахсан ибрат ва намуна булсалар айни максадга мувофик иш булар эди.

Юкоридаги фикрлардан келиб чик,иб, куйидаги хулосаларга келинди:

ёшларнинг мехнат тарбияси зами-рида улкан вазифалар ётади. Мехнат тарбияси кенг маънода шахс камолотини белги-ловчи узлуксиз фаолиятдир. Унинг самара-дорлиги - унга алок,адор инсонларнинг, таш-килотларнинг узаро хамкорликда олиб бор-ган изчил мехнатлари натижасида куринади. Бугун ёшларимиз орасида тадбиркорлик билан шуFулланаётган, интенсив боFлар яра-тиб юкори хосил олаётган, янги технология-лар яратаётган мехнатсевар, билимдон йигит-кизларимиз купайиб бораётгани фикрлари-мизни тасдиклайди;

- ёш миллий кадрларимиз жахоннинг етакчи компанияларида масъул вазифаларда иш олиб бораётгани, уларнинг мехнатга булган муносабатларида акс этиб тур-ган кадриятларимизга куплар хавас билан караётгани, барчамизга аён. Аммо беш кул баравар булмаганидай, жахоннинг куплаб мамлакатларида мехнатга ва унга муноса-батда жирканч куринишлар оммалашмокда. Яширин, гохо очик холда мажбурий мехнат, соддарок килиб айтганда "куллик" кайта туFилмокда. Бундай куринишлар ёшларни мехнатсевар, мехнатга бир ижодий иш сифа-тида каровчи кишилар килиб тарбиялаш ишига катта тахдид солади. Уларда мехнатга нисбатан нафрат, ундан кочиш хиссини

уЙFотади. Ёшларни зуравонликка, узгалар мехнатини суистеъмол килишга ургатади. Бу холат албатта мамлакатимизда мехнат жара-ёни ва мехнат тарбиясига муносабатда бар-чани хушёрликка чорлайди хамда мехнат муносабатларини ислох килиб бориш, унга ижодий тус бериш, мехнатни раFбатлантириш ва ёшларнинг мехнат тарбиясига булган эъти-борни янада кучайтириш йули билан барта-раф этилиши лозим;

- мехнатни факат жисмоний иш деб тушуниш - хатодир. Болани дарс килишга, укишга ва мустакил изланишга, килган ишини мушохада килишга ундаш хам мехнат. Уларни тугаракларга катнашишга, "устоз-шогирд" анъанаси асосида кушимча бирор касб-хунарни урганишга, спорт мусобакаларида катнашишига, кизикиш ва имкониятларини намоён этиши учун кенг йул очиб берилиши керак ва унинг ютук ва камчиликларини тахлил килишга ота-она, тарбиячи-педагог вакт топиш лозим. Мана шундагина тадкикот муаммоси булган ёшлар тарбиясидаги маъ-навий бегоналашув илдиз отмайди. Тарбия борасида шу нарсани ёдда тутиш керакки, хар кандай бажарилган ишда эришилган муваффакият уз вактида рухлантириб, кам-чиликлар уз вактида тузатиб турилса яхши самара беради. Бу эса боланинг кейинги ишларидаги муваффакияти учун замин булиб колади;

- мехнат тарбиясининг максадга мувофик ва самарали амалга ошириш-нинг мухим шарти - болаларнинг тенгдош-лари билан бирга ва катталар кумагида кулларидан келадиган унумли мехнатда маъ-лум талаб, тартиб асосида катнашувидан ибо-рат. Бу нарса мактабда ташкил этилиб, оилада такомиллаштирилиб борилади. Колаверса, куп болали оилаларда болалар ёшлигиданок педагогик мехнат кучоFида тарбияланади. Чунки улар хам оилада ота-онага ёрдам бериб мустакил мехнат килишга интилади-лар, узларининг укалари ва сингилларини тарбиялашга кизикадилар. Бу эса кадимдан оила кадриятларида мукаддас бурч саналади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 9

V_/

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947 - сон Фармони. - «Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами», 2017 йил 13 февраль, 6-сон, 70-модда.

2. Азимова З., Артикова М. Маънавий бегоналашув муаммоси тадкикотчилар нигохида. Рисола. -Т.: Нишон ношир, 2017.

3. Абдуллаева Н. Маънавий бегоналашув ва унинг ижтимоий-педагогик тадкики. Услубий кулланма. -Т.: Мумтоз суз, 2017.

4. Мадалиев А. Таълим ва тарбия уЙFунлиги - комил инсонни шакллантириш гарови. - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2011.

5. Махмуд Саттор. Узбекнинг гапи кизик (миллатнинг кичик буFинига). - Т.: "Тафак-кур каноти". 2010.

6. Мехнат тарбияси. www.med.uz/salomatlik/uz/education

7. Фарзандлар жаннат райхонларидир. Тузувчи-муаллиф Т.Хидоятхужаев. Туплам. -Т.: "Янги аср авлоди", 2002.

8. Узбекистон миллий энциклопедияси. 1-жилд. Тахрир хайъати: М.Аминов, Б.Ахмедов, Х.Бобоев ва б. - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2000.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.