Научная статья на тему 'Сингапур инновацион ривожланишининг ўзига хос хусусиятлари'

Сингапур инновацион ривожланишининг ўзига хос хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
925
158
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / уй-жой хўжалиги / қурилиш индустрияси / молиявий хизматлар / биотехнологиялар / innovation / domicile economy / construction industry / financial services / biotechnology

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Муминов Нозим Гаффарович

Мақолада Сингапурнинг иқтисодий мўъжизага эришишида миллий инновацион тизимнинг ўрни, қурилиш индустрияси ва инновацион тараққиёти, «Биополис» илмий-тадқиқот маркази ва унинг мамлакат иқтисодиётидаги ўрни ҳақидаги маълумотлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFICS OF SINGAPORE INNOVATIONAL DEVELOPMENT

Describes role of innovational system in the achievement of economic miracle of Singapore. The construction industry and innovational development. Research centre of «Biopolys» and those role in the country economy.

Текст научной работы на тему «Сингапур инновацион ривожланишининг ўзига хос хусусиятлари»

Муминов Н.Г.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Макроик,тисодиёт» кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди

СИНГАПУРНИНГ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Сингапурнинг ицтисодий муъжизаси - бу, ижти-моий ва ицтисодий ислоцотларни муваффациятли уйгунлаштиришнинг натижасидир.

Хар кандай мамлакатда амалга оши-рилаётган ислохотлар вакти-вакти би-лан сифат ва микёс жихатдан узгариб туради. Бунинг сабаби ислохотлар ^ар бир боскичининг узига яраша максад ва вазифалари мавжуддир. Иктисодиёт ва ижтимоий жараёнлар-ни инновацион йулга куйиш маълум бир тажриба ва моделлардан фойда-ланишни такозо этади. Албатта, ушбу моделлардан кур-курона фойдаланиш максадга мувофик эмас. Ривожланиш моделларини тахлил килганда улар-да кулланилган усулларни урганиш ва куллаш йулларини излаш зарур. Ислохотларни амалга оширишда жахон тажрибасидан самарали фойдаланиш туFрисида Узбекистон Рес-публикаси Президенти И.А.Каримов шундай фикр билдирганлар: «Дунё-да умумий йул-йуриклар, ухшаш ан-дозалар йук. Шунингдек жахонда бир-бирига мутлако ухшаш кишилар

булмаганидек, айнан ухшаш давлат-лар хам йукдир. Бизнинг уз истиклол ва тараккиёт йулимиз республика-нинг узига хос турмуш тарзини, шарт-шароитлари ва хусусиятларини, халк анъаналари ва урф-одатларини хар томонлама хисобга олишга асос-ланган. Айни пайтда бизнинг йул жахон амалиёти туплаган, иктисодий жихатдан ривожланган давлатлар каторига утган мамлакатлар орт-тирган ижобий тажрибаларни хам хисобга олади»1.

Сингапурнинг иктисодий муъжизаси - бу, ижтимоий ва иктисодий ислохотларни муваффакиятли уЙFун-лаштириш натижасидир. Массачусет технологик институти профессори По Кам Вонг Сингапурнинг инновацион миллий тизими шаклланишининг турт боскичини ажратиб курсатади:

1 Каримов И.А. ^Биздан озод ва обод Ватан колсин. 2-ж. - Т.: «Узбекистон», 1996. -3-4-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

I боскич - индустриал тараккиёт фазаси (1965 йилдан 1970 йиллар урталаригача). Ушбу боскич мульти-миллий компаниялар томонидан тех-нологияларнинг трансфер килинишига боFликликнинг юкорилиги ва мехнат сиFими юкори булган саноатнинг ри-вожланиши билан тавсифланади.

II боскич - махаллий технологик имкониятларни кучайтириш фазаси (1970-йиллар урталаридан 1980-йиллар охиригача). Ушбу боскич мультимиллий компаниялар томонидан янги ва янгиланган операциялар-нинг амалга оширилиши натижасида юзага келган жадал саноат усиши билан тавсифланади.

III боскич - амалий илмий тадкикотларни экспансия килиш фазаси (1980-йиллар охиридан 1990-йиллар охиригача). Ушбу боскич амалий илмий тадкикотларнинг мультимиллий компанияларда жадал кен-гайиб бориши ва янги давлат илмий-тадкикот институтларининг ташкил этилиши билан тавсифланади.

IV боскич - юкори технология-ли ишлаб чикаришга ва илмий тадкикотларга утиш фазаси (1990-йиллар охиридан). Ушбу боскич технологик инновацияларнинг махаллий имкониятларидан умид килиш, янги махаллий юкори технологияли корхо-наларни ташкил этиш ва илмга асос-ланган индустрияни ривожлантириш билан тавсифланади1.

Сингапурда инновацион тарак-киётнинг бошланиши, биринчи нав-батда, самарали, кенг микёсли уй-жой коммунал ислохотининг амалга

1 http://bizzone.info/articles/1344631928.php.

оширилиши билан боFликдир. Ушбу ислохот якунида 90 фоиз сингапур-ликлар давлат томонидан курилган куп квартирали уй-жойларга кучиб утишди. Курилиш тармоFининг жадал ривожланиши локомотив ва-зифасини бажариб, Сингапурнинг юкори усиш суръатларига эриши-шига сабабчи булди. Бунда давлат худудининг микроскопик даражада кичиклиги ва уй-жой муаммосининг мавжудлигини эътиборга олиш керак. Ах,оли зичлиги 1 км2 га 5 минг киши туFри келганлиги сабабли, Ли Куан Ю2 куп каватли уй-жой курилишларига, яъни 20-25 каватли комплекс микро-районларни яратишга кучли эътибор каратди. Сингапур мустакилликка эришган даврданок Уй-жой коммунал хужалиги бошкармаси (УКХБ) ташкил этилди. УКХБ уз фаолияти давомида миллионга якин квартираларни куриб битказди. Бу жараёнда жуда содда ва самарали молиявий схемадан фойда-ланилди.

Шунингдек, Сингапурда ЖамFарма-ларнинг марказий фонди (ЖМФ) ташкил этилиб, унга хар бир синга-пурлик х,ар ойда уз маошининг 20 фоизини утказишга мажбур, унинг иш берувчиси хам шундай микдорда маблаF утказади. ЖМФдаги маблаFлар соликка тортилмайди. Инвестици-он банкларда эса уларга фоизлар

2 Ли Куан Ю (1923 йил 16 сентябрда Сингапурда туFилган), Сингапур давлат арбоби. Хукукшунос маълумотига эга. 1951 йилдан адвокатлик амалиёти билан шуFулланган. 1951-59 йилларда касаба уюшмаси харакати иштирокчиси. 1954 йилда Халк харакати партиясининг Бош котиби этиб сайланган. 1955 йилда Конунчилик мажлиси депутатлигига сайланган. 1959 йилда ^умумий сайловда Халк харакати партияси купчилик овозга эга булгандан сунг Сингапур премьер-министри лавозимини эгаллаган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

кушиб борилади. Пенсия ёшига етган-дан сунг сингапурлик ушбу маблаFни тулик кулга киритади. Ундан аввал эса, фукаро ЖМФдаги маблаFнинг % кисмини квартира сотиб олиш учун, чорак кисмини эса зарурат туFилганда касалхонадаги даволаниш хакини тулашга ишлатиши мумкин. Квартира олиш учун ЖМФда квартиранинг 20 фоизини тупласа кифоя килади, колган суммани булиб-булиб туласа булади. Бунда «оилавий молиявий альянслар» такикланмайди: ота-оналар ва фар-зандлар, ака-укалар ва опа-сингиллар ЖМФдаги туплаган уз маблаFларини бирлаштириш имконига эга булдилар. Давлат томонидан курилган кварти-рага кучиб утилгандан сунг, беш йил ичида тулик хакки туланса, уни хеч кандай чекловларсиз бозор нархида сотиб юбориш мумкин булади.

Шуни алохида таъкидлаш керак-ки, ушбу имтиёзли уй-жой курилиши дастуридан факатгина Сингапур фукаролари фойдаланиш хукукига эгадирлар.

Уй-жой коммунал хужалиги бош-кармаси уз штатида бор-йуFи 12 минг кишига эга була туриб, курилиш ва эксплуатация билан боFлик кат-та хажмдаги ишларни амалга ошира олади. Чунки бошкарма барча турда-ги коммунал хизматлари буйича пуд-рат ишларини очик савдога куяди. Савдога сув таъминоти, окава сув хизматлари, чикиндиларни чикариш, газонларни уриш, ободонлаштириш, автотухтов жойларини саклаш хизматлари куйилади. Бошкарма куп каватли уйларда хавфсиз ва узлуксиз ишлаши-ни таъминлаш максадида факатгина

лифтлар эксплуатациясини уз кулида саклаб колади.

ЖМФ фаолияти натижасида Сингапур жахондаги энг юкори жамFариш улушига эга булган мамлакатга ай-ланди, бу курсаткич ялпи ички махсулотнинг 48 фоизини ташкил этади. Хозирги кунда у ерда 60 миллиард АК,Ш долларидан ортик маблаF жамланган. Бу хол факатгина уй-жой курилишини эмас, балки соFликни саклашни ривожлантириш, ижтимо-ий таъминот ва пенсия дастурларини маблаF билан таъминлаш имконини беради1. Ушбу усул бюджет хисобидан харажатларни амалга оширишдан кура самаралирокдир.

Давлатнинг уй-жой курилиши дас-тури курилиш индустриясини Син-гапурнинг иктисодий ривожлани-ши генераторига айлантирди. Айнан куп каватли уй-жой массивларининг курилиши хусусий курилиш фирма-ларига «мехмонхоналар курилиши буми»га кушилиш имконини берди. Бунинг натижасида хозирда Сингапур йилига 7 миллионга якин сайёхларни кабул кила олади. Бу курсаткич эса шахар-давлат ахолисидан икки баро-бар купдир.

Фукароларнинг уй-жой шарои-тини яхшилаш билан бирга Сингапур рахбарияти юкори технология-лар сохасида инновацион сиёсатни олиб борди. «ИТ-режа» Ли Куан Ю ташаббуси билан 1980 йилда кабул килинган. Ушбу режа Сингапурни комплекс компьютерлаштириш учун ахборот технологияларини ривож-

1 http://expert.ru/kazakhstan/2004/13/13ka-^ета_58071/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

лантиришда давлат дастури сифатида амалга оширилди.

ИТ-режани амалга ошириш мак-садида хукумат бир нечта катъий ва мажбурий чора-тадбирларни кулла-ган. Ли Куан Ю маъмурияти мажбурий равишда минимал иш хакини кутарди. Бундан максад, мехнат сиFими юкори булган ишлаб чикаришларнинг эга-ларини банкрот килиб, юкори техно-логияли, фан сиFими юкори булган махсулотларга урFу бериш эди. Бу би-лан Сингапур жар ёкасига келиб, ёки иктисодий халокат ёки иктисодий юк-салиш йулини танлаши зарур эди.

«ИТ-режа» уч стратегик вазифани ечишни назарда тутади. Биринчидан, таълим тизимига катта хажмдаги ин-вестициялар ёрдамида Сингапурда 100 фоиз компьютер саводхонлигига эришиш. Иккинчидан, давлат сектори-ни тулик компьютерлаштириб, хусу-сий секторга намуна курсатиш. Учин-чидан, компьютер техникаси ишлаб чикарувчи ракобатбардош саноатни яратиш 1.

Шундай килиб, асосий урFу инсон омили ва оммавий компьютерлаш-тиришга каратилган эди. Бу борада Сингапур инновацион сиёсатининг архитектори Филипп Йо кизикарли бир фикр айтган: «... Инновациялар -бу дабдаба эмас, балки заруратдир. Биз доимо экспортга йуналтирилган эдик, чунки бизда ички бозор деяр-ли йукдир. Бизда хеч кандай таби-ий ресурслар йук, шу сабабдан биз-нинг бойлигимиз - бу, инсон, акл. Буюк Британиядан мустакилликка

1 «Российская газета», 2011 йил 10 февраль. №28 (5404).

эришишдан олдин биз халкаро сав-до нуктаи назаридан кулай географик жойлашувга эгалигимиз эвазига жон саклар эдик, кейинчалик 1970-йиллар урталаридан иктисодиётни фаол ин-дустрлаштиришни бошладик. Биз хозирги кунда бошка мамлакатлар учун махсулот ишлаб чикармокдамиз.

Сингапур соф экспортининг йил-лик хажми бундай кичик мамлакат учун жуда катта хисобланади, яъни у 200 миллиард АК,Ш долларига якин маблаFни ташкил этади. Аммо, шу би-лан бирга, ишлаб чикаришнинг улуши 20 фоизни ташкил этади. Шу сабабдан, бизнинг асосий муаммоларимиз факатгина ишлаб чикариш таркибла-ри билан боFлик эмас»2.

2010 йилда Сингапурнинг ЯИМ Со-тиб олиш кобилияти паритети (СКП) билан кайта хисобланганда 291,9 миллиард АКШ долларни ташкил этиб, ушбу курсаткич буйича мамлакат жахонда 41-уринни эгаллади. Ахоли жон бошига ЯИМ СКП билан хисобланганда 62100 АКШ долларни ташкил этиб, Сингапур ушбу курсаткич буйича жахон рейтинги-да бешинчи уринни эгаллади. ЯИМ-да энг катта - 71,7 фоиз улуш хизмат курсатиш сохасига, 28,3 фоиз улуш эса саноатга туFри келади. Мамлакат-да баликчиликдан ташкари, кишлок хужалигининг бошка сохалари деярли йукдир.

2010 йилда мамлакатда ишсиз-лик даражаси 2,2 фоизни ташкил этиб, Сингапур бу курсаткич буйича жахонда 17-уринни эгаллади. Син-

2 http://expert.ru/expert/2011/46/vorovstvo--prekrasnaya-strategiya.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

1-жадвал. Сингапурнинг реал ЯИМ ^ажми, млрд АК.Ш долларида

Йил Микдор

2002 90,6

2003 96,0

2004 112,7

2005 125,4

2006 145,3

2007 177,3

2008 189,4

2009 183,3

2010 222,7

2011 266,5

Манба: CIA World Factbook.

гапурда Джини индекси1 2009 йилда 47,8 фоизни ташкил этиб, бу курсаткич буйича жахонда 28-уринни эгаллади.

Мамлакатнинг ташки карзи усиш тенденциясига эга булиб, 2011 йилда 21,82 миллиард АК,Ш долларига тенг булди (жахонда 74-урин) ёки ЯИМ-нинг 9,8 фоизини ташкил этди. Охирги йилларда мамлакатнинг савдо балан-си ижобий натижани кусатмокда2.

Филипп Йонинг фикрича, Сингапурнинг экспортга йуналтирилган иктисодиёти шароитида инновация-ларнинг устуворликларини кайта куриб чикиш керак: «Менинг FOям шундан иборатки, инновациялар мах-сулотлар ва ишланмалардан эмас, айнан одамлардан юзага келади. Биз инновацияларни эмас, одамларни инвестициялаймиз. Инновацияларни одамлар яратади. Бизларнинг турли молиялаштириш жамFармаларимиз ва тадбиркорликни куллаб-кувватлай-диган давлат агентликлари - бу, факатгина янада мухим максадга эри-

1 Уй хужаликлари даромадлари таксимланиши курсаткичи.

2 http://www.mk-kz.kz/article/2012/09/10/746374-singapurizatsiyakazahstana. html.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

шиш воситасидир, холос. Буларнинг хаммаси уз фаолиятини бошламокчи булган одамларни куллаб-кувватлаш учун хизмат килади»3.

Умуман олганда, юкорида кайд этилган муаммоларга карамасдан, Сингапур етарли даражада тез ри-вожланиб бормокда. 2004-2008 йиллар оралиFида ЯИМнинг йили-га уртача усиши 6,8 фоизни ташкил этган булса, 2009 йилда жахон молиявий-иктисодий инкирози нати-жасида 2,1 фоизгача пасайди. Мам-лакат иктисодиёти 2010 йилга келиб баркарорлаша бошлади. Сингапурни фармацевтика ва тиббиёт ускуналари ишлаб чикаришга катта хажмдаги ин-вестицияларни жалб этаётганлигини хисобга олиб, хукумат мамлакатнинг Жануби-Шаркий Осиёда молиявий ва юкори технология марказига айлани-ши стратегиясини ривожлантирмокда. Ундан ташкари, мамлакатда электроника (Flextronics компанияси), ке-масозлик, молиявий хизматлар сек-торлари хам яхши ривожланган. Singapore Airlines авиакомпанияси,

3 Уша ерда.

Swissotel мехмонхоналар халкаро тармоFига эга булган Fairmont Raffles Hotels International Сингапур холдинги жахондаги машхур холдинглардан хисобланади.

Мамлакат CD узаткичларини ишлаб чикариш буйича етакчи уринни эгал-лайди. Шу билан бирга, биотехнология сохасида истикболли тадкикотлар олиб борилмокда. Биотехнология сохасида жахонда етакчиликка эри-шиш буйича ноёб лойихани амалга ошириш максадида оролнинг жануби-Fарбий кисмида фан ва техниканинг охирги ютукларига асосланган холда «Биополис» илмий-тадкикот марка-зи курилди. Ушбу марказ ута замо-навий дизайнга эга еттита бинога эга булиб, улар биридан-бирига утиш галереялари билан боFланган. Авва-лига илмий-тадкикот маркази Сингапур миллий университетининг бир булими сифатида ташкил этилган, кейинчалик у Фан, технологиялар ва тадкикотлар буйича Агентлик тарки-бига кирди. Биотехнология сохасидаги етакчи илмий тадкикотлар жуда кимматбахо хисобланади. АК,Шда барча тадкикотлар грант маблаFлари хисобига утказилгани учун мураккаб танлов жараёнидан утиш керак, хара-жатлар катта булганда эса тадкикотни бир нечта кисмга булиб, турли грант-ларга буюртма бериш зарурати туFилади. Сингапурда тадкикотларни молиялаштириш давлат бюджети хисобига амалга оширилиб, бу хол ажратилган маблаFлар доирасида маълум бир афзалликларга эгадир.

Сингапурда биотиббиётни ри-вожлантиришнинг асоси сифати-

да лойихалаштирилган «Биополис» илмий-тадкикот маркази олимларни, давлат ва хусусий компанияларни бирлаштиради. Бу марказда биотехнология фани сохасига оид етакчи олим-ларнинг узаро биргаликда фаолият юритишлари имкониятининг мавжуд-лиги мухим омил хисобланади. Марказ курилишини бошлаш туFрисидаги фармойиш 2001 йилнинг апрель ойи-да берилган. «Биополис»нинг би-ринчи комплекси расмий равишда 2003 йилда очилди хамда 2000 ки-шидан ортик тадкикотчи ва олимлар у ерга ишга кабул килинди. Хозирда марказ еттита алохида комплекс-лардан иборат булиб, булар: Моле-куляр ва хужайра биологияси инс-титути (Proteos), Биоинженерия ва нанотехнологиялар институти (Nanos), Геномика институти (Genome), Биоинформатика институти (Matrix), Био-технологик жараёнлар ва аппарат-лар институти (Centros) хамда иккита бино ижарачи-хусусий компаниялар (Chromos ва Helios)^ тегишлидир. Би-ринчи беш институт давлат ташкило-ти хисобланади. Иккинчи комплекс 2006 йилда очилган. У 37 минг м2 майдонни эгаллайди. «Биополис»нинг учинчи комплекси, асосан, трансля-цион тиббиёт ва клиник тадкикотлар сохасидаги тадкикотларни олиб бо-ришга мулжалланган булиб, улар «Биополис»нинг биринчи ком-плексида амалга оширилаётган тадкикотларни тулдириб боришга йуналтирилган1.

1 http://rs-trust.ru/blog/singapore/Singapur_Azi-atskaya_Shvejcariya/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

Сингапур иктисодиётининг устун-ликларига кулай инвестицион мухит, ракобатга эга бозор, иктисодий эр-кинлик, таълим, компьютердан са-водхонлиги ва интизомли ахоли рей-тингларидаги юкори уринлар, ахоли турмуш даражасининг юкорилигини киритиш мумкин. Уз навбатида, заиф томонларига озик-овкат ва энергия импортига тобелик, иктисодий модел-нинг экспортга йуналтирилганлиги, малакали мутахассисларнинг етиш-маслигини киритиш мумкин. Бу ша-роитда Сингапур хукумати томонидан хорижга тобеликдан боскичма-боскич озод булишга ва ривожланган мам-лакатлар учун "йиFиш цехи" мам-лакатини утовчи имиджни енгиб утишга каратилган сиёсат амалга оширилмокда. Мамлакатда баркарор иктисодий усишни таъминлаш учун уз махсулотлари ва хизматлари-ни яратиш, инновацияларни жорий этиш керак. Шу сабабдан, 1991 йилда Иктисодий ривожланиш буйича кенгаш (ИРК) Фан ва технология-лар буйича махсус миллий кенгашни ташкил этиш буйича карор кабул килди. Мамлакатнинг асосий даро-мади янги FOялар оркали таъминлан-гани учун хукумат инновацион FOя ва лойихаларни жадаллаштиришга ин-тилди. Бунда уз FOяларини келажакда тижоратлаштиришга урFу берилди. Шу сабабдан, 1990-йилларда Иктисодий ривожланиш буйича кенгаш (ИРК) Фан ва технологиялар буйича махсус миллий кенгаш билан хамкорликда Сингапур илмий-тадкикот муассаса-

ларида ишлаб чикилган FOялар асо-сида яратилган махсулотлар ва хиз-матларга йирик инвестицияларни йуналтирди.

Шуни таъкидлаш керакки, Синга-пурда хукумат томонидан катъий жа-моат интизоми, мамлакатда тартиб ва жиноятчиликни шафкатсиз равишда бостириш эвазига иктисодий модер-низациялаш ва инновацион ривожланиш амалга оширилди.

Гап шундаки, Жануби-Шаркий Осиё мамлакатлари анъанавий равишда-ги клан (уруF)ларнинг горизонтал боFликлиги, юкори даражадаги коррупция ва уюшган жиноятчиликнинг (олдинги даврларда купинча альтернатив хукумат вазифасини хам бажар-ган) кенг таъсири билан ажралиб ту-ради. Ушбу холатларнинг барчасини эътиборга олиб, Ли Куан Ю хукумати хитой легистлари1 каби жазолаш чо-раларидан фойдаланди. Бернар Вер-бер узининг «Нисбий ва абсолют билим энциклопедияси» номли ки-тобида замонавий Сингапурнинг иж-тимоий маиший холатини тавсиф-лаб куйидаги фикрларни билдирган: «Ли Куан Ю узининг майда электрон чиплари уртасида тартиб булишини хохлайди. У бир томонда туристик шахар барпо этади, бошка томонда

1 Легизм ёки "конунчилик мактаби" милоддан аввалги 4-3 асрларда шаклланган давлат ва жамиятни тоталитар-мустабид бошкаришнинг назарий асоси хисобланади, Хитойдаги биринчи марказлаштирилган Цинь империясининг (милоддан аввалги 221-207 аср) ягона расмий FOяси хисобланган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

иктисодий, сунгра эса дортуар-шахар1 яратади.

Уч шахар бир-биридан беш километр кенгликка эга газондан ибо-рат чегаралар билан ажратилган. Унда жуда к,атъий конунлар амал килади: ерга туфлаш мумкин эмас (жарима 1500 франк); жамоат жой-ларида чекиш мумкин эмас (жарима 1500 франк); ишлатилган когозларни ташлаш мумкин эмас (жарима 1500 франк); гулларга сув куйганда ту-ваклар остидаги тарелкаларда сув колдириш мумкин эмас (чивинлар-ни узига жалб этади, жарима 1500 франк); шахар марказида машинани парковка килиш ман этилади.

Бутун мамлакат буйлаб хушбуй хид уфуриб туради. Агар кечаси ит акил-ласа, унинг товуш пайчаларини кесиб ташлашади. Мамлакат тартибига кура об-хаво иссик булганда хам мамлакат эркаклари доимо шим кийиб юриш-лари керак, аёллари эса доимо чулки кийиб юришлари шарт. Барча ав-томобиллар кучли овоз чикарадиган сиреналар билан жихозланган булиб, автомобиль тезлиги 80 км/соатдан ошса, сирена ишлаб кетади. Кеч соат 18 дан кейин автомобиль эгаси уз автомобилида бир узи юриши мумкин эмас, касбдошлари ёки бошка йуловчиларни олиб юриши лозим, бу автомобиль йулларидаги тирбанд-лик ва машиналарнинг атроф-мухитга куплаб газ чикаришининг олдини олишга ёрдам беради (акс холда, 1500

1 Шахарнинг ахоли истикомат киладиган худуди (ёток худуди).

франк жарима туланади). Сингапур полицияси сингапурликларни уз ав-томобиллари тагига электрон датчик урнатишга мажбур килади, натижада фукаролар барча машиналар марш-рутларидан хабардор буладилар. Уйга кириб келганда фукаро эшик ол-дида доимо навбатчилик килаётган коровулга уз фамилиясини айтиши керак. Бутун шахар буйлаб видеока-мералар урнатилгандир»2.

Ички сиёсий коидалар хам жуда катъий равишда урнатилган: «Сингапур - демократик давлат, аммо фукароларнинг сайловда овоз бе-ришларини назорат килиш учун сай-лов бюллетенида сайловчи карточка-сининг номери курсатилади. УFрилик, зурлаш, наркотиклар, коррупция учун улим жазоси (осиш оркали) белгилан-ган. Хозирги кунга кадар камчи билан савалаб жазолаш кулланиларди. Ли Куан Ю узини барча фукароларнинг отаси деб хисоблайди. У мамлакатни бошкаришда хам коммунистлар, хам капиталистлар FOяларидан фойдалан-ган, энг мухими - FOя самарали булса етарли.

Давлат шахсий бойлик орттириш-ни раFбатлантиради (сингапурликлар турмуш даражаси буйича Осиёда Япо-ниядан сунг иккинчи уринни эгаллай-дилар, ундан ташкари фукароларнинг биржада савдо килиши одат туси-ни олган). Бу вактнинг узида, шундай бой мамлакатда талабаларга ётокхона бепул берилади. Мамлакатда барча

2 Вербер Б. Энциклопедия относительного и абсолютного знания. - М., 2009. С. 96.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

динлар рухсат этилган, аммо матбу-от каттик цензура остида: хеч кандай газета сиёсат ва шу каби мавзуда хеч

^ 1

нима ёза олмайди»1.

Сингапурдаги бундай чекловлар ва катъий сиёсатнинг Европа ва АК,Ш мамлакатларида кулланилишини та-саввур хам килиб булмайди. Сингапур ахолисининг асосий кисми хи-тойликлардан иборат эканлигини ва уларнинг менталитети бундай чеклов ва сиёсатга мослаша олишини эъти-борга олиб, мамлакатда инновацион ислохотларни амалга ошириш учун катъий «форматланган» ижтимоий асос яратиб, зарур булган самарага эришиш мумкин.

Хозирги вактда Сингапур коррупция даражасининг пастлиги, иктисодий эр-кинлик ва ривожланиш даражасининг юкорилиги буйича жахон рейтингла-рида етакчи уринларни эгаллайди2. Мамлакатда деярли ишсизлик йук. Лекин, шу билан бирга, тартиб ва тур-муш фаровонлигини асосий кадрият деб билган мамлакат фукароларидан ташкари, халкаро хукукни мухофаза килиш ташкилотлари хам Сингапур рахбариятини эркинликни чеклага-ни учун айбламокдалар. Танкидчилар Сингапурни деярли бир партияли мамлакат деб, «Халк харакати» пар-тиясининг уз сиёсий ракибларини сикиштиришда айблайдилар (шу билан бирга, парламентда шунингдек Ишчи партия ва Сингапур демокра-тик альянси партиялари хам фаолият юритади). «Чегарасиз репортёрлар»

халкаро ташкилоти эса матбуот эр-кинлиги индексида Сингапурни 135-чи уринга куйган3.

Жануби-Шаркий Осиёнинг етакчи мамлакатлари эришаётган кат-та ютуклари билан бирга, уларнинг инновацион тараккиётидаги истикболлари борасида маълум бир ишончсизликлар мавжуд. Бу борада Гарвард университети профессори, иктисодчи Дени Родрикнинг фикри алохида эътиборга молик. Унинг фик-рича, бу мамлакатлар хозирги даврда уз тараккиёти чуккисига якин туриб-дилар. Бу холатни Родрик куйидагича асослайди: Сингапур ва Жанубий Ко-реянинг кескин равишда усиши жа-даллашган индустрлаштириш ва ишчи кучини кишлок жойлардан сано-ат ишлаб чикариш жойларига жалб килиши хамда хорижнинг етакчи тех-нологияларидан андоза олиши билан боFлик. Етакчи технологиялардан андоза олиш технологик узилишларни кискартиради (масалан, кайта ишлаш саноатида йилига 3 фоизгача). Шу билан бирга, ушбу чоралар узок муддат давомида инновацион динамикани таъминлаш учун етарли эмасдир. Чун-ки ушбу давлатлар доимий равишда инсон капиталига ва институтларни ривожлантиришга инвестицияларни амалга ошира олмайдилар. Натижада, индустрлаштириш эвазига эришилган усиш якин келажакда секинлашиши (ёки тухташи) мукаррардир4. Родрик Хиндистонни мисол тарикасида кел-тиради. Уз вактида бу мамлакат ишлаб

1 Уша ерда. С. 100.

2 Сиротин А. Борьба с коррупцией в Сингапуре. http://center.sudanet.ru/? tag = сингапур.

3 http://en.rsf.org/press-freedom-index-2011-2012,1043.Ыта1.

4 http://www.interfax.ru/business/txt. а8р?|Ь=261011.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

чикаришни эмас, балки хизматларни ривожлантиришга ypfy берган. Нати-жада хозирги вактда Хиндистоннинг кол-марказлари (call centre)1 ва дастурловчилари бутун жахонга машхурдир. Аммо иктисодиётни бундай локал секторлар ёрдами-да ривожлантириш Хиндистоннинг барча ахолисини иш уринлари билан таъминлай олмайди, бунга яна бир сабаб - барча фукароларнинг куникмалари ва маълумотлари етарли эмаслигидир2.

Сингапур ва Жанубий Корея тарак,-киётини чеклаб турувчи яна бир омил бу жахонда ракобатнинг катъийлашиб боришидир. Бир томондан, уларга бутун Осиё-Тинч океани худудини узига буйсундирмокчи булган иктисодий жихатдан баккуват Хитой хавф солса, иккинчи томондан, Fарб мамлакатла-ри хавф солади. Аслида, Fарб мамла-катлари "йулбарслар"нинг жадал ри-вожланишига тускинлик килмасдан, уларни кузатиб туришибди. Хусусан, АК,Ш ва европаликлар ривожланиб бораётган Шаркий Осиё мамлакат-ларига Fарб технологияларини со-тиб олишга ва купчилик холларда ноконуний булган ракобат страте-гияларини (субсидиялар, валюта кур-сини пасайтириш ва бошк.) сотиб олишга тусиклик килишмади. Шу билан бирга Fарб мамлакатлари бо-зорлари улар учун экспортга очик эди. Аммо 2008 йилда бошланган жахон молиявий-иктисодий инкирози

1 call centre - овоз алокаси каналлари оркали буюртмачи ташкилот ёки бош офислар томонидан келиб тушган суровномаларни кайта ишлаш ва улар буйича ахборотлар берувчи ташкилот.

2 http://www.interfax.ru/business/txt.

asp?id = 261011.

окибатлари ракобатчиларга нисба-тан бундай кунгилчанликка имкон колдирмади. Экспорт ва саноат ишлаб чикариши буйича олинган маълумот-лар 2012 йилдан бошлаб Еврохудуд ва АКШдаги рецессия натижасида Жануби-Шаркий Осиё минтакаси за-рар кураётганлигини акс эттирмокда. Шу сабабдан, Хитой, Тайвань, Япония ва Жанубий Корея иктисодиётлари усиши суръатлари пасаймокда. Осиё мамлакатлари иктисодиёти суст курсаткичларининг асосий са-баби деб мутахассислар Европа ва Америкада талабнинг кискаришини курсатмокдалар, чунки бу Осиё дав-латлари экспортининг асосий улу-ши ушбу минтакаларга туFри ке-лар эди. Тахлиларнинг курсатишича, жахон иктисодиётида кулай шарт-шароитнинг тикланиши узок даврни уз ичига олиши мумкин, бу эса экспорт-га тобе булган «Осиё йулбарслари»га мураккаблик тyFдиришини англатади3.

Хулоса килиб айтганда, мамлакатда инновацион тараккиётни амалга ошириш учун турли мамлакатлар-нинг ижобий тажрибалари сингди-рилган миллий инновацион тизимни яратиш максадга мувофикдир. Ушбу тизимни шакллантиришда бошка мо-деллардан кур-курона кучириш эмас, балки менталитет, иктисодий ва иж-тимоий ривожланиш даражаси, географик жойлашув, асрлар давомида урнатилган хамкорликлар, мамлакат-нинг салохияти эътиборга олиниши зарурдир.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3 «Деловой Петербург», 2012 йил 1 август.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан колсин. 2-ж. - Т.: «Узбекистон», 1996.

2. Вербер Б. Энциклопедия относительного и абсолютного знания. -М., 2009. С. 96.

3. "Деловой Петербург", 2012 йил 1 август.

4. «Российская газета», 2011 йил 10 февраль. № 28 (5404).

5. Сиротин А. Борьба с коррупцией в Сингапуре. http://center. sudanet.ru/? tag = сингапур.

6. http://bizzone.info/articles/1344631928.php

7. http://en.rsf.org/press-freedom-index-2011-2012,1043.html

8. http://expert.ru/expert/2011/46/vorovstvo--prekrasnaya-strategiya.

9. http://expert.ru/kazakhstan/2004/13/13ka-ktema_58071

10. http://kborovoi.livejournal.com/364678.html

11. http://rs-trust.ru/blog/singapore/Singapur_Aziatskaya_Shvejcariya

12. http://www.interfax.ru/business/txt.asp?id = 261011

13. http://www.mk-kz.kz/article/2012/09/10/746374-singapurizatsiyakazahstana. ^гН

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.