CC BY
17
6. Po3Mip плати за лiсовi ресурси повинен визначатися величиною рен-ти, яка утворюеться в процесi експлуатацп економiчно доступних ресурсов. Методика визначення плати за спецiальне використання лкових ресурсов розроблена кафедрою економiки i менеджменту лiсових пiдприемств. Вона опублжована в рядi наукових праць [4-6].
Лггература
1. Синякевич И.М., Туныця Ю.Ю. Стимулирование эколого-экономической эффективности лесопользования. - Львов: Вища школа, 1985. - 186 с.
2. Синякевич И.М. Эколого-экономическая классификация лесных ресурсов. - Лесной журнал, 1987, № 4. - C. 101-103.
3. Петров А.П. Методы экономических исследований в лесной промышленности зарубежных стран (обзор). - М.: ВНИПИЭИлеспром, 1973. - 68 с.
4. Синякевич 1.М., Парандш Т.О., Лихошй Л.В. Нормативи плати за використання природних ресурив живищ. - Люовий журнал, 1994, № 1. - C. 9.
5. Синякевич 1.М. Економжа природокористування. Навчальний поабник. - Льв]в: 1ЗМН, 1996. - 156 с.
6. Синякевич И.М., Малык Л.Е., Дудюк В.С. Нормативы платы за использование лесосырьевых ресурсов. - Лесной журнал, 1988, № 2-3. - C. 178-18.
Статслав ?ржеляк, канд. екон, наук - Вища школа економЫна
в Бялимстоку (Польща)
СТАН I ХАРАКТЕР РИНКУ ПРАЦ1 - СВ1Т, СВРОПА, ПОЛЬЩА
Тенденци глобал1зацИ, яю стають все бшьше i бшьше вщчутними, стали пере-думовою ситуацп, яка створилася на свiтовому ринку пращ. Вона проявляеться в можливостях i загрозах для краш i сусшльств. Глобалiзацiя створюе передумови для забезпечення свiтового ринку сучасними товарами. Однак проблема полягае в несправедливому розподш благ i в рiзницi р]вшв розвитку. З iншого боку, глобалiзацiя створюе вiдчутну загрозу для певних краш i соцiальних груп, особливо це стосуеться ринку пращ. Робоча сила е мало рухливим фактором, i зростання безробiття стае проблемою в слабо розвинутих крашах. Стосовно деяких соцiальних груп майбутне представляеться доволi в песимiстичному забарвленш. У 21-му столiттi 80 % працю-ючих (професiонально активних людей) може виявитися непотрiбними.
Dr Stanistaw Grzelak - Wyzsza Szkota Ekonomiczna w Biafymstoku Stan i charakter rynku pracy - Swiat, Europa, Polska
Globalisation tendencies, which are becoming more and more conspicuous, are the prerequisite of the situation which has arisen on the world employment market. This results in opportunities and threats for countries and societies. Globalisation brings about the opportunities of providing the world with essential goods. The problem, however, lies in the inequitable division of the product and developmental discrepancies. On the other hand, globalisation constitutes a real threat for countries and social groups. It is beginning to manifest itself mainly in the sphere of the employment market. Work is a factor which is not sufficiently mobile and the rise in the number of unemployed people is becoming a problem of weaker and weaker countries and local governments. The future is pessimistic according to some groups. In the 21st century 80 percent of labour force (professionally active people) may turn out to be unnecessary.
1. Przeslanki sytuacji rynku pracy
Problemy ludnosciowe i zatrudnieniowe swiata staj^ si§ dzis problemami kluczowymi. Sytuacja na swiatowym rynku pracy, sytuacja zatrudnieniowa jest niekorzystna, od wielu lat nie wykazuje poprawy i malo jest nadziei zmiany tego stanu na przyszlosc. Zjawiska z tego zakresu analizowane i obserwowane s^ z duzym i rosn^cym niepokojem. Sygnalizuj^ ten problem niektóre instytucje i organizacje mi^dzynarodowe - Mi^dzynarodowa Organizacja Pracy, Klub Rzymski, ONZ. S^ na ten temat opracowania naukowe.
Wszystkie narody swiata stej przed wspólnym wyzwaniem, którym s^ coraz wyrazniej zarysowuj^ce si§ tendencje globalizacyjne. W tym wymiarze, z jakim mamy dzis do czynienia, globalizacja jest zjawiskiem nowym. Odnosi si§ wrazenie, ze zjawisko to jakby wielu zaskoczylo a kraje, przywódcy i menedzerowie swiata wykazuje wobec jego wyzwania, nieraz bezradnosc. Mimo ze s^ to procesy spontaniczne to jednak nie rozwin^lyby si§ gdyby nie byly forsowane "... przez ostatni wielki rezim oswieceniowy"1. "Globalny leseferyzm to propozycja amerykanska"2. Zostawiaj^c na boku przeslanki tych procesów wazniejsze jest przyznanie, ze dzis niema raczej od nich odwrotu. Istotne jest wi^c pytanie o szanse i zagrozenia st^d plyn^ce dla krajów i spoleczenstw.
Globalizacja jest szans% która niesie niespotykane dot^d mozliwosci zapewnienia swiatu coraz wi^kszej ilosci dóbr i uslug, awansu cywilizacyjnego. Procesy integracji swiatowej gospodarki, zintensyfikowane wspólzawodnictwo i konkurencja, ulatwienia w komunikacji i przeplywie
informacji, to nowe sily dostarczaj^ce nowych mozliwosci wzrostu gospodarczego. Rosn^ mozliwosci produkcyjne swiatowej gospodarki. Pokazuje to Tabela 1.
Tab. 1. Wzrost produkcji swiatowej (w %)
Region 1980 - 1989 1990 - 1997
ISwiat 3,3 3,3
Kjaje rozwini^te 2,9 2,2
Kjaje rozwijaj^ce si? 4,3 6,2
Afryka 2,6 2,5
Azja 7,0 8,4
Ameryka Lacinska i Karaiby 2,2 3,7
Europa Srodkowo - Wschodnia 2,9 -4,8
Zródlo: Raport o zatrudnieniu w swiecie 1998 - 1999; MP i PS, Warszawa 1999, s. 11.
W latach 1950 - 1998 ludnosc swiata wzrosla z 2,5 do 5,9 mld. osób, g^stosc zaludnienia z 19 do 44 osób na 1 km2, lecz kumulacja przyrostu zasobów ludzkich ma miejsce glównie na kontynencie azjatyckim. Liczba odbiorników radiowych na 1000 ludnosci wzrosla w tym czasie z 72 do 418. Produkcja rolnicza (w cenach stalych 1990r.) powi^kszyla si§ z 39 do 116, a w przeliczeniu na 1 mieszkanca z 78 do 103. Zbiory pszenica wzrosly ze 171 mln ton do 550 mln ton, produkcja mi^sa z 50 mln ton do 221 mln ton. Równiez PKB na 1 mieszkanca
1 Gray J., False down. The delusions of global capitalism, London 1999. Cyt. za: T. Kowalik, Wspolczesne systemy ekonomiczne, WWSPiZ, Warszawa 2000, s. 346.
2 Tamze.
wzrosl w omawianym czasie z 55 do 118 (ceny stale 1990 roku). Swiat jest wi^c coraz blizszy zapewnienia sobie niezb^dnych dobr. Problemem s^ jednak dysproporcje rozwojowe w ukladzie globalnym i ubostwo bezwzgl^dne, z ktorym swiat nie potrafi sobie poradzic. Problemem jest bardziej sprawiedliwy podzial produktu mi^dzy krajami i wewn^trz krajow.
Dzis badania problemu zatrudnienia w skali swiatowej prowadzone m. in. przez MOP wykazuj^, ze koncepcja pelnego zatrudnienia1, uwzgl^dniaj^ca aktualne warunki na rynku pracy oraz wymiar jakosciowy, zachowala aktualnosc jako jedna z opcji dla prowadzonej polityki. By osi^gn^c wyzszy poziom zatrudnienia konieczne jest pol^czenie uzupelniaj ^cych si§ polityk: makroekonomicznej, dochodowej, rynku pracy. Zdaj^c sobie spraw^ z tego, ze globalizacja moze wywierac ujemny wplyw na okreslone sektory i grupy, dla ktorych niezb^dne jest prowadzenie odr^bnej polityki, wykazuje si§ jednoczesnie, ze bardziej zintegrowana gospodarka swiatowa oferuje dzis wi^cej korzysci, mozliwosci wzrostu gospodarczego oraz zwi^kszenia zatrudnienia2. Czy jednak wizja wystarczaj^cej liczby nowych miejsc pracy spelni si§?
Z drugiej strony globalizacja postrzegana jest jako realne zagrozenie prowadz^ce do marginalizacji kontynentow, regionow, krajow, grup spolecznych, prowadz^ce do spolecznych wykluczen, ubostwa, wzrostu nierownosci, niestabilnosci i konfliktow.
Wzrasta przepasc mi^dzy garstk^ krajow bogatych (Polnoc) a duz^ grup^ krajow ubogich (Poludnie). Ekspansja korporacji mi^dzynarodowych, ugrupowan integracyjnych, organizacji mi^dzynarodowych, prowadz^ do obnizenia roli panstwa narodowego w warunkach gdy problemy si§ kumuluj% Procesom globalizacji poddaj^ si§ z trudem rynki pracy, w przeciwienstwie do rynkow towarow, uslug, kapitalowych. Praca jest czynnikiem produkcji malo mobilnym. Natomiast procesy globalizacji rynkow towarowych i uslug maj^ istotny wplyw na lokalne rynki pracy. Wzrost liczby bezrobotnych i szukaj^cych pomocy staje si§ problemem coraz slabszych panstw i samorz^dow lokalnych.
W cz^sci krajow wysokorozwini^tych, realizowany jest bezzatrudnie-niowy model wzrostu ekonomicznego. Potrzeba coraz mniej ludzi do wytworzenia produkcji oraz utrzymania gospodarki w ruchu. Przyszlosc widziana jest jeszcze bardziej pesymistycznie i redukowana jest nieraz do dwoch liczb "20: 80". "W nadchodz^cym stuleciu wystarczy 20 procent zdolnej do pracy populacji, aby utrzymac swiatow^ gospodark^ w jej rozruchu"1. 80 proc. sily roboczej (tzn. ludzi ktorzy mog^ i chc^ pracowac) b^dzie niepotrzebna. Powstaje pytanie, co zrobic z ludzmi, ktorzy nigdy w zyciu nie b^d^ mogli znalezc pracy. Co zrobic z czasem wolnym. Nie dopuszczaj^c mozliwosci pojawienia si§ tak drastycznego scenariusza, niew^tpliwie b^dziemy mieli do czynienia z niestabilnosci^ i trudnosci^ w utrzymaniu odpowiedniego poziomu zatrudnienia duzej cz^sci
1 We wspolczesnej gospodarce rozwiniçtych krajow kapitalistycznych uznaje siç za peine zatrudnienie sytuacjç, gdy dominuje stopa bezrobocia wynosz^ca 4 - 5 proc.
2 Raport..., op. cit., s. 2 i nastçpne.
1 Martin H. P., Schuman H., Puiapka globalizacji, Wyd. Dolnosl^skie, Wroclaw 1999, s. 8.
krajowej sily roboczej. Sytuacja b^dzie jednak zroznicowana w roznych krajach. Rozstrzygac b^dzie konkurencyjnosc gospodarek.
2. Sytuacja na swiatowym rynku pracy
Splot pozytywnych i negatywnych wydarzen wplyn^l w 2 polowie lat 90-tych na pogorszenie sytuacji w sferze zatrudnienia w swiecie. Cz^sto utrzymuje si§ wysokie bezrobocie. W swojej strukturze wewn^trznej dotyczy ono ludzi mlodych, ludzi w starszym wieku, osob o niskich kwalifikacjach, niepelnosprawnych, mniejszosci etnicznych oraz dodatkowo we wszystkich tych kategoriach -dochodz^ uprzedzenia wobec kobiet.
Mi^dzynarodowa Organizacja Pracy szacuje, ze swiatowe zasoby sily roboczej wynosz^ 3 miliardy ludzi, z tego 140 milionow pracownikow pozostaje calkowicie niezatrudnionych. Chodzi o te osoby, ktore poszukiwaly pracy i byly gotowe do jej podj^cia, lecz nie mogly jej znalezc. Jednak po kryzysie w Azji Wschodniej liczba ta na koniec lat 90-tych wzrosla do 150 mln1.
Ponadto w grupie tych 3 mld pracownikow na swiecie, od 25 - 30 proc. pracuje w niepelnym wymiarze godzin lub zarabia mniej niz potrzebuje na utrzymanie. Jest to tak zwane niepelne zatrudnienie.
Dodajmy, ze na swiecie jest okolo 60 mln mlodych osob, w wieku od 15 -24 lat, ktore bezskutecznie poszukuj^ pracy. Z tej liczby 11 mln przypada na kraje OECD.
W Tabeli 2 dokonano zestawienia stanu zasobow ludzkich w krajach o najwi^kszej liczbie ludnosci (20 mln i wi^cej). Ludnosc tych krajow stanowi 87 % calosci zasobow ludzkich swiata (5189 mln). Dla cz^sci tych krajow brakuje jednak wiarygodnych danych. Tabela 3 przedstawia wykorzystanie zasobow ludzkich w ukladzie kontynentow i glownych krajow swiata.
Tab. 2. Zasoby pracy w najwi^kszych krajach swiata
Najwi^ksze kraje swiata Liczba ludnosci w mln (1999 r.) Aktywnosc zawodowa ludnosci w % ogolu ludnosci Bezrobotni w % ogolu ludnosci aktywnej zawodowo Wzrost zatrudnienia w % Wzrost sily roboczej w %
Azja
I. Arabia Saudyj ska 21 - - - -
2. Bangladesz 125 - 1987-1;1996-2,5 1987-1996-(12) 1987-1996-(24)
3. Chiny 1267 1997-60 1985-2;1999-3 1985-1997-(36,4) 1990-1998-(15,0)
4. Filipiny 75 - 1987-9;1996-7 1987-1996-(31) 1987-1996-(29)
5. Indie 970 1981-39/1990-38 1987-3; 1985-1995-(12,0) 1981-1991-(21,0)
6. Indonezja 205 1985-39/1994-45 1987-3;1996-4 1985-1992-(14,3) 1985-1994-(34,4)
7. Irak 22 - - - -
8. Iran 62 - - - -
9. Japonia 127 1985-50/1998-54 1985-3;1999-5 1985-1998-(12,2) 1985-1998-(12,5)
10. Korea Pld. 46 1985-38/1998-46 1985-4;1999-6 1985-1998-(33,1) 1985-1998-(37,5)
11. KRL-D 24 - - - -
12. Malezja 22 - 1987-7;1996-3 1987-1996-(38) 1987-1996-(33)
13. Myanmar 45 - - - -
1 Raport..., op. cit., s. 9.
14. Nepal 22 - - - -
15. Pakistan 138 1985-30/1994-28 1985-4;1994-5 1985-1994-(22,6) -
16. Tajlandia 61 - 1987-6;1996-1 1987-1996-(17) 1987-1996-(12)
17. Taiwan 22 - - - -
18. Turcja 63 1985-43/1998-37 1990-7;1999-6 1988-1998-(19,0) 1985-1998-(8,5)
19. Uzbekistan 24 - 1996-0,4 1993-1997 -(-3) 1993-1997-(13,5)
20. Wietnam 78 - - - -
Ameryka
1. Argentyna 37 1980-36 1998-42 1985-5;1999-16 1990-1996-(2,3) 1990-1995-(16,6)
2. Brazylia 164 1986-42 1998-48 1985-3;1999-8 1985-1997-(29,0) 1986-1998-(32,4)
3. Kanada 31 1985-50/1998-52 1985-10;1999-7 1985-1998-(27,7) 1985-1998-(23,7)
4. Kolumbia 42 - 1990-11 ;1997-12 1990-1997-(25,6) 1990-1997-(27,2)
5. Meksyk 97 1980-32/1998-41 1988-3;1998-2 1985-1998-(37,3) 1980-1998-(79,0)
6. Peru 25 - 1990-8;1997-8 1990-1997-(25,6) 1990-1997-(28,0)
7. USA 273 1985-49/1998-51 1990-6;1999-4 1985-1998-(20,0) 1985-1998-(17,5)
8. Wenezuela 23 - 1990-11 ;1997-14 1990-1997-(29,6) 1990-1997-(30,4)
Afryka
1. Algieria 31 - 1989-17;1995-24 1987-1996-(10) 1987-1996-(41)
2. Egipt 67 1984-27 1994-30 1990-9;1994-11 1990-1994-(6,1) 1984-1994-(39,7)
3. Etiopia 61 - - - -
4. Ghana 20 - - - -
5. Kenia 30 - - 1987-1996-(33) 1987-1996-(30)
6. Kongo 50 - - - -
7. Maroko 28 - - 1987-1996-(36) 1987-1996-(26)
8. Nigeria 109 - - - -
9. RPA 43 1985-37/1990-38 1997-5 - 1987-1996-(22)
10. Sudan 29 - - - -
11. Tanzania 33 - - - -
12. Uganda 21 - - - -
Europa
l. Francja 59 1987-44/1998-45 1985-10;1999-11 1985-1998-(4,0) 1987-1998-(10,3)
2. Hiszpania 40 1985-35/1998-42 1985-20;1999-16 1985-1998-(24,1) 1985-1998-(21,9)
3. Niemcy 82 1990-49/1998-48 1991-7;1999-12 1991-1998- (-4,2) 1991-1998- (-0,9'
4. Polska 39 1988-49/1998-44 1990-3;1999-13 1985-1998-(-17,1) 1988-1998- (-7,0)
5. Rosja 147 1990-53/1998-46 1992-1;1999-12 1990-1997- (14,2) 1989-1998- (13,6)
6. Rumunia 22 1977-50/1998-51 1991-2;1999-12 1985-1998-(2,4) 1977-1998-(7,1)
7. Ukraina 51 1990-51/1998-52 1990-6;1999-11 1990-1998- (23,5) 1989-1998- (-0,9)
8. Wielka 3rytania 59 1987-49/1998-49 1985-11 ;1999-5 1985-1998-(9,8) 1987-1998-(2,9)
9. Wlochy 57 1987-42/1998-40 1985-10;1999-11 1985-1995- (-4,6) 1987-1998- (-3,9)
- dane niedostçpne
ZrodJo: Roczniki Statystyczne GUS; Roczniki Statystyki Miçdzynarodowej; Raport o zatrudnieniu w swiecie 1998 - 1999.
Uwagç zwraca zroznicowanie poziomu aktywnosci ekonomicznej spoleczenstw. Wyzszy jest on w krajach najwyzej rozwiniçtych, aczkolwiek nie jest to regul^ (np. Wlochy, Hiszpania, Korea Pld.). Obok ekonomicznych,
decyduj^ o tym zapewne czynniki cywilizacyjno - kulturowe. Trudna sytuacja na rynku pracy spycha w niektorych krajach ludzi do grupy biernych zawodowo.
Tab. 3. Zasoby pracy w glownych krajach i kontynentach 1
Kontynenty Stopa bezrobocia Roczna stopa Roczna stopa
wzrostu wzrostu sily
Kraje 1987 1997 zatrudnienia roboczej
(1987 - 1997) (1987 - 1997)
Europa Zachodnia 10,4 10,5 0,9 0,9
Stany Zjednoczone 6,2 4,9 1,4 1,3
Japonia 2,8 3,4 1,0 1,1
Ameryka Lacinska i Karaiby 5,7 7,4 2,9 3,2
Chiny 2,0 3,0 2,2 1,5
Indie 3,4 - 2,4 2,2
Dozostale kraje azjatyckie 4,3 4,2 2,0 1,9
Europa Srodkowa i Wschodnia 7,2 9,6 -1,8 -0,9
1; Dane o Europie Srodkowo - Wschodniej odnosz^ si^ do lat 1993 - 1997. Brakuje wiarygodnych danych na temat Afryki. Zrodlo: Raport..., op. cit., s. 11.
W wielu krajach, regionach, na niektorych kontynentach, utrzymuje si§ wysokie bezrobocie, spada zatrudnienie lub jego wzrost nie nad^za za przyrostem sily roboczej. Sytuacja jednak jest zroznicowana.
Waznym zjawiskiem, ktore wplyn^lo w latach 90-tych na zalamanie rynku pracy byla transformacja systemowa w obszarze krajow obj^tych wczesniej systemem gospodarki centralnie kierowanej. Europa Srodkowo - Wschodnia stala si§ wielkim problemowym obszarem w sferze rynku pracy. Przeprowadzone zmiany ustrojowe doprowadzily do spadku produkcji. Mimo, ze prowadzono tutaj nieraz przyjazn^ dla rynku pracy polityk^ i utrzymywano ogromne ukryte bezrobocie, to i tak skala bezrobocia oficjalnego jest ogromna. Bezrobocie rejestrowane wynosilo tutaj w 2 polowie lat 90 -tych okolo 15 - 16 mln osob. Ukryte bezrobocie w samym tylko bylym ZSRR szacowano na 30 - 35 mln osob.
Drugim waznym zjawiskiem rzutuj^cym na swiatowy rynek pracy byl kryzys azjatycki w 2 polowie lat 90-tych. Szacuje si§, ze z powodu zalamania gospodarek Azji Poludniowo - Wschodniej, bezrobocie powi^kszylo si§ o okolo 10 mln osob. Wczesniej sytuacja byla tam w miar§ optymistyczna. Nalezy jednak pami^tac, ze jest to kontynent ogromnych zasobow ludzkich, ktore cz^sto nie zostaly jeszcze efektywnie uruchomione (Chiny, Wietnam, Indie, Pakistan, Bangladesz, Indonezja). Problemy b^d^ raczej narastac niz odchodzic.
Trzecim wielkim problemowym rynkiem pracy jest Ameryka Lacinska i Karaiby. Wysokie bezrobocie oficjalne spycha tutaj sil§ robocz^ do szarej strefy. W takich krajach jak Peru, Paragwaj, Meksyk, Kolumbia, Ekwador, Brazylia, Boliwia, zatrudnienie w gospodarce nieformalnej jest wi^ksze od zatrudnienia w gospodarce formalnej.
Zlozon^ sytuacja na rynku pracy mierzon^ stop^ bezrobocia, miala Europa Zachodnia. Liczba nowych miejsc pracy rosla w tempie zblizonym do przyrostu sily roboczej. W rezultacie nie prowadzilo to do spadku bezrobocia.
S% nieliczne co prawda kraje, maj^ce poprawn^, a nawet dobr^ sytuaj na rynku pracy. B^dzie to Japonia i USA oraz pewna grupa mniejszych gospodarek.
3. Polityka rynku pracy w krajach wysokorozwini^tych
W teorii ekonomii istniej^ w zasadzie dwa glówne podejscia do diagnozy przyczyn bezrobocia i mechanizmu jego ograniczania, tzn. uj^cie klasyczne i uj^cie keynesistowskie. Wspólczesne teorie, jak "nowa mikroekonomia bezrobocia", koncepcja naturalnej stopy bezrobocia lub hipoteza histerezy nawi^zuj^ do zalozen wczesniejszych nurtów.
Polityka rynku pracy krajów wysokorozwini^tych nawi^zuje do tychze zalozen. Koncepcje przeciwdzialania bezrobociu a wi^c cele i ich programy opieraj^ si§ na róznych przeslankach. Bierze si§ wi^c nieraz za punkt wyjscia mal^ aktywnosc bezrobotnych i niesprawne funkcjonowanie urz^dów pracy (szkola rynku pracy), kiedy indziej uzupelnia si§ t§ przeslank^ faktem istnienia deficytu miejsc pracy jako przyczyn^ bezrobocia (szkola integralnego podejscia), z czego wynika postulat tworzenia nowych miejsc pracy i promowanie zatrudnienia jako sposób ograniczenia bezrobocia1.
W ramach polityki rynku pracy wyróznic mozemy podzial na dzialania których celem jest:
• zwi^kszenie popytu na sil§ robocz^,
• ograniczenie podazy sily roboczej2.
Innym podzialem b^dzie wyróznienie pasywnej i aktywnej polityki rynku pracy3. Pierwsza obejmuje róznorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych (zasilki, odszkodowania). Natomiast aktywna polityka rynku pracy rozumiana jest najcz^sciej jako dzialania maj^ce na celu popraw^ funkcjonowania rynku pracy oraz redukj bezrobocia w okreslonych grupach sily roboczej. Jest ona nastawiona na minimalizowanie poziomu bezrobocia frykcyjnego oraz zmniejszanie bezrobocia strukturalnego za pomocy selektywnych programów (tworzenie dodatkowych miejsc pracy dla okreslonych grup bezrobotnych, subwencjonowanie zatrudnienia, szkolenie zawodowe, posrednictwo pracy, zmniejszanie czasu pracy). Jest to wi^c polityka mikroekonomiczna.
Prowadzona przez kraje wysokorozwini^te polityka rynku pracy, jak pokazuje praktyka, mimo ze oparta na podobnych cz^sto przeslankach teoretycznych, nie jest jednolit% Przyjmowane cele, metody i stosowane strategie przeciwdzialania bezrobociu, pozwalaj^ wyróznic kraje, które ograniczaj^ walk§ z bezrobociem do pasywnej i aktywnej polityki rynku pracy. Istnieje i druga grupa krajów, które do walki z bezrobociem wprowadzaj^ dodatkowo, oprócz dzialan pasywnych i aktywnych, dzialania makroekonomiczne polegaj^ce na umyslnym w tym celu wykorzystaniu instrumentów fiskalnych i pieni^znych. Chodzi o realizaj celów polegaj^cych na usuwaniu czynników ekonomicznych generuj^cych bezrobocie, prowadz^cych do destrukcji miejsc pracy, promowanie zatrudnienia produktywnego w ramach polityki spoleczno - gospodarczej poprzez wzrost efektywnego popytu. B^d^ to przykladowo takie cele jak rozwój sektora
1 R. Horodeñski (red.) Gospodarka zasobami pracy, Wyd. WSE, Bialystok 1998, s. 18.
2 B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, WN PWN, Warszawa 2000, s. 466 i nast^pne.
3 R. Milewski (red.), Elementarne zagadnienia ekonomii, WN PWN, Warszawa 1994, s. 255.
malych przedsi^biorstw, rozwoj budownictwa mieszkaniowego, promowanie eksportu, wzrost inwestycji, lepsze wykorzystanie zdolnosci produkcyjnych.
Programy przeciwdzialania bezrobociu ktore ograniczaj^ si§ glownie do pasywnej i aktywnej polityki rynku pracy i ktore s^ domen^ pierwszej grupy panstw, tworzy model przeciwdzialania bezrobociu przez polityk^ rynku pracy (szkola rynku pracy). Ten model polityki rynku pracy funkcjonuje w krajach wysokorozwini^tych pocz^wszy od lat 60-tych. Jednak szczegolowe jego rozwi^zania skladaj^ce si§ na pasywn^ i aktywn^ polityk^ rynku pracy s^ w kazdym z krajow odmienne. Rynek pracy jest tutaj substytutem polityki spoleczno
- gospodarczej. Jesli gospodarka likwiduje miejsca pracy albo ich nie tworzy, to celem polityki rynku pracy jest zrekompensowanie skutkow tych dzialan. W tym celu tworzy si§ publiczne fundusze na programy rynku pracy, ktorymi gospodaruje resort pracy i podlegle jemu sluzby. Zatrudnienie traktuje si§ jako problem resztowy procesow gospodarczych. Decyzje gospodarcze podejmowane s^ bez uwzgl^dnienia ich wplywu na rynek pracy. Sluzby pracy przejmuj^ na siebie skutki destrukcji miejsc pracy.
Model ten oparty zostal na koncepcji aktywnej polityki rynku pracy. Byla ona koncepj sluszn^ w momencie jej tworzenia w latach 60-tych, kiedy stopa bezrobocia nie przekraczala 3 proc. i bylo to w glownej mierze bezrobocie frykcyjne. Dzis jednak mamy do czynienia w krajach wysokorozwini^tych cz^sto z bezrobociem masowym, strukturalnym, ktore swoimi rozmiarami wielokrotnie przekracza bezrobocie frykcyjne. W koncu lat 90-tych w 28 krajach nalez^cych do OECD bezrobociem dotkni^tych bylo okolo 36 mln osob, w porownaniu z okolo 6,5 mln w latach 60-tych. Prowadzona w tym czasie aktywna polityka rynku pracy nie doprowadzila do spadku bezrobocia, a nawet nie zahamowala jego wzrostu. Na jej realizaj kraje wysokorozwini^te przeznaczaly ogromne srodki finansowe. Zasadnosc skali tych nakladow jest przez wielu podwazana.
Jakby w opozycji do takiego sposobu uprawiania polityki rynku pracy, wyodr^bnic mozna w grupie krajow wysoko i sredniorozwini^tych, takie ktore wyraznie wychodz^ w strategii rynku pracy poza dzialania aktywne. Programy rynku pracy pelni^ tu funkj uzupelniania prozatrudnieniowej polityki spoleczno
- gospodarczej. Jest to tzw. (zintegrowany model rynku pracy). L^czy on w sobie elementy programow rynku pracy z prozatrudnieniow^ polityk^ makroekonomiczn% Model ten oparty jest na zalozeniu wyjsciowym, ze wzrost gospodarczy nie zawsze prowadzi do tworzenia nowych miejsc pracy i do wzrostu zatrudnienia. Polityka gospodarcza powinna zmierzac ku prozatrudnieniowej strategii gospodarczej. Jest to w pewnym stopniu podejscie keynesistowskie, zmierzaj^ce do pelniejszego wykorzystania istniej^cych czynnikow produkcji. Chodzi tutaj o racjonalne wykorzystanie istniej^cych czynnikow produkcji, w oparciu o kryterium ich obfitosci lub rzadkosci. Prozatrudnieniowa polityka ekonomiczna uznaje wzrost zatrudnienia za integralny element celow gospodarczych. Cele zatrudnieniowe wywieraj^ wplyw na ksztaltowanie ogolnej polityki gospodarczej i jej segmentow. Z kolei decyzje gospodarcze odnosz^ce si§ do takich zagadnien jak polityka podatkowa, polityka inwestycyjna, walutowa, monetarna, musz^ uwzgl^dniac ich wplyw na poziom zatrudnienia i bezrobocia.
4. UE - USA - dwa odmienne podejscia do polityki rynku pracy. Polski model rynku pracy
W Unii Europejskiej stopa bezrobocia ksztaltuje si§ w granicach 10 proc, przekraczaj^c ponad 3 - krotnie stop§ bezrobocia frykcyjnego. Srodki przeznaczone tutaj na walk§ z bezrobociem s^ ogromne. Wynosily w 1997 roku okolo 14 tys. USD rocznie na jednego bezrobotnego1. Aktywna polityka rynku pracy, choc niezb^dna dla pewnej kategorii ludzi, przynosi ograniczone rezultaty prowadz^c w wi^kszym stopniu do "reprodukcji" zasilkobiorcow niz do trwalego zmniejszenia bezrobocia. Ocenia si§, ze realny spadek bezrobocia jest w okolo 80 - 90 proc. rezultatem poprawy koniunktury gospodarczej, a tylko w niewielkim stopniu - aktywnych programow rynku pracy. Kraje UE przeznaczaj^ na programy rynku pracy srednio 3 proc. PKB, co stanowi gigantyczn^ kwot§. Bezrobocie w latach 90-tych mimo to nie spadlo, ale wzroslo o okolo 5 mln osob.
Polityka rynku pracy wi^kszosci krajow Unii Europejskiej jest traktowana jako substytut prozatrudnieniowej makroekonomicznej polityki przeciwdzialania bezrobociu.
Natomiast komplementarne (zintegrowane) uj^cie polityki rynku pracy jest z duzym powodzeniem stosowane w USA, Japonii i niektorych krajach OECD (Austria, Szwecja, Norwegia, Holandia). W USA integralne traktowanie zatrudnienia w polityce gospodarczej ma dlug^ tradycj^. W 1946 roku zapocz^tkowala je Ustawa o zatrudnieniu. W latach 60-tych dzialania te wzmocnione zostaly poprzez pojawienie si§ zalozen aktywnej polityki rynku pracy.
Skutecznosc polityki rynku pracy (i programow przeciwdzialania bezrobociu) mozna mierzyc ich efektami w dluzszym okresie. Efekty zatrudnieniowe dwoch uj^c polityki rynku pracy mozna pokazac porownuj^c wzrost PKB oraz zatrudnienia w okresie powojennego rozwoju w USA i Unii Europejskiej. W UE mial miejsce w latach 1974 - 1995 bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy. Zatrudnienie nie zmienilo si§, pozostaj^c na poziomie 137 mln osob. Natomiast w USA wzrost gospodarczy mial prozatrudnieniowy charakter. Zatrudnienie zwi^kszylo si§ w tym okresie z 81 mln osob do 125 mln osob. Dodajmy, ze tempo wzrostu gospodarczego w UE i USA bylo w tym okresie zblizone.
Z powyzszego wynika, ze w tych dwoch obszarach mial miejsce inny model absorbcji sily roboczej. W USA 1 proc. przyrostu PKB prowadzil do wzrostu zatrudnienia o 0,7 %, natomiast w UE nie poci^gal za sob^ zadnego wzrostu zatrudnienia.
Ogolna stopa bezrobocia w UE byla w rezultacie dwukrotnie wyzsza niz w USA i trzykrotnie wyzsza niz w Japonii.
Wi^kszosc krajow, ktore odnosz^ sukcesy w walce z bezrobociem, preferuje model zintegrowany lub prozatrudnieniowy rynku pracy. Jest to szczegolnie widoczne w przypadku USA, Japonii, Austrii, Szwajcarii, Szwecji, Norwegii. Z posrod krajow postsocjalistycznych jedynie Czechy stosowaly
1 E. Krynska (red.), Rynek pracy w wybranych krajach. Metody przeciwdzialania bezrobociu, IPiSS, Warszawa 1999, s. 54 i nast^pne.
zintegrowany model prozatrudnieniowy i kladly nacisk na politykç pelnego zatrudnienia.
W Polsce z chwil^ zapocz^tkowania procesu transformacji systemowej, ujawnila siç dominuj^ca pozycja podejscia do spraw walki z bezrobociem niemal wyl^cznie za pomoc^ programow rynku pracy. W latach 1993 - 1999 liczba pracuj^cych w gospodarce narodowej wzrosla o 7,3 %, podczas gdy PKB zwiçkszyl siç w tym czasie o 38,6 %1. Uznac to nalezy za przejaw bezzatrudnieniowego wzrostu gospodarczego.
УДК 338.242 Acnip. О.М. Лтич -Львiвська КА
МЕТОДИКА ОЦ1НКИ ВИКОРИСТАННЯ ВИРОБНИЧО-РЕСУРСНОГО ПОТЕНЦ1АЛУ ШДПРИСМСТВА
Представлена методика оцшки ефективностi використання виробничо-ресур-сного потенщалу пiдприeмства. Визначаються основнi показники визначення рiвня ефективностi функщонування виробничо-ресурсного потендiалу.
Doctorate ОМ. Lipych - Commercial Academy of Lviv Assessment methods of the enterprise productive-resource potential usage
Assessment methods of the enterprise productive-resource potential usage are formed. Main indices of efficiency level determination of the productive and resource potential functioning are shown.
Одним i3 метода ощнки формування i вдаворення виробничо-ресур-сного потенщалу е використання показнитв ресурсно!' ефективносп, mi характеризуют затрати ресурсов у виробничш системi для досягнення одиницi того чи iншого виду економiчного ефекту - приросту продукцп, прибутку, економiï вiд зниження собшартосп продукцiï. Використання цих показниюв сумкно з iснуючою системою оцiнки ефективносп технiчного розвитку ви-робничих систем дозволить бшьш комплексно визначати ефективнкть впро-вадження заходш науково-технiчного прогресу i, вiдповiдно, бiльш обгрунто-вано формувати техшчну полiтику з метою шдвищення ефективностi та ш-тенсифжацп виробництва.
Ряд вчених-економiстiв зазначають, що економiчне зростання може вщ-буватися за рiзними сценарiями - штенсивним, екстенсивним, змiшаним [1]. Для вишру технiчного рiвня виробництва використовуються близько 700 рiз-номанiтних загальних i часткових показниюв. Кiлькiсть 1х рiзко коливаеться по галузях.
У працях з дослщження питань науково-технiчного прогресу i його впливу на ефективнiсть виробництва наведеш показники його планування i прогнозування, з яких видшяються синтезуючi показники, що характеризуют окремi напрямки науково-технiчного прогресу. Але система цих показ-никiв, не зважаючи на ïх велику кiлькiсть, не ввдображае комплексний харак-
1 Roczniki Statystyczne GUS.
