CC BY
6научно-исследовательского Института гуманитарньх наук, АН РТ, тел.: (+992) 935156070 E-mail: fsarvbonu.1973@mail. ru.
About the author:
Farhodova Sarvbonu Alidodovna- chief specialist of the Department of Regulation of Terms of the Committee ofLanguage and Terms under the Government ofthe Republic of Tajikistan, applicant of the research Institute of human Sciences, ASRTtel: (+992) 935156070E-mail: fsarvbonu.1973 @ mail.ru.
ПРОБЛЕМАМИ ОМУЗИШИ ПЕШОЯНДХрИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ ДАР МАКГАБХ,ОИ МИЁНА
Шарипов Д.
Донишкадаи давлатии забощои Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Яке аз муаммохое, ки дар таълими забони англисй бахри донишхои назариявии хонандагонро дар амал мустахкам карда мешаванд ки бо усулхои интерактивй дар хар дарс истифода бурдани коркарди пешояндхо буда, бо мушкилихои гуногун омузонидан мумкин аст.
Умуман, таълим ва омузишу азхудкунии аксари ин ё он талаби пешояндхои гуногунро тасаввур намудан, дар таълими забони англисй, ки яке аз проблемахои рузмара махсуб ёфта, аз чихати хусусият, хел максад ва тарзи ичрояшон гуногун мешаванд. Бояд дар чараёни омухтани пешояндхои забони англисй хаминро ба назар гирифт, ки донишхои назариявии хонандагон аз грамматика инчунин фонетика ва лексика мустахкам гардонда шаванд, балки дар онхо малаккахои нутки мураттаб, хониши буро дурустнависй, кор фармудани аломатхои китобатро хар доим тарбият намояд. Кайд кардан ба маврид аст, ки омузиши пешояндхо хархела дар сурат натичаи хуб медиханд.
Бояд гуфт, ки доир ба усулхои омузиши пешояндхо ёдовар шудем, бешубха, дар таълими забони англисй пурра тадбикшавандаанд. Сарфи назар аз пешниходоти фавк дар тачрибаи муаллимони забони англисии чумхуриамон чунин навъ амалхо ё худ ичрои машкхо бо пешояндхои макон ва замон бештар ба мушохида гирифта мешаванд, ки дар амал мустахкам намудани донишхои назарявии хонандагон хатман натичаи дилхох медиханд.
Хаминро хам бояд ба назар гирифт, ки дар раванди омузиши пешояндхои забони англисй бо ичроиши баъзе машкхо хонандагон бештар фаъол мешаванд. Дар навъи дигари машкхо, масъалан, дар рубардор кардани матни тайёр бо супоришхо, дар чустани имло калима аз матни имло ё аз китоби дарсй, муайян кардан ва номбар кардани намудхои пешояндхои забони англисй дар рафти пур кардани чумла бисёртар дучор мешаванд. Бинобар ин, муаллим бояд, ки хонандагонро ба ичрои пур намудани пешояндхои зарурй дар чумлахои забони англисй ба таври муфассал ёд дихад ва барои ноил шудан ба ин максад омузгоро лозим меояд, ки машку супоришхоро иваз карда истад ва дар баробари ин, ахамияти ичрои хар як машкро фахмонад.
Асосан, дар таълими забони англисй намуди зиёди пешояндхо мавчуд аст, ки дар ин чо мо сохти грамматикии онро ба таври возех мавриди омузиш карор медихем. Максади асосии таълими грамматикаи забони англисй ин ташаккул ва инкишофи малака ва махорати азхуднамоии грамматикаи он мебошад. Хадафи асосии фаъолияти муошират буда, барои фахмидан, харфзанй ва хондан хеле зарур аст. Азбаски дар вакти таълими грамматикаи забони англисй хонандагон аз забони модариашон малака ва махорати мустахками донишхои заминавиро дошта бошанд.
Як нуктаро бояд ёдовар шуд, ки дар таълими забони англисии муосир аз руйи сохт ва маъно пешояндхо сода, сохта, мураккаб ва таркибй мешаванд.
Пешояндхо ивазшаванда нестанд. Аз руи этимологияашон ба се гурухи асосй чудо мешаванд:
Аслй- дар навбати худ ба гуруххои зерин таксим мешаванд:
а) Сода - аз як реша иборатанд: in, on, at, by, to ва г.
б) Мураккаб - аз якчан реша иборатанд: within (with + in), into (in + to), onto (on + to), throughout (through + out).
Дар таълими грамматикаи забони англисй мавкеи асосиро пешояндхои сода ишгол мекунанд, ки аз руи пайдоишашон пешояндхои забони англисии давраи кадим мебошанд; ба воситаи онхо такрибан хамаи муносибатхои падежии забони англисии давраи кадим ифода карда мешаванд. Ин навъи усулхои омузиши пешояндхо бештар пайвастагихои лексикиро бо феъл ташкил мекунанд ва дар сохтани пешояндхои мураккаб ва таркибй иштироки фаъолро ичро мекунанд [3, c.88].
2. Сохта - аз сифати феъли сохта шуда дар таркибашон пешванд ва пасванд доранд: considering, during, regarding, respecting, concerning, past ва гайра.
Омузиши пешояндхои сохта гурухи калони иборахои фразеологии устувор тааллук доранд, ки ба пешояндхо хамрадиф мебошанд. Онхо тавассути пайвастшавии дигар хисахои нутк (исм, сифат, зарф ва г.) ва пешояндхои сода сохта мешаванд. Хусусияти умумии онхо ин аст, ки хамаи онхо бо
пешоянди сода ба анчом мерасанд, мисол: by means of, in front of, opposite to, as to, away from ва гайрадо.
3. Таркибй - аз якчанд калима иборат мебошанд: according to- вобаста ба, as for- он чи ба... дахл дорад;
Бояд ишора намуд, ки дар раванди омузиши пешоянддои асли дар киёс бо пешоянддои сохта ва иборадои пешоянддор, бештар маънои умумй доранд, ки бо дар васила ин навъи пешоянддоро омузгор ба хонандагони худ бо усулдои интерактивй баён менамояд. Ондо каманд аммо муносибати васеъро ифода мекунанд - ба мисли муносибати маконй инчунин каме гайривокей (муносибаи сабаб, максад ва гайра)
Дар натичаи ин бисёри пешоянддои сода сермаъноянд, илова бар ин хамон як пешоянди сода метавонад муносибатдои гуногунро ифода намояд: to sit by the window - муносибати маконй (дар падлу будан); to sit by the river - дамчунин (даракт ба дарозй); to come by 6 o'clock - муносибати вакгй; to go by air - восита; a picture by Repin - ходим.
Масъаладои асосии таълими пешоянддои сохта ва иборадои пешоянддор, аз руи коида якмаъноянд ва бинобар ин дар ончое истифода мешаванд, ки аникии комил дар ифодаи муносибат талаб карда шавад ва бо дамин усул ба хонанда фадмо ва возед мебошанд.
Усулдои омузиши иборадои пешоянддор аз руи мазмун махсусан сершумор ва гуногунанд. Дар асоси якмаъногиашон ондо ба таснифот дода мешаванд. Иборадои пешоянддор муносибатдои зеринро ифода мекунанд:
Маконй: in the middle of, in front of, opposite to, close to, away from, down to, up to ва гайра[5;28]. Вактй: in the course of, in the midst of, prior to, up to ва гайра.
Сабабу натичавй: because of, by virtue of, by reason of, on account of, by dint of, for fear of, thanks to, due to ва гайра.
Инсгруменгалй: by means of, by force of ва гайра.
Максад: by way of, for the sake of, in view of, in order to ва гайра.
Мукоиса, мукобилгузорй: in comparison with, in spite of, in defiance of, in contrast with, in accordance with, in opposition to, contrary to, despite ва гайра.
Ивазкунй: instead of, in lieu of, in place of ва гайра.
Маддудкунй ё чудокунии ашё, фикр, нутк, эдсосот: with regard to, in respect of, in relation to, as to, as for ва гайра.
Пешоянд - калимаест, ки муносибати як аъзои чумларо ба дигараш ифода мекунад.
Усулдои асосии омузиши пешоянддои забони англисй муносибати байни аъзодои чумларо ифода мекунад, ки ин аз дама мукарароти чамъбастии ондост. Пешоянддо ба мисли дигар дисадои ёридидандаи нутк нишондидандаи расмии сарфй надоранд, ки бештар индо калимадои решагии пайдоиши хеле кадима дошта мебошанд. Бояд ишора намуд, ки пешоянддо гуруди комилан пушидаанд ва дар таълими грамматикаи забони англисй ин проблемаи забони то дол дам ба омузиши амик ниёз дорад. Ондо хеле дам кам ва хеле одиста аз дисоби дуршавии баъзе шаклдои сарфй, масъалан сифати феълй: considering, during; ба гайр аз ин пешоянддои «таркибй» ва «иборагй»мавчуданд: owing to, in spite of.
Усулдое, ки пешоянддо ифода мекунанд, метавонанд ба се доираи мафдум чудо шаванд: маконй, вактй ва абстрактй; ондо метавонанд муносибат ба вакт бошанд, аммо ондо метавонанд каме мучаррад бошанд. Дар ин асос мудати дароз назарияе мавчуд аст, ки гуруди махсуси пешоянддои грамматикикунондаро чудо мекунанд, ки муносибатдои алокамандии якчузъиро ифода мекунанд. Албатта ин мафдум тасодуфи нест, ки муносибати бо ин пешоянддои «грамматикикунонидашуда» ифода гардида, бо алокамандии тавассути падеждо дар забондои падеждор ишора гардида мутобикат мекунад ва бинобар ин пешоянддо инро тарчумаи монанд тавассути пешоянддо намешуморанд. Индо пешоянддои of, to, by, with мебошанд [5;111].
To sit by the window - Дар назди тиреза нишастан. He was invited by his friend - У аз тарафи дусташ даъват шуда буд.
Пешоянд, дамчун коида муносибати тарафайнро ифода мекунад, зеро он алокаро байни ду калима-байни ду исм ё феъл ва исм ташкил мекунад. Пешоянд бевосита бо калимаи минбаъда доимо алока дорад: the corner/ of my room, the corner/ of the house, he came/ into the room. Дамин тарик, пешоянд дар ибора ба гуруди аъзои тобеъ дохил мешавад, ки одатан он задда намегирад, лекин аз руи одангнокиаш мадз ба аъзои тобеъ алокаманд аст.
Пешоянддо худ калимадои пайвасткунандаеро ифода мекунанд, ки дар пайваст кардани предмет бо предмет, предмет бо аломат ё предмет ва чараён истифода мешаванд. Дар ин маврид ду долатро бояд кайд намуд:
Аввал пешоянд дамчун калимаи пайвасткунанда маънои грамматикии муайянро дорад, ки бо хусусиятдои зодирии пайвастшавандагии надвиашон ифода мегардад. I look at him - Ман ба вай менигарам.
Дуюм пешоянд калимаи пайвасткунанда буда ба мисли дилход калима маънои лугавии муайянро дорад. Баъзан маънои лугавии равшан зодир мегардад. Мисол, He sat in a tree - У дар болои дарахт нишаста буд. He sat under a tree - Вай дар зери дарахт нишаста буд.
Хамин тарик, пешоянддо - ин калимадое мебошанд, ки бо категориям муносибат пайваст мебошанд, яъне пешоянддо он унсурдои забоние мебошанд, ки барои акси муносибатдои муайяни вокеъияти забоншиносии дохилй дар он мусоидат мекунад, ки дамаи ин муносибатдоро дар алодидагй меомузад.
Бояд кайд кард, ки дар забони англисй таснифоти худро доранд ва чунин тасниф мешаванд:
1) Аз руи сохташон ондоро ба 3 гуруд чудо кардан мункин аст:
- Сода: in, on, at, by, to и др.
- Мураккаб: within, into, onto, upon, throughout и др.
- таркибй: in case of, according и др.
2) аз руи мазмунашон ондо ба чунин зергуруддо таксим мешаванд:
- пешоянддои макон: above- дар болои; over- дар болои; between- дар байни; near, by, at, beside- дар назди; behind- аз пушт; under- дар зерид; below-дар зери; outside- аз; in front of- дар ру ба руи, дар пеши;
- пешоянддои самт: to the left- ба чап; to the right- ба рост; up- ба боло; down- ба поён; off-аз; onto-ба; towards- ба тарафи; away, from- аз; thought- аз байни, аз миёни; out of- аз дохили; into- ба дохили; along- ба дарози ба кади; past- аз назди; across- аз байни, аз миёни;
- пешоянддои вакт: at- дар соат; in- дар мод, сол; on- дар руз; from- аз; to- то ягон вакт; since- аз ягон вакт; till- то; before- пеш аз; after- баъд аз; about- такрибан; for- дар давоми вакт; during- дар давоми; by-то ягон вакт;
-пешоянддои сабаб: because of- барои он ки; in accordance with- вобаста ба; on account of- бо сабаби; thanks to- ба шарофати, ба туфайли;
Хулоса, даминро бояд ишора намуд, ки дар проблемагузории таълими пешоянддои забони англисй дар мактабдои миёна ба таври муфассал омузонида мешаванд. Илова бар ин, аз чониби омузгорони фанни бо усулдои коммуникативй ва интерактивии таълим бо машкдои гуногун пешоянддои забони англисй ба хонандагон фадмонида мешавад. Дар баробари ин ба хонандагонро зарур меояд, ки грамматикаи забони модарии худро ба хуби донанд ва дар дамин замина ба омухтани забони бегона комёб мешаванд. Яке аз василадои асосии азхуднамудани забони гайр аз дамин мушкилидои таълим такозо медидад. Бояд ироа намуд, ки проблемадои таълими пешоянддои забони англисй ба хонандагони мактадои миёна хело дам зарур ва заминаи асосии донишдои ондо мебошад.
АДАБИЁТ
1. Алиев С.Н. / «Методикаи умумии таълими забондои хоричй». Душанбе: - 2013, - 189-196 сад.
2. Грамматикаи забони адабии дозираи точик.- Душанбе: Дониш, 1985. - 473 с.
3. Икблов О., Ёралиева Н., Татоева М., / Грамматикаи забони англисй. - Душанбе: Эрграф, 2007. - 165 с.
4. Качалова К.Н. / Практическая грамматика английского языка.- Москва: Высшая школа, 2002. - 365 с.
5. Усмонов К.У. / Морфологияи муцоисавии забонхои англисй ва точикй. Китоби дарсй барои донишчуёну магистрантони факултети забондои англисй. Хучанд: 2015, - 230 сах.
6. Усмонов К., А Бойматов. / Методикаи таълими забони англисй. «Нури маърифат» Душанбе: 2009.
ПРОБЛЕМА ИЗУЧЕНИЕ АНГЛИЙСКОГО ПРЕДЛОГОВ В СРЕДНИЕ ШКОЛЫ
В данном статье рассматривается проблема изучение английского предлогов в срединные школы. Также рассматривается место и значение данного предлога в фразеологических единицах и их таджикские эквиваленты Только три предлога места, однако их можно использовать для обсуждения почти бесконечного числа места. Предлог места - это предлог, который используется для обозначения места, где что-то находится.
Ключевые слова: предлог, значения, выражать, глагол, фраза, фразеологические единицы, предложение, состав, структура, слово, грамматика, простое, составной, сложный, составные, проблема, изучение, метод, теория, язык, место, основной, период, связь, время, правило, имя существительные, глагол, контакт, функция, слово, ученик, школа итдр.
PROBLEMS OF TEACHING ENGLISH PREPOSITIONS IN SECONDARY SCHOOLS
The problems of teaching English prepositions in secondary schools is review in the article. The place and meaning of the preposition in, on and at in the phraseological units and their equivalent in Tajik also analyzed in the article. There are only three prepositions of place; however they can be used to discuss an almost endless number of places. A preposition of place is a preposition which is used to refer to a place where something or someone is located.
Keywords: preposition, meaning, express, verb, phrases, phraseological units, sentence, derivative, structure, word, grammar, simple, compound, composite, problem, teaching, method, theory, language, place, main, period, relation, time, rule, noun, verb, contact, function, word, reader, school etc.
Сведения об авторе:
Шарипов Даврон - докторант третий курс общие лингвистика и сопоставительной типологии Таджикского государственного институт языков им. С. Улугзода, 734019, город Душанбе, улица Мухаммадиев, 17/6, Тел: (+992) 987158529.
About the author:
Sharipov Davron - PhD, of the third course, the department of general linguistics and comparative typology of Tajik State Institute of Languages named after S. Ulughzoda, 734019, aty of Dushanbe, Mukhammadiyev street, 17/6, Phone: (+992) 987158529.
МАВКЕИ ИБОРАХ,ОИ ИСМИИ ИЗОФЙ ДАР НАСРИ СУННАТИИ ТО^ИК (дар мисоли «Чор дарвеш»)
Иброимова Г.Н.
Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айны
Яке аз шохасархои адабиёти классикй, ки бо содагиву равонй ва чаззобу дилчасп будани забонаш диккати хонандагонро чалб менамояд, «Чор дарвеш» мебошад, ки дар охирхои асри ХУШва аввалхои асри XIX аз тарафи кадом як муаллифи номаълум таълиф шудааст. Бунёди ин асарро афсонахои кадимии Хиндустон ташкил медихад, ки дар он ахволи пештараи Шарки мустамлика инъикос ёфтааст. Ба кавли устод Айнй, «.. .ин китоб як хазинаи пуркимати забони адабии классикии сода аст, ки чавонон метавонанд, ба кадри химмат ва хохиши худ аз ин хазина хиссахо бардоранд. Харчанд ба чоп тайёркунанда ба нияти осон ва замонй кардани забони ин асар дар баъзе чохо чумлахоро мувофики хохиши худ ва бо забони худ тахрир карда бошад хам, хануз бисёр чумлахои аслии китоб, ки ба тарзи шеъри мансур тартиб дода шудааст, дар холати худ бокист» [9, 9]. Бинобар ин тадкики масъалахои мухталифи забони ин асар, хусусан, муродифоти нахвии иборахои исмии изофй, аз манфиат холй набуда, имконоти ифодаи маъно ва мазмуни матлубро меафзояд.
Иборахои исмии изофй дар асар мавкеи устувор доранд. Кисмати асосии иборахои исмии изофии «Чор дарвеш» дар колаби «исм+бандаки изофй+сифат» шакл гирифтаанд. Ин гуна иборахо дар асар зиёда аз 300-тоянд. Ба хайси чузъи тобеъ сифатхои аз нигохи маъно ва сохт гуногун истифода шудаанд. Чи тавре ки каблан зикр намудем, колаби аввалине, ки профессор Б. Камолиддинов мавриди тахлил карор додаанд, бачаи чашмаш сиёх мебошад. Муродифоти ин колаб: бачае чашмаш сиёх, бачаи сиёхчашм, бачае сиёхчашм, бачаи бо чашми сиёх;, бачае бо чашми сиёх,, бача(е), ки чашмаш сиёх аст, бача(е), ки чашми сиёх дорад. Мухаккик хамчунин каринахои ин иборахоро нишон медиханд [2, с.69].
Дар «Чор дарвеш» танхо се ибораро дар ин колаб дучор омадем:
хокаш монанди сурма сиёх [3, 128]; хонаи имораташ ботакаллуф [3, 131]; хонаи анчому асбобаш бузургона [3, 131]:
Ногох ба тале расидам, ки хокаш монанди сурма сиёх буд [3, 128]; Хонаи вай бисёр зебо ва хушнамуд буд. Имораташ ботакаллуф, асбобу ащомаш бузургона, ходим ва хизматгорхои бисёре дошт [131].
Чи тавре ки аз матн бармеояд, чузъхои асосй (тал, хона) дар чумлахои аввал, калимахои ба онхо тобеъ дар чумлахои баъдй омадааст. Ин иборахоро чунин таъвиз кардан мумкин аст: (тали)хокаш монанди сурма сиёх;
Муродифхо: (1) хоки сурмавор сиёх (2) хоке, ки сурма барин сиёх аст (хонаи) имораташ ботакаллуф Муродифхо: (1) хонае имораташ ботакаллуф;
(2) хонае бо иморати ботакаллуф;
(3) хонае, ки имораташ ботакаллуф аст;
(4) хонае, ки иморати ботакаллуф дорад;
(5) хонаи иморати ботакаллуфдошта. (хонаи) асбобу анцомаш бузургона Муродифхо: (1) хонае асбобу ащомаш бузургона;
(2) хонае бо асбобу ащоми бузургона;
(3) хонае, ки асбобу анчрмаш бузургона аст;
(4) хонае, ки асбобу анчоми бузургона дорад;
(5) хонаи асбобу анчоми бузургонадошта.
