CC BY
28
УДК 371 ББК 74,03(5Т)
ТАШАККУЛ ВА ИНКИШОФИ САЛОХДЯТХрИ КАСБИИ ДОНИШЦУЁН
ФОРМИРОВАНИЕ И РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ СТУДЕНТОВ
FORMATION AND DEVELOPMENT OF STUDENT'S PROFESSIONAL COMPETENCIES
Абдуллозода Нацибулло Сайфулло, мудири бахши коруои таулилию иттилоотии маркази цумууриявии таусилоти иловагии Вазорати маориф ва илми ЦТ, докторанти Пажууишгоуи рушди маорифи Академияи таусилоти Тоцикистон
Абдуллозода Наджибулло Сайфулло, заведующий информационно-аналитическим отделом
Республиканского центра дополнительного образования Министерства образования и науки РТ, докторант(РНО) Института развития образования Академии образования Таджикистана
Abdullozoda Najibullo Sayfullo, head of the information and analytical department of the Republican Center for Continuing Education of the Ministry of Education and Science of the Republic of Tajikistan, doctoral student (PhD) of the Institute of Education Development of the Academy of Education of Tajikistan E-mail: snajibullo93@mail.ru
Вожщои калиди: салоуият, салоуияти касби, мутахассис, донишцу, раванди таълим, нацшауои таълими, технологияуои таълим
Дар мацола ташаккул ва инкишофи салоуиятуои касбии донишцуен мавриди барраси царор дода шудааст. Муаллиф цайд менамояд, ки дар шароити муосир барои рушди цомеа мутахассисони босалоуият заруранд, ки тавонанд мустацилона дониш, мауорат, малакаро аз худ намуда, дар амалия истифода намоянд, вазифауои касбиро бо истифода аз метод ва воситауои муосир уал намоянд, ба рушди касби уамеша омода бошанд. Тазаккур меравад, ки ташаккули салоуиятуои касби дар тамоми маруилауои таълим - дар доираи фаъолияти синфи ва беруназсинфи ба роу монда шуда, аз хусусиятуои инфироди ва шахсии мутахассиси оянда, цобилияти истифода намудани имкониятуои мавцуда ва цобилият вобаста аст. Хусусияти асосии ташаккули салоуиятуои касби дар синнусоли донишцуи зоуир мегардад. Хотирнишон мешавад, ки самтгириуои шахсияти донишцу бо истифодаи мацмуи талаботи маънави, зеуни ва модди муайян мегардад, ки цонеъгардии минбаъдаро пешниуод намуда, дар саъйу кушиши корозмуда гардидан зоуир мегардад. Дар чунин уолат фаъолноки зарур аст, ки тарици саъйу кушиш, цолибият, хоуиш ва вазъияти эусосотии донишцу дар фаъолияти касби зоуир мегардад.
Ключевые слова: компетенция, профессиональная компетентность, специалист, студент, учебный процесс, учебные планы, образовательные технологии.
В статье рассматриваются вопросы формирования и развития профессиональных компетенций студентов. Автор подчеркивает, что в современных условиях для развития общества необходимы компетентные специалисты, которые способны самостоятельно приобретать и применять на практике знания, навыки и умения, решать профессиональные задачи с использованием современных методов и инструментов, всегда быть готовыми к профессиональному развитию. Отмечается, что формирование профессиональных компетенций осуществляется на всех этапах обучения - в классной и внеклассной деятельности, зависит от индивидуальных и личностных характеристик будущего специалиста, умения использовать имеющиеся возможности и умения. Указывается, что основная особенность формирования профессиональных компетенций отражается в возрасте студента.
Подчеркивается, что ориентация личности студента определяется комплексом духовных, интеллектуальных и материальных требований, которые обеспечивают дальнейшее удовлетворение и проявляются в стремлении стать профессионалом. Делается акцент на необходимость для студента быть активным, что проявляется в его профессиональной деятельности через усилие, притяжение, желание и эмоциональное состояние.
Keywords: competence, professional competence, specialist, student, educational process, curricula, educational technologies
The article dwells on the formation and development of professional competencies of students. The author emphasizes that under modern conditions for the development of society, competent specialists are needed who are able to independently acquire and apply knowledge, skills and abilities, to solve professional problems using modern methods and tools practically and always be ready for professional development. It is underscored that the formation of professional competencies is carried out at all stages of education - in classroom and extracurricular activities depends on the individual and personal characteristics of the future specialist and the ability to use the available opportunities and skills. The main feature of the formation ofprofessional competencies is reflected in the age of the student.
The orientation of the student's personality is determined by a complex of spiritual, intellectual and material requirements that provide further satisfaction and are manifested in the desire to become a professional. In this case, it is necessary to be active, which is manifested in professional activity through the effort, attraction, desire and emotional state of the student.
Шароити муосири ичтимоию иктисодии давлат зарурати баланд бардоштани сифати тайёр намудани мутахассисони баландихтисосро такозо менамояд. Мукаррароти мухими мазмуну мундаричаи маориф таъмини сифати омода намудани мутахассисон ба хисоб меравад. Ба чомеа мутахассиси босалохият зарур аст, ки тавонад мустакилона дониш, майорат, малакаро аз худ намуда, онхоро дар амалия истифода намояд, вазифахои касбии хешро бо истифода аз метод ва воситахои муосир хал намояд, ба такмилу рушди касбй хамеша омода бошад.
Доир ба воситахои салохиятхои касбии донишчуён дар маколаи вижаи мухаккик Ш.Ишматова (3,193-198) изгори назар шудааст, ки муаллиф дар тахкики хеш бештар ба хусусиятхои равиши салохиятнокй дар низоми тахсилоти олии касбй таваччух намудааст. Мо дар ин макола оид ба салохиятхои касбии донишчу таваккуф хохем намуд.
Ташаккули салохиятхои касбй дар давраи донишчуй амалй мегардад, зеро дар ин мархила худогохй ташаккули шавку рагбати касбй ба миён меояд, ангезахои маърифатй кувват мегиранд, карорхои мустакил кабул мешаванд, худмукаммалнамоии касбй ва худинкишофдихии шахсй амалй мешаванд (1,55).
Дар амалияи педагогй ташаккул хамчун истифодаи услуб ва воситахои таъсиррасонй ба шахсият бо максади бунёди низоми донишхо, майорат, малака, тархи муайяни хотира ва тафаккур тасниф карда мешавад. Зери ибораи "ташаккули салохиятхои касбй"-и донишчуён раванди бунёди шакл ва шароити ба даст овардани натичаи муайян, яъне ташаккули салохиятхои донишчу, ки барои таъмини ракобатпазирии хатмкунанда мувофики талаботи корфармоён ва имконияти идомаи минбаъдаи тахсил заруранд, фахмида мешавад (2,89).
Ташаккули салохиятхои касбй дар тамоми мархилахои таълим - дар доираи фаъолияти синфй ва беруназсинфй ба рох монда шуда, аз хусусиятхои инфиродй ва шахсии мутахассиси оянда, кобилияти истифода намудани имконоти мавчуда ва кобилият вобаста аст. Хусусияти асосии ташаккули салохиятхои касбй дар синнусоли донишчуй зохир мегардад. Тахлили сарчашмахои психологиву педагогй нишон медихад, ки дар давраи донишчуй рушди минбаъдаи равонй ба миён меояд, тамоми сохтори шахсият дар алокамандй бо ворид гардидан ба умумиятхои мухталифи ичтимой тагйир меёбад.
Махз дар давраи донишчуи ташаккули нуктаи назар ва муносибат амалй гардида, тачассуми маънавй ва забоншиносии вокеият рушд менамояд, ташаккул ва мустахкам гардидани доираи хислат, одатхо ва мукаррарот ба миён меояд. Дар ин мархила азхуднамоии тамоми силсилаи накшахои ичтимой: таълимй, шахрвандй, касбй, мехнатй ва сиёсй, ки дар мустакилияти донишчу ифода мегардад, амалй мегардад.
Саъйу кушиш ба мустакилият дар асоси зиёд гардидани проблемахои худшиносй ва худмуайянкунй, ки халли онхо ба донишчу мушкилй меорад, шарх дода мешавад. Сатхи афзудаи худшиносй ба рушди сатхи талаботи донишчу ба худ ва ба одамони мухити атроф мусоидат менамояд. Онхо нисбатан танкидгар ва худинтикод гардида, ба одамони мухити атроф талаботи сатхи баландро пешниход менамоянд. Давраи донишчуй - давраи марказии ташаккули тамоми низоми самтгирй ва хавасмандии касбй-арзишй, ташаккули фардияти нотакрор ва эчодй, ташаккули низоми зехнй ва шахсият ба хисоб меравад.
Як катор хусусияти равонии синнусоли донишчуй бо мавкеи чамъиятй муайян карда мешавад. Донишчуро хусусияти синнусолй, хукук ба мустакилият ва гайрахо муайян менамояд. Самтгирй ва муайян намудани макоми худ дар байни одамон худмуайяннамоии шахсй ва
ичтимоиро пешниход менамояд. Хусусияти ичтимоиву равонии ин синнусол на танхо аз хусусиятх,ои синнусолй, балки аз муайянкунихои ичтимоиву касбй, мустакилият, интихоби рохи минбаъдаи хаётй вобаста аст.
Мачмуи неруи зехнии донишчуён, инчунин хусусиятхои инфиродии сифатхои касбии шахсият, ки дар худомузй, худташкилнамой, худинкишофидихии шахсиятро тачассум менамоянд, муваффаккиятро дар фаъолияти таълимии касбй муайян менамояд (4,137).
Самтгирихои шахсияти донишчу бо истифодаи мачмуи талаботи маънавй, зехнй ва моддй муайян мегардад, ки конеъгардии минбаъдаро пешниход намуда, дар саъйу кушиши корозмуда гардидан зохир мегардад. Дар чунин холат фаъолнокй зарур аст, ки тарики саъю кушиш, чолибият, хохиш ва вазъияти эхсосотии донишчу дар фаъолияти касбй зохир мегардад.
Яке аз хусусиятхои асосии рушди маънавии донишчуён кувват бахшидани ангезахои бошуури рафтор мебошад ва дар ин самт, ташаббускорй, максаднокй, бочуръатй, мустакилият, суботкорй, масъулиятшиносй мустахкам мегардад.
Муваффакияти фаъолияти таълимй бо азхудкунии хусусиятхои касбй, ташаккули салохиятхои касбй муайян карда мешавад. Дар раванди таълим макаррароти касбию арзишй ташаккул меёбад, хусусиятхои инфиродии сифатхои касбии шахсияти донишчу рушд менамоянд.
Тахлилхо нишон медиханд, ки донишчуён дар солхои аввали тахсил дар муассисахои олии касбй бештар бо проблемахои таълим ру ба ру мешаванд. Пайдо шудани чунин проблемахо бо мавчуд набудани махорат ва малакаи корхои мустакилона, чой надоштани кобилияти конспекти маводи лексионй, кор бо сарчашмахои мухталиф, тахлилнамой, мукоисанамой, хулосабарорй намудани иттилооти азхудшуда, баёни акида ва мавкеи худ, инчунин мавчуд набудани кобилияти истифодаи махорату малакаи азхудшудаи фаъолияти касбй алокаманд мебошанд.
Аз ин хотир, зарур аст, ки омузгор фаъолияти донишчуёнро ба азхудкунии салохиятхои касбй равона намояд. Донишчу бояд дарк намояд, ки у фаъолияти касбиро барои халли вазифахои касбй, барои азхудкунии донишхо, малака, махорат, на барои бомуваафакият супоридани санчишу имтихонот амалй намояд.
Муносибати анъанавй дар тахсилоти касбй ба ташаккули мачмуи донишхо, кобилият ва махорат равона гардидааст. Ин ба он оварда мерасонад, ки хатмкунанда наметавонад иттилооти азхудшударо дар фаъолияти касбии худ истифода намояд. Хатмкунанда танхо мутахассиси дорои иттилооти хуб ба хисоб меравад. Аз ин хотир, дар шароити имруза зарурат ба миён омадааст, ки дар раванди таълим технология, шакл ва методи нав мавриди истифода карор дода шаванд.
Истифодаи технология, шакл ва методхои нав дар раванди таълим ба ташаккул ва инкишофи мустакилият, худомузй, худинкишофдихии донишчу мусоидат намуда, мукаррароти касбиву арзишй пайдо мешавад. Ин ба мутахассис имкон медихад, ки вазифахои касбиро дар асоси донишхо, малакаву махорат, мавзуъ ва модулхои фаъолияти касбй, услубхо, воситахо ва технологияхои азхудшуда хал намояд.
Тахлилхо нишон медиханд, ки дар накшахои таълим фаъолияти чустучуй ва мустакилонаву тахкикотй аввалиндарача мегарданд, ки мохияти онхо дар чустучуи мустакил, ошкор ва дарки иттилооти зарурй, гузориши вазифаи проблемавй, ки ба тахлил, воситаи халли вазифа ва худбаходихй равона шудааст, зохир мегардад (8,172).
Арзиши шахсй ё касбии салохият доштан яке аз ангезахои дохилии маънт соз ба хисоб меравад, ки барои ба даст овардани натичаи дилхох дар фаъолияти муайян мусоидат менамояд. Дар аввал ахамияти шахсй ё касбии ташаккули салохияти мушаххасро дар фаъолияти таълимй омузгор шарх медихад, сипас ин амалро бояд худи донишчуён ба сомон расонанд. Тахлилхо нишон медиханд, ки дар муассисахои олии касбй ангезандаи ахамияти касбии донишхо ва воситахои фаъолият бартарй дорад. Махсусан, ахамияти кобилият ва махорати иттилоотй бузург аст, зеро онхо барои хар як навъи фаъолият зарур ва хатмй ба хисоб мераванд.
Раванди ташаккули салохиятхоро хамчун падидаи ягонаи педагогй баррасй намуда, шароити таълимии ташкили раванди шаклгирии салохиятхоро муайян менамоем:
-максадгузории салохиятиву самтгирй: бо максади таълими фан бояд максади шаклгирии салохиятхои умумй ворид карда шавад;
- коркарди барномаи ташаккули салохиятхо, ки мазмуну мундаричаи он бояд гуногун вариант ва гуногунсат бошанд;
-ди;;ати асосй ба ташаккули салоуиятуои алоуида аз таркиби салоуиятуои умумй дар омузиши фануои мушаххас бояд бо назардошти хусусияти соуа ба роу монда шавад;
-дар ;исмати тартиботй бояд ба кори муста;илонаи донишчуён ва методуои фаъоли таълим -проблемавй, гуфтугуй ва чустучуй ди;;ат дода шавад;
- бунёди мууити иттилоотии таълим, ки барномаи ташаккули салоуият, хазинаи китобхонавй, шабакаи дохилй, захирауои шабакавии интернетро муттауид менамояд, ма;саднок аст;
-коркарди нишондиуандауо ва сатууои ташаккули салоуиятуои умумй барои тасуеуи раванд ва муайян намудани самаранокии он зарур аст.
Дар асоси таулили адабиёти илмию педагогй ва таулили амалияи раванди таълим, шароитуои педагогй, ки раванди ташаккули салоуияти касбии донишчуёнро таъмин менамояд, муайян карда шудаанд. Яке аз шароити мууими педагогй - истифодаи технологияи таълими модулй ба уисоб меравад. Ин технология ба мукаммал намудани сохтори мундаричавии таълим мусоидат менамояд, чандирии тасуеуи на;ша ва барномауои таълимии тайёрнамоиро таъмин менамояд, ки омили калидии ташаккули мутахассиси ра;обатпазир ба уисоб меравад.
Таусилоти модулй ин низоми машгулиятуои таълимиву амалй ба уисоб меравад, ки дар асоси принсипуои уамгирой бунёд гардида, имконияти шаклгирии салоуияти донишчуёнро бо сарфи ками саъю кушиши чисмонй ва равони аз уисоби чандирии ташкил намудани раванди таълим ва таъминоти методии он таъмин менамояд.
Модули таълимиву методй дар чанбаи ташкилй аз блокуо иборат аст: блоки даромад, блоки иттилоот, блоки умумй, блоки баромад. Хдр як блок дорои мазмуну мундарича ва таъиноти худ мебошанд. Дар блоки даромад дониши назариявии донишчу, доштани мауорат ва малакаи зарурй, имкони истифодаи онуо дар амалия дар уолати ичроиши вазифауои сатууои мухталифи мураккаб муайян карда мешавад. Дар натичаи назорат дар даромад омузгор чадвали чамъбастии камбудиву норасоиуои таълимиро тартиб медиуад ва бо донишчуён коруои инфиродй ва машваратиро муайян менамояд (6,217).
Чунин муносибат имкон медиуад, ки проблемауои таълимй ошкор карда шаванд, ки ба таври мусбй ба сифати дониш ва муваффа;ият таъсир расонида, имкон медиуад, ки раванди ташаккули салоуиятуои умумй ва махсус идора карда шавад. Чй тавре, ки ;айд намудем шаклуои инфиродй ва машваратии кор чудо карда мешавад. Дар машваратуо омузгор уачми вазифауои таълимро, ки донишчуён бояд онро ичро намоянд, мефаумонад.
Шароити дигари педагогй - муносибати уавасмандиву бауодиуии мутахассисони оянда ба фаъолияти муста;или таълимиву маърифатй дар раванди омодагии касбй ба уисоб меравад. Амалй намудани ин шароити педагогй дар ташкили намоишуо, ки дар онуо саумгузориву, дастовардуо, натичаи фаъолияти таълимиву маърифатии донишчуён; ташкил ва гузаронидани озмунуои мауорати касбй дар байни донишчуён ифода мегардад.
Муносибатуои устувори уавасмандиву бауодиуии донишчуён ба фаъолияти муста;илонаи таълимиву маърифатй дар раванди тайёрии касбй бо саъйу кушиш ба азхудкунии дониш ва тачрибаи касбй, хоуиши машгул шудан ба фаъолияти касбй дар оянда, худинкишофдиуй, мукаммал намудани мауорат ва малакаи касбй мусоидат менамояд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Вербицкий,А.А.Личностный и компетентностный подходы в образовании: проблемы интеграции/А.А.Вербицкий,О.Г.Ларионова.-М.:Логос, 2015.-265 с.
2. Вульфов, Б.З. Педагогическое сопровождение: явление и процесс / Б.З. Вульфов // Мир образования - образование в мире. - 2017. - № 2 (22).-С.87-94.
3. Ишматова, Ш.А. Особенности компетентностного подхода в системе высшего профессионального бразования /Ш.А.Ишатова// Учёные записки Худжандского государственного университета им. академика Б.Гафурова. Серия гуманитарно-общественных наук.- 2014.-№ 2 (39).- С.193-198.
4. Новицкая, В.А. Методическое сопровождение преподавателя в условиях педагогического образовательного учреждения / В.А. Новоцкая // Вестник Поморского университета. 2016. -№ 3. -С. 129-138.
5. Савичев, С.С. Проблема развития коммуникативной компетентности студентов высшей школы / С.С. Савичев // Известия Самарского научного центра Российской академии наук. -2010. - № 5. - С. 78-80.
6. Татур, Ю. Г. Компетентность в структуре модели качества подготовки специалиста / Ю. Г. Татур // Высшее образование сегодня. - 2004. - № 3. - С. 21- 26.
7. Фомин, А.П. Педагогическое сознание в социальном образовательном пространстве / А.П. Фомин // Образование и здоровье в педагогике ненасилия. - 2008. - С. 62-70.
8. Хортон, У., Хортон К. Электронное обучение: инструменты и технологии / У.Хортон, К.Хортон. -М.: Кудиц-Пресс, 2015. 640 с.
9. Хуторской, А.В. Ключевые компетенции как компонент личностно-ориентированной парадигмы образования/А.В. Хуторской // Народное образование. - 2003. - № 2. - С. 58-64.
10.Яковлева, О.В. Особенности методики формирования коммуникативной компетентности будущих учителей с использованием информационных и коммуникационных технологий / О.В. Яковлева // Известия Российского государственного педагогического университета им. А.И. Герцена. - 2006. - № 22. - Т.4. - С. 216-219.
REFERENCES:
1. Verbitsky, A.A.Individual and Competence-Based Approaches in Education: Problems of Integration / A.A. Verbitsky, O. G. Larionova. - M.: Logos, 2015. - 265 p.
2. Wulfov, B.Z. Pedagogical Support: Phenomenon and Process / B.Z. Wulfov // The World of Education - Education in the World. - 2017. - No. 2 (22). - P. 87 - 94.
3. Ishmatova, Sh.A. Features of the Competence-Based Approach in the System of Higher Professional Education / Sh.A. Ishatov // Scientific notes of Khujand State University named after academician B. Gafurov. Series of Humanities and Social Sciences. - 2014. - № 2 (39). - P. 193 - 198.
4. Novitskaya, V.A. Methodological Support of a Teacher in the Pedagogical Educational Institution / V.A. Novotskaya // Bulletin of Pomor University. 2016. - No. 3. -P. 129 - 138.
5. Savichev, S.S. The Problem Dealing with Developing Communicative Competence of Students of Higher Education / S.S. Savichev // Bulletin of Samara Scientific Center of the Russian Academy of Sciences. - 2010. - No. 5. - P. 78 - 80.
6. Tatur, Yu.G. Competence in the Structure of the Quality Model of Specialist Training / Yu.G. Tatur // Higher Education Today. - 2004. - No. 3. - P. 21 - 26.
7. Fomin, A.P. Pedagogical Consciousness in the Social Educational Space / A.P. Fomin // Education and Health in the Pedagogy of non-Violence. - 2008. - P. 62 - 70.
8. Horton, U., Horton K. E-Learning: Tools and Technologies / W. Horton, K. Horton. - M.: Kudits-Press, 2015. - 640 p.
9. Khutorskoy, A.V. Key Competencies as a Component of the Personality-Oriented Paradigm of Education / A.V. Khutorskoy // Public Education. - 2003. - No. 2. - P. 58 - 64.
10.Yakovleva, O. V. Features of the Methodology for the Formation of Communicative Competence of Future Teachers Using Information and Communication Technologies / O.V. Yakovleva // Bulletin of the Russian State Pedagogical University.A.I.Herzen.-2006.-No.22.-V.4.-P. 216 - 219.
