Научная статья на тему 'Some issues of maintenance of food safety'

Some issues of maintenance of food safety Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
177
82
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХАВФСИЗЛИК / ОЗИқ-ОВқАТ ХАВФСИЗЛИГИ / қИШЛОқ ХўЖАЛИГИ / қИШЛОқ ХўЖАЛИГИ ОЗИқ-ОВқАТ МАҳСУЛОТЛАРИ / ОЗИқ-ОВқАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ / БЕЗОПАСНОСТЬ / SAFETY / ПРОДОВОЛЬСТВЕННАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ / FOOD SAFETY / СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО / AGRICULTURE / СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННАЯ ПРОДОВОЛЬСТВЕНАЯ ПРОДУКЦИЯ / ОБЕСПЕЧЕНИЕ ПРОДОВОЛЬСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ / MAINTENANCE OF FOOD SAFETY / RURAL ECONOMIC FOOD PRODUCTION

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абулкосимов Хасан Пирназарович, Саидахмедова Нодира Илхамовна

Мақолада озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашнинг аҳамияти ва бу борада Ўзбекистонда амалга оширилган чора-тадбирлар таҳлил қилиниб, уни янада яхшилаш йўналишлари ёритилган.В статье проанализированы роль обеспечения продовольственной безопасности и меры по её осуществлению в Узбекистане, освещены также основные направления дальнейшего улучшения обеспечения продовольственной безопасности.In the article the values of maintenance of food safety and a measure on its realization in Uzbekistan, and the basic directions of the further improvement of maintenance of food safety are analyzed.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Some issues of maintenance of food safety»

АБУЛКОСИМОВ ^асан Пирназарович,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси профессори, иктисод фанлари доктори;

САИДАХМЕДОВА Нодира Илхамовна,

Жиззах политехника институти декани, иктисод фанлари номзоди, доцент

ОЗИК-ОВКАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ

УДК 330.4 ББК 65.30, 65.32

АБУЛЦОСИМОВ Ц.П., САИДАХМЕДОВА Н.И. ОЗИЦ-ОВЦАТХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ

Маколада озик-овкат хавфсизлигини таъминлашнинг ах,амияти ва бу борада Узбекистонда амалга оширилган чора-тадбирлар тах,лил килиниб, уни янада яхшилаш йуналишлари ёри-тилган.

Таянч иборалар: хавфсизлик, озик-овкат хавфсизлиги, кишлок хужалиги, кишлок хужалиги озик-овкат мах,сулотлари, озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш.

АБУЛКАСИМОВ Х.П., САИДАХМЕДОВА Н.И. НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРОДОВОЛЬСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ

В статье проанализированы роль обеспечения продовольственной безопасности и меры по её осуществлению в Узбекистане, освещены также основные направления дальнейшего улучшения обеспечения продовольственной безопасности.

Ключевые слова: безопасность, продовольственная безопасность, сельское хозяйство, сельскохозяйственная продовольственая продукция, обеспечение продовольственной безопасности.

ABULKASIMOV KH.P., SAIDAHMEDOVA N.I. SOME ISSUES OF MAINTENANCE OF FOOD SAFETY

In the article the values of maintenance of food safety and a measure on its realization in Uzbekistan, and the basic directions of the further improvement of maintenance of food safety are analyzed.

Keywords: safety, food safety, agriculture, rural economic food production, maintenance of food safety.

Озиц-овцат хавфсизлигини таъминлаш масаласи барча мамлакатларда муцим ацамият касб этади. Бунга жацоннинг 54 мамлакатида оилалар моддий ацволи даражасининг паса-йиши кузатилгани, 20 дан зиёд давлат ацолисининг асосий цисми очликдан цийналаётгани, 12 та мамлакатда ацолининг уртача умр куриши цисцаргани, сунгги йилларда дунё ацолисининг 840 миллиондан ортим очликдан азият чека-ётганлиги бунинг яццол далилидир1. Шунинг учун цам бутун дунёда озиц-овцат хавфсизлигини таъминлаш масалаларига жуда катта ацамият берилади.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озик,-овк,ат ва к,ишлок, хужалиги ташкилоти томонидан таъкидланишича, «Озик,-овк,ат хавфсизлигига эришиш, бу барча инсонлар-нинг хохлаган вак,тда жисмоний, ижтимоий ва ик,тисодий жихатдан етарли мик,дорда хавфсиз озик,авий махсулотлар билан таъ-минланишини англатади. Ушбу махсулотлар шахсни физиологик меъёрлар буйича к,оник,тириши, унинг хохиш-истагига мос келиши ва фаол соFлом турмуш тарзини шакллантириши шарт»1.

Озик,-овк,ат хавфсизлиги мамлакат ахоли-сини асосий озик,-овк,ат махсулотлари билан узини узи, мустак,ил таъминлашга к,одирли-гини ифодалайди. Шунингдек, озик,-овк,ат импортига ута ботлик,ликдан халос булганли-гини англатади. Таъкидлаш жоизки, озик,-овк,ат хавфсизлиги фак,ат ички узини узи тулик, озик,-овк,ат махсулотлари билан таъминлаш билан чекланмайди. Бунинг учун озик,-овк,ат импорти хам эътиборга оли-нади.

Давлатнинг озик,-овк,ат хавфсизлигини таъминлаш борасидаги сиёсатида, асосан, узининг к,ишлок, хужалиги ишлаб чик,ариши ва ички сотиш бозорларини ривожланти-ришга, кисман, чет эллардан озик,-овк,ат мах,-сулотларини импорт к,илиш асосида ахо-лининг озик,-овк,атга булган мак,бул даража-даги эхтиёжини к,ондириш кузда тутилади. Давлатнинг озик,-овк,ат хавфсизлигини таъ-

1 Жонихонов М., Рахмонов С. Озик,-овк,ат дастури: мамлакат тарак,к,иёти, ик,тисодиёт баркарорлиги ва фаровонликнинг мустахкам асоси. // «Халк, сузи» газетаси, 2014 йил 7 июнь.

минлаш сиёсати узини узи озик,-овк,ат мах-сулотлари билан таъминлаш хамда уларни импорт килиш даражаларини ок,илона уйтун-лаштириш, мамлакат ахолисини озик,-овк,ат махсулотлари билан таъминлашнинг кафо-латланган имкониятларини яратиш, бу борада халк,аро хамкорлик алок,аларини урнатишга кодирлиги мухим хисобланади. Бундан таш-к,ари, ушбу сиёсат даврий равишда янгиланиб турадиган озик,-овк,ат захирасини яратишга хам каратилган булади2.

Озик,-овк,ат хавфсизлиги озик,-овк,ат билан жисмоний ва ик,тисодий жихатдан таъмин-ганликни хамда овк,атланиш хавфсизлигини уз ичига олади (1-жадвал).

Жадвалдан куриниб турибдики, озик,-овк,ат билан жисмонан таъминланганлик озик,-овк,ат махсулотларини ишлаб чик,ариш хажм-ларини микдоран купайтиришни ифодалайди. Озик,-овк,ат билан ик,тисодий жихатдан таъ-минганлик ахоли даромадларини устириш, инфляция даражасини мак,бул даражада ушлаб туриш оркали ахолининг озик,-овк,ат махсулотларини харид к,илиш к,обилиятини устиришни ифодалайди. Хавфсиз овк,атланиш эса ахолининг сотлом овк,атланиш сифатини ошириш компонентларини ифодалайди.

Таъкидлаш керакки, хар бир одам учун озик,-овк,ат хавфсизлиги инновациялар оркали чик,индиларни камайтиришни, овк,ат-лар ва овк,атланиш сифатини оширишни, инсоннинг хаддан ортик,ча овк,атланишдан сак,ланишни, овк,атлардаги макро ва микро

2 Абулкосимов Х.П. Давлатнинг ик,тисодий хавфсизлиги. Ук,ув кулланма. - Т.: «Akademiya», 2012. -162-б.

2-жадвал. Узбекистан Республикасида айрим к,ишлок, хужалиги махсулотлари ишлаб чик,ариш

курсаткичлари (минг тонна)2

1-жадвал. Озик,-овк,ат хавфсизлигининг таркибий ^исмлари1

Озик-овкат билан жисмоний таъминланиш Озик-овкат билан иктисодий таъминланиш Хавфсиз овкатланиш

Кишлок хужалиги ва кайта ишлаш саноатининг самарали фаолият юритиши Ахоли даромадларининг баркарор даражасини куллаб-кувватлаш Махсулот ва хом ашё сифатини назорат килиш

Озик-овкат махсулотлари ва хомашё бозорларининг ривожланиши Мамлакатда иктисодий баркарорликни таъминлаш Сифатни бошкариш тизимини яратиш ва сертификациялаш

Савдо тармокларининг ривожланиши Нархдаражасини тартибга солиш Ахоли саломатлигини яхшилаш

Янги иш уринларининг яратилиши Ер участкаларини хавфсиз олиш учун шароит яратиш СоFлом турмуш тарзини шакллантириш

Ахолининг иш билан бандлигини куллаб-кувватлаш Бюджет туловларининг усиши

Махсулотлар тури 1991 й. 1995 й. 2000 й. 2010 й. 2015 й. 2015 йилда 1991 йилга нисбатан % да

Дон 1908 3215,3 3915 7391,0 7500,1 393,1

Мевалар 516,6 602,3 801,0 1710,3 2731,0 528,6

Узум 480,5 620,9 573,0 997,5 1556,0 323,8

Сабзавотлар 3324,1 2712,6 2643,1 6346,4 9923,0 298,5

Картошка 355,7 439,9 730,7 1692,9 2670,0 705,0

Полиз 925,8 471,9 359,1 1182,4 1850,0 199,8

элементларнинг етарли булишини, энергия ва калориянинг балансини уз ичига олади. Озик-овкат турлари ва овкатланиш хусуси-ятларига ахолининг дини, урф-одатлари, шунингдек, реклама ва психологик холати таъсир курсатади.

Озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш Узбекистонда ижтимоий-иктисодий ва сиё-сий баркарорликни таъминлашнинг гарови хисобланади. Собик Иттифок таназзулга учраган давр, яъни 1989 йилда утказилган статистик тадкикотлар маълумотларига кура, истеъмол бозорида ахоли учун зарур булган барча мах,сулотларнинг карийб 95 фоизи буйича узилишлар булиб турган ва бу собик

1 Fуломов С.С. «Инновация ва озик-овкат хавф-сизлиги» мавзусида 2014 йил 24 апрелда килинган маъруза.

2 Узбекистон Республикаси йиллик статистик туплами. - Т., 2013. -227-б; Узбекистон худудларининг

Йиллик статистик туплами. - Т., 2014. -87-88-б.; Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги маълумотлари асосида муаллиф томо-нидан тузилган.

Иттифок худудида кундалик асосий озик-овкат мах,сулотларини ахолига карточкалар оркали сотиш тизимини жорий этишга сабаб булган эди. 1989 йилда Узбекистон статистика органлари томонидан юртимиз ахолиси урта-сида утказилган расмий суровларда катнаш-ганларнинг 89,3 фоизи гушт махсулотларини етарли даражада истеъмол килмаётганини айтган. Бу курсаткичлар сут махсулотлари буйича 56,5 фоизни, шакар буйича 55,3 фоизни, кандолат махсулотлари буйича 49,5 фоизни, картошка буйича эса 17,5 фоизни ташкил этган3.

Ушбу ракамлар мустакиллик остонасида республикамизда озик-овкат хавфсизлигига кучли тахдидлар мавжуд булганлигини, республика озик-овкат хавфсизлигини таъмин-

3 Узбекистон Республикаси иктисодий-ижтимоий тараккиётининг мустакиллик йилларидаги (19902010 йиллар) асосий тенденция ва курсаткичлари хамда 2011-2015 йилларга мулжалланган прогноз-лари: статистик туплам. - Т.: «Узбекистон», 2011. -85-86-б.

3-жадвал. Узбекистон Республикасида чорва моллари ва паррандалар сонининг усиши

динамикаси1 (йил бошида, минг бош)

Чорва моллари турлари 2005 й. 2015 й. 2015 йилда 2005 йилга нисбатан %

Корамоллар 6571 11635 177,06

Шу жумладан, сигирлар 2821,3 4020,6 142,5

Куй ва эчкилар 11351,9 18906 157,7

Парранда 20540,4 60800 296,0

лашга узи к,одир булмай к,олганлигини кур-сатади. Шунинг учун хам мустак,иллик кулга киритилганидан сунг озик,-овк,ат хавфсизли-гини таъминлаш хаёт-мамот масаласига айланди.

Узбекистонда ахолини энг мухим к,ишлок, хужалик махсулотлари билан таъминлашни яхшилаш асосида озик,-овк,ат хавфсизлигини таъминлаш учун саъй-харакатлар Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом АбдуFаниевич Каримов ташаббуси билан мустак,илликка эришишдан олдин бош-ланди. 1989 йил 17 августда И.А.Каримов бошчилигида республика хукуматининг йиFилишида «Кишлокда яшовчи хар бир оилани томорка билан таъминлаш, уларга якка тартибда уй-жой куриш учун барча шарт-шароитларни яратиб бериш хак,ида» карор кабул к,илинади. Кишлокда яшовчи хар бир кишига уртача 25 сотихдан ер ажратиб бериш ва томорка майдонларини к,арийб 4,5 баробар купайтириш кузда тутилган эди. Ушбу карорнинг ижро этилиши натижасида 1989-1990 йилларда 1,5 млн дан купрок, оилага кушимча ер ажратилди, 700 минг оилага янги томорк,а ерлари берилди. Шу билан бирга пахта етиштириш плани 700 минг тоннага камайтирилди2. Бу пахта якка-хокимлигини бартараф этиш йулидаги даст-лабки, аммо ута мухим амалий к,адам эди.

1 Узбекистон Республикаси йиллик статистик туп-лами. - Т., 2013. -238-б; Узбекистон худудларининг йиллик статистик туплами. - Т., 2014. -92-93-б.; Узбекистон Республикаси Кишлок, ва сув хужалиги вазирлиги маълумотлари асосида муаллиф томо-нидан тузилган.

2 Каримов И.А. Узбекистон мустак,илликка эришиш остонасида. - Т.: «Узбекистон», 2011. -12-13-б.

Республикамиз мустак,илликка эришган дастлабки йиллардан бошлаб аграр исло-хотларни амалга ошириш жараёнларида кишлок хужалиги экинлари структурасини кайта куриб чик,иш ва такомиллаштиришга йуналтирилган стратегия амалга оширилди. Шу жумладан, мамлакатимизда дон муста-киллигини кулга киритишга к,аратилган дас-турнинг амалга оширилиши катта ижтимоий-иктисодий ва сиёсий ахамият касб этди. Бунинг натижасида мустак,иллик йилларида картошка етиштириш 2015 йилда 1991 йилга нисбатан 705,0%га, мевалар 528,6%га, узум 323,8%га, сабзавот махсулотлари 298,5%га, полиз экинлари 199,8%га, дон махсулотлари етиштириш эса 4 баробарга як,ин купайди (2-жадвал).

Чорвачилик сохасида хам таркибий узга-ришлар содир булмокда. Йирик шохли кора-моллар сони 1995 йилда 5,2 млн бош булган булса, 2005 йилда уларнинг сони 6,5 млн бошга, 2015 йилда эса 11635 минг бошга етди. Куй ва эчкилар сони 1995 йилда 9,3 миллион бошни ташкил этган. Уларнинг сони 2005 йилда 11,3 млн бошга, 2015 йилда эса 18906 минг бошга етди (3-жадвал).

2005-2015 йилларда к,орамоллар сони 77,06%га, шу жумладан, сигирлар сони 42,5%га, куй-эчкилар сони 57,7% га, паррандалар сони эса 2,9 баробардан зиёдга ку-пайди.

Кишлок, хужалиги озик,-овк,ат махсулотлари ишлаб чик,ариш хажмининг кескин ошиши туфайли уларнинг ахоли жон бошига туFри келадиган мик,дори хам усиб борди. Ахоли жон бошига мева-сабзавот, полиз, картошка

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 1

4-жадвал. Узбекистон Республикасида асосий истеъмол мах,сулотларининг истеъмол к,илиниши

(ах,оли жон бошига, кг ^исобида)1

1990 й. 2000 й. 2010 й. 2014 й. 2015 й. 2015 йилда 1990 йилга нисбатан % да

Нон ва нон махсулотлари 170 167 160 173 170 100

Гушт ва гушт махсулотлари 31 34 38 42 42,5 138,7

Сут махсулотлари 183 162 239 248 266,4 145,6

Тухум (дона) 97 47 138 215 230,4 2,38 м

Сабзавот-полиз махсулотлари 107 128 238 281 285 2,66 м

Картошка 29 36 45 55 57 196,6

Усимлик ёFи ва бошка ёFлар 12 12 13 22 22 183,3

Шакар 12 16 17 28 28 2,35м

Мева, узум 23 42 83 142 145 6,3м

ва узум етиштиришнинг усиб бориши ахо-лининг кишлок хужалик озик-овкат махсу-лотлари билан таъминланиш даражасининг йилдан-йилга усиб бораётганлигини курса-тади (4-жадвал).

Тахлил даврида, яъни 2015 йилда 1990 йилга нисбатан ахоли жон бошига сабзавот-полиз махсулотлари истеъмоли 2,66 баро-барга, картошка 196,6 фоизга, мева ва узум 2,33 баробарга, усган. Шу даврда бир кишига тутри келадиган меъёрга нисбатан узум мах-сулотларини ахоли жон бошига хисоблаганда ишлаб чикариш хажмининг усиши 3,1 баро-бардан ортик булган. Бошка махсулотлар хам меъёрдан ортик микдорда ишлаб чикарилган. Бу эса мамлакатимизда мустакиллик йилла-рида кишлок хужалигида олиб борилган ислохотлар ва таркибий узгаришлар нати-жасида кишлок хужалиги ерларидан фойда-ланиш самарадорлиги ошганлигидан, шу туфайли кишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикариш хажми ва хосилдорликнинг ошганлиги хамда озик-овкат хавфсизлиги-нинг баркарор таъминланганлигидан далолат беради. Шу боисдан, 2015 йилда мамлакати-миз Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озик-овкат ва кишлок хужалиги ташкилоти (ФАО)га аъзо давлатларнинг озик-овкат хавф-сизлигини таъминлаш сохасида Мингйиллик ривожланиш максадларига эришгани учун бериладиган мукофотига сазовор булган

1 Узбекистон Республикаси Ик,тисодиёт вазирлиги ва Давлат статистика кумитаси маълумотлари.

14 та давлатдан бири сифатида эътироф этилди2.

Кишлок хужалик махсулотлари етишти-ришни купайтириш катор омиллар мажмуаси билан аникланади, булар ичида тупрок унум-дорлигини ошириш ва экинлар структурасини яхшилаш хозирги куннинг энг долзарб маса-лаларидан бирига айланган. Бу борадаги стратегик вазифалардан бири пахта майдон-ларини боскичма-боскич кискартириб бориш эвазига унинг урнида озик-овкат экинлари майдонларини кенгайтириб боришдан ибо-рат.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йилнинг 29 декабрида кабул килинган «2016-2020 йилларда кишлок хужалигини янада ислох килиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-2460-сонли карорига мувофик, 2016 йил хосилидан бош-лаб пахта майдонлари 5 йил давомида 170,5 минг гектарга, пахта хом ашёси етиштириш микдори эса 350 минг тоннага камайиб боради. Шунингдек, Fалла экин майдонларини 2017 йил хосилидан бошлаб 50 минг гектарга кискартириш, шу билан бирга хосилдорликни ошириш хисобига Fалла

2 Каримов И.А. Бош максадимиз - мавжуд кийинчиликларга карамасдан, олиб бораёт-ган ислохотларни, иктисодиётимизда таркибий узгаришларни изчил давом эттириш, хусусий мулк-чилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул очиб бериш хисобидан олдинга юриш-дир. / Мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-и^тисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маъруза. // «Халк сузи» газетаси, 2016 йил 16 январь.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 1

етиштириш микдорларини сак,лаб к,олиш стратегияси белгилаб берилган.

Мамлакатимизда 2016-2020 йиллар даво-мида жами пахта ва Fалла хисобига камай-тириладиган 220,5 минг гектар экин майдон-ларининг 36 минг гектарида (16,3%) картошка, 91 минг гектарида (41,2%) сабзавот-лар, 18 минг гектарида (8,1%) интенсив боFлар, 50,3 минг гектарида (22,8%) озук,а экинлари, 14 минг гектарида (6,3%) мойли экинлар ва 11,2 минг гектарида (5%) бошк,а озик,-овк,ат экинлари жойлаштирилади. 20162020 йиллар мобайнида пахта экиладиган майдонлар 2015 йилдаги 1285,5 минг гектар-дан, 2020 йилга бориб 1115 минг гектарга камайгани холда хосилдорлик гектарига 26,1 центнердан 26,9 центнерга ортади. Бошок,ли Fалла экинлари 2015 йилдаги 1329,5 минг гектардан 2020 йилга келиб 1279 минг гектарга камаяди, хосилдорлик эса гектарига 54,9 центнердан 66,4 центнерга, яъни 121 фоизга ортади1.

Экин майдонларининг оптималлаштири-лиши ва замонавий агротехнологияларнинг жорий этилиши натижасида 2020 йилда бошок,ли дон етиштиришни 16,4 фоизга оши-риб, унинг хажмини 8 миллион 500 минг тон-нага етказиш, картошка етиштиришни 35 фоизга, сабзавотни 30 фоизга, мева ва узумни 21,5 фоиз, гушт етиштиришни 26,2 фоизга, сутни 47,3 фоиз, тухумни 74,5 фоизга купайтириш, балик, етиштиришни 2,5 мартага ошириш кузда тутилмокда2.

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йилнинг 29 декабрида кабул килинган «2016-2020 йилларда к,ишлок, хужалигини янада ислох к,илиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-2460-сонли к,арори.

2 Каримов И.А. Бош мак,садимиз - мавжуд кийинчиликларга карамасдан, олиб бораётган ислохотларни, ик,тисодиётимизда таркибий узга-ришларни изчил давом эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул очиб бериш хисобидан олдинга юришдир. /

Мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-ик,ти-содий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган ик,тисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маъруза. // «Халк, сузи» газетаси, 2016 йил 16 январь.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нутк,ида «Кишлок, хужалигини ислох килиш ва озик,-овк,ат хавф-сизлигини таъминлаш масалалари, хеч шубхасиз, биз учун энг мухим вазифалардан бири булиб колади. Энг аввало, агросаноат комплекси ва унинг локомотиви, яъни хара-катга келтирувчи кучи булган куп тармок,ли фермер хужаликларини изчил ривожланти-ришга катта эътибор каратилади»3, деб таъ-кидлаган.

Таъкидлаш керакки, хали-хамон жахон молиявий-иктисодий инкирози давом эта-ётган хамда ахоли сонининг усиши билан озик-овкат махсулотларига булган талаб ошиб бораётган хозирги шароитда мамлакатимизда к,ишлок, хужалиги экин майдонларининг оптималлаштирилиши ва сохада махсулотлар таркибининг диверсификация-лашиб бориши мамлакатимизда озик,-овк,ат хавфсизлигини таъминлашда мухим ахамият касб этади. Шунинг учун Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев 2017 йилда Кишлок, ва сув хужалиги вазирлиги, компаниялар ва бошк,а идоралар, шунингдек, барча буFиндаги хокимликларнинг куйидаги стратегик мухим вазифаларни амалга оши-ришлари шартлигини белгилаб берди:

биринчи - экин майдонлари ва экинлар турини оптималлаштириш, илFор агротехни-каларни жорий этиш ва хосилдорликни ошириш, мева-сабзавот ва узум етиштиришни купайтириш;

иккинчи - фермер хужаликларининг молиявий-ик,тисодий холатини мустахкам-лаш;

учинчи - утган йилларда Молия вазирлиги ва унинг хузуридаги ЖамFарма рахбарияти томонидан шакллантирилган, агротехника тадбирларини молиялаштиришда ижобий

и3 Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини мард ва олижаноб халк,имиз билан бирга курамиз. / Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига баFишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нутк,и. // «Халк сузи» газетаси, 2016 йил 15 декабрь.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 1

натижа бермаётган ва мутлако чала тизимга бархам бериш;

туртинчи - охирги йилларда агросаноат комплексида ташкил этилган янги бошкарув органлари, яъни «Узпахтасаноатэкспорт» компанияси ва унинг таркибига кирувчи «Узпахтасаноат», «Узпахтаэкспорт» ва «УзпахтаёF» акциядорлик жамиятлари фао-лиятидаги бир катор муаммоларни бартараф этиш юзасидан катъий чоралар куриш; ушбу тармокларни модернизация килиш ва инвестиция лойихаларини амалга ошириш, жум-ладан, пахта хом ашёсини кайта ишлаш буйича ишларни яхшилаш1.

Хужалик юритишнинг илмий асосланган тизимини ишлаб чик,аришга татбик этиш ама-лий жихатдан кишлок хужалигида ер май-донларидан унумли фойдаланишнинг мухим йуналиши хисобланади. Бунинг натижасида экин майдонларини кенгайтирмасдан, улар-дан интенсив ва унумли фойдаланишга эри-шилади. Шу билан бирга, ер турларини окилона, туFри жойлаштириш натижасида тупрок,-ик,лим шароитлари, жойнинг рельефи, ишлаб чикаришниен иктисодий рентабелли ташкил этиш талаблари ва бошкаларни хисобга олиш максадга мувофик.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Иктисодий жихатдан асосланган ва ишлаб чикариш нуктаи назаридан ердан ута сама-рали фойдаланишга эришилади. Бу эса, уз навбатида кишлок хужалигида ер майдон-ларининг купайиши билан баробардир. Маса-лан, куп йиллик мевали дарахтзорларни суFо-риладиган текислик майдонларидан тоF олди ва тоFли минтакаларга кучириш хисобига пахта мажмуасидаги ва бошка кишлок хужа-лиги экинлари учун катта майдонлардаги суFориладиган ерларни бушатиш мумкин булади; пахта мажмуасидаги экинларни

1 Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. / Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-ик,тисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъ-руза. // «Халк сузи», 2017 йил 16 январь.

кумли, тошли ва бошка яроксиз ерлардан анчагина унумдор ерларга кучириш дехкон-чилик махсулотлари микдорларини ошириш имконини беради.

СуFориладиган ерлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишнинг энг мухим йули пахта, шоли, сабзавот ва бошка маж-муалардаги илмий асосланган алмашлаб экишлар асосида экин майдонларининг тар-кибини такомиллаштиришдан иборатдир. Бу эса, уз навбатида, кишлок хужалиги экинлари хосилдорлигини оширади, чорвачиликни ривожлантириш учун мустахкам ем-хашак базасини яратади, тупрок унумдорлигини оширади.

Бизнинг фикримизча, кишлок хужалиги озик-овкат махсулотларини ишлаб чика-ришни купайтиришнинг энг мухим йуналиш-лари куйидагилардан иборат:

- аграр сохада иктисодий ислохотларни янада чукурлаштириш, мулкий муносабатлар ва хужалик юритиш шаклларини такомил-лаштириш;

- кишлок хужалигида ердан фойдаланиш механизмини такомиллаштириш ва самарали фойдаланишни раFбатлантириш;

- замонавий агротехнологияларни урга-ниш ва амалда жорий этиш билан ута жиддий шуFулланиш, селекция ишларини янада такомиллаштириш ва кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг махсулдорлигини ошириш буйича аник чора-тадбирлар комплексини ишлаб чикиш;

- кишлок хужалиги хом ашёсини кайта ишлаш тармоFини ривожлантириш, аграр соханинг экспорт салохиятини ошириш;

- кишлок жойларда сервис хизматлари курсатиш тизимини такомиллаштириш;

- кишлок хужалигида молия-кредит, солик ва суFурта тизимини такомиллаштириш;

- аграр фанини ривожлантириш ва илм-фан ютуклари, илFор хорижий тажрибаларни ишлаб чикаришга жорий этиш;

- кишлок хужалигида мехнат ресурслари-дан самарали фойдаланиш ва ахоли даро-мадларини ошириш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 1

Адабиётлар:

1. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2015 йилнинг 29 дeкaбpидa ^бул килин^н «2016-2020 йиллapдa кишлoк xyжaлигини янaдa иcлox к,илиш вa pивoжлaн-тиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa»ги ПК-2460-шнли KapopM.

2. Kapимoв И.А. Узбeкиcтoн мycтaкилликкa эpишиш ocтoнacидa. - T.: «Узбeкиcтoн», 2011.

3. Kapимoв И.А. Бйш мaкcaдимиз - мaвжyд кийинчиликлapгa кapaмacдaн, йлиб 6opa-ëтгaн иcлox1oтлapни, иктиcoдиëтимиздa тapкибий yзгapишлapни изчил дaвoм эттиpиш, xycycий мулкчилик, кичик бизнec вa тaдбиpкopликкa янaдa кeнг йул oчиб бepиш Xиcoбидaн oлдингa юpишдиp. I Maмлaкaтимизни 2015 йилдa ижтимoий-иктиcoдий pивoжлaнтиpиш якyнлapи вa 2016 йил^ мyлжaллaнгaн иктиcoдий дacтypнинг энг мухим ycтyвop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Baзиpлap Max1кaмacи мaжлиcидaги мaъpyзa. II «Xaлк cyзи» гaзeтacи, 2016 йил 16 янвapь.

4. Mиpзиëeв Ш.M. Эpкин вa фapoвoн, дeмoкpaтик Узбeкиcтoн дaвлaтини мapд вa oлижaнoб xaлкимиз билaн биpгa кypaмиз. I Шaвкaт Mиpзиëeвнинг Узбeкиcтoн Рecпyб-ликacи Пpeзидeнти лaвoзимигa к^ишиш тaнтaнaли мapocимигa бaFишлaнгaн Oлий Maжлиc пaлaтaлapининг кУшмa мaжлиcидaги нутки. II <^лк cyзи» гaзeтacи, 2016 йил 15 дeкaбpь.

5. Mиpзиëeв LU.M. Taнкидий тaxлил, кэтъий тapтиб-интизoм вa шaxcий жaвoбгapлик xap 6hp pax^ap фaoлиятининг кyндaлик кoидacи 6улиши ^pa^ I Maмлaкaтимизни 2016 йилдa ижтимoий-иктиcoдий pивoжлaнтиpишнинг acocий якyнлapи вa 2017 йил^ мyлжaллaнгaн иктиcoдий дacтypнинг энг мухим ycтyвop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Baзиpлap Maxкaмacининг кeнгaйтиpилгaн мaжлиcидaги мaъpyзa. II «Xaлк cyзи» ^e-тacи, 2017 йил 16 янвapь.

6. Абyлкocимoв Х.П. Дaвлaтнинг иктиcoдий xaвфcизлиги. Укув кУллaнмa. - T.: «Akademiya», 2012.

7. Жoниxoнoв M., Рaxмoнoв C. Oзик-oвкaт дacтypи: мaмлaкaт тapaккиëти, иктиcoдиëт бapкapopлиги вa фapoвoнликнинг мycтaxкaм acocH. II «Xaлк cyзи» гaзeтacи, 2014 йил 7 июнь.

В. i^e^croN Рecпyбликacи иктиcoдий-ижтимoий тapaккиëтининг мycтaкиллик йил-лapидaги (1990-2010 йиллap) acocий тeндeнция вa кypcaткичлapи xaмдa 2011-2015 йиллapгa мyлжaллaнгaн пpoгнoзлapи: cтaтиcтик тyплaм. - T.: «Узбeкиcтoн», 2011.

9. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи йиллик cтaтиcтик тyплaми. - T., 2015.

10. Узбeкиcтoн xyдyдлapининг йиллик cтaтиcтик тyплaми. - T., 2014.

11. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи K1ишлoк вa cyв xyжaлиги вaзиpлиги мaълyмoтлapи.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.