РОҶЕЪ БА МУШКИЛОТИ ТАЪЛИМИ ПЕШОЯНДҲОИ ЗАБОНИ АНГЛИСӢ ДАР ДАРСҲОИ АМАЛИИ ФАКУЛТЕТҲОИ ҒАЙРИТАХАССУСӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

ТДУ 811.111,22(07) ТКБ 81,2 Англ я 7

РО ЦЕЪ БА МУШКИЛОТИ ТАЪЛИМИ ПЕШОЯНД^ОИ ЗАБОНИ АНГЛИСИ ДАР ДАРС^ОИ АМАЛИИ ФАКУЛТЕТ^ОИ FАЙРИТАХАССУСИ

О ПРОБЛЕМАХ ОБУЧЕНИЯ ПРЕДЛОГОВ НА УРОКАХ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА ВНЕЯЗЫКОВЫХ ФАКУЛЬТЕТАХ

Юлдашева Парвина Темуровна, омузгори кафедраи умумидонишгоуии забощои хориции МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)

Юльдашева Парвина Темуровна,

преподователь общеуниверситетской

кафедры иностранных языков ГОУ «ХГУ имени акад. Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)

ABOUT THE PROBLEMS OF TEACHING ENGLISH PREPOSITIONS IN PRACTICAL CLASSES OF NONSPECIALIZED

FACULTIES

Yuldasheva Parvina Temurovna, lecturer of the all-university department of foreign languages under the SEI "KhSU named after academician B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]

Вожщои калиди: таълими пешоянд, факултет^ои гайритахассуси, машцуои коммуникативи, машщои дидактики, мувофицат

Мацола ба баррасии масъалаи мушкилоти таълими пешоянд дар дарсуои забони англисии факултетуои гайритахассуси бахшида шудааст. Цайд карда мешавад, ки барои муайян кардани мушкилоти таълими пешоянд дар дарсуои забони англисии факултетуои гайритахассуси бояд масъалаи таълими пешоянд дар дарсуои забони англисии донишцуёни тоцикзабон омухта шавад. Тазаккур меравад, ки барои муассири ва шавцоварии таълими пешояндуои забони англиси муцоисаи он ба пешояндуои забони тоцики ногузир аст. Дар мацола инчунин баъзе аз хатои донишцуён дар вацти истифодаи пешоянд нишон дода шуда, рощои бартараф намудани баъзе аз ощо пешнщод шудаанд.

Ключевые слова: обучение предлогов, неязыковые факультеты, коммуникативные упражнения, дидактические упражнения, соответсвие

Данная статья предоставляет информацию о проблемах возникающих при обучении предлогов на практических занятиях английского языка на неспециализированных факультетах. Для того чтобы выявить проблему обучению предлогов на уроках английского языка вне-языковых факультетах необходимо изучить вопрос обучения английских предлогов таджико-язычных студентов. В статье также рассмотрены некоторые ошибки и пути их исправлений, допускающие студентами при использовании предлогов английского языка.

Key words: teaching prepositions, non-specialized faculties, communicative exercises, didactic exercises, compliance

The given article speaks about the challenges uncounted during teaching English prepositions in practical classes of non-specialized faculties. In order to identify the problems of teaching English prepositions in practical classes of non-specialized faculties, it is necessary to study the issue of English prepositions in English classes of Tajik-speaking students. The article also shows some of mistakes made by students in using English prepositions and submits ways of correcting them.

Дар хдма замонхо забон воситаи муошират дониста шуда, усули самараноки омузиши забони хоричй нут; ба х,исоб меравад ва ма;сади аввалиндарачаи омузиши забони хоричй истифода бурда тавонистани боигарии забон дар нут; мебошад.

Дар усули таълими забони хоричии факултетх,ои гайритахассусй омузиши маводи грамматикй, аз чумла, таълими пешоянд дар дарсх,ои забони англисй дар мадди назари методистони муосир ;арор гирифтааст.Дар дарсх,ои забони англисии факултетх,ои гайритахассусй хднгоми омузиши малаках,ои грамматикй ташаккул додани малакаи баёни фикр аз руи матни тахассусй ба инобат гирифта мешавад. Дар ва;ти таълими фах,миши матн ба малаках,ои грамматикй, манти;й ва лексикй такя кардан мувофи;и ма;сад аст.

Хднгоми таълими пешоянд дар забони англисй, албатта ;онуниятхои забони модариро низ ба инобат гирифтан шарт аст.

Нут;и шифохии забони хоричй ба тарзхои гуногун баён карда мешавад. Дар полати дар нут; истифода бурдани пешоянди нодуруст интихобшуда, он метавонад на танхо мохияти нут;ро вайрон кунад, балки маънои онро низ тагир дихад.

Барои муайян кардани мушкилоти таълими пешоянд дар дарсхои забони англисии факултетхои гайритахассусй бояд якчанд хадафро гузошт:

1) Омузиши масъалаи таълими пешоянд дар дарсхои забони англис ба донишчуёни точикзабон;

2) Бо ма;сади методй гузаронидани тахлили типологии пешояндхои забони англисй ва точикй;

3) Муайян намудани хатохои донишчуёни факултетхои гайритахассусй дар ва;ти истифодаи пешоянд;

4) Интихоб намудани маводи таълим барои омузишй пешоянд;

5) Интихоби роху воситахои таълими пешоянд дар факултетхои гайритахассусй.

Дар забонхои англисй ва точикй пешоянд хиссаи номуста;или нут; ба хисоб рафта, дар тафаккури гуянда он метавонад дорои якчанд маъно бошад, зеро баъзе аз пешояндхо маънои лугавй доранд, баъзеашон маънои лугавй надошта, чун вохиди грамматикй хизмат мекунанд [7, с. 188].

Пешоянд бо вучуди хиссаи номуста;ил буданаш, дар нут; на;ши мухимро мебозад. Чй тавре, ки Н.И.Гез ;айд кардааст, нут; аз ду раванд иборат аст: якум раванди чудосозии баъзе аз унсурхои во;еият ва ифодаи онхо бо ёрии калимахои забони додашуда ва дуюм раванди бар;арор кардани робитахо байни ин нишонахои забонии унсурхои интихобшудаи во;еият, ки дар натичаи он як мачмуи муайяни органикй яъне чумла ба вучуд меояд [5, с.34].

Пешояндхо хам дар забони англисй ва хам дар забони точикй яке аз воситахои асосии муносибатхои маконй, ма;садй, замонй ва гайрахоро ифода мекунад.

Пешояндхо хам дар забони англисй ва хам дар забони точикй ба гуруххои махсус чудо мешаванд:

1) содда: to - ба, from - аз, till - то, with - бо, for - барои;

2) мураккаб: танхо дар забони англисй - within, into, upon, throughout;

3) сохта: бароят, пешат дар забони точикй ва considering, concerning, regarding - дар забони англисй;

4) таркибй: by means of - ба воситаи, in front of - дар пеши, on account of - аз уисоби, with regard to - дар хусуси;

5) изофй: танхо дар забони точикй назди, руи, баъди, паси;

6) номии изофии таркибй: танхо дар забони точикй ба пеши, дар назди, дар бораи;

7) таркибии гайриизофй: танхо дар забони точикй - нисбат ба, оид ба, баъд аз [7, с.189]. Мусаллам аст, ки як пешоянд барои ифодаи якчанд муносибат хизмат карда метавонад, ки

ин ба мухити синтаксисии он хиссаи нут; ало;амандй дошта бошад. Пешоянд метавонад дар як мухити синтаксисй дар байни ашё ва амал ё холат муносибат бар;арор намояду дар мухити дигар синтаксисй барои ифодаи муносибати як ашё ба ашёи дигар хизмат кунад.

Метавонем истифодаи пешояндхои серистифодаи забони англисй ва точикиро му;оиса кунем, ки ба хамдигар мувофи;ат мекунанд. Масалан:

а) пешоянди англисии "against" ба пешоянди точикии "ба" to lean against - такя кардан ба чизе

to strike one's feet against smth - пойро ба чизе задан to proceed against smth - касеро ба суд додан

б) пешоянди англисии "а^' ба пешоянди точикии "ба" to aim at - (ба) нишон гирифтан

to arrive at - омадан (расидан) ба цое to laugh at - хандидан ба касе ё чизе to shout at - дод задан ба касе to rejoice at - хурсанд шудан ба чизе

to wonder at - уайрон шудан ба касе ё чизе, ба уайрат афтодан (аз) to be surprised at - уайрон шудан аз чизе

в) пешоянди англисии "а^' ба пешоянди точикии "аз" to work at - аз болои чизе кор кардан

г) пешоянди англисии "at" ба таркиби бепешояндии забони точикй to linock at - чизеро куфтан

f) пешоянди англисии "by" ба пешоянди точикии "ба ", "дар", "аз"

to divide (multiply) by - ба ... тацсим (зарб) кардан

to increase (rise, exceed) - зиёд шудан (ба)

to mean by - дар назар доштан

to judge by - ацида пайдо кардан, (ба хулоса омадан)

д) пешоянди англисии "for" ба пешоянди точикии "ба", "аз" ва ба таркиби бепешояндй to be bound for - ба ягон цо рафтан

to call for - даромадан ба цое

to hope for - умед доштан ба чизе

to leave for - рафтан ба цое

to prepare for - тайёрй дидан ба чизе

to buy from - харидан аз касе

to borrow from - царз гирифтан

to differ from - фарц кардан

to judge from - ба хулоса омадан

ask for - талабидан, (пурсидан ) касеро

to care for - гамхорй кардан

to look for - цустуцу кардан ( кофтан )

е) пешоянди англисии "in" ба пешоянди точикии "ба", "бо", "дар" ва ба таркиби бепешояндй

to arrive in - омадан (расидан)

to include in - дохил кардан

to result in - ба ягон натица ё хулоса омадан

to end in - тамом шудан бо

to be engaged in - машгул будан бо чизе

to take in - иштирок кардан дар

to deal in - яклухт савдо кардан

to succeed in - муваффац шудан

ё) пешоянди англисии "into" ба пешоянди точикии "ба" ва таркиби бепешояндй

to convert into - ба ... мубаддал кардан

to translate into - тарцума кардан ба ягон забон

to come into force - ба цувват даромадан (цонуни будан)

to get into the habit - одат кардан ба чизе

to look into - тафтиш кардан, дида баромадан

to inquire into - тасдиц кардан

ж) пешоянди англисии "of' ба пешоянди точикии "аз", "ба" ва таркиби бепешояндй to consist of - аз ... иборат будан

to deprive of - аз ... маурум кардан

to be afraid of - тарсидан аз касе, аз чизе

to be ashamed of - аз касе, чизе шарм кардан

to be full of - аз касе, чизе пур будан

to be proud of - фахр кардан аз касе, чизе

to remind of - ба хотир расонидан

to remained of smb, smth - ба ёд овардани касе ё чизе

to be worthy of - ба ... сазовор лоиц будан

to be in need of - муутоц (лоиц) будан

to take care of - гамхорй кардан

to be fond of - дуст доштан, мацул донистан

to be independent of - мустацил будан

to be of importance - мууимият доштан

to be of value - пурцимат будан

з) пешоянди англисии "on" ба пешоянди точикии "ба" ва таркиби бепешояндй

to depend on - вобаста будан, ба касе ё чизе to insist on - ба ... истогарй кардан to rely on - умед кардан (бовар кардан) ба касе ё чизе to carry on -идора кардан

to go on - давом кардан to put on - либос (пойафзол) пушидан,

и) пешоянди англисии "to" ба пешоянди точикии "ба ", "бо", "аз" ва таркиби бепешояндй

to attach to - илова кардан ба чизе

to happen to - ба вуцуд омадан, рух додан

to listen to -гуш кардан ба касе ё чизе

to pay attention to - диццат кардан ба касе, чизе

to subscribe to - обуна шудан, номнавис шудан

to telegraph to - телеграмма фирсонидан ба касе, цое

to telephone to - занг задан

to speak to - гап задан бо касе

to talk to - гуфтугу кардан бо касе

to apologize to - узр хостан аз касе

to belong to - аз они касе будан, ба касе таалуц доштан

to agree to - рози шудан, цабул кардан

to prefer to - беутар донистан

к) пешоянди англисии "with" ба пешоянди точикии "аз", "бо"

to fill with - пур шудан аз чизе

to tremble with - ларзидан аз чизе

to be angry with - цщр кардан аз чизе

to agree with - рози шудан бо касе, чизе

to deal with - алоца доштан бо касе

to compare with - муцоиса кардан бо чизе

to leave with - мондан бо касе.

Тахлилхо нишон медиханд, ки дар мавриди истифодаи пешояндхои забони англисй донишчуёни факултетхои гайритахассусй ба як ;атор мушкилот ру ба ру мешаванд: аз як тараф кам будани соатхои таълимй дар факултетхои гайритахассусй, ки имконияти ба таври кофй чудо намудани мавод рочеъ ба пешоянхоро намедихад; омехта кардани пешояндхо ва дуруст чо ба чо гузошта натавонистани онхо ва f.

Аз тарафи дигар забони англисй ба гурухи забонхои аналитикй дохил мешавад. Ч,узъхои ёрирасони чумла воситаи асосии ифодагари муносибатхои грамматикй ба хисоб меравад. Онхоро ба инобат гирифта, зарур аст, ки таълимро дар му;оиса бо забони донишандузандагон ба рох монем, то ки он барои онхо чун як воситаи ёрирасон хизмат кунад.

Ба назар гирифтани мушкилот дар истифодаи пешояндхо аз тарафи донишчуён ба омузгор барои пешгирии хатои онхо кумак расонида метавонад. Аз ин лихоз, баъзе аз хатои донишчуёнро дар мавриди истифодаи пешояндхои забони англисй номбар карда метавонем:

1. Бисёрии пешояндхо дар нут; хам маънои макон ва хам маънои замонро ифода мекунанд, ки дар мавриди истифодаи онхо донишчуён ба хато рох медиханд. Му;оиса мекунем:

Arthur sat in the library of the theological seminary at Pisa, looking through a pile of manuscript sermons [4,c. 1]. - Артур дар китобхонаи семинарияи динии шаури Пиза нишаста як цабза дастнависи ваъзуои диниро аз назар мегузаронд [4,c. 10].

It was a hot evening in June, and the windows stood wide open, with the shutters half closed for coolness [Ibid]. - Шомгоуи гарми июни буд, тирезауо калон кушода, бодгонауо нимрог пгшондагй буданд.

A rough wooden bench had been placed against the trunk; and on this Montanelli sat down [4, c.3]. -Як нимкати оддии чубинро зери ин дарахт нщода буданд, Монтанелли омада ба он нишаст(4, 12). "I was sorry you could not come to me on Tuesday evening, " Montanelli said, abruptly introducing a new subject [4, c.6]. - Бисёр афсус мехурам, ки бегоуии сешанбе ту пеши ман омада натавонисти[(4,c. 15].

"I had promised one of the students to go to a meeting at his lodgings, and they would have been expecting me." [4, c.7]. - Ман ба як нафар донишцу ваъда дода будам, ки дар хонаи у ба мацлис уозир шавам... [4,c. 15].

At supper he talked of nothing but plans for excursions, mountain ascents, and botanizing expeditions [4, c. 13]. - Дар вацти хуроки шом ощо тануо дар бораи нацшауои худ оид ба саёуат гуфтугу карданд (4, 20).

2. Дар забони англисй пешояндхо пеш аз исм ё дар охири калима гузошта мешаванд, ки ин падида дар забони точикй ба назар намерасад:

When the red light had faded from the summits Montanelli turned and roused Arthur with a touch on the shoulder [4,c. 16].

The day was damp and cloudy, but not cold; and the low, level country seemed to him fairer than he h ad e ver kn o wn it t o loo к before [4,c. 45].

Where do you come from? - Шумо аз куцо?

3. Агар касе ба маконе ояд ибораи arrive at-ро истифода бурдан дуруст аст, зеро дар нут; донишчуён ба чои "at" пешоянди "to''-ро истифода мебаранд:

When we arrived to the hospital the doctor has already came. - нодуруст When we arrived at the hospital the doctor has already came. - дуруст

4. Истифодаи пешоянди "depends on", ки барои ифодаи вобастагй хизмат мекунад: It depends of when you would like it to be done. - нодуруст

It depends on when you would like it to be done. - дуруст

5. Агар ягон ходиса ё во;еа пагоуй, рузона ё бегоуи рух дихад, дар забони англисй одатан истифодаи пешоянди "in" ;обили ;абул аст: in the morning, in the afternoon, in the evening - аммо ходисахои шабона рухдиханда бо воситаи пешоянди "at" ифода карда мешавад:

This film often goes out in the night. - нодуруст This film often goes out at night. - дуруст

6. Барои ифодаи мухлати ва;т одатан пешоянди "for" истифода бурда мешавад: I have been working for this company since three years. - нодуруст

I have been working for this company for three years. - дуруст

Аммо барои ифодаи мухлати ва;ти муайян дар забони англисй пешоянди "since" корбурд мешавад:

I have lived in Khujand since May. I have not seen him since our last meeting.

7. Агар шахс хохад, ки оид ба вазъи оилавии худ маълумот дихад, метавонад ибораи is married to-ро бо пешоянди "to" истифода кунад:

Parviz is married with Zarrina. - нодуруст Parviz is married to Zarrina. - дуруст

Агар шахс доири ба на;шагирии оиладоршавии касе гуфтан хохад, дар ин холат истифодаи пешоянди "to" ;обили ;абул аст:

My friend Somon is getting married to Sabrina next month.

Баъзан, дар ин холат пешоянд истифода набарем хам, хатои чиддй хисобида намешавад: Salima is marrying her neighbor.

Аммо чумлаи "He is married with a son. " - "Оиладор, сохиби як писар"-ро ифода мекунад.

8. Яке аз маъмултарин мавриди истифодаи пешоянд, ки аксари донишчуён дар он ба хато рох медиханд, ин истифодаи феъли "ask". Байни шахс ва феъли номбурда пешоянд гузошта намешавад:

I asked to Temur to get this done. - нодуруст I asked Temur to get this done. - дуруст

Дамин тавр, хамаи инро ба назар гирифта пешояндхои забони англисиро тавассути маш;хо мустахкам кардан лозим аст.

Методистон барои ташаккул додани малакахои грамматикй 3 мархиларо пешниход кардаанд:

1) Шиносой - дар он омузгор донишчуёнро бо маводи лозима шинос мекунад (тавассути муаррифй, фахмонидани мавзуъ ва f.). Дар ин зина одатан маш;хои пешазнут;й ичро карда мешаванд;

2) Мустахкамкунй - дар ин зина омузгор бештар маш;хоеро бояд истифода барад, ки дар он донишчуён пешояндро ба таври автоматй гузоштанро омузанд;

3) Истифодаи мавод дар холатхои гуногун - дар ин мархила бештар маш;хои хусусияти коммуникативй дошта ичро карда мешаванд (диалог, монолог, бозихои на;шофарй ва f.) [3,с.1963].

Метавонем як ;атор маш;хоро аз ;абили:

а) пешояндхоро ба чойхои лозима гузоред;

б) аз дохили ;авсхо пешояндхои мувофи;ро интихоб кунед;

в) варианти дуруст пешояндхои макон (замон, самт)-ро гузоред;

г) чумлахоро бо истифодаи дурусти пешояндхо тарчума кунед ва f. ичро кунем.

Хулоса, таълими пешоянд дар дарсхои забони англисии факултетхои гайритахассусй мухим шуморида шуда, дар ин мархила ;онуниятхои забони модариро низ ба инобат гирифтан шарт аст. Дар холати дар нут; истифода бурдани пешоянди нодуруст интихобшуда, мохияти нут; метавонад вайрон гардаду маънои он тагир ёбад. Барои муайян кардани мушкилоти таълими пешоянд дар дарсхои забони англисии факултетхои гайритахассусй бояд масъалаи таълими пешоянд дар дарсхои забони англисии донишчуёни точикзабон омухта шавад. Хатохои донишчуён дар ва;ти истифодаи пешоянд муайян карда шаванд. Маводи омузиш ва роху воситахои барои таълими пешоянд дар факултетхои гайритахассусй бо назардошти сатхи дониши онхо интихоб гардида, онхо тавассути маш;хои дидактикй мустахкам карда шаванд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Актуальные вопросы коммуникативно ориентированного обучения иностранным языкам в школе и неязыковом вузе. // Сб. науч. тр. МГЛУ.-1992. № 391.-146 с.

2. Аракин, В.Д. Вопросы обучения устной речи и чтению на иностранном языке/ В. Д. Аракин. -Москва, Просвещение, 1965. - 7-18 с.

3. Бим, И.Л. Моделирование устной речи в методических целях // Иностранные языки в школе. № 3.- 1963. 39-50 с.

4. Войнич, Э.Л. Гурмагас / Э.Л. Войнич. - Душанбе: Маориф, 1982.-316 с. 5. Методика обучения иностранным языкам в средней школе // Учебное пособие для пед. ин-тов /под ред. Гез Н.И., Ляховицкого М.В., Миролюбова А.А. и др. - Москва, Высшая школа, 1982. - 373 с.

6. Миролюбов, А.А. Иностранный язык как учебный предмет средней школы/ А.А. Миролюбов. - Москва, Просвещение, 1967. - 5-49 с.

7. Усмонов, К. Морфологияи му;оисавии забони англисй ва точикй. Хучанд: Нури маърифат, 2016 - 212 с.

REFERENCES:

1. Actual questions of pointed teaching of foreign languages in schools and special faculties. // MSLU.-1992. № 391. - 146 p.

2. Arakin, V.D. The problems of teaching speaking and reading in foreign language / V.D. Arakin. -Moscow, Prosveshenie, 1965. - 7-18 p.

3. Bim, I.L. Modeling the oral speech for methodical purposes. // Inostrannie yaziki v shkole. № 3.-1963.-39-50 p.

4. Voynich, E.L.The Gadfly/ E.L.Voynich // Foreign Languages, Publishing House,1954. -334 p.

5. The method of teaching foreign languages in schools// A textbook for pedagogical institutes /under the edition of Gez N.I., Lyakhovitski M.V., Miroljubov A.A and others. - Moscow, Vyssaja skola, 1982. -373 p.

6. Miroljubov, A.A. Foreign language as a school subject / A.A. Miroljubov - Moscow, Prosveshenie, 1967. - 5-49 p.

7. Usmonov, К. The comparative morphology of English and Tajik languages. Khujand: Nuri Маrifat, 2016 - 212 p.