CC BY
326
X.Сабуров
МАЬ?САД ВА ВАЗИФАХ.ОИ АСОСИИ СТАНДАРТИ ТАХ.СИЛОТИ УМУМИИ ИБТИДОЙ
Вожатой калидй: стандартной таълимй, барнома.^ои таълимй, низоми тахсилот, рацобатпазирй, натицах,ои тахсил, дониш, майорат, малака
Конститутсияи Ч^умхурии Точикистон баробари эътирофи арзиши олии инсон, хукуку озодихои у, хукуки хдр кудакро ба тахсил чун яке аз мухимтарин хукукхо эътироф мекунад (3,15). Ин моддаи Сарконун ба Конвенсияи СММ дар бораи хукуки кудак созгор мебошад: «Ба у (кудак) бояд маълумоте дода шавад, ки ба рушди умумии фархаш иаш мусоидат намояд ва ба туфайли он кудак тавонад дар асоси баробарии иакониятхо кобилиятхо ва акоиди шахсй, эх,соси масъулияти ахлокию ичтимоии худро инкишоф дихад ва узви муфиди чамъият гардад».(3,120)
Дар 1^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф» стандартхои давлатии тахсил чун яке аз воситахои татбики хукукхои конститутсионии шахрванд ба тахсил муайян карда шудаанд.
Мукаррар намудани стандартхои давлатии тахсилот амали конунгузорй буда, ба шахрванд барои татбики хукуки тахсил шароити зарурию кофй ба вучуд меорад. Стандартхои давлатии тахсилот аз лихози мухтаво бояд ба хукуки хар кудак ва хукуки ашхосе, ки бо фаъолияти таълимй маннуланд, мутобикат кунанд. Онхо санадхои мухимтарини меъёрию хукукии Ч^умхурии Точикистон ба шумор мераванд ва низоми меъёру коидахои ичрояшон хатмиро муайян менамоянд ва фаъолияти муассисахои дилхохи таълимиро, ки барномахои тахсилиро татбик менамоянд, танзим мекунанд.
Стандартхои нав бояд идомат ва тачдиди низоми тахсилро таъмин кунанд, зеро бо назардошти консепсияхои психологию педагога.
—214 -С НО МАИ донишгох
принсипу I ояхои дар тамоми чахон. ва аз чумла дар Точикистон эътирофгардида тах.ия шудаанд. Мах/з низоми ягона ва аз лихози методолога бунёдй будани муносибат ба тахияи стандартной нави тахсили ибтидой рангорангй ва тагйирпазирии технологиями мушаххаси таълиму тарбияро таъмин мекунад. Зимнан, алхол вазифаи стратегии ислохоти тахсилоти мактабй тачдиди мухдавои он, технологияи (усулхо. воситах,о ва шаклхо) таълим ва дар ин асос ба даст овардани сифати нави натичахои таълим мебошад.
Дигаргуних,ои ичтимоию икдисодй, ки дар Точикистон ба вукуъ мепайванданд, аз лих,ози замон ба давраи гузариши тамаддуни башарй ба чамъияти пасоиндустриалй, иттилоотй рост омаданд. Ин гузариш боиси инкишофи равандх,ои чах,онишавй гардид. Чдхонишавй бошад, дар навбати худ тагйирёбии маъно ва максади маориф - инкишофи шахсиятро бо назардошти талаботи нави чамъияти иттилоотии шаклгирифтаистода ба низоми тахсилот ба бор овард.
Талаботи нав дар натичаи тагйир ёфтани тасаввурот дар бораи мохдяти омодагии инсон ба ичрои накшхои ичтимой, фукнсияхои касбй, эчодкорй, рафтори инноватсионй ба миён омадааст. Дар олами глобалй фаъолияти инсон беш аз пеш дар хдмаи сохахои фаъолият эчодкоронаю инноватсионй мегардад, ахамияти фаъолияти репродуктивй, ки маъмулан бо истифодаи технологиями анъанавй марбут аст, паст мешавад. Бино бар ин, барои тайёр кардани наели наврас ба хдёт дар чомеаи иттилоотй низоми тахеилотро ба натичахои нави таълим мувочех сохтан зарур аст.
Ба вучуд овардани стандартной тахсилоти ибтидой, пеш аз хама, такозои зарурати таъмини танзими меъёрию хукукии мухтаво ва натичахои ахеили синфхои ибтидой мебошад.
Зимнан, стандартно ядрои ягонаи базавии тахеилро дар мактабй ибтидой аз хисоби чорй намудани сатхи ягонаи мухтавои 1 ахеило I ва талабот ба тайёр кардани хатмкунандагон пиюх, доштаанд.
Дар шароити гузариши инсоният ба давраи иттилоотии инкишофи худ вазифаи мухдмтарини ичтимоии низоми тахсилот - вокуниши инъитофпазиру нарм ба талаботи шахсият, тагйирёбии талаботи шахсият ва давлат - ба мадди аввал мебарояд. Зимнан, самарабахшии ичтимоии тахсилот аз хама мухдм ба хдсоб меравад: муттахид сохтани чамъият ва ташаккул додани айнияти шах,рвандй, миллй ва умумибашарй;
ташаккули тахаммулпазирй бо максади паст кардани таваккали ташаннучи ичтимой- психологи байни гуруххои мухталифи ахолй;
таъмини дастрасии баробар ба тахсил ва ба даст овардани баробарии ичтимоии шахсиятхои алохидаи дорой имкоииятхои мухталифи ибтидой.
Х,амин тарик,, низоми тахсилот ниходи мухимтарини давлатиест, ки ичтимогароии (сотсиолизатсия) наели наврасро таъмин менамояд ва дар рохи ноил гардидан ба идеалхои баробарии ичтимой ва муттахидии шахрвандон, некуахволй, пойдорию устуворй ва гулгулшукуфии ватан тавассути маориф ба сифати кутбнамо хизмат мекунад.
Аз гуфтахои боло ба хулоса омадан мумкин аст, ки такозои замон нисбат ба шахсият, тахсилот ва натичахои он талаботи навро ба вучуд меорад ва бинобар ин зарурати тахияи стандартхои нав низ арзи хастй мекунад.
Стандартхои нави тахсилоти ибтидоии Чумхурии Точикистон бисёр гояхоеро махфуз доштааст, ки дар стандартхои пешгузашта татбик шудаанд. Вале зикр бояд кард, ки дар стандартхои нав ин гояхо бо усулхои нав, бо назардошти консепсияхои педагогии нав амалй гардидаанд. Байр аз ин, дар стандартхои нав бисёр гояхои самарабахше инъикос ва амалй гардидаанд, ки дар таъмини сифати нави тахсилот дорой иктидори назаррас мебошанд.
Тачрибаи тахияи стандартхои тахсилот дар Точикистон нишон медихад, ки стандартхо танхо дар он вакт накши худро самарабахш ичро карда метавонанд, ки онхо дар асоси принсипи мутобикати талаботи шахсият, давлат ва чамъият ба тахеилоти умумй тахия ва татбик гарданд. Раванди ошкорсозй ва мутобикати талаботи ичтимоию тахеилотй дар рафти тахияи стандартхои нав ба муттахидии шахсият, чамъият ва давлат мусоидат мекунад, зеро талабот ва манфиатхои илмиро зохир месозад. Ч^орй намудани стандартхои нав масъулияти якчоя ва тафохуми хамаи субъектхои тахеилотро пешбинй мекунад. Талаботу манфиатхои шахсият, давлат ва чамъиятро дар тахеилоти умумй ба тарики зайл тасниф кардан мумкин аст:
Талаботи шахсиятии инсон (оила) дар сохаи тахеилоти умумй дар худ иктидори комёбии шахей, ичтимой ва касбии хонандагонро тачассум месозад:
—216НОМАИ донишгох_^
- комёбии шахсй -рушди хамачонибаи шахсият бо назардошти майлу рагбат, манфиат, ангеза, кобилиятхои инфиродй
- комёбии ичтимой - ичтимоигарой ва ширкати фаъолона дар хаёти чомеа;
- комёбии касбй - рушди махоратхои мехнатии универсалию амалй, самтгирии касбй ва омодагй ба интихоби касб
2. Супориши ичтимой талаботи шахсияту оиларо муттахид сохта, онхоро то сатхи талаботи ичтимой чамъбаст менамояд:
- тарзи хаёти бехатар ва солим - риояи принсипхо ва бурдани тарзи хаёти бехатару солим;
- озодй ва масъулият - идроки робитаи мутакобилаи озодй ва масъулият, инкишофи шуури хукукй ва кобилияти ба амал баровардани интихоби бошуурона ва масъулиятнок;
- адолати ичтимой - кабули бошууронаи гояхои баробарй ва адолати ичтимой, гармония ва рангорангии фархангхо;
- некуахволй - мавкеи фаъолонаи хаёт, омодагй ба мехнати созанда, ки ба некуахволии шахсию чамъиятй бахшида шудааст.
3. Талаботи давлатй дар худ талаботи инфиродй ва чамъиятиро муттахид месозад ва афзалиятхои зеринро таъмин мекунад:
- вахдати миллй ва амният ба ташаккули низоми арзишхои чамъияти шахрвандй, ташаккули айнияти шахрвандй ва миллии наели наврас нигаронида шудаанд;
- инкишофи сармояи инсонй - тайёр кардани наели навраси дорой ахлоки нек, камолоти маънавй, мустакилият, фаъолнокию салохият ва омода ба зиндагию кор кардан дар шароити чахони глобалй, чомеаи иттилоотй ва иктисодиёти ба технологияю дониш асосёфта;
- ракобатпазирй - самтгирии амалии тахеилоти умумй тайёрии бунёдии тахеилоти умумиро чун пояи тахеилоти касбй, ташаккули салохиятнокй оид ба азхудкунии салохиятхои нав (махорати тахеилу омузиши мустакилона) таъмин мекунад.
Мувофикати талаботу манфиатхои шахсиятй, давлатй ва чамъиятй икдоми мухимтарини сиёсй ва хусусан сиёсати маориф ба хисоб меравад, харчанд зикр кардан лозим аст, ки тафрикаи байни маорифу талаботи давлат, чамъияту шахсият меафзояд, ки сабабаш набудани ягонагии манфиатхо нисбат ба тахеилот мебошад.
Зимнан манфиати давлат дар навбати аввал дар таъмини дастрасии баробари хар узви чамъият новобаста аз чине, вазъи ичтимоию амволй, фаркиятхои худудй ва фаркиятхои дигар зухур меёбад. Ин имкон медихад дар оянда ташаннучи ичтимой паст ва амнияти миллию пойдории давлат ва эътибору обр^и он дар чахон таъмин карда шавад.
Стандартно ташкили фаъолияти субъектной маорифро дар сатхи максадхои фаъолият, раванди фаъолият, натичахои фаъолнят, хамчунин баъзе ташкилахои раванди тахеил. аз кабили шароит, восита, захира ва гайраро муайян мекунанд.
Танзими максадхо ва муайян кардани талабот ба натичахои тахеил ва хамзамон кабул кардани талабот ба усулхои арзёбии натича хангоми ташкили маориф афзалият ба шумор мераванд. Танхо дар ин сурат стандарти таълимй чун хуччати давлатй, чун шакли «шартномаи чамъиятй» ва чун омили идораи низоми тахеил идрок карда мешавад.
Х,амин тарик, стандарт воситаи танзими хукукии муносибатхои субъектной низоми тахеил , давлат ва чамъият мебошад, дар сурате ки дар он максаду натичахои фаъолияти субъектной низом муайян карда шуда бошанд.
Дар стандарти нави тахеилоти ибтидоии Ч^умхурии Точикистон талабот ба натичаи тахеил ба мадди аввал мебарояд, зеро ба натичаи гах,сил х,ам субъектной низоми маориф ва хам чамъият ва хам давлат манфиатдоранд (6). Зимнан натичахои тахеил аз декомпозитсияи максадхои тахеил бо назардошти имкониятхои маърифатии хонандагон иборат буда, аз шароити раванди тахеил, ки имкониятхои чамъияту давлатро дар таъмини маориф инъикос менамоянд, вобаста мебошад.
Ч,идду чахди оила, чомеа ва давлат барои хар чй бештар боло бардоштани сатхи саводнокй мантикию фахмо аст, вале набояд фаромуш гардад, ки сатхи натичахои тахеил аз бисёр омилхо вобаста аст, ки мухимтарини онхо иборатанд аз:
- дастрас будани талаботи стандартхо ва мутобикати онхо ба имкониятхои синнусолию маърифатии хонандагон;
- сатхи мухталифи ангезиш ва манфиатхои хонандагон ба сохахои гуногуни донишу фаъолият, хамчунин кобилияти азхуд кардани дониш;
—2,8 "С НОМАИ донишгох___^
- махдуд кардани сарбории таълимии хонандагон тибкд талаботи меъёрхои санитарй;
- захирахои муассисахои таълимй (моддию техникй, таълимию методй ва кадрй).
Принсипи дастрасии стандарт имкон намедихад, ки ба сифати меъёр натичахои хадди аксар (матлуб) пазируфта шавад, зеро тамоюл ба талаботи хадди аксар татбики принсипи инфиродигардонии тахсил ва муътадилсозии сарбории таълимиро гайриимкон месозад.
Х,амин тарик,, тахияи стандартхои нави тахсилоти ибтидой ба оптимизатсияи тахсил нигаронида шудааст, ки тасдики онро дар стандартхо ва натичахои тахсил ва аломатхои аз хама умумию хоси раванди тахсил ва шароитхои имконпазири амалй гардониданро пешбинй мекунад.
Стандарти нави тахсилоти ибтидой он сатхи тахсилотро таъмин мекунад, ки дар бобати он дар чомеа мувофикат ба даст омадааст. Ин сатхи тахсилот барои таъмини рушди комилёри шахсияти кудак ва давом додани бомуваффакияти тахсил дар зинаи оянда сатхи зарурй ва кофй ба хисоб меравад.
Вазифахои наве, ки дар назди тахсили муосири мактабй истодаанд, сохаи нисбатан васеи амал ва таъиноти стандартхои давлатии тахсилотро муайян менамоянд. Имруз иктидори тараккиёбандаи стандартхои тахсил, ки ба талаботу эхтиёчоти шахсияту оила, интизорию умедхои чамъият ва талаботи давлат дар сохаи маориф чавобгуянд, аз хама мухим ба хисоб меравад.
Стандартхои нави тахсилот вазифахои зеринро ичро мекунанд:
- воситахои ташкили низоми тахсиланд;
- самтнамои рушду такмили низоми тахсиланд;
- меъёри мутобикати фаъолияти таълимй ба максадхои нави тахсиланд;
- воситаи таъмини ягонагию идомати зинахои гуногуни тахсил дар шароити таъмини муттасилии тахсиланд;
- танзимкунандаи муносибатхои мутакобилаи субъектхои тахсил дар дохили низоми тахсилот (хонандагон, оилахои онхо, педагогхо, рохбарияти муассисахои таълимй) аз як тараф ва давлату чамъият аз тарафи дигаранд;
- самтнамои ташкили инфрасохтори муосири тахсиланд.
Зимнан, равняй нави стандарт бояд шароити амалигардонии самарабахши вазифахои стандартхоро чун воситаи танзими меъёрию хуку кии фаъолияти низоми маориф таъмин кунад. Ба ин вазифахо мансубанд:
- таъмини хукук ба тахсили хушсифат, ки ба хар шахрванд барои инкишофи хамачонибаи шахсият ва идома додани тахсил имконият фарохам меорад;
- таъмини ягонагии фазой тахсилии мамлакат дар шароити гузариш ба гуногуншаклии низомхои таълим ва намудхои муассисахои таълим;
- таъмини идомати барномахои таълим дар хамаи сатххои тахсилоти умумии ибтидой, умумии асосй, умумии миёна (пурра), маълумоти касбии ибтидой, касбии миёна ва касбии олй;
- арзёбй, ки мохияташ дар талабот ба мухтавои таълим, хачми сарбории таълимй, арзёбии натичахои тахсил ифода меёбад ва кисми таркибии арзёбии фаъолияти педагогхо, муассисахои таълимй ва умуман низоми таълим ба хисоб меравад;
- таъмини бегаразию холисии арзёбй, ки бо тагаирёбии низоми анъанавии назорат ва арзёбии сифати натичахои таълим марбут аст.
Амалй гардонидани ин вазифахо имкон медихад дар бораи низоми тахсилот иттилооти сахех ба даст оварда, барои кабули карорхои асосноки идоракунй дар хамаи сатххо шароит ба вучуд оварда шавад.
Самтгирии стандартхои нав ба натичаи таълим ба мо имкон медихад,ки дар бораи он сухан ронем, ки маорифи мо ба парадигмаи фаъолиятии тахсилот мувочех аст ва дар доираи он максади тахсилот рушди шахсияти хонанда дар асоси азхуд кардани усулхои универсалии фаъолият мебошад. Зимнан, раванди тахсил на танхо чун раванди азхуд кардани низоми дониш, махорат.малакахо, ки асоси салохиятхои хонандагон мебошанд, балки инчунин чун рушди хаматарафаи (маънавй, ахлокй ва ичтимоии) шахсият баррасй мегардад.
Амалй гардонидани муносибати фаъолнокй хини тахияи стандартхои нави тахсилот пешбинй мекунад, ки макосиди тахсилоти умумй дар намуди низоми вазифахои калидй пешниход мешаванд. Дар онхо бошад самтхои ташаккули сифатхои шахсият инъикос ёфтаанд. Ин ба асоснок кардани тарзхои амале.
— 220 -С НОМАИ донишгох ■)
ки дар раванди таълим ташаккул меёбанд ва мухтавои таълимй дар робитаи мутакобилаи онхо имкон медихад.
Дар стандартной нав баробари саводнокии умумй махорати эчодкорона фикр кардан, тахияю тафтишу санчиши фарзия, зохир кардани ташаббус ва гайра ба мадди аввал мебароянд. Ва махз хамин яке аз мухимтарин натичахои матлуб ё интизории маориф мебошад.
Сабаби истифодаи муносибати фаъолиятнок хангоми тахияи стандартной маълумоти ибтидой дар он аст, ки чорй намудану татбики он самарабахшии тахсилро аз руи нишондихандахои зерин баланд мебардорад:
- мухиммияти ичтимой ва шахсиятии натичахои тахсил;
- азхуд кардани дониши устувор бо максади мустакилона дониши андухташуда мустакилона таълим дода шавад;
- таълими тафрикавй бо нигох доштани сохтори умумии дониш.
- баланд бардоштани ангезиш ва марок ба тахсил;
- фарохам овардани шароит барои рушди хамачонибаи шахсият дар асоси ташаккули амалхои универсалии таълимй, ки азхудкунии бомуваффакияти дониш, махорат.малака ва ташаккули асосхои чахоншиносй, хамчунин салохиятхоро дар хар сохаи фанни таълимй таъмин мекунанд.
Муносибати фаъолиятнок дар стандартхои таълимй натичахои асосии таълиму тарбияро тавассути вазифахои калидии рушди хонандагон ва ташаккули тарзхои универсалии амалхои таълимию маърифатй, ки барои интихоб ва сохторсозии мухтавои тахсилот ба сифати асос хизмат мекунанд, муайян менамояд.
ПАЙНАВИШТ:
1.Выготский Л.С. Педагогическая психология. - М.: Педагогика, 1994 2.3убайдов У. Дифференцированное обучение: состояние, проблемы, размышления. - Душанбе: Сарпараст, 2003
3. Конституцияи Чумхурии Точикистон. - Душанбе: Шарки озод, 2000,- 32
4. Конвенция о правах ребёнка: Принята 44-й сессией Ген. Ассамблеи ООН. //Международная защита прав и свобод человека: Сб. документов. - М.,1990
5.1^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф» - Душанбе, 1993
6. Стандарти тахеилоти ибтидой. - Душанбе, 2010
7. Шарифзода Ф. Интегрированное обучение: проблемы, поиски и размышления:- Душанбе: Ирфон, 2000
Цели и основные задачи стандарта общего начального образования
Х.Сабуров
Ключевые слова: стандарты общего начального образования, учебные программы, система образования, конкурентоспособность
Статья посвящена проблеме установления государственных стандартов общего начального образования в Республике Таджикистан. Отмечается необходимость соответствия содержания государственных образовательных стандартов правам каждого ребенка и правам лиц, занимающихся образовательной деятельностью. Новые стандарты начального образования Республики Таджикистан сохраняют многие идеи, реализованные в предшествующих стандартах, но в новых стандартах эти идеи реализованы по новому, с учетом новых педагогических концепций.
Objectives and Goals of the Standard of Common Elementary Education
Kh. Saburov
Key words: standards of common elementary education, curricula, system of education, competitiveness
The article dwells on the problem of establishment of state standards in regard to common elementary education in the Republic of Tajikistan. The author asserts a necessity of state educational standards being in correspondence with the rights of children and those persons who are engaged in educational activities. New standards of elementary education in Tajikistan preserve many ideas realized in previous ones, but in new standards the ideas in cpiestion are realized in a new way with new pedagogical conceptions being taken into consideration.
