CC BY
47
Науковий вкник Н.1Т У Укра'1'ни. - 2011. - Вип. 21.14
УДК 331.56 Dr Norbert Laurisz! ; dr inz. Robert Lisowski1; dyrektor Oleh Risnyy2
SPOLECZNE I GOSPODARCZE SKUTKI WYST^POWANIA
BEZROBOCIA
Bezrobocie jest zjawiskiem dotykaj^cym zarowno kazdej gospodarki jak i kazdego spoleczenstwa. Najcz?sciej bezrobocie omawiane jest w kontekscie ekonomicznych skutkow i efektow jego wyst?powania. Jednak rowniez niezwykle istotnym aspektem jest postrzeganie bezrobocia z perspektywy spoleczno-ekonomicznej tzn. takiej gdzie rownop-rawnie i rownolegle rozpatruje si? negatywne aspekty wyst?powania bezrobocia zarowno z perspektywy gospodarki jak rowniez z perspektywy spoleczenstwa.
Stowa kluczowe: bezrobocie, polityka spoleczna, wykluczenie spoleczne
Wprowadzenie. Zjawisko bezrobocia jest jednym z najpowazniejszych problemow, z jakimi mierz^ si? wszystkie kraje swiata. O zlozonosci problemu bezrobocia swiadczyc moze fakt, ze pozostawanie bez pracy, niesie ze sob% nie tylko powazne skutki ekonomiczne, ale i spoleczne. Efektem istnienia bezrobocia jest nie tylko, niepelne wykorzystanie zasobu pracy, a co za tym idzie spadek dynamiki PKB, ale rowniez wzrost napi?c budzetowych, ktore s^ wynikiem wzros-tu wydatkow na lagodzenie nast?pstw utraty pracy oraz spadku dochodow z tytulu podatkow i skladek. Spoleczne skutki wynikaj^ce z istnienia bezrobocia s^ rownie zlozone jak ekonomiczne, bezrobocie nie tylko prowadzi do czasowej utraty dochodow z pracy, ale rowniez do spadku poziomu zaspokajania potrzeb.
Wplyw bezrobocia na rzeczywistosc spoleczno-gospodarez^. Wielu ba-daczy podkresla pierwszoplanowosc spolecznych skutkow wyst?powania bezrobocia i zalicza je do najtrudniejszych do przezwyci?zenia, a takze do efektow naj-bardziej waz^cych na calosci systemu spoleczno-gospodarczego danego kraju. Przykladem wplywu, niezauwazalnych do tej pory przez wielu ekonomistow, as-pektow spolecznych na rynek pracy i cal^ gospodark? jest zjawisko histerezy bezrobocia. Jak trafnie obrazuje to Banka "bezrobotny w czasie trwania bezrobocia, wolno zatraca umiej?tnosci spoleczne, az do nabycia zupelnie innego zestawu zac-howan, niedostosowanego spolecznie, jako wynik negatywnego przystosowania w warunkach aspolecznych. Rownolegle ulega procesowi deprywacji osobowosci, dlatego najwazniejszym zadaniem w rozwi^zywaniu problemow bezrobocia jest stworzenie takich warunkow, ktore pomog^ najmniej bolesnie wejsc z powrotem bezrobotnym w spoleczenstwo normatywne, do ktorego przez brak pracy i srodkow na zycie nie mieli dot^d prawa wst?pu" [1].
Bezrobocie jest zrodlem deprywacji, ktore dotykaj^ osoby pozbawione pracy. Podstawowym czynnikiem deprywacyjnym jest oczywiscie brak syste-matycznych dochodow lub tez ich znaczne obnizenie. Jednak, bardzo waznym ele-mentem jest rowniez, zerwanie pewnego typu wi?zi mi?dzyludzkich, co prowadzi do alienacji, stanu apatii, ogolnego zniech?cenia, poczucia utraty celu dalszego dzialania, a nawet celu zycia. Konsekwencj ^ bezrobocia jest wyst?powanie zjawis-ka anhedonii, czyli niezdolnosci do odczuwania radosci i satysfakcji, co przeklada
1 AGH Akademia Gorniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydzial Zarz^dzania, Katedra Ekonomii, Finansow i Zarz^dza-nia Srodowiskiem;
2 Lwowski Miastowy Centrum Zatrudnienia
6. Освiтянськi проблеми вищо'1 школи
387
Ha^0Ha.ibHHH .icoTexHiHHHH yHiBepcHTeT YKpaiHH
si^ na calkowite anihilacje bodzcow motywacyjnych u osoby dotkni^tej bezroboci-em [2]. Jak zauwaza Szylko-Szkoczny [3], miejsce zajmowane przez jednostk^ na rynku pracy decyduje o jej warunkach bytu oraz o pozycji w hierarchii spolecznej. Brak pracy, czyli faktyczne wyrugowanie jednostki z rynku pracy, jest rownoz-naczne z degradacje jej pozycji spolecznej, pociega za sobe rowniez degradaj na-tury ekonomicznej. Wydluzanie si^ okresu bezrobocia pogl^bia te zjawiska, a po-nadto je utrwala. Posrod osob dlugotrwale bezrobotnych dochodzi do kumulacji negatywnych zjawisk spolecznych i psychospolecznych, w sposob radykalny rosnie ryzyko wykluczenia spolecznego. Kabaj [4] nazywa ten proces atrofie spoleczne i tlumaczy go, jako proces zanikania aktywnych postaw spolecznych u jednostek, jak dodaje, proces ten w znacznym stopniu ogranicza i utrudnia mozliwosci aktywizacji osob dlugotrwale bezrobotnych.
Obserwujec zachowania osob dotkni^tych bezrobociem, zdefiniowane zos-taly 4 fazy/etapy destrukcji, czyli subiektywnej reakcji jednostki na utrat^ pracy. Faza pierwsza to szok, nast^pnie, okres pseudooptymizmu, pesymizmu, a na koni-ec fatalizmu [5]. Dwie pierwsze fazy mozna okreslic, jako fazy negatywnie odbi-jajece si^ na psy chice osoby tracecej prac^, jednak, co wazne, mogece wywolac skuteczny bodziec do aktywnego poszukiwania pracy. Dwie kolejne fazy, se poz-bawione aspektu motywacyjnego, w tych przypadkach nasilaje si^ wszystkie opisywane negatywne postawy i zachowania osoby bezrobotnej, a mozliwosci aktywizacji takiej osoby radykalnie si^ obnizaje.
Istniejecy w literaturze opis tzw. spirali upadku [6] unaocznia przyczyny i etapy destruktywnego wplywu bezrobocia i jego wydluzajecego si^ okresu trwa-nia, na sytuaj zyciowe jednostki. Do grupy konsekwencji bezrobocia, majecych najbardziej destruktywny wplyw na sytuaj osoby bezrobotnej naleze: utrata wi^zi z dotychczasowymi wspolpracownikami i dalsza izolacja spoleczna, po-gorszenie sytuacji materialnej osoby bezrobotnej i jej rodziny, stygmatyzacja osob bezrobotnych i wynikajece z tego poczucie nizszosci. Koniec spirali stanowi dlugotrwale bezrobocie, poniewaz wszystkie zaprezentowane czynniki i konsek-wencje, wplywaje na znaczecy wzrost barier i utrudnien w powrocie osoby bezrobotnej do zatrudnienia. Obnizenie poziomu zaufania do wlasnej osoby i swoich mozliwosci, obniza rownoczesnie aspiracje osoby bezrobotnej, a w konsekwencji prowadzi do rezygnacji z poszukiwan pracy. Brak srodkow, wplywa na ogranicze-nie mobilnosci przestrzennej, a spadek kondycji intelektualnej i duchowej, poleczony z poczuciem wyalienowania i izolacji spolecznej, prowadze do po-garszania si^ stanu zdrowia i kondycji psychicznej bezrobotnego. Cz^stym efektem popadania w stan "bez wyjscia", jest ucieczka w nieaktywnosc zawodowe lub pseudobezrobocie. Nieaktywnosc zawodowa przyjmuje postac, bedz to pozostawa-nia na utrzymaniu rodziny, bedz to pröb^ "przejscia na rent^", czy "dlugotrwale chorob^". Forme pseudobezrobocia jest pozostawanie w zasobie, jedynie w celu utrzymywania tytulu do pobierania swiadczen spolecznych.
W kontekscie indywidualnego wymiaru bezrobocia niezwykle istotny staje si^ wplyw na szanse powrotu na rynek pracy tzw. zjawiska stygmatyzacji osob bezrobotnych. Herzog [7], przeprowadzaj ec badania w Europie Centralnej, zau-wazyl bardzo silne oddzialywanie stygmatyzacji osob bezrobotnych, w sytuacji
388
36ipHHK HayKOBO-TexHiMHHX npa^
HayKOBHH BicHHK I l.l'iy yKpaiHH. - 2011. - BHn. 21.14
wydluzania si^ okresu przebywania w zasobie bezrobotnych. Nie ma znaczenia, ze zasob bezrobotnych dlugookresowo si^ powi^ksza, przez co staje si^ lepiej rozpoz-nawalny i latwiejszy do akceptacji spolecznej, stygmatyzacja jest tak silna, ze wypycha bezrobotnych dlugookresowo z grupy "atrakcyjnych bezrobotnych", czyli grupy bezrobotnych, ktorych pracodawca moze zatrudnic. Przeprowadzone w la-tach dziewi^Cdziesi^tych badania nad konsekwencjami bezrobocia dlugookresowe-go przez Blancharda i Diamonda [8] jak rowniez Acemoglu [9], wykazuje wyst^powanie zdecydowanych preferencji wsrod przedsi^biorcow do zatrudniania osob krotkotrwale bezrobotnych - pokazuje to negatywny wplyw dlugosci trwania bezrobocia na poziom zatrudnialnosci osob dlugotrwale bezrobotnych. Wyst^po-wanie takiego zjawiska potwierdza rowniez, w badaniach przeprowadzonych w 2003 roku w USA, Allegretto i Stettner [10], obserwujec powi^kszajecy si^ od lat szescdziesietych stop^ i zasi^g bezrobocia dlugookresowego zauwazaje, ze liczba ofert pracy, trafiajeca do tej grupy bezrobotnych jest ponad trzykrotnie nizsza, niz trafiajeca do grupy osob bezrobotnych krotkookresowo.
Efekt stygmatyzacji dlugookresowych bezrobotnych nierozerwalnie wieze si^ z efektem deprecjacji kapitalu ludzkiego. W badaniach przeprowadzonych w Niemczech przez Birk [11], efekt stygmatyzacji i deprecjacji kapitalu ludzkiego, zostal zestawiony ze wzrostem produktywnosci oraz z post^pem technicznym. To zestawianie unaocznia skal^ zjawiska i pokazuje, ze rozpatrywanie problemu za-gadnienia bezrobocia dlugookresowego z punktu widzenia chwili obecnej jest bl^dem. Przyczyny braku pracy tych osob tkwie w przeszlosci, na chwile obecne poziom kwalifikacji osob przebywajecych w bezrobociu dluzej niz 12 miesi^cy jest niski, nie tylko z powodu ich systematycznej utarty, ale rowniez z powodu uci-eczki do przodu aktualnej technologii wykorzystywanej w pracy. Sted tez, efekt deprecjacji kapitalu ludzkiego nalezy rozpatrywac dwubiegunowo, z jednej strony jako naturalny proces utraty kwalifikacji, dotykajecy kazdej osoby niepracujecej, z drugiej strony nalezy zwracac szczegolne uwag£ na dynamik^ rozwoju techniczne-go, zmuszajecego osoby pracujece do systematycznego poszerzania i unowoc-zesniania swoich kwalifikacji. Sted tez, Birk stawia interesujece tez^, ze wzrost produktywnosci prowadzi do wydluzania si^ sredniego czasu pozostawania w bezrobociu, a co za tym idzie, do wzrostu efektu stygmatyzacji osob bezrobotnych dlugookresowo, spowodowany wydluzaniem si^ okresu pozostawania bez pracy.
Bardzo waznym elementem diagnozy skutkow bezrobocia jest zwrocenie uwagi nie tylko na sytuaj osoby bezrobotnej, ale rowniez na sytuacj^, w jakiej znalazla si^ rodzina osoby bezrobotnej z chwile, gdy ta stracila prac^. Badania przeprowadzone m.in. przez Dzi^cielske-Machnikowske [12], czy tez Bank^ [13], ilustruje zmiany zachodzece w sferze norm kulturowo-obyczajowych, ktore se scisle powiezane ze zjawiskiem bezrobocia. Formalizacja zwiezkow, czy tez zakladanie rodziny, se odsuwane w czasie, wlasnie ze wzgl^du na perspektyw^ bezrobocia, badania przeprowadzane wsrod studentow i absolwentow wykazaly, ze dotyczy to okolo 1/3 badanej populacji.
Analizy skutkow bezrobocia skupiaje si^ glownie na stronie dochodowej, podobnie w przypadku gospodarstwa domowego, podstawowym elementem ana-lizy jest sfera dochodowa. Oczywistym jest, ze wraz z pojawieniem si^ bezrobocia
6. OcBiTflHCbKi npoS^eMH bh^O'I' UKO^H
389
Нацюнальний лкотехшчний унiверситет УкраУни
pogarsza siç sytuacja materialna rodziny osoby bezrobotnej, co niekiedy prowadzi do niemoznosci zaspokojenia elementarnych potrzeb czlonkôw gospodarstwa. Jak zauwaza Klonowicz [14] "Brak regularnych dochodôw lub ich znacz^ce obnizenie musi poci^gac za sob^ zmianç zadan. Zmiana ta moze polegac na przemieszczeniu kolejnosci planowanych przedsiçwziçc, a takze na czçsciowej lub calkowitej rezygnacji z nich. Zmiana moze dotyczyc nie tylko samych celôw, ale takze prze-mieszczenia w rolach rodzinnych, np. w zakresie realizacji roli glôwnego zywici-ela rodziny. Po przekroczeniu ustalonej granicy czasu osoba bezrobotna traci przysluguj^cy jej z tytulu bezrobocia zasilek." Sytuacja ta jest warta wspomnienia z co najmniej dwôch powodôw, po pierwsze, utrata prawa do zasilku obniza, juz i tak nadw^tlone, dochody rodziny osoby bezrobotnej, po drugie osoba bezrobotna zostaje przesuniçta z pozycji klienta instytucji zatrudnienia do instytucji pomocy socjalnej. Konkluduj^c, sytuacja ta degraduje osobç bezrobotna na dwôch plaszczyznach, dochodowej i mentalnej - prestizowej. Niedostatek srodkôw finan-sowych nie jest, w sposôb jednoznaczny, rôwny popadaniu w ubôstwo, moze jednak stanowic i najczçsciej stanowi, pocz^tek procesu pauperyzacji calego gospo-darstwa domowego.
Przetoczone wyniki badan Badania Banki jak i Klonowicza jednoznacznie pokazuj% ze bezrobocie jednego z czlonkôw rodziny, tworzy w rodzinie atmosferç stresu, co dodatkowo poglçbia poziom frustracji, obnizania poczucia wartosci calej rodziny. Banka podkresla, ze obnizenie kondycji psychicznej bezrobotnego, wcale nie musi przenosic siç na cal^ rodzinç, jednak moze byc widoczne w innych aspektach zycia rodzinnego. Glôwnie, jak zauwaza, moze to przelozyc siç na stan psychiczny dzieci, co jest widoczne w ich wynikach w nauce. Klonowicz natomi-ast zwraca uwagç, na konsekwencje czynnika stresu i napiçcia emocjonalnego w rodzinie. Jak twierdzi, jest to glôwny powôd klôtni i sporôw, ktôre burz^ harmoniç i prowadz^ do atrofii uczuc i wiçzi rodzinnych. Przedluzaj ^ce siç bezrobocie jest zjawiskiem bardzo inwazyjnym, w aspekcie funkcjonowania rodziny, czçste domowe konflikty i poglçbiaj^ca siç deprywacja, w sposôb negatywny wplywaj^ na stosunki rodzinne, dodatkowym niekorzystnym efektem jest internalizacja patolo-gicznych i czçsto aspolecznych, wzorcôw przez dzieci osoby bezrobotnej. St^d tez, ogromne obawy wsrôd specjalistôw z zakresu ekonomii spolecznej, socjologii rodziny i innych, budzi proces dziedziczenia bezrobocia, czy tez biernosci zawodowej, a czçsto rôwniez spolecznej.
Z takim stanem rzeczy, w sposôb szczegôlny, powi^zane s^ bieda i wykluc-zenie spoleczne. Oba te zjawiska wzajemnie siç przenikaj^, choc jak czçsto jest podkreslane, wykluczenie spoleczne i bieda, nie s^ pojçciami tozsamymi, raczej jedno wynika z drugiego, a nawet czasami uznaje siç, ze s^ to zjawiska z dwôch rôznych plaszczyzn, gdyz bieda jest stanem, a wykluczenie spoleczne procesem [15]. Zjawisko biedy jak i proces wykluczenia spolecznego stanowi^ przedmiot za-interesowanie autora jedynie w aspekcie ich zwi^zku przyczynowego z bezroboci-em i bezrobociem dlugookresowym, z tego powodu na potrzeby tekstu przyjçte zostan^ klasyczne definicje biedy i wykluczenia spolecznego prezentowane przez m.in. Szarfenberga, Golinowsk% Topinsk^ i Tarkowsk% czy Frieske [16].
390
Збiрник науково-технiчних праць
HayKOBHH bíchhk I l.l'iy yKpai'HH. - 2011. - BHn. 21.14
Bieda jest efektem niskich dochodów, b^dz, w skrajnych przypadkach, calkowitej ich utraty. Tarkowska [17] opisuje bied^ na podstawie gl^bokosci i cza-su trwania niedoborów i niedostatków w okreslonych sferach zaspokajania potrzeb takich jak, zdrowe odzywianie, zdrowie, edukacja, dost^p do kultury, uczestnictwo w zyciu spolecznym i politycznym. Jak mozna zauwazyé, definicja ta anektuje cz^sciowo obszar wykluczenia spolecznego i próbuje tlumaczyé bied^, nie tylko od strony dochodowej, ale równiez poprzez wyst^puj^ce deprywacje. W innym aspek-cie zjawiska biedy odnajduje jej istot^ Golinowska [18], "dramatyzm wspólczesnej biedy niekoniecznie musi polegaé na tym, ze zagraza ona zdrowiu czy zyciu (choé i takie przypadki si^ zdarzaje), lecz takze na niebezpieczenstwie utrwalenia si^ ni-edostatku i towarzysz^cych mu negatywnych zjawisk, na odtwarzaniu si^ w nast^pnych pokoleniach mechanizmów wyrzucaj^cych slabsze ekonomicznie i spolecznie jednostki i rodziny na margines zycia zbiorowego." Golinowska podkresla wyst^powanie dlugofalowych konsekwencji biedy, bardzo cz^sto prze-radzaj^cych si^ w zjawisko mi^dzygeneracyjne - dziedziczenie biedy. Zjawisko to jest w sposób scisly pol^czone z przedluzaj^cym si^ okresem trwania bezrobocia i jego oddzialywaniem na jednostk^ i rodziny. Patologizacja postaw wynikaj^cych z przebywania w bezrobociu, a zwi^zana z pogl^biaj^cymi si^ problemami natury dochodowej, przeklada si^ na swoisty wzorzec kulturowy, którego internalizacj a wsród osób bliskich nast^puje bardzo szybko. Bezrobocie i bieda s^ podsta-wowymi czynnikami wykluczaj ^cymi z zycia spolecznego i prowadz^cymi do marginalizacji jednostek i ich rodzin. Tez^ t£ potwierdza Szarfenberg [19], wspi-eraj^c si^ na wielu swiatowych badaniach empirycznych oraz m.in. na Narodowej Strategii Integracji Spolecznej, klasyfikuje podstawowe czynniki ryzyka wykluczenia spolecznego, na miejscu pierwszym umieszczaj^c przedluzaj ^ce si^ bezrobocie, a dopiero na dalszych miejscach, niedostatki dochodowe i bied^.
W swoich badaniach przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Finlandii, Kosonen i Moisio [20] wykazali, scisly zwi^zek pomi^dzy przebywani-em w bezrobociu dlugookresowym i równoczesna przynaleznosci^ do grupy najbi-edniejszych. Poziom dochodów kwalifikowal jedynie nieliczne osoby, z zasobu bezrobotnych dlugookresowych, powyzej najnizszego decyla dochodów, czyli do grupy osób o najnizszych dochodach w populacji aktywnych zawodowo. Zatem, mozna przyj^é za prawdziwy sylogizm, ze przedluzaj^ce si^ bezrobocie, poprzez niedobory dochodowe, generuje bied^, natomiast wspólne oddzialywanie biedy i bezrobocia prowadzi do wykluczenia spolecznego. W podobny sposób Tarkowska [21] prezentuje proces degradacji cywilizacyjnej, "rozpoczynaj^cej si^ od ob-nizenia dochodów rodziny, ten zespól czynników, wyl^czaj^cy ich z uczestnictwa w zyciu ekonomicznym sprawia, ze ich bieda bywa dlugoterminowa, nieraz per-manentna lub nawet mi^dzygeneracyjna. Ta wlasnie kategoria trwale biednych i wykluczonych stwarza niebezpieczenstwo wylonienia si^ polskiej odmiany un-derdclass, ludzi trwale zmarginalizowanych." Jak slusznie zauwaza proces ten jest szczególnie grozny dla dzieci, które z jednej strony najbardziej dotyka, z drugiej strony, które s^ najbardziej podatne na powielanie postaw rodziców oraz internalizacj^ norm i zasad, którymi rodzice si^ kieruje
6. OcBÍTflHCbKi npoS^eMH bh^OÍ UKO^H
391
Нацюнальний лкотехшчний ушверситет УкраУни
Podsumowanie. Bezrobocie jest zjawiskiem, ktôre oddzialuje na wiele as-pektôw zycia spolecznego i indywidualnego osôb, ktôre bezrobociem w sposôb bezposredni zostaly dotkniçte, jak rôwniez tych, ktôre maja z nim zwi^zek jedynie posredni. Negatywne skutki wystçpowania tego zjawiska, poniewaz jedynie o ta-kim oddzialywaniu mozna môwic w przypadku bezrobocia innego niz frykcyjne, s^ widoczne zarôwno na plaszczyznie mikro (mikroekonomicznej i mikros-polecznej) jak rôwniez na poziomie makro. Analizuj^c problem bezrobocia w uj çciu stricte ekonomicznym na wyzszym poziomie agregacji problem powiçksza-nia siç luki zatrudnienia (rôznicy pomiçdzy produkj potencjaln^ a faktyczn^) w dluzszym okresie nie wydaje siç problemem zasadniczym, jednak rozpatrywanie skutkôw tego zjawiska na poziomie mikro w sposôb zdecydowany pokazuje zarôwno skalç jak i trwalosc problemu. Prezentacja aspektôw pozaekonomicznych zjawiska ekonomicznego pokazuje, ze niemozliwa jest analiza bezrobocia jedynie na plaszczyznie ekonomicznej i to nie tylko w kontekscie skutkôw spolecznych, ale rôwniez wplywu spolecznych skutkôw bezrobocia na ekonomiç i gospodarkç. Glçbokosc procesôw wykluczaj ^cych, deprecjacji kapitalu ludzkiego, patologizacji zycia rodzinnego i spolecznego, dziedziczenia negatywnych podstaw przez nastçpne pokolenia, staje siç zjawiskiem trwalym, przeciw ktôremu stosowanie klasycznych instrumentôw aktywizacyjnych nie przynosi rezultatôw. Warto rôwniez wspomniec, ze prôby likwidacji bezrobocia jedynie metodami rynkowymi s^ w wiçkszosci przypadkôw dzialaniami przeciwskutecznymi.
Dopiero poznanie wieloaspektowosci i wielowymiarowosci skutkôw tego powszechnego zjawiska pozwala na zrozumienie na jak wielu frontach konieczna jest walka z bezrobociem. Innymi slowy bezrobocia nie mozna rozpatrywac jedynie jako zjawiska ekonomicznego lub spolecznego, poniewaz powazne skutki tego zjawiska s^ dostrzegalne od poziomu jednostkowego, az do ogôlnokrajowego i to na wszystkich plaszczyznach zycia - nie tylko w kontekscie gospodarczym.
Literatura
1. Banka A., 1992, Bezrobocie Podrçcznik Pomocy Psychologicznej. Wyd. PRINT-B, Poznan. - S. 29.
2. Poznan Klonowicz T., 2001, Stres bezrobocia, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN SWPS, Warszawa.
3. Szylko-Skoczny M., 2005, Wplyw bezrobocia na warunki bytu ludnosci i zmiany w struk-turze spolecznej, Instytut Polityki Spolecznej WDiNP UW.
4. Kabaj M., 2004, Strategie i programy przeciwdzialania bezrobociu w Unii Europejskiej i w Polsce, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa. - S. 171.
5. Hakalla A., 2006, Bezrobocie a jakosc zycia jednostki, Zaklad Ekonomiki Przedsiçbiorstwa, Uniwersytet Rzeszowski.
6. m.in. Hakalla A., 2006, op. cit., Kabaj M., 2004, op. cit.
7. Herzog H.W., 1999, Are redundant workers stigmatized in transition labor markets? Long-term unemployment in Central Europe, Luxembourg Employment Study, Working Paper Series, Working Paper. - No. 17, Luxemburg.
8. Blanchard, O., Diamond P., 1994 Ranking, Unemployment Duration and Wages, Review of Economic Studies 61.
9. Acemoglu D., 1995. Public Policy in a Model of Long-Term Unemployment, Economica, London School of Economics and Political Science. - Vol. 62(246). - Pag. 161-78, May.
10. Allegretto S., Stettner A., 2004, Long-term joblessness continues to plague the unemployed, Economic Policy Institute & National Employment Law Project, Issue Brief. - No. 198, Washington, D.C.
392
Збiрник науково-техшчних праць
Науковий вкник Н.1Т У Укра'1'ни. - 2011. - Вип. 21.14
11. Birk A., 2002, Long-Term Unemployment, Technical Progress and Capital Mobility in an Open Growth-Matching Model, Hamburgisches Welt-Wirtschafts-Archiv (HWWA), Hamburg Institute of International Economics, DISCUSSION PAPER 171, Hamburg.
12. Dzi?cielska-Machnikowska S., 1994, Co mysl^. lodzcy bezrobotni?, Instytut Socjologii UL,
Lodz.
13. Banka A., 2004 op. cit.
14. Klonowicz 2001, op. cit. - S. 12.
15. Szarfenberg R., 2006, Marginalizacja i wykluczenie spoleczne. Definicje i uj?cia syntetyczne, Uniwersytet Warszawski, Instytut Polityki Spolecznej. [Electronic resource]. - Mode of access http://www.ips.uw.edu.pl/rszarf.
16. Szarfenberg R., 2006, op. cit., Frieske K.W., 2004, Utopie Inkluzji, sukcesy i porazki prog-ramow reintegracji socjalnej, IPISS, Warszawa, Golinowska S., Tarkowska E., Topinska I., 2005, Ubostwo i wykluczenie spoleczne // Badania - Metody - Wyniki, IPISS, Warszawa.
17. Tarkowska E., 2000, Dziedziczenie biedy, Instytut Lecha Wal?sy, Kronika. - Zeszyt 5, Warszawa.
18. Golinowska S., 2000, Bieda w swiecie, w Europie i w Polsce, Miary i tendencje, Instytut Lecha Wal?sy, Kronika. - Zeszyt 5, Warszawa. - S. 8.
19. Szarfenberg R., 2005, Wykluczenie sk^d si? bierze, Uniwersytet Warszawski, Instytut Polityki Spolecznej. [Electronic resource]. - Mode of access http://www.ips.uw.edu.pl/rszarf.
20. Kosonen P., Moisio P., 1999, Comparing Long-Term Unemployment, Secondary Labour Markets and Household Incomes, Maxwell School of Citizenship and Public Affairs Syracuse University Syracuse, Working Paper. - No. 217, New York.
21. Tarkowska 2000, op. cit.
Лаурш Н., Л^овск Р., PicHuU О.П. Сощально-еконо]шчш ефекти безробггтя
Безробтя - це явище, що беззаперечно мае вплив як на кожну економжу, так i на кожне окреме сусшльство. Найчастше безробтя дослщжують у контекст еконо-мiчних наслщгав та ефектв його впливу. Однак надалi незвиклим, проте ютотним, е дослiдження безробiття 3i сощально-екож^чно! перспективи, де паралельно та рiв-нозначно розглядають негативнi наслщки впливу безробiття як з позици економiки, так i з позици сустльства.
Ключовг слова: безробiття, сощальна полiтика, соцiальна iзоляцiя.
Laurisz Norbert, Lisowski Robert, Risnyy O.P. Social and economical effects of unemployment
Unemployment is a phenomenon affecting the economy and every society. Unemployment is most discussed in the context of the economic impact and effects of its occurrence. But also a very important aspect is the perception of unemployment from the social-economic perspective, where the parallel and equally the negative aspects of the incidence of unemployment are considering, both from the perspective of the economy as well as from the perspective of society.
Keywords: unemployment, social policy, social exclusion.
6. Осв^янськ проблеми вищо'1 школи
393
