CC BY
15Ganieva Mohira Ahmadjonovna - researcher in the Department of Linguistics and Comparative Typology, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aim, tel.: (+992) 934458663, Е-mal: gmohira719@gmail. com.
УСУЛХОИ ОМУЗИШИ ПЕШОЯЦДХРИ IN, ON ВА AT ДАР ЗАБОНИ
АНГЛИСИИ МУОСИР
Шарипов Д.
Донишкадаи давлатии забон^ои Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Усулхои таълими пешояндхои забони англисй ба монанди пешояндхои забони точикй хеле бою ганй буда, тахлили муфассали онхо мавзуи бахси илми забоншиносй мебошад. Дар ин маколаи мазкур танхо ба усулхои омузиши якчандтои онхо: in, on ва at таваччух зохир карда мешавад. Аз ин ру, таълими пешояндхои забони англисй доираи васеи истифода дошта, тарчумаи лугавии онхо дар забони точикй бо як вожаи «дар» мустаъмал мешаванд. Дар баробари ин аз хамин сабаб хеле хам сода ва одй ба назар мерасанд. Аммо ин танхо дар зиннахои аввали омузиши пешояндхо буда метавонад. Шинохту донистани чою мавриди истифодаи онхо ба омузандагони ин забон махсусан дар даврахои асримиёнагй (pre - intermediate, intermediate) муаммохои гуногунро эчод мекунад. Чунки дар даврахои ибтидоии омузиши ин забон ба хонандагон ва донишчуён дар раванди омузиши пешояндхо дар шакли хело сода ва бо усулхои гуногун ошнои пайдо мекунанд. Дар мисоли: in the morning - дар сахар, in the house - дар хона, in town - дар шахр, in the middle - дар мобайни, on Monday - дар рузи якшанбе, on the first of... - дар рузи якуми..., on a bus - дар автобус, at home - дар хона, at work - дар кор ва гайра ки онхоро пурра ва алохида дар ин зинахо омузондан гайри имкон аст [5; 1101.
Муаммохое, ки дар шинохту фарк гузоштани ин пешояндхо талабагон ва донишчуён ру ба ру меоянд, ки дар забони точикй бо як вожаи <дар» тарчума мешаванд, ки онхо на танхо хамчун як навъи пешоянд, балки дар вазифаи ду ва зиёда аз ин намуди пешояндхо корбаст мегарданд. Мисол: пешоянди in хамчун ифодаи давраи тулонии вакт - in the winter - дар зимистон, хамчунин пешоянди макон in the town - дар шахр, хамчун ифодагари давомнокии ичрошавии амал - in the time that I was in Paris, I only once saw the River Seine - дар давоми вакти дар Париж буданам, ман хамагй як маротиба дарёи Сейнро дидам.
Бояд тазаккур дод, ки хамин вазифахоро пешояндхои on ва at низ ба худ касб кардаанд. Аз хамин сабаб дида баромадани ваифахои ин пешояндхо мавзуи бахси калон аст, зеро дар ин макола танхо вазифаи маконии онхо омухта мешавад ва мавриди баррасии дучониба карор дода шудааст. Боиси зикр аст, ки пешояндхо серистеъмолтарин ва мураккабтарин унсури забонй дар байни дигар хиссахои нутк ба хисоб рафта, дар алохидагй маънои мушаххаси худро надоранд. Аз ин хотир, метавон гуфт, ки дар рафти созмонёбии ибораву чумла маънохои хамтавъами худро пайдо мекунанд.
Дар забони англисии муосир пешоянди at - ро истифода карда, дар мавриди маконе харф мезанем, ки онро хамчун махал ё нуктаи аз чихати андоза назар ба минтака ё шахру вилоят басе хурд аст, дар назар дорем. Вокеан, ин навъи пешояндхо оид ба ходиса, вокеа ё руйдоде, ки гурухи одамон чамъ меоянд, корбурд мегардад. Мисол: I arrived at New Street Station at 7:30. Ман дар кучаи Ню Стрит Стешин соати 7:30 расидам. There were very few people at Joan's party. Дар шабнишинии Чоан хеле одамони кам омаданд. We last met at the conference in Italy. Mo бори охир дар конфронс дар Италия вохурда будем. We were waiting at the far end of the room. Mo дар гушаи дури хучра интизор будем [5:1131.
Чи тавре ки бо мисолхои дар боло овардашуда амик гардид, махдудияти макон дар мисоли истгох ва гушаи хона, руйдоду вокеа дар мисоли шабнишинии Чоан ва конфронс дар Италия хеле равшан ва возех нишон дода шудааст. Дар баробари ин, мисолхои фавкуззикр баёнгари мавкеъ ва руйдодхо мебошанд.
Дар маколаи мавриди назар карор дода шуда, мо пешоянди on - ро истифода карда, аз хусусияти чой ё ин ки маконе хадс мезанем, ки марбут ба руй ё сатхи хамвор, тахт мебошад ва ё чизе, ки мо онро хамчун хат, рах, тараф, рост ба монанди рох ё дарё фикр мекунем. Ин навъи пешояндхо дар таълими омузиши забони англисй серистеъмол ва мубрам буда, дар раванди ичроиши амал корбурд мегардад. Мисол: Is that a spider on the ceiling? Магар он анкабут аст дар шифт? (Дар ёд дошта бошед, ки мо дар девор, дар болои фарш мегуем). She owns а house on the Swain River. У дар дарёи Су(в)ейн хона дорад.
Дар чумлаи якум макон хамчун руй ё сатхи хамвор муаррифй шудааст, вакте ки дар чумлаи дуюм дар дарё ба маънои рост, бехам омада, яъне дар сохили дарё будани хонаро нишон медихад.
Бояд гуфт, ки дар ин чумлаи мазкур ду вожаи ба хам наздик яъне, руй ва сатх нишондихандаи макон ва холат мебошанд.
Пешоянди in - ро истифода намуда, сухан доир ба макони доираи худудаш калон меравад, ё чизе ки дар дохили чой ё фазои калонтар мебошад. Пешоянди мазкур дар забони англисии муосир басо хам доманадор ва фарох буда, дар созмонёбии ибораву чумла аз руйи сохти маъноиашон маконро ифода менамоянд. Мисол: There' s been another big forest fire in California. Дар Штати Калифорния як сухтори калони дигари чангал шуда буд. She looked again in her bag and, to her relief, there were keys. У боз дар (дохили) чузвдонаш нигох кард, барои таскини дилаш, ва калидхо он чо буданд.
Албатта, дар ин ду чумла хусусиятхое, ки хоси пешоянди in аз руйи маънои макониаш мебошанд, баён шудаанд.
Илова ба ин, маълумотхои доир ба истифодаи пешояндхои макони in, on ва at дар боло ироашуда таваччухи шуморо ба тафсири бештари онхо дар чумлахои зер чалб мекунем: My dream is to play at Wembley Stadium. Орзуи ман дар варзишгохи Вемблей бозй кардан аст. - макон хамчун нукта, мавкеъ, мавзеъ дида мешавад. Didn't I see you in/at the pool yesterday? Marap ман шуморо дируз дар хавзи шиноварй надида будам? - дар ин чо макон ё дар дохили худи хавзи шиноварй ё хамчун нукта ё мавзеъе дар шахр дида мешавад Г4;251. Не lives in Perth. У дар Перт зиндагй мекунад. — Перт номи шахр буда дар масохати калон чойгир аст. We stopped in/at Milan, Florence and Pisa on our way to Rome. Mo дар рохи бозгашт ба Рим дар Милан, Флоренс ва Пиза бозист кардем. Вакте ки мо шахрхоро хамчун мавзеъ ё нуктае дар давоми сафар мебинем пешоянди at - ро истифода мебарем, ва пешоянди in - ро он вакте истифода мебарем, ки мо он шахрхоро хамчун минтакахои махкам, ки мо муддатхо дар он чойхо маскун гирифта будем. They were a great success in/at Edinburgh. Онхо дар Эдинбург комёбии калон доштанд. - мо метавонем at - ро истифода кунем вакте, ки номи махалро ба чои муасисса, ташкилот ё вокеаву руйдод истифода кунем, - инчо намоишномаи Эдинбург дар назар дошта шудааст; in - шахрро нишон медихад. He's in Los Angeles on business. У дар Лос Анчелес аст. - ё дар ончо карор дорад дар ё ончо зиндагй мекунад. He's at Manchester studying Linguistics. У дар Манчестер забоншиносй меомузад. -донишчу дар донишгохи Манчестер. She works at Marks and Spencer., У дар Маркс ва Спенсер кор мекунад. - номи як ширкати алохида. She works in a shoe shop. У дар магозаи пойафзол кор мекунад. - намуди чой ифода ёфт аст. I stopped at the shop on the way home. Дар рохи бозгашт ба хона ман ба магоза даромадам. I was in the bank when Sue came in. Ман дар бонк будам вакте ки Сю ворид шуд. -хангоми сухангуй дар бораи иморатхои ба монанди дандонпизишкхона, магозаи универсалии худхизматрасонй (супермаркет), бонк, мактаб ва гайра at истифода карда мешавад; in - ро истифода карда таъкид месозем, ки дохили биноро дар назар дорем. I read the paper in the taxi on the way. Ман рузномаро дар гох дар таксй хондам. - барои саёхат аз таксй ё автомобили сабукрав истифода кардан. I'll probably go on the bus. Ман шояд дар автобус равам. - барои саёхат аз автобус, фойтун(карета), хавопаймо ва катора истифода кардан; аммо агар мо дохили автобус ва гайраро таъкид кардан хохем пас метавонем пешоянди in - ро истифода кунем [5;88,921.
Одатан пешоянди at - ро пеш аз сурога ва in ё on - ро пеш аз номи рох ё куча истифода мекунем. Мисол: They have opened an office at 28 Lees Road - Онхо дар кучаи Лиз Роуд 28 идора кушоданд. The church is in/on Park Road. Масчиди калисо дар кучаи Парк Роуд чойгир аст.
Пешоянди on - ро бар ивази in истифода мекунем, вакте ки дар бораи рох ва кучахои дароз гап занем. The town is on the Pacific Highway. Шахр дар Шохрохи Песифик чойгир аст.
Мо метавонем ба чои in пешоянди at - ро истифода кунем, вакте ки номи кучаро истифода карда ба идораи дар он куча буда мурочиат мекунем [7;1381. ТТтеге was an important meeting of Ministers at Downing Street today. Имруз дар кучаи Даунинг Стрит вохурии мухими вазирон доир гардид. Яъне дар ин куча бинои идораи вазирон чойгир аст.
Пешоянди "at" ба гурухи пешояндхои содаи забони англисй дохил мешавад. Куллиева З.Х оиди пешоянди '^"чунин гуфтааст: Пешоянди at - барои ифодаи чои истикомат (сурога) ва бинохои махсус истифода мешавад: The museum is at 31 Main street. Осорхона дар кучаи Мейн -31 мебошад. Нишондихандаи ибораи макон, одатан, пеш аз нишондихандаи иборахои замон меояд. Мисол: макон, замон:
They were at home at noon. I saw him at the bus at 3:30.
Пешоянди at инчунин барои ифодаи вакт истифода бурда мешавад:
I fell asleep at 930. Ман дар соати 930хоб кардам. The plane left at 85. Хдвопаймо дар соати 845 парид.
Пешоянди at барои ифодаи макон низ истифода мешавад:
а) ба маънои «дар назди, наздикй»: The car stopped at the gate. Мошин дар назди дарвоза карор кард.
б) бо маънои «дар» пеш аз шахрхои хурд, дехахо истифода бурда мешавад (ба саволи дар кучо?-where?). Sobir works at Hisor. Собир дар Хрсор кор мекунад.
Бояд кайд намуд, ки пеш аз шахрхои калон ва мамлакатхо пешоянди in истифода бурда мешавад: Lola was born in Dushanbe. Лола дар Душанбе таваллуд шудааст.
в) бо маънои «дар» пеш аз номхои корхонахо, ташкилотхо, чамъи одамон, бо нишондоди маконе, ки ягон амал, ягон чараён ичро мешавад (ба саволи дар кучо? - where?): I study at the University. Ман дар Донишгох тахсил мекунам.
Барои ифодаи замон ба маънои «дар» бо ишораи лахзаи вакт:
Habib will return at seven o clock. Хдбиб соати хафт бармегардад.
Абдусалом Мамадназаров пешоянди "at''-ро чунин тавсиф намудааст:
1.дар пеши, дар назди; 2. дар (макон); 3. дар (вакт); 4. бо, ба, ба суи; 5. дар холи;
I.They arrived at a very large old house. (The secret garden). Онхо ба хонаи калони кухнае расиданд.
II. Drew was waiting at the airport. (Joice Hanam. The death of Karen Silkwood). Дрю дар фурудгох мунтазир буд.
Феълхое, ки бо пешоянди at ибора месозанд инхоянд: to aim at - нишон гирифтан; to arrive at -омадан ба; to call at - ба ягон чой даромадан; to laugh at - ба чизе хандидан; to look at - ба чизе нигох кардан;
Хрлатхои асосии истифодабарии пешоянди at: at the age of - дар сину сол; at all - умуман; not at all - на он кадар, намеарзад; at all events - ба хар хол; at the bigining - аз аввал; at best - дар холати бехтар; at last - дар охир, дар натича; at first - дар аввал, сараввал; at a time - якбора, якумбора;
Дар байни пешояндхои забони точикй ва англисй хамеша мувофикати маъной вучуд надорад. Пешояндхои забони англисиро метавон ба воситаи пешояндхои гуногуни точикй ифода кард:
His brother works at the factory. Бародари у дар корхона кор мекунад. He laughed at them. У ба холи онхо хандид.
Пешояндхои забони точикй дар навбати худ метавонанд ба пешояндхои забони англисй мувофикат кунанд: The book is on the table. Китоб дар болои миз аст. The teacher looked at me.Муаллим ба ман нигох кард. He is angry with me.y бо ман кахрй аст.
Дар чумлахои забони англисй пешояндхое истифода бурда мешаванд, ки дар холати тарчума ба забони точикй корбурд намешаванд: Wait for me. Маро интизор шав.(-). Karim asked for cigarettes. Карим сигор хохиш намуд [5;18,20].
Кайд кардан ба маврид аст, ки чумла дар забони англисй дар бисёр мавридхо бе пешоянд сохта мешавад, ки тарчумаи онхо бошад баръакс бо пешоянд рух медихад. Lola followed me. Лола аз кафои ман омад.
Нихоятан, бояд кайд кард, ки усулхои омузиши пешояндхо кисми чудонашавандаи грамматикаи забони англисй ва точикиро ташкил медиханд. Таълими пешояндхо дар калимасозии забонхои омухташуда дар созмонёбии ибора ва чумлахо накши асосиро мебозанд. Дар омузиши пешояндхо натичаи омехташавй бо пешояндхои гуногун феълхо метавонанд маънои худро дар заминаи маънои аслии пешоянд тагйир диханд. Масалан, to look after - нигохубин кардан; to look at.
Метавон чунин ибори андеша намуд, ки аз маълумотхо ва мисолхои дар боло оварда шуда, нигох накарда, мавзуъ дорои бахшхои халталабе мебошад, ки шархи онхоро дар матнхои алохида додан мумкин аст. Ба хар хол, бо боварй гуфта метавонем, ки тафсири оид ба проблемахои таълими пешояндхои сермахсули забони англисй дода шуда ёрй ва рохнамои боэътимод дар шинохт ва истифодаи дурусти онхо барои хонандагон ва донишомузони ин забон дорои ахамияти байналмилалй хохад буд.
АДАБИЁТ
1. Алиев С.Н. / «Методикаи умумии таълими забонхои хоричй». Душанбе: - 2013, - 189-196 сах.
2. Грамматикаи забони адабии хозираи точик.- Душанбе: Дониш, 1985. - 473 с.
3. Икблов О., Ёралиева Н., Татоева М., / Грамматикаи забони англисй. - Душанбе: Эрграф, 2007. - 165 с.
4. Качалова К.Н. / Практическая грамматика английского языка.- Москва: Высшая школа, 2002. - 365 с.
5. Усмонов К. У. / Морфологияи мукоисавии забонхои англисй ва точикй. Китоби дарсй барои донишчуёну
магистрантони факултети забонхои англисй. Хучанд: 2015, - 230 сах.
6. Усмонов К., А Бойматов. / Методикаи таълими забони англисй. «Нури маърифат» Душанбе: 2009.
СПОСОБЫ ИЗУЧЕНИЕ ПРЕДЛОГОВ IN, ON И AT В СОВРЕМЕННОМ АНГЛИЙСКОМ
ЯЗЫКЕ
В данном статье рассматривается способы изучение предлогов in, on и at в современном английском языке. Также рассматривается место и значение данного предлога в фразеологических единицах и их таджикские эквиваленты. Предлог места - это предлог, который используется для обозначения места, где что-то находится. Только три предлога места, однако их можно использовать для обсуждения почти бесконечного числа места.
At - предлог места, который используется для обсуждения определенного момента
In - предлог места, который используется для обсуждения закрытого пространства
On - предлог времени, который используется для обсуждения поверхности
Ключевые слова: предлог, значения, выражать, глагол, фраза, фразеологические единицы, простое, состав, составной, сложные, предложение, слово, структура, основный, выражение, язык, изучение, метод, грамматика, глагол, имя существительное, воспитание, похоже, современные, пример, тип, различных, автор, характеристика, место, время, функция, падеж и.т.др.
METHODS OF THE TEACHING PREPOSITIONS IN, ON AND AT IN MODERN ENGLISH
The Methods ofthe teachingprepositions in, on and at in modern English is review in the article. The place and meaning of the preposition in, on and at in the phraseological units and their equivalent in Tajik also analyzed in the article. A preposition of place is a preposition which is used to refer to a place where something or someone is located. There are only three prepositions of place, however they can be used to discuss an almost endless number of places.
At - A preposition of place which is used to discuss a certain point In - A preposition of place which is used to discuss an enclosed space On - A preposition of time which is used to discuss a surface
Keywords: preposition, meaning, express, verb, phrases, phraseological units, simple, derivative, composite, compound, sentence, word, structure, main, express, language, teaching, method, grammar, verb, noun, educate, assimilate, modern, example, type, difference, author, feature, place, time, function, problem etc.
Сведение об авторе:
Шарапов Даврон - докторант третий курс общие лингвистика и сопоставительной типологии ТГИЯ им. С. Улугзода, 734019, город Душанбе, улица Мухаммадиев, 17/6, тел: тел: (+992) 987-15-85-29.
About the author:
Sharipov Davron - PhD, of the third course, the department of general linguistics and comparative typology of Tajik State Institute of Languages named after S. Ulughzoda, 734019, aty of Dushanbe, Mukhammadiyev street, 17/6, phone: (+992) 987-15-85-29.
МАФХУМИ ДИАЛЕКТИЗМ ВА ХУСУСИЯЩОИ ОН
Саидова Ц.
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Диалектизмхо чунин унсурхои нутк мебошанд, ки танхо дар доираи интишори шеваву лахчахои алохида амал менамоянд, вале хамчун меъёр дар забони адабй фаъолият карда наметавонанд. Дар забоншиносии точик ин навъи вохидхои забонй бо истилохоти «калимаи лахчавй», «калимаи хоси лахча», «калимаи шевагй», «калимаи хоси шева» ифода карда мешаванд.
Дар забоншиносии рус мафхуми диалектизм диккати олимонро барвакт чалб карда буд. Дар энсиклопедияи сечилда, ки соли 1953 ба табъ расидааст, муаллифон мафхуми диалектизмро ин тавр шарх додаанд: «Калима ё ифодахое, ки ба ягон лахча ё мавзеи алохида дахл дошта, дар забони адабии умумихалкй ба кор намераванд, диалектизм мебошанд» [26, с.247]. Дар бобати мафхуми ин истилох дар лутати калимахои хоричй низ сухан рафтааст: «Диалектизм калима ё мафхуме мебошад, ки хоси ягон лахча буда, дар забони адабй дучор намеояд» [18, с.222].
Истилохи диалектизм дар забоншиносии точик аз нимаи дуюми солхои 50-и асри ХХ мавриди истифода карор гирифт. Бори нахуст аз ин истилох В.С. Расторгуева зимни тасвири мухтасари лексикаи лахчахои гурухи Хучанд - Конибодом истифода кард [16, с. 113]. Дар доираи солхои 60-уми асри ХХ А.Л. Хромов [23, с.83] ва М.Эшниёзов [27, с.107] аз истилохи мазкур кор гирифтанд. Аммо ин олимон оид ба нишонахои асосй ва фарккунандаи диалектизмхо, манбаъхои пайдоиш ва меъёрхои шинохта гирифтани онхо чизе нагуфтаанд. Пас аз он ки лутати баъзе лахчахои забони точикй солхои 70-и асри ХХ чун мавзуи алохида мавриди тадкик карор дода шуд, дар ин бобат андешахои чолиби мухаккикон ба миён омаданд [11, с.9;12, с.14-17]. Дар хамин солхо маколахои махсус хам таълиф ёфтанд, ки дар онхо нишонахои асосй, хел, сарчашмахои зухуроти диалектизмхо, тафовути онхо аз калимахои меъёрй баррасй гардиданд [24, с.123-133].
Диалектизмхо асосан дар мавриде дакик муайян мегарданд, ки лутати шева ё лахча дар мукоиса бо забони адабй ва шеваву лахчахои дигар омухта шавад. Зеро забони адабй барои шинохтани диалектизмхо аз омилхои асосист. Аз дигар тараф, хар як далели лахча дар киёс бо забони адабй мушаххас мегардад. Ф.П.Сороколетов мегуяд, ки «Барои аник муайян гардидани
