Научная статья на тему 'СПОСОБ ИЗУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТА ОФИСНЫХ ДОКУМЕНТОВ ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ'

СПОСОБ ИЗУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТА ОФИСНЫХ ДОКУМЕНТОВ ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
71
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Человек / общество / закон / произведение искусства / реальность жизни / художественная деталь / герой / письмо / завещание / правосознание / художественно-эстетический вкус. / Individual / society / law / work / fact of life / fiction detail / hero / letter / testament / legal recognition / artistic and aesthetic taste.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Насиба Пулотжоновна Бозорова

Общество это уникальная система. В нем отношения регулируются на основе определенных критериев. Это, конечно, делается с помощью различных документов. Делопроизводственные документы, личные документы – все они занимают особое место в определении правовых норм как важной, неотъемлемой части человеческой жизни, судьбы. В нашей литературе достаточно дискуссии по этому вопросу, которая учит правде жизни. В статье рассматривается использование проблемного обучения в дистанционном обучении по теме «Офисные документы и его особенности, цели и задачи».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHOD FOR STUDYING SUBJECT OF OFFICE DOCUMENTS DURING PANDEMIA

Society is a special community system. Interpersonal relationships are regulated by the certain criteria. These are precisely implemented via documentation. Business documents, public and personal records — all these play an essential role in determining the rule of law as an important, integral part of human life and destiny. There is enough discussion in our literature on this issue, which teaches the truth of life.

Текст научной работы на тему «СПОСОБ ИЗУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТА ОФИСНЫХ ДОКУМЕНТОВ ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ»

Review of law sciences

Nasiba Pulotjonovna Bozorova,

Tashkent State University of Law, Associate Professor of Language Teaching Department, Candidate of Philological Sciences

METHOD FOR STUDYING SUBJECT OF OFFICE DOCUMENTS DURING PANDEMIA

Abstract: Society is a special community system. Interpersonal relationships are regulated by the certain criteria. These are precisely implemented via documentation. Business documents, public andpersonal records — all these play an essential role in determining the rule of law as an important, integral part of human life and destiny. There is enough discussion in our literature on this issue, which teaches the truth of life.

The article discusses the use of problem-based learning in distance learning on the topic " Office documents and its features, goals and objectives".

Key words. Individual, society, law, work, fact of life, fiction detail, hero, letter, testament, legal recognition, artistic and aesthetic taste.

Насиба Пулотжоновна Бозорова,

Ташкентский государственный юридический университет, и.о. доцент кафедры преподавания языка, кандидат филологических наук

СПОСОБ ИЗУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТА ОФИСНЫХ ДОКУМЕНТОВ ВО ВРЕМЯ

ПАНДЕМИИ

Аннотация: Общество - это уникальная система. В нем отношения регулируются на основе определенных критериев. Это, конечно, делается с помощью различных документов. Делопроизводственные документы, личные документы - все они занимают особое место в определении правовых норм как важной, неотъемлемой части человеческой жизни, судьбы. В нашей литературе достаточно дискуссии по этому вопросу, которая учит правде жизни.

В статье рассматривается использование проблемного обучения в дистанционном обучении по теме «Офисные документы и его особенности, цели и задачи».

Ключевые слова: Человек, общество, закон, произведение искусства, реальность жизни, художественная деталь, герой, письмо, завещание, правосознание, художественно-эстетический вкус.

Пулотжоновна Бозорова,

Тошкент давлат юридик университети Тил ургатиш кафедраси доценти в. б., филология

фанлари номзоди

ПАНДЕМИЯ ВАЦТИДА ИШ ЮРИТИШ ^УЖЖАТЛАРИ МАВЗУСИНИ УЗЛАШТИРИШНИНГ БИР УСУЛИ

Аннотация: Жамият - узига хос система. Унда узаро муносабатлар маълум мезонлар асосида тартибга солинади. Бу, албатта, турли %ужжатлар воситасида амалга оширилади. Иш юритиш %ужжатлари, шахсга доир %ужжатлар - бари инсон %аёти, тацдирининг му%им, ажралмас булаги сифатида %уцуц нормаларини белгилашди узига хос урин тутади. Х,аёт %ацицатидан сабоц берувчи адабиётимизда бу масала борасида етарлича ба%с юритилган.

Мацолада "Иш юритиш %ужжатлари ва уларнинг узига хос жщатлари, мацсад ва вазифалари" мавзусини масофавий утишда муаммоли таълим методидан фойдаланиш хусусида суз юритилган.

Калит сузлар. Шахс, жамият, %уцуц, бадиий асар, %аёт %ацицати, бадиий детал, ца%рамон, хат, васиятнома, %уцуций онг, бадиий-эстетик дид.

Барча сохада булгани каби олий таълимда хам пандемия муносабати билан бир катор узгаришлар юзага келди. Республикамиз олий укув юртларида укув жараёни тезлик билан масофавий таълим шаклига утилди. EDU.UZ таълим портали, MOODLE платформаси, ZOOM дастури, телеграмм ижтимоий тармоклари воситасида маъруза ва амалий машгулотлар олиб борилди. Жумладан, юриспруденция таълим йуналишида Юристнинг ёзма нутки модули буйича утиладиган мавзу ва топшириклар (ёзма машк, тест) талабаларга масофавий таълим платформаси воситасида етказилди. Талабаларнинг ёзма нуткини такомиллаштиришга каратилган мазкур модул дастуридаги мавзуларни утишда бевосита бадиий асарларларга таяниш, тил ва тафаккур машки учун турли хикматли сузлар, байтларни тахлил этиш яхши натижа беради. Жумладан, "Иш юритиш хужжатлари ва уларнинг узига хос жихатлари, максад ва вазифалари" мавзусини масофавий утишда муаммоли таълим методидан фойдаланиш максадга мувофикдир. Мавзуни урганишдан аввал "Инсон такдирида хужжатларнинг роли" мавзусида эссе ёзиш топширилади ва вазифа талабанинг укиган китобидаги кахрамон такдири мисолида ёритилиши тайинланади. Талабанинг бадиий асарни диккат билан укиш, купинча мухим деб каралмайдиган кичик бир когоз (хужжат)нинг инсон хаётида катта урин тутишини мушохада килиш ва шу оркали иш юритиш хужжатларнинг тури, вазифаси, шакли, кулланилиши хусусида хулосалар килишига ёрдамлашиш максадида укитувчи тезислар бериши, асарлар тавсия этиши мумкин. Ёки мазкур мавзу асосида илмий маъруза ёки куйидагича макола тайёрлаши ва уни талабалар эътиборига хавола этиши мумкин.

Бадиий асар кахрамони такдирида хужжатларнинг урни

Давр синовларидан утган, укувчи калбини ром этиб узини абадийлик мухри билан зийнатлаган асарларда Шахс, Жамият, Табиат ва Дин бир бутунликда ёритилади. Чинакам бадиий асар учун шу турт тушунча асос - пойдевор булади. Вокеалар шу тушунчалар доирасида айланади. Шахс мохиятан Жамиятни такозо килади. Жамиятнинг хаёти Табиатдан ташкарида кечмайди. Табиат - Борлик олам эса Диннинг мавжудлигини далиллайди ва айни пайтда динга муносабат шахснинг камоли ё заволини курсатади. Бу узвийлик замирида яна бир тушунча Хукук юзага келади. Шахс, Жамият, Табиат ва Дин муносабатлари Хукук тизимида кесишади. Бошкача айтганда, бадиий асарда шахс ва жамият, шахс ва шахс, шахс ва ижтимоий хаёт, шахс ва давлат муносабатлари ёритилар экан бу уз-узидан бадиий асарни хукукий муносабатлар мажмуи сифатида урганиш имконини хам беради.

Биламизки, жамият - узига хос система. Унда узаро муносабатлар маълум мезонлар асосида тартибга солинади. Бу, албатта, турли хужжатлар воситасида амалга оширилади. Иш

юритиш хужжатлари, шахсга доир хужжатлар - бари инсон хаёти, такдирининг мухим, ажралмас булаги сифатида хукук нормаларини белгилашда узига хос урин тутади. Инсон тугилиши биланок хужжатланиб турли- туман хужжатлараро умр утказади. Х,атто оламни тарк этгани хам бир ёрликка мухрланади. Х,аёт хакикатидан сабок берувчи адабиётимизда эса бу масала борасида етарлича бахс юритилган (Адабиёт инсонга муносабатда хукук билан бир хил ёндашмайди. Хукук инсондан когозларга масъулликни, унга буйсунишни талаб этади, белгиланган меъёрга катъий амал килиш, ундан огишмасликка мажбурлайди. Адабиёт эса кенглик, чегарасизликни ёктиради, тусикларни хушламайди. Адабиёт учун хар кандай хужжат, когозлардан устун ^АЛБ ХДКИ^АТИ мавжуд. У инсон фитратига таянади, шунга ишонади. Хукукда мажбурлов тушунчаси турса, адабиёт хурриятни ёклайди. Хукук каби адабиётда хам адолат асосий максад. Лекин адабиётнинг адолати хукук талкинидаги адолатдан фаркланади. Адабиёт инсон нигохини ашёлардан аслга, сабабдан мохиятга каратади. Хукук эса ашёлар, ходисалар доирасида иш куради. Эхтимол, шу боис хам жахон тан олган Мишель Монтен, Оноре де Бальзак, Виктор Гюго, Вильям Шекспир, Хайнрих Хайне, Франц Кафка, Лев Тольстой каби шахслар хукукшунос була туриб адабиётни танладилар, номлари адабиёт оркали танилди).

Бугун хам деярли купчилик когоз-хужжатлар билан боглик муаммога дуч келса, бехос "^огозбозликни йук кургали кузим, ^уриб кетмайдими хар кандай когоз" (Маяковский) сатрларини ёдга олади. Ёки асримиз бошида битилган "Адвокатлик осонми?" (Абдулла Авлоний), мустакилликдан сунг ёзилган "Миллатчининг жазоси" (Хайриддин Султонов) асарларини хотирдан утказади. Бу каби асарлар адабиётда хам хужжатлар (ташкилий, маълумот-ахборот, фармойиш ва хизмат ёзишмалари каби) масаласи эътибордан четда колмаганини, бу борада адабиётнинг уз сузи, караши ва талкини борлигини курсатади. Айникса, хужжатларнинг бир тури булган хат адабиётда алохида адабий-эстетик ходиса экани ва шу асосда Шарк адабиётида нома, мактубот, муншаот, Гарб адабиётида эпистоляр жанрлари юзага келгани кенг тадкик этилган [1; 4; 6 ]. Алишер Навоийнинг "Муншаот", Гётенинг "Ёш Вертернинг изтироблари", Достоевскийнинг "Камбагаллар" каби бир катор асарлар айнан хатлардан ташкил топгани бизга маълум. Ёки узбек романчилигининг нодир намунаси "Уткан кунлар", "Мехробдан чаён"дан хат-хужжатлар чикариб ташланса, асарнинг сюжет тизими, мазмун ва бадиияти кай холга келади? Хусусан, мактубларсиз "Уткан кунлар рухсиз ва гариб булиб колади.

Жахон адабиётининг энг йирик вакиллари ижодини кузатсак, когоз-хужжатлар асар тизими вокеалар ривожида, кахрамон хаёти, рухияти, ички оламини ёритишда узига хос урин тутганини курамиз. Ва бу асарларда бош кахрамон такдири, хаётининг узгаришига аксар холларда хат, тилхат, фармон, васиятнома, телеграмма, шартнома, васика каби хужжатлар сабаб этилади. Узига хос бадиий вазифа бажарувчи бу хужжатлар мазмуни, кулланиш максадига караб китобхонга асар гоясини англашга, ёзувчининг

ижтимоий-сиёсий, ахлокий-маънавий карашларини билиш, колаверса, маълум бир давр хаётининг хукукий хаёти хусусида хулоса чикаришга ёрдам беради. Биргина кичик хужжат (56 гапдан иборат!) воситасида хукук оламининг катта хакикатлари очилади. Масалан, инглиз драматурги Вильям Шекспирнинг "Венеция савдогари" драмаси вокеалари вексель - карз хати, карздорнинг карзни белгиланган муддатда тулаш тугрисида берган хужжати [8: 172] асосига курилган. Асарда судхурлик билан шугулланувчи яхудий Шейлокнинг гайриоддий талаб асосида, яъни карз вактида кайтарилмаса, карздорнинг танасидан бир фунт гушт кесиб олиш шарти билан Антониога карз бериши ва бу хужжатнинг нотариус томонидан тасдикланиши, карз вактида кайтарилмагач, ишнинг судда курилиши тасвирланган. Юридик

фанлари доктори, профессор А.Саидов судхур ва савдогар уртасидаги векселли карз - танадан кесиб олинадиган бир фунт гушт билан тулаш хукуки асосида юзага чиккан суд бахси оркали Шекспир буюк оламшумул жараён: соф хукукий онгнинг амалда булган конунчиликни ва одил судловни камраб олган мудхишлик устидан галабасини тасвирлаганини кайд этади ва бу бир судлов жараёнининг эмас, балки умуман, хукук тарихининг галабаси эканини эътироф этади [5:92]. Хакикатан хам, биргина карз тулаш хукуки (вексель) воситасида драматург хукукка доир куйидаги муаммоларни ёритган:

а) Венециянинг судхурликка доир амалдаги конунлари конуний тарзда фукаролар эркига рахна солаётгани (судхурликка конуний рухсат берилгани Антонио каби эркин шахсларнинг бировга карам булиб колишини, эрки ихтиёридан кетишини ифодалаган);

б) илгари кабул килинган конун нормалари билан бугунги хукукни бахолаб булмаслигини (конунлар хам давр билан узгариши мумкин);

в) конун нормалари ахлок коидаларидан ташкари булмаслиги (одам танасидан бир фунт гушт кесиб олиш гайриахлокий, лекин бу холат нотариус томонидан тасдикланган);

г) хукукни англаш, унга хизмат килиш жинсга караб эмас, акл ва тафаккур, билим, конунни тушуниш ва шархлаш иктидорига богликлиги (дож ва сенаторлар хал этолмаган муаммони Порция - ёш бир киз хал этади);

д) конуннинг икки томони борлиги ва унда доимо мурувват йули булиши (адвокат Порция вексел матнидан Шейлокка карши далил уларок фойдаланади).

Фикримиз тушунарли булиши учун "Венеция савдогари"дан Порция нуткини келтирамиз:

Хуллас: Вексель туланмабди уз муддатида, Жухуд сурар уз хатини конунга кура... ^онун рухи, конун сузи бешубха, бешак Векселдаги талабларга тугри келади... Бирпас шошма: жиндай гап бор яна бу ёкда, ^он тукмайсан, векселингда суз йук бу хакда. Аник килиб, бир кадок гушт дейилган холос. Аммо шуни билиб куйки, этни кесганда, Бирор катра христиан кони тукилса, Молу мулкинг, бойликларинг, конунга кура, Республика хисобига утар бир йула[7:99-103].

Куринадики, биргина бадиий деталь - хужжатга ёзувчи нозик ишора ва топкирлик билан шахс, жамият, дин, ахлок, хукук борасидаги карашларини сингдирган, хукукий онг деган долзарб масалага эътибор каратган.

Француз адиби Александр Дюманинг "Граф Монте-Кристо" романида хам хужжатлар ва такдирлар гуё куринмас иплар билан узаро бирлашиб кетган. Мазкур асар узининг драматизми, хаёлий, лекин ута ишонарли, фавкулодда ва кутилмаган вокеа-ходисаларга бойлиги билан ажралиб туради. У инсон матонати, сабри, бардоши, яшашга булган интилиши, азалий эзгулик ва ёвузлик уртасидаги кураш, дин, иймон, эътикод ва ишонч, мухаббат ва садокат хакидаги узига хос асар. Унда содда, ишонувчан, калби мухаббат билан лиммо-лим булган ёш Эдмоннинг адолатсизлик натижасида умрбод камокка хукм этилиши, бирок Яратганнинг иродаси билан омон колиб, билим, бойлик, шухрат ва мартаба эгаси Граф МонтеКристо сифатида жамиятга кайтиши ва унга нисбатан килинган адолатсизлик учун интиком олиши тасвирланади. Асарда оддий деб каралган когозларнинг инсон такдири, унинг кисматида не чогли урин тутиши, кези келганда жамиятда инсон омилидан кура когознинг

"тош босиши" яширин тарзда ошкор этилган. Айтиш мумкинки, асардаги турли- туман хужжат (кичик детал) лар муаллифнинг улкан гояларини ёритишда бир восита булган. Ёзувчи бутун асарни когоз-хужжатлар йуригига кура бошкаради. Унда жамиятда улим ва тириклик, мухаббату шухрат, бурч ва ишонч - барчаси когозларга караб хал этилиши хакидаги аччик хакикат каламга олинган. Бу билан олам гултожи, бутун яратиклар шарифи - инсоннинг узи, мавжудлиги, калби когоз-хужжатлар соясида колгани киноя этилган. Асардаги хар бир хужжат укувчини бир кахрамон такдирига юзлаштиради. ^ахрамонлар куз ёшию изтиробига хам, шодлигию кайгусига хам, магрурлигию хорлигига хам хужжат сабаб этиб курсатилади. Айтиш керакки, хужжатлар асар системасида у кадар кузга ташланмайди, лекин улар вокеалар баёни ходисалар тафсилотида кичик мурватчалардек асосий ишни бажарган, бутун харакатни таъминлаган.

"Граф Монте-Кристо"да сиёсий хат, махфий маълумот хат, телеграмма, илтимоснома, маълумотнома, васика, ариза, васиятнома, шартнома, таклифнома каби бир неча хил хужжатлар баъзан матни билан тулик холда, баъзан мазмуни ёки хужжат номигина келтирилганини курамиз. Муаллиф учун такдирлар ва когозлар муаммоси бош максад эканини асарнинг баъзи кисмларига "Васиятнома", "Протокол", "Айбнома", "Никох шартномаси" [3:13,202,459,603] каби хужжат номлари сарлавха килиб олингани хам тасдиклайди. Жумладан, бош кахрамон хаёти мисолида хужжат-когозлар фаолиятига назар солайлик.

Романнинг бошланишидаёк мархум капитан Леклернинг васиятини бажариш максадида Элба оролига маршал Бертранга капитаннинг хатини этган Эдмон Дантес ихтиёрсиз "когозлар олами"га тушиб колади. Уша ерда маршалнинг Парижнинг Кок-Эрон кучасида истикомат килувчи Нуартье жанобларига етказиш учун Эдмонга берган хати эса барча кунгилсизликларнинг сабабчиси булади. Сунгрок Кадрус ковокхонасида Данглар ва Фернаннинг "тахт ва дин мухлиси" уларок кироллик прокурорига ёзган махфий маълумот хати асосида Эдмон никох кунида хибсга олинади. ^ироллик прокурори ёрдамчиси Де Вильфорнинг "Эдмон Дантес. Ашаддий бонапартчи: узурпаторнинг Элба оролидан цайтишида фаол цатнашган. Каттиц сир сацлансин, доимий назорат остида тутилсин" [2:157] деган курсатмасига кура Иф калъасига сиёсий махбус сифатида умрбод камокка хукм килинади.

Иф калъасида тутинган отаси, рахнамо ва хомийси акл ва заковатда тенгсиз аббат Фариа неча йиллар урганиб, охири сирини топган васиятномасини Эдмонга беради. Васиятномада кардинал Спада жияни Гвидо Спадага Монте-Кристо оролидаги торга яширган олтин, ёмбилар, тангалар, кимматбахо асл тошлар ва олмосларини мерос килиб колдираётгани баён этилган эди. Бу хужжат Эдмон учун 14 йил чеккан изтироблари, калб огрикларига малхам, адолатсизликка карши курашиш, касос олиш имкони булади ва камокдан кочгач, у шу бойликлар эгасига айланади. Эдмон адолатни тиклашда ёлгон йулидан бормайди. Бухтон ва сохта маълумот оркали камалган кахрамон уз душманларининг жиноятларини конуний асос -хакикий хужжатлар билан фош этади. ^ироллик прокурори Вильфор узининг ноконуний фарзандини тириклайин кумгани, Дангларнинг биржадаги гайриконуний ишлари, Фернаннинг хоинлиги, яъни Турк султонининг хотини ва кизи Гайдени кулфуруш Ал-Коббирга 400 минг франкка сотгани хакидаги хужжатларга таяниб адолатли касос олади.

Умуман, асарда такдирлар когозлар ва когозлар такдирлар билан богланиб, кахрамонлар гох галаба, гох маблугият, гох улим, гох нажотга мушарраф булиши асарнинг реал хаёт хакикатига мослигини курсатади. Ёзувчи учун хужжатлар бир бадиий восита, уша давр Француз жамияти, айникса, хукук тизими хусусидаги карашларини айтиш усули булган. Бу

асар оркали инсон такдири факат хужжат-когозларга биноан хал этилар экан, у жамиятда ёлгон ва адолатсизликлар булиши, бунинг окибатида эса касос, норозилик, кураш юзага келиши уктирилган. ^олаверса, хужжатларга тобеланиб колиш доимо адолатни юзага чикарамаслиги, калб хакикатларининг унутилишига сабаб булиши курсатилган. Энг мухими, асарда илгари сурилган - Яратган иродасига карши бориш (Аббат Фариа айтганидек: "Жамият цонунлар эмас, табиат цонунлари бизга цон тукишни, одам улдиришни тацицлаб цуйган" [2:188] ) инсонни узлигидан айиради, деган улуг гояни ёритишда хужжат-когозлар хам узига хос бадиий восита сифатида урин тутган.

Хуллас, мазкур макола билан танишиш оркали талабалар иш юритиш хужжатларининг инсон хаётида кай даражада мухимлиги, айникса, жамиятда турли муносабатлар айнан шу хужжатлар воситасида тартибга солиниши, унинг киймати хусусида кенгрок мушохада юритади ва узлари укиган асарларини шу максадда кайта кулга олишади, вараклашади, мутолаа килишади.

References:

1. Ahmedova Sh. Maktubot va adabiy tanqid - T., Fan, 2005. - B 100.

2. Dyuma Aleksandr. Graf Monte-Kristo / roman. Birinchi kitob. - T., Yangi asr avlodi, 2017.

3. Dyuma Aleksandr. Graf Monte-Kristo / roman. Ikkinchi kitob. - T., Yangi asr avlodi, 2017. - B 696.

4. Jamolova M. O'zbek adabiyotida noma janri. - T., Fan, 1992. - B 114.

5. Saidov A. Shekspir va yurisprudentsiya. - T., O'zbekiston, 2011. - B.168

6. Tog'ayev O. Publitsistika janrlari - T., O'qituvchi, 1976. - B 180.

7. Shekspir V. Venetsiya savdogari. Saylanma. Uch jildlik. 3-jild. - T., Fan, 2008. - B 604.

8. O'zbek tilining izohli lug'ati. - M., "Russkiy yazik", 1981. 1-tom. - B 632.

- B 798.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.