CC BY
16
ТДУ 74.025 ТКБ 37.013.3
ТАКМИЛИ САЛОЩЯТНОКИИ ДОНИШЦУЁНИ РАВИЯИ ГУМАНИТАРИ БО ИСТИФОДА АЗ ТЕХНОЛОГИЯМИ ИНФОРМАТСИОНИ ДАР НИЗОМИ КРЕДИТИИ ТАХСИЛ
ПОВЫШЕНИЕ КОМПЕТЕНТНОСТИ СТУДЕНТОВ ГУМАНИТАРНЫХ СПЕЦИАЛЬНОСТЕЙ, С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В КРЕДИТНОЙ СИСТЕМЕ ОБУЧЕНИЯ
Вохцдова Зебо Рустамбоевна, ассистенти кафедраи технологищои иттилоотию коммуникатсиони ва барномарезии Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон (Тоцикистон, Хуцанд)
Вохыдова Зебо Рустамбаевна, ассистент кафедры информационно коммуникационных технологий и программирования
Таджикского государственного
университета права, бизнеса и политики (Таджикистан, Худжанд)
IMPROVEMENT OF THE COMPETENCE OF HUMANITARIAN SPECIALTY STUDENTS USING INFORMATIONAL TECHNOLOGIES IN THE SYSTEM OF CREDIT TUITION
Vokhidova Zebo Rustambaevna, assistant of the department of informational-communicational technologies and programming under TSULBP (Tajikistan, Khujand), E-mail: vohidova_zebo@mail.ru
Вожа^ои калиди: салоуиятнокии донишцуён, технологищои информатсиони, раванди таълим, низоми кредитии таусил, неруи илми, неруи маърифати, мустацилият, кори мустацилона
Мацола ба омузиш ва татбици технологищои иттилооти дар ташаккули салоуиятнокии донишцуёни равияи гумантирай дар низоми кредитии таусил бахшида шудааст. Муаллиф оид ба истифодаи фановариуои иттилооти дар ташкили кори мустацилонаи донишцуёни низоми кредиты маълумот дода, мубрамияти нацши онро дар ташаккули салоуиятнокии донишцуён нишон медиуад. Тазаккур меравад, ки навгониуо дар раванди омода намоии мутахассисони оянда дар асоси низоми кредитии таълим цои афзалиятнокро ишгол мекунанд. Муаллиф нацши технологияуои иттилоотиро дар баланд бардоштани савияи дониш, малака, мубодилаи иттилоот дар раванди таълими донишцуёни равияи гумантарй дар низоми кредиты ниуоят зарур арзёбй намудааст.
Ключевые слова: компетентность студентов, информационные технологии, учебный процесс, кредитная система обучения, научный потенциаль, образовательный потенциал, самостоятельность, самостоятельная работа
Статья посвящена изучению и применению информационных технологий в формировании компетенции студентов-гуманитариев в кредитной системе обучения. Приводится информацию об использовании информационных технологий в организации самостоятельной работы студентов по кредитной системе и подчеркивает важность их роли в формировании компетентности студентов. Отмечается, что инновации играют ключевую роль в процессе подготовки будущих специалистов на основе кредитной системы обучения. Рассматривается роль информационных технологий в повышении уровня знаний, навыков, обмене информацией в процессе обучения студентов-гуманитариев по кредитной системе.
Key-words: competence of students, informational technology, educational process, credit tuition system, scientific potential, educational potential, self-sufficiency, self-sufficient work
The article dwells on the study and application dealing with informational technologies in competence of humanities studentsл formation in the system of credit tuition. The author of the article adduces information concerned with resorting to informational technology in studentsл self-sufficient work organization in the credit system; she lays an emphasis upon the idea the significance of their role in students' competence formation. It is underscored that innovation occupies the key role in future specialists preparation based on the system of credit tuition. The author canvasses the role of informational technology in increasing level of knowledge, skills, information exchange in the process of tuition of humanities students on the relevant system.
Раванди рушди тах,силоти олй бо баланд бардоштани сифати чараёни омодагии мутахассисон, бо мунтазам инкишоф ёфтани фаъолияти илмию тад^щотй, рушди таълими
инноватсионй, бо мухити ичтимой ва иктисодии донишгоххо алокаи зич дорад. Хдмзамон ин раванд ба такмил додани низоми таълим ва фановарихои иттилоотй нигаронида шудааст. Дар шароити чахони муосир вазифаи аввалиндарачаи низоми маориф омода намудани мутахассисони баландихтисоси ба тамоми талаботи вокеияти муосир чавобгу мебошанд.
Талабот ба мутахассиси тафаккури эъчодидошта, дар офариниши акидахои нав ё мукаммал намудани акидахои мавчуда ракобатпазир хамеша зиёд аст. Ин раванд такозо менамоянд, ки масъала пурратар, ба таври инфиродй ва интегриронидашуда мавриди баррасй чарор гардад. Ин падида хдмгироии ичтимою инфиродй мафхуми «салохият», «салохиятнокй»-ро ифода менамояд [1, с.276-277].
Корбасти фановари иттилоотй дар ташаккули салохиятнокии касбии мутахассисони оянда яке аз талаботи асосии рушди муосири иттилоотии чомеа мебошад. Дар чомеаи иттилоотй ниёзи объективй ба мутахассисоне, ки кобилияти зуд мутоби; шудан ба мундаричаи тагйирёбандаи фаъолияти мехнатй доранд, ки метавонанд дар муддати кутох дониш, ихтисос ва малакахои навро аз худ кунанд, вучуд дорад.
Аввалин бор мафхуми технологияи иттилоотиро В.М.Глушков чорй карда буд, ки "онро ... раванди марбут ба коркарди иттилоот муайян мекунад. Технологиями иттилоотй дар китобхои дарсии фановарии иттилоотй (информатика) чун раванди чамъоварй ва коркарди маълумот бо максади ба даст овардани маълумот дар бораи объект, раванд ё падида дар сифати нав ("махсулоти иттилоотй"), инчунин раванди аз усулхо ва бастахои воситахои маълумот ("маълумоти аввалия, ибтидой") истифодабаранда, мукаррар шудааст [3, с.163].
Кунун роххои истифодаи фановари иттилоотй дар раванди таълим фаъолона ташаккул ва такмил меёбанд. Такомули босифати имкониятхои раванди тахсилот бо иттилоотикунонии таълим ва истифодаи самараноки фановарихои мазкур дар ташкили раванди таълим алокаманд аст. Фановарихои иттилоотй чузъи мухими ташаккули салохиятнокии касбии донишчуён мебошанд. Дар зери фановарихои иттилоотй тачхизот ва низомхои муосиреро мефахманд, ки ба кор бо иттилоот ва идоракунии равандхои иттилоотй равона шудаанд [6, с.243].
Барои баланд бардоштани сатху сифати тахсилоти доничуёни равияи гумантарй дар низоми кредитии таълим, ташаккули усулхо ва услуби баланд бардоштани сифати ташкилию таълимй, инчунин фаъолона чорй намудани инноватсияхои педагогй зарур аст. Бо ин максад, низоми тахсилот бояд бо мухтаво ва вазифахои нав, тарбия ва таълими нави босифат, ки ба талаботи чахони муосир чавобгу мебошанд, илова карда шаванд.
Дар асоси гуфтахои боло, мо метавонем тасди; кунем, ки инноватсияхо дар раванди тайёр кардани мутахассисони оянда, ки салохиятхои заруриро сохиб шудаанд, дар низоми кредитии таълим чои афзалиятнокро ишгол мекунанд. Мухиммияти ин масъала хангоми омода намудани мутахассисоне, ки фаъолияташон бо раванди эчодй бевосита алокаманд аст, афзун меёбад.
Дар натичаи чорй намудани низоми кредитии тахсилот ба курсхои таълимй тагйирот ворид карда шуд, микдори соатхои назариявй кохиш ёфта, ба кори мустакилонаи донишчуён диккати асосй дода шуд.
Низоми кредитии тахсилот ба донишчу имкон фарохам меорад, ки раванди таълимро мустакилона ба накша гирад. Кори таълимй аз руи хачми маводи таълимй арзёбй мешавад, яъне аз руи соатхои кредитй. Дар ин маврид барои ташаккули салохдятнокии донишчуён шароити хуб фарохам оварда мешавад.
Дар иртибот бо татбики фановарихои нави таълим зарурати чорй намудани худкоркунонии комплексхо ва накшахои таълимию методй, интихоби махруки таълимй аз чониби донишчуён, худкоркунонии ташкили раванди таълими технологияхои кредитй тавассути бахисобгирии сарбории тютор - яъне дар корбасти фановарихои иттилоотй пайдо шуд [6,с.244].
Айни хол, фановарихои иттилоотй дар истехсолот, дар корхонахо, дар хуччатгузорй ва коргузорй васеъ истифода мешаванд, сохахои фаъолияте, ки ин фановарихо фаро мегиранд, тавсеа мешаванд. Мувофики зиёдшавии хачм ва мураккабии иттилооти коркардшаванда дар чомеа, зарурати визуаликунонии (назарй, босирй) иттилоот дар чамъият ба миён меояд. Фановарихои иттилоотй дар илм ва амалия, дар сохахои мухталифи маориф ва истехсолот, аз чумла дар раванди таълим васеъ истифода мешаванд.
Корбасти фановарихои иттилоотй дар ташаккули неруи илмиву маърифатии донишчуёни равияи гуманитарй, инкишофи малакахои тафаккури онхо, яъне дар мачмуъ, дар омода намудани мутахассисони салохиятнок таъсири назаррас мерасонад. Дар асоси истифодаи фановарихои иттилоотй дар раванди таълим, донишчуён чунин усулхои дарки илмй, аз лихози
расмикунонй, амсиласозиро аз худ мекунанд. Фановарихои иттилоотй барои инкишофи шаклхои мантией ва низоммандии тафаккур, инчунин азхудкунии усулхои нави идроки илмй шароит фарохам меоранд. Аз ин ру, масъалахои истифодаи фановарихои иттилоотй дар сохахои мухталиф ба таври муфассал мавриди баррасй ;арор дода шудаанд.
Корбасти фановарихои иттилоотй дар тамоми сохахои фаъолияти хаёти инсон талаботи нави сифатиро барои сохаи маориф та;вият бахшид.
Тахлили адабиёти илмй, ки ба тах;и;и масъалахои иттилоотикунонии низоми маориф бахшида шудаанд (В.П.Беспалко, В.С.Гершунский, И.В. Роберт, А.А.Кузнетсов, В.М.Монахов, М.Малибекова, К.С.Абдиев, С.А. Исаев, К.М.Беркимбоев ва дигарон) нишон медиханд, ки амалиёти маърифатии чараёни идоракунй, мундаричаи фанхои донишгоххо, мухит, шаклхо ва вазифахои таълим, хусусиятхои психологй-педагогй сохти нав пайдо мекунанд [8,с.76].
Аз сабаби он, ки 2/3 хачми барномаи таълимии низоми кредитии тахсилотро кори муста;илонаи донишчуён ташкил медихад, зарурати истифодаи технологияхои иттилоотй дар ташкили ин раванд торафт зиёд мешавад.
Тахлили корхои илмй ва амалияи таълими муосир исбот мекунад, ки арзиши кори муста;илона бо татби;и усулхои навин аз чониби методистон ва омузгорон, ;обилияти самарабахши онх,о, зохир кардани шаклхои ташкилй баланд мегардад. Аксар муаллифон ин робитаро хамчун усули омузиши муста;ил (И.Я. Лернер), муаллифони дигар чун воситаи таълим (П.И.Пидкасистий), муаллифони севум хамчун шакли ташкили фаъолияти таълимгирандагон (Б.П. Есипов) муайян мекунанд.
А.Х.Аренова дар маколаи илмии худ мафхуми фаъолияти муста;илонаи таълимиро чунин тахлил мекунад: "Фаъолияти муста;илонаи таълимй - ин мафхуми дидактикй, тартиби муста;или масъалахои илмй-амалй, пешгуй ва муайян кардани тарзхои халли онхо дар асоси худназораткунй, худбаходихй хамчунин амалхои муштараки иштирокчиёни раванди педагогии дониши хамгироии шахсият мебошад" [2].
Тиб;и а;идаи Р.Г.Лемберг [4,с.19], ташкили кори муста;илона бо шартхои зерин ало;аманд аст:
а) дарки мушаххаси хадафи кор;
б) манфиатдор будан ба анчоми бомуваффа;ияти кор ва натичахои он;
в) ичрои кор бо ихтиёр ва ташаббуси худ.
Вижагии асосии интихоби технологияхои ташкили кори муста;илона аз зарурати такя кардан ба хусусиятхо ва майли шахсияти донишчуён, ба ниёзхои у барои худтатби;кунии эчодй иборат мебошад. Самтгирй аз руи тахкими чузъи эчодии шахсияти мутахассиси оянда аз фанхои таълимй ва амали омузгор ба эътибор гирифтани хусусияти шахсияти донишчу, арзишхо, манфиатхо ва ниёзхои уро талаб мекунад. Ба ибораи дигар, кори муста;илонаи донишчуён бояд аз руи мав;еи таълими ба шахсият нигаронидашуда асос ёбад [4, с.20].
Дар асоси нуктахои дар боло зикргардида, ба хулосае меоем, ки фановарихои иттилоотй барои ташкили самарабахшии кори муста;илонаи донишчуёни равияи гуманитарй ва хдмчун натичаи ин фаъолият- мачмуи салох,иятх,о, ахамияти калон дорад. Корбасти технологияхои иттилоотй дар раванди таълим пурра тагйир додани раванди таълим ва амсилаи таълими ба хусусиятхои шахсият нигаронидашуда имконият фарохам меорад. Воситахои муосири таълим (компютерхо, воситахои ало;ахои телекоммуникатсионй, таъминоти барномавй ва методии интерактивии зарурй) имкон медиханд, ки шаклхои мухталифи таълим такмил дода шавад. Инчунин, ин воситахои техникй дар ичрои корхои муста;илона мав;еи мухимро ишгол мекунанд ва дар таълими самарабахши мутахассиси оянда хамчун дастурамали методй хизмат мекунанд.
Истифодаи фановарихои иттилоотй дар омузиши хама гуна фанхо ба тавсеаи чахонбинй, баланд бардоштани сатхи омодагии касбй, таъмин намудани дастрасй ба фаъолияти эчодии мутахассиси оянда, хамчунин барои истифодаи тачриба ва методикаи нав ва имконияти таълими инноватсионии донишчуёни равияи гуманитарй имконият фарохам меорад.
Зимнан, якчанд намуди истифодаи фановарихои иттилоотиро дар кори муста;илона чудо кардан мумкин аст.
1. Барои ичрои вазифахои дорои хусусияти назариявй бо ма;сади муста;илона азхуд кардани дониши нав аз чониби донишчуён инхо истифода мешаванд:
-китобхои дарсии мачозй ва нашрияхои (мачозй) таълимй, низомхои худкори таълим;
-телекоммуникатсия ва технологиями компютерй дар асоси Интернет ва телекоммуникатсия.
2. Вазифахое, ки ба тахкими амалии тахассус ва малакахои тарици назариявй гирифта шуда, равона шудаанд :
- протсессорхои чадвалй (сохтани чадвалхо, пур кардани чадвалхои тайёр, коркарди хисобхо, тартиб додани диаграммах^);
- мухаррирони графикй, низомхои автоматии таррохй, омода кардани эскизхо ва тахрир тавассути менюи барнома (омодасозии графика, омодасозии нацшхо, расмкашй, ороиши расм);
- мухаррири матнй ва протсессорхо, барномахои низоми матбаа (барномахои матнй, барномахои тахрири хуччатхои матнй ва эссе, реферат, омода кардани корхои курсй ва лоихахои дипломиро талаб мекунанд);
- низомхои идоракунии пойгохи додахо (маълумотхо);
- менюи тахрири маълумотхои математикй ва оморй;
- истифодаи меню барои шинохтани аниматсияхо ва матнхо.
3. Дар ичрои корхои мустацилона, алгоритмхо ва намунахои супоришхо, намоиши озмоишхо ва презентатсияхо (компютер, проектор, камерахои видеой, видеороликхо) истифода мешаванд.
4. Барои назорати корхои мустацилона, барномахои махсуси идоракунии компютерй, барномахои мухталифи санчишй истифода мешаванд.
Дар шакли кредитии тахсил, санчиши компютерй бо мацсади назорати чорй, фосилавй ва нихой васеъ истифода мешавад. Автоматикунонии раванди санчиши педагогй натичаи зарурати баланд бардоштани самаранокии раванди таълими донишчуёни равияи гуманитарй ва имкониятхои васеи технологияхои муосири иттилоотй мебошад.
Ч,орй намудани фановарихои муосири иттилоотй дар сохаи маориф боиси тагйирёбии сифатии усул ва намудхои ташкили омодагии касбии мутахассисони оянда мегардад. Барои ташкили самарабахши кори мустацилонаи донишчуёни равияи гуманитарй истифодаи китобхои дарсии электронй ва дастурхои методй ахамияти хоса доранд.
Дар чахорчубаи раванди таълим дар донишгох имкониятхои технологияхои иттилоотй ва универсалй, бахусус, барои омода кардани слайд-лексияхо, презентатсияхои баландсифат, имкониятхои чунин замимахои универсалй, ба монанди MS Power Point, Camtasia, Flash дар амал васеъ истифода мешаванд. Имкониятхои барномаи MS Power Point ба донишчуён дастрасии маводхоро ба мицдори зарурй фарохам меорад. Корхои мустацилонае, ки аз руи усули дар боло овардашуда тахия шудааст, на танхо дар вацти машгулиятхои лексионй, балки дар чараёни кори мустацилона низ истифода мешавад. Хднгоми ичрои корхои мустацилона, донишчуён аз фондхои иттилоотии шабакаи Интернет истифода мебаранд. Дар баробари ин, донишчуён аз имкониятхои китобхои дарсии электронй фаъолона истифода бурда метавонанд. Масалан, хангоми ичрои корхои мустацилона донишчуёни равияи гумантирй аз маводхои таълимии электронии мултимедиявии омодашуда дар фанни технологияи информатсионй истифода мебаранд. Дар расм намунаи бозии таълимй оварда шудааст (Расми 1).
Расми 1. Маводи мултимедиявй аз фанни технологияи информатсиони
Умуман, истифодаи технологияхои иттилоотй барои ворид кардани дигаргунихои чиддй дар таъминоти иттилоотию методии кори мустацилонаи донишчуёни равияи гуманитарй имконият фарохам меорад.
Стандартхои давлатии тахсилоти олии касбии насли навро аз стандартхои модели салохиятнок бо истифода аз системаи кредита коркард намудан мувофици мацсад мебошад.
Хддафи асосии низоми тахсилоти олй аз омода намудани мутахассисони баландихтисос ва рацобатпазир тавассути таълими босифат дар заминаи тахсилоти муосир ва инноватсияхои педагогй иборат мебошад. Дар чунин шароит талабот ба истифодаи дуруст ва самарабахши
технологияхои иттилоотй дар амалияи мутахассисони оянда меафзояд. Аз ин ру, корбасти
технологияхои иттилоотй хамчун пойгох барои тахияи нашрияхои электронии таълимй барои
ташкили кори муста^илонаи донишчуён хизмат мекунад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Азимова, Н.С. Модели салохдятх,о дар системаи кредитии тах,силот: коркард, татбик ва истифода/Н.С.Азимова//Паёми донишгохи миллй- 2018..-№8.-С.276-280.
2. Аренова, А.Х. Профессиональные компетентности как отражение специфики педагогической деятельности /А.Х.Аренова// Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. - 2012. - № 8. - С. 75-77.
3. Глушков, В М. Кибернетика, вычислительная техника, информатика: Избран. труды : в 3 т. Т. 1. Математические вопросы кибернетики / В. М. Глушков; отв. ред. В. С. Михалевич ; Инт кибернетики АН УССР. - К. : Наукова думка, 1990. - 263 с.
4. Лемберг, Р.Г. О самостоятельной работе учащихся/Р.Г.Лемберг.- М., Советская педагогика, 1962,-С.6-27.
5. Мирзоев, А. Дидактические основы подготовки студентов вузов Таджикистана к использованию информационно-коммуникационных технологий: дисс. д.п.н./ А. Мирзоев -Душанбе: РТСУ, 2015. - 303 с.
6. Мирзоев, А.Р. Дидактические условия обеспечения эффективной подготовки субъектов педагогического процесса к использованию ИКТ / А.Р. Мирзоев //Вестник Таджикского национального университета. - 2014. -№ 3/4 (139). -С.242-245.
7. Мухаметжанова, А.О. Роль новых информационных технологий в организации самостоятельной работы в системе кредитного обучения /Мухаметжанова А.О., Мухаметжанова Б.О., Мухашева Г.С., Наумова А.В., Исатаева Г.С.// Международный журнал экспериментального образования. - 2014. - № 1-1. - С. 93-97.
8. Шарипов, Ф.Ф. Системный подход к информатизации педагогического процесса в вузе -доминанта формирования профессиональных компетентностей студентов: дисс. д.п.н. / Ф.Ф. Шарипов. - Душанбе: РТСУ, 2013. - 409 с.
REFERENCES:
1. Azimova, N.S. Competence Model in the System of Credit Tuition: Elaboration, Realization and Application/N.S. Azimova/ Bulletin of the Tajik National University. - №8. - 2018. - P. 276-280. ISSN 2074-1847.
2. Arenova, A.Kh. Professional Competencies as a Reflection of Specifics of Pedagogical Activity/A.Kh. Arenova// International Journal of Applied and Fundamental Research. - 2012. -No. 8. - P. 75-77.
3. Glushkov, V. M. Cybernetics, Computer Technology, Informatics: selected works: in 3 volumes. -V.1. Mathematical Problems of Cybernetics / V.M. Glushkov; editor-in-charge: V.S. Mikhalevich; The Institute of Cybernetics of the Academy of Sciences of the Ukrainian SSR. - K.: Naukova Dumka, 1990. - 263 p.
4. Lemberg, R.G. Concerned with students" Self-Sufficient Work. - Soviet Pedagogy, 1962, - P..16-27.
5. Mirzoev, A. Didactic Grounds of Preparation of Students of Higher Educational Establishment of Tajikistan for Resorting to Informational-Communicational Technologies: Doctoral dissertation in pedagogy / A. Mirzoev - Dushanbe: RTSU, 2015. - 303 p.
6. Mirzoev, A.R. Didactic Conditions of Ensuring Effective Training of Subjects of the Pedagogical Process for the use of ICT / A.R. Mirzoev // Bulletin of the Tajik National University. - Dushanbe, 2014. -№ 3/4 (139). - P. 242 - 245.
7. Mukhametzhanov,a A.O.The Role of New Informational Technologies in Self-Sufficient Work Organization in the System of Credit Tuition / Mukhametzhanov,a A.O., Mukhametzhanova B.O., Mukhasheva G.S., Naumova A.V., Isataeva G.S. // International Journal of Experimental Education. - 2014. - No. 1-1. -P. 93-97.
8. Sharipov, F.F. A Systematic Approach to Informatization of the Pedagogical Process in the University is a Dominant of of Professional Competencies Formation of Students: Doctoral dissertation in pedagogy / F.F. Sharipov. - Dushanbe: RTSU, 2013 . - 409 p.
