CC BY
0SOCIOLOGICAL SCIENCES
УДК. 646.358 45
Ерденова А.М.
Бейнелеу внерг кафедрасыныц ага оцътушы, PhD.
Кожа Ахмет Ясауи атындагы Халыцаралыц цазац-турт университетi
DOI: 10.24412/2520-6990-2024-13206-78-82
т¥ра;ты сэн - жасыл болашак;
Ерденова А.М.
Старший преподаватель кафедры Изобразительного искусства, PhD.
Международный казахско-турецкий университет имени Ходжи Ахмета Ясави
УСТОЙЧИВАЯ МОДА - ЭТО ЗЕЛЕНОЕ БУДУЩЕЕ
Yerdenova A.M.
Senior Lecturer of the Department of Fine Arts, PhD.
Khoja Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University
SUSTAINABLE FASHION IS A GREEN FUTURE
Ацдатпа.
Турацты сэн - бул сэн индустриясындагы жылдам сэн тэсШне царсы дамыган жэне экологиялыц тутастыц пен элеуметтiк эдiлеттiлiктi цоргау арцылы сэн внiмдерi мен ЖYйелерiн взгертуге багытталган цозгалыс. Букш элем турацты сэн, жасыл болашац Yшiн дабыл цагуда болганымен, Казацстанда бул жайында квп жагдайда элеуметтж желшерде, буцаралыц ацпарат цуралдарында айтылып жатцанымен, гылыми тургыда цазац тШнде аз зерттелуде. Осы мэселе нег1зтде, бул жумыстыц мацсаты экологияга зардабын тигiзбейтiн турацты сэндi цолдай отырып, жасыл болашац Yшiн турацты сэнтц дамуына Yлес цосу болып табылады. Турацты сэндi цабылдау арцылы экологиялыц жэне элеуметтiк жауапкершткпен Yйлесiмдi вмiр CYретiн болашацца жол ашылады. Мацала соцында турацты сэндi шгершету Yшiн кейбiр усыныстар бершген.
Аннотация.
Устойчивая мода — это движение, которое развилось вопреки подходу быстрой моды в индустрии моды и направлено на преобразование модных продуктов и систем путем защиты экологической целостности и социальной справедливости. Хотя весь мир бьет тревогу за устойчивую моду и зеленое будущее, в Казахстане об этом часто говорят в социальных сетях и СМИ, но научно это не изучается на казахском языке. Исходя из этого вопроса, цель данной статьи — внести вклад в развитие устойчивой моды для более зеленого будущего путем поддержки устойчивой моды, которая не наносит вреда окружающей среде. Принятие устойчивой моды прокладывает путь к будущему жизни в гармонии с экологической и социальной ответственностью. В заключение статьи приводятся некоторые предложения по продвижению устойчивой моды.
Abstract.
Sustainable fashion is a movement that has developed in opposition to the fastfashion approach of the fashion industry and aims to transform fashion products and systems by protecting ecological integrity and social justice. Although the whole world is sounding the alarm for sustainable fashion and green future, in Kazakhstan it is often talked about in social media and mass media, but it is not scientifically studied in Kazakh language. Based on this issue, the aim of this article is to contribute to the development of sustainable fashion for a greener future by supporting sustainable fashion that does not harm the environment. Adopting sustainable fashion paves the way for a future of living in harmony with environmental and social responsibility. The article concludes with some suggestions for promoting sustainable fashion.
Клт свздер: Сэн, турацты сэн, турацтылыц, экологияны цоргау, жасыл болашац.
Ключевые слова: Мода, устойчивая мода, устойчивость, защита окружающей среды, зеленое будущее.
Keywords: Fashion, sustainable fashion, sustainability, environmental protection, green future.
I. Kipicne
Теракты сэн киiмдi eндiруre, тутынуга жэне кэдеге жаратуга экологияльщ жэне элеуметпк жауапкершшкп ескере отырып, тутас кезкарасты бiлдiредi. Ол сэн индустриясыныц коршаган ортага терк эсерш барынша азайтуга, сондай-ак eндiрiс
процесше катысатын адамдардыц ецбек жагдайлары мен эл-аукатын жаксартуга багытталган.
Бул тужырымдама кшм ендарганщ коршаган ортага тштзетш эсерш жэне де жумысшылардыц лайыкты жалакысы мен каушаздт сиякты эдш
енбек жагдайларын жактайды. Табигат ресурстарын жауапкершiлiкпен пайдалануды, калдыктарды барынша азайту жэне аз эсер ететш материалдар мен вндiрiс формаларын тандауды карастырады.
Казiрri уакытта мунай вндеу внеркэсiбiнен кейiн суды ен квп ластайтын екiншi сала - сэн индустриясы. Ниинамаки жэне баскаларынын [1, 189 б.] мэлiметiне Караганда, сэн индустриясы судын негiзгi тутынушысы болып табылып (жылына 79 триллион литр), токыма вндеуден жэне бояудан болатын внеркэсiптер судын ластануынын ~ 20%-ын, мухиттык микропластикалык ластанудын ~ 35%-ын (жылына 190 000 тонна) курайды екен.
Игини [2] болса, жыл сайын вндiрiлетiн 100 миллиард ттн буйымдарынын 92 миллион тоннасы кокыс полигонына жiберiлетiндiгiн айтады. Жагдайды перспективага келтiретiн болсак, бул кшм-кешекке толы кокыс квлiгiнiн баламасы эр секунд сайын полигонга тYсетiнiн бiлдiредi. Егер дэл осылай жалгаса берсе, онжылдыктын сонына карай жылдам сэн калдыктарынын саны жылына 134 миллион тоннага дейiн всуi мYмкiн.
БYкiл элем теракты сэн, жасыл болашак Yшiн дабыл кагуда болганымен, Казакстанда бул жайында квп жагдайда элеуметпк желiлерде, букаралык акпарат куралдарында айтылып жатканымен, гылыми тургыда казак тшнде аз зерттелуде. Осы мэселе негiзiнде, бул жумыстын максаты экологияга зардабын тигiзбейтiн теракты сэндi колдай отырып, жасыл болашак Yшiн теракты сэннщ дамуына Yлес косу болып табылады.
II. Теракты сэн
2.1. Теракты сэнге деген кажеттШк
Брундтленд дуниежузшк коршаган орта жэне даму комиссиясы (Бiрiккен ¥лттар ¥йымы 1987) аныктагандай, турактылык «болашактын кажеттiлiктерiн бузбай, к^рп кажеттiлiктердi канагаттандыратын даму». Теракты сэн дегенiмiз адамдарга, жануарларга жэне планетага эдiлеттi карым-катынасты курметтейпн жэне узак уакытка созылатын жогары сапалы киiмдердi сатып алуды бiлдiредi, сонымен катар бiз сатып алатын киiмнiн кайдан келетiнiн жэне киiмiмiздi к1м жасаганын тYсiну аркылы саналы сатып алуга ыкпал етедi [3, 8 б.]. Теракты сэн - бул сэн индустриясындагы жылдам сэн тэсiлiне карсы дамыган жэне экологиялык тутастык пен элеуметпк эдiлеттiлiктi коргау аркылы сэн внiмдерi мен жYЙелерiн взгертуге багытталган козгалыс. Бул внiмге гана емес, сонымен катар сэн байланыстырылатын элеуметпк, мэдени, экологиялык жэне каржылык жYЙелерге де катысты квзкарас.
2.2.Туракты сэн мримцимчер1
Теракты сэндi калыптастыруда 4 жакты принциптi колга алуга болады:
1.Табиги жэне адами ресурстарды жауапкершШкпен пайдалану.
Теракты сэндi кабылдау аркылы квмiртек iзiнiн азаюын камтамасыз етуге болады. Теракты сэн эдетте экологиялык таза материалдар мен
внд1р1ст1к процестерд1 пайдалануды камтиды, бул эдеттеп сэнмен салыстырганда квм1ртеп шыгарындыларынын твмендеуше экеледг Сонымен катар, ресурстарды сактай отырып, кайта внделген материалдарды пайдалануды
ынталандыру жэне калдыктарды азайту аркылы теракты сэн су, жер жэне шишзат сиякты табиги ресурстарды сактауга ыкпал етед1.
Теракты сэн жумысшылардын эдш жалакы алуын жэне каушаз жэне этикалык жагдайларда жумыс ютеуш камтамасыз ететш эдш енбек тэж1рибесше басымдык береди Этикалык стандарттарды устана отырып, теракты сэн канау, балалар енбеп жэне каушп жумыс ортасы сиякты элеуметпк мэселелерд1 шешуге квмектесед1. Осылайша эдш енбек тэж1рибес1, енбек жагдайларыньщ жаксаруы сешлд1 этикалык элеуметпк енбек тэшрибесш жаксартуга болады.
2.Текстиль етмдертщ ек1нш1 eMipi. Турацты сэн текстиль буйымдарыныц eмipлiк циклт узартуга умтылады.
Теракты сэн калдыктарды азайту Yшiн жанарту немесе кайта вндеу сиякты тэж1рибелерд1 1лгершететш айналмалы экономика принциптерш камтиды. Бул негурлым жабык жуйеге ыкпал етед1. Айналмалы сэн тэж1рибесш кабылдау жана шик1затка жалпы суранысты азайтуга квмектесед1, ресурстарды тшмд1 пайдалануга жэне ресурстарды негурлым теракты пайдалануга ыкпал етед1.
Айналмалы сэн тэж1рибесш ю жузшде колданып журген элемд1к брендтердщ б1р1 H&M. Бул брендтщ кшмдер1 сатылатын дукендерге еск1 кшмдерд1 втк1зу аркылы, жана кшм алуга 15 пайызга дешн жещлдж бершед1. Мунда кабылданган кшмдер Германияга кайта внделуге ж1бершед1. Осылайша ысырапка жол бермей, эр1 жана тауарга жещлд1к алу мYмкiндiгi болады.
3.Цалдыцтарды цайта ецдеу.
Сэн индустриясы внд1р1сп токтатудан бастап сатылмаган тауарлык-материалдык корлар мен жарамсыз тшн буйымдарына дешн кокыстардын едэу1р мвлшерш тудырады. Бул, калдыктарды баскарудын тшмд1 стратегияларын эз1рлеу, айналмалы экономика тэж1рибесш 1лгершету жэне токыма буйымдарын кайта пайдаланудын немесе кайта вндеудщ инновациялык жолдарын табу манызды мшдеттер болып табылады.
Бул киындыктарды шешу сэн брендтершщ, тутынушылардын, саясаткерлердщ жэне баска да мYДделi тараптардын катысуымен б1рлескен ^ш-ж1герд1 кажет етед1. Туракты сэн индустриясына квшу внд1р1спк процестер мен материалды тандаудан тутынушылардын мшез-кулкы мен салалык ережелерге дешнп жYЙелi взгерютерд1 камтиды.
4. Сатып алудыц орнына жендеу.
Жанадан жобаланган немесе жанадан
внд1ршген кшмдер эдетте кандайда б1р магыналык касиетттерд1 камтиды: осылайша, кшмнщ тарихи жэне заманауи ерекшелт болады. Second hand кшм взгеру процесшен вткенде, кшмнщ вткен вм1р1 бYгiнгi кYнге колайлы нэрсеге айналады.
Репродукциялык дизайн - бул оцай жол емес, 6ipa« нэтижесiнде бiрегей киiм шыгады. К^айта дизайн жэне кайта ецдеу аркылы киiмнiц eмiрлiк циклiн узартуга, кажетаз токыма eндiрiсiн бэсецдетуге, сактау сыйымдылыгын азайтуга жэне киiмдi кайта жобалау мен eндiруге токыма eнеркэсiбiне турактылык экелуi MYMKrn. Осылайша киiмнiц eмiрлiк циклiн узартуга жэне коршаган ортага жэне табиги ресурстарга керi эсерiн азайтуга болады. Сонымен катар, койма сыйымдылыгын азайту токыма eнеркэсiбiндегi мацызды кадам болып табылады. Сураныстарды азайту да тутыну эдеттерш eзгерту аркылы орныкты элемге багытталган мацызды кадам болып табылады [4, 126 б.].
Ниинимаки мен Хасси [5] негурлым туракты eнiмдердi жобалау аясында eнiмнiц кызмет ету мерзiмiн узартатын дизайн стратегияларын талкылаган. Олар eнiмдi жартылай фабрикат ретiнде жобалау жэне пайдаланушыга киiмнiц калган бeлiгiн аяктауга мYмкiндiк беру аркылы, киiмдi жекелендiру аркылы адам мен кшм арасында арнайы байланыс жасау аркылы киiмдi узагырак пайдалануга болады деп мэлiмдедi. Олардыц мэлiмдеуiнше eнiмнiц бастапкы нускасына толыктырулар немесе жацартулар енгiзуге мYмкiндiк беретiн модульдiк eнiмдердi жобалау киiмнiц кызмет ету мерзiмi узарады. Сондай-ак жогары сапалы жэне жогары этикалык кундылыктары бар узак мерзiмдi eнiмдердi баяу сэн эдгамен берiк жэне туракты материалдарды пайдалану аркылы шыгаруга болады. Сандык басып шыгару, кесте тiгу жэне лазерлж кесу машиналары мен цифрлык току машиналары тутынушылардыц жеке калауы мен кажеттшктерш жузеге асыруга кец мумшнджтер беретiнi жэне жекелендiрiлген eндiрiстiц жасалуы мYмкiн. Бул эдiстердiц кeмегiмен eнеркэсiптiк аукымдагы eндiрiспен салыстырганда материалды пайдалану барысында Yнемдiлiкке кол жеткiзiледi. Одан эрi eндiрiс орнына тек бар тапсырыстар негiзiнде eнiм шыгарылады. внiмдi жeндеу, eзгерту немесе жалга беру сиякты кызметтерге ие болу eнiмдi узак уакыт пайдалануга мумюнджбередЦб, 373 6.1.
2.3.Тэжiрибедегi туракты сэн
Кeптеген элемге эйгш брендтер upcycling, downcycling сешлщ калдыктарды кайта eндеу стратегиялары тургысынан туракты сэндi кабылдады. Timberland, Nike, Adidas, Cos, Lanvin, Chanel, Patagonia, Puma, Moschino, Hermes, H&M, North Face, Marks & Spencer, Louis Vuitton сиякты кeптеген сэн брендтерi биологиялык токыма eндiрiсiн дамытуга Yлес косуда [4, 128 б.].
2017 жылдан берi Asos, H&M, Burberry жэне Nike сиякты 39 непзп сэн брендтерi Textile Exchange компаниясыныц "2025 Sustainable Cotton Challenge" багдарламасына косылды; жэне 2025 жылга карай 100 пайыз туракты макта eндiрiсiне кол жетшзуге уэде бердi, бул киiмдердi кол жетiмдi етедi. Табиги талшыктардыц барлык дерлiк тYрлерiн, соныц iшiнде макта, зыгыр, мамык жэне жYндi органикалык жэне негурлым туракты алмастыргыштар дYние жYзiндегi бeлшек сауда орындарында дэл осылай колжетiмдi бола бастады [7].
Жер шарындагы экологиялык жагдайларга бей-жай карамайтын бiр топ жас Pieper командасы болып курылып, eздерiнiц стартап жобаларын iске асыруда. Олардыц отандык «Pieper» эко-брендi экологиялык проблемаларга негiзделген. Бул брендтiц ерекшелш - киiмдер кайта eнделген пластиктен ттледг
Бул жастар Казакстандагы калдыктарды сурыптау бойынша жагдайды жаксы жакка eзгертуге болатынын дэлелдеу Yшiн кулшыныс танытуда. Жас кэсiпкерлер жасыл бизнесп дамытып, кайта eцделген материалдардан сэндi киiмдер мен аксессуарлар eндiрудi колга алып отыр. Олардыц айтуынша, бiр футболканы тiгу Yшiн 4-5 пластик бeтелке керек екен. Бул дегешщз, сiздiц екi кYнде iшкен суыцыздыц бeтелкесi кокыска емес, бiр футболканы тпуге кетедi дегендi бiлдiредi. Pieper командасы когамдагы екi проблеманы шешш отыр. Оныц бiрiншiсi, экологиялык проблема болса, ешншЫ жумыссыздык проблемасы. Pieper кшмдерш тiгу Yшiн жумыссыз журген каншама эйелдер тiгiншi ретшде жумыска алынган.
1-сурет. Pieper эко-брендшщ eHiMdepi
Туракты сэн тужырымдамасы кeптеген сегменттерден калыптасады. БYгiнгi танда ец адп таралганы - «туракты сэндЬ> дамытатын калдыксыз геометриялык пiшiмдегi киiмдердi жобалау эдюг Костюмдi жобалаудыц бул эдга дизайнерлер Yшiн форма, пропорциялар мен сызыктар туралы
кeзкaрaсты дамыту куралы ретiнде гана пайдалы емес, сонымен катар коршаган ортага да айтарлыктай оц эсер етедг Жобаланып отырган киiм Yлгiлерi шаршы, тiктeртбурыш, шецбер немесе Yшбурыш секiлдi белгiлi бiр кесу саны бар жаца шшвдер жасауга жэне ойластырылган
модельдi мaтериaлFa вдлдыщсыз енгiзyге мYмкlндiк бередi. Осындaй эдiстердiд 6ipiH Кaрелдiд [S] журпзд!рген зерттеyлерiнен кeрyге болaды (2, 3-сурет). Кептеген дизайнерлер у™11 костюм
дизaйныныд бул эд1с1 тyрaкra сэн стaндaрттaрын KOлдaйтын шыFaрмaшылык жумыс болып тaбылaды.
2-сурет. Турацты сэн Yшiн жобаланган кшм Yлгiлepiнiц техникалыц cypemi [8, 119 б.]
3-сурет. Турацты сэн Yшiн жобаланган кшм Yлгiлepi [8, 121 б.]
III. ^орытынды
Корыта aйщaндa, турадты сэн сaлaсыныд ед одтaйлы жолы шaFын пaртиялaрмен eнiм шbIFaрaтbш шaFын бизнестi колдay aркылы, гарыкты толтыруды жузеге acbipy. Бул мысaл жылдaм сэн идеялaрымен кYресy жэне тyтaстaй aлFaндa сaлaны жaндaндbIрy жолы болып тaбылaды. Жaсыл болaшaк Yшiн ки1М стилiнде буйымныд кaлыптaры кaрaпaйым, геометриялык; пiшiмдерден болFaн жaFдaйдa, мейлiнше вдлдыщпен eнiм дaйындayFa болaды.
Турадты сэн жaсыл болaшaвдa кaрaй кедiрек козFaлысraд aжырaмaс кyрaмдaс бeлiгi. Ол KоршaFaн ортaFa, rçoF^Fa жэне плaнетaмыздыд жaлпы эл-ayKaram кед ay^bE^bi од эсер ететiн жayaпты жэне сaнaлы тaндayлaрFa бaсa нaзaр ayдaрa огарып, эстетикaдaн aсып тусетш пaрaдигмaныд eзгерyiн бiлдiредi. Турадты сэнд1 ^был^у aркылы экологиялык; жэне элеуметпк жayaпкершiлiкпен Yйлесiмдi eмiр CYретiн болaшaвдa жол aшылaды.
Сэн индyстриясындaFы тyрaктылbщты iлгерiлетy жетшзу тiзбегiнiд эртYрлi aспектiлерi бойыншa инновaциялык; шешiмдердi кaбылдayды вдмтиды. Тyрaкты сэн шешiмдерi мен инновaциялaры бойыншa кейбiр yсыныстaр:
Мaтериaлдык; инновaция: Балама маталар: био негiзiндегi мaтaлaр, eсiмдiк негiзiндегi былFaрылaр жэне Kama eнделген немесе rçama eнделген мaтериaлдaрдaн жaсaлFaн TO^rna бyйымдaры сиякты тур^ты жэне экологиялык; тaзa мaтериaлдaрды эз!рлеуге жэне пaйдaлaнyFa инвестициялay. Зертханада еар^ен маталар: Ауыл шaрyaшылыFы мен eндiрiстiд коршaFaн ортaFa эсерiн aзaйтa отырып, дэстYрлi TO^rna бyйымдaрынa бaлaмa репнде зертхaнaдa eсiрiлген немесе мэдени мaтериaлдaрдыд мYмкlндiктерiн зерттеу.
Дeдгелек сэн тэшрибеа: Жабыц циклдiк жYйeлep: мaтериaлдaрды жaцaргyды немесе rçama eндеyдi жедiлдетy Yшiн пaйдaлaнy мерзiмiнiд aяктaлyын ескере огарыш eнiмдердi жобaлay aркылы aйнaлмaлы экономии тэшрибесш енгiзy.
Цайтарып алу багдарламалары: тугынушылар еск1 ки1мдерд1 кайта ендеуге кайтара алатын, жауапты кэдеге жаратуды ынталандыратын кайтарып алу багдарламаларын енпзу.
ПавдаланылFан эдебиеттер:
1. Niinimaki K., Peters G., Dahlbo H., Perry P., Rissanen T. & Gwilt A. The environmental price of fast fashion // Nature Reviews Earth Environment, - 2020. - Volume 1. - P. 189-200. DOI: 10.1038/s43017-020-0039-9
2. Igini M. 10 Stunning Fast Fashion Waste Statistics. Earth.Org, 21.08.2023. https://earth.org/statistics-about-fast-fashion-waste/ (Кол жетшзшген уакыты: 07.11.2023).
3. Evelyn M. Consumer behaviour towards sustainable clothing. - 2021. - P. 48. https://www.researchgate.net/publication/351023167_ Consumer_behaviour_towards_sustainable_clothing
4. Parali A. Surdurulebilir Moda Tasarimi Kapsaminda Yeniden Uretim ve Geri D6nu§um igin
Giysi Tasanmi // Sosyal Araçtirmalar ve Davraniç Bilimleri Dergisi. - 2020. - № 6 (12). - P. 121-138.
5. Niinimaki K. & Hassi L. Emerging Design Strategies In Sustainable Production and Consumption of Textiles and Clothing // Journal of Cleaner Production. - 2011. № 19. - P. 1876-1883.
6. Yucel S; Tiber B. Hazir Giyim Endustrisinde Surdurulebilir Moda // Tekstil ve Muhendis. - 2018. -№ 25 (112). - P.370-380.
7. Erkan U. A. Surdurulebilir Moda: Modarnn Çevresel Etkileri. 3.12.2020. https://www.ajansbenice.com/post/surdurulebilir-moda-modanin-cevresel-etkileri (Крл жеткiзiлген уакыты: 30.04.2024).
8. Karel E. Planned Continuity: Multi-Life Garments Through Modular Structures & Supplemental Services / Ed. Kirsi Niinimaki. Sustainable Fashion: New Approaches. - Helsinki, Finland: Unigrafia, 2013. - P. 110-123.
