Научная статья на тему 'Кичик бизнес ривожланишини қўллаб-қувватлашнинг хорижий мамлакатлар тажрибаси'

Кичик бизнес ривожланишини қўллаб-қувватлашнинг хорижий мамлакатлар тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1773
253
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кичик бизнес / кичик бизнесни қўллаб-қувватлаш ташкилотлари ва фондлари / ривожлантириш дастурлари / инновацион соҳадаги кичик бизнес / small business / organizations and foundations supporting small business development program / small business innovation

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Жўраев Хамзахон Зуннунович, Жўраев Саидбобур Хамзахон Ўғли

Мақолада кичик бизнеснинг самарали фаолият кўрсатишини таъминлаш, инновацион тараққиёт талаблари бўйича барқарор иқтисодий ривожлантириш юзасидан ривожланган ва ривожланаётган хорижий мамлакатлар тажрибаси ўрганилган ҳамда муҳим тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Жўраев Хамзахон Зуннунович, Жўраев Саидбобур Хамзахон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FOREIGN COUNTRIES EXPERIENCE IN SUPPORT OF SMALL BUSINESS

There is analyzed in the article experience of developed and developing countries to ensure the effective operation of small and medium enterprises. As well it is developed recommendations for sustainable economic growth matching requirements of innovative development.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес ривожланишини қўллаб-қувватлашнинг хорижий мамлакатлар тажрибаси»

Жураев Х.З.,

Тошкент Давлат техника университети «Ик,тисодиёт ва маркетинг» кафедраси катта укитувчиси; Жураев С.^.,

Тошкент Давлат техника университети талабаси

КИЧИК БИЗНЕС РИВОЖЛАНИШИНИ КУЛЛАБ-КУВВАТЛАШНИНГ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ

ЖУРАЕВ З., ЖУРАЕВ С.%. КИЧИК БИЗНЕС РИВОЖЛАНИШИНИ КрЛЛАБ-К,УВВАТЛАШНИНГХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ

Маколада кичик бизнеснинг самарали фаолият курсатишини таъминлаш, инновацион тараккиёт талаблари буйича баркарор иктисодий ривожлантириш юзасидан ривожланган ва ривожланаётган хорижий мамлакатлар тажрибаси урганилган х,амда мух,им тавсиялар ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: кичик бизнес, кичик бизнесни куллаб-кувватлаш ташкилотлари ва фонд-лари, ривожлантириш дастурлари, инновацион сох,адаги кичик бизнес.

ЖУРАЕВ Х.З.,ЖУРАЕВ С.Х. ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО ПОДДЕРЖКЕ РАЗВИТИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА

В статье анализируется опыт развитых и развивающихся стран по обеспечению эффективной деятельности малых предприятий и разработаны рекомендации по устойчивому экономическому росту по требованиям инновационного развития.

Ключевые слова: малый бизнес, организации и фонды оказывающие поддержку малому бизнесу, программы развития, малый бизнес в сфере инноваций.

JURAYEV H. Z., JURAYEV S.H. FOREIGN COUNTRIES EXPERIENCE IN SUPPORT OF SMALL BUSINESS

There is analyzed in the article experience of developed and developing countries to ensure the effective operation of small and medium enterprises. As well it is developed recommendations for sustainable economic growth matching requirements of innovative development.

Keywords: small business, organizations and foundations supporting small business development program, small business innovation.

Узбекистонда мустациллик йилларида танланган ицти-содиётни ислоц цилишнинг узбек модели, Президенти-миз Ислом Каримов томонидан олиб борилаётган самара-ли сиёсат бутун дунёда тан олинмоцда ва ижобий тажри-ба сифатида урганилмоцда. Хусусан, Президентимиз «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соцасини ривожлантирмас-дан, унга тегишли кумак ва рагбат бермасдан, зарур имко-ният, имтиёз ва преференциялар яратмасдан туриб, биз ицтисодиётимизнинг келажагини таъминлай олмаймиз»1, деб таъкидлаганлар.

Узбекистон Республикаси Хукумати томонидан мамлакатимизда тадбиркорлик ва кичик бизнес юритилиши учун х,ар томонлама кулай булган инвестиция мух,итини яратиш, шу жумладан, х,укукий-меъёрий базани та-комиллаштириш, кичик бизнес субъектлари х,амда хорижий инвесторлар учун яратилаёт-ган имтиёз ва енгилликларнинг яхлитлигини таъминлаш, тадбиркорлик фаолиятини бош-лаш ва юритишда юзага келаётган бюрокра-тик Fов ва тусикларга бардам бериш буйича бир катор ишлар амалга оширилмокда. Янги тах,рирдаги «Тадбиркорлик фаолияти эркин-лигининг кафолатлари туFрисида», «Оилавий тадбиркорлик туFрисида», «Хусусий мулкни х,имоя килиш ва мулкдорлар х,укукларининг кафолатлари туFрисида», «Тадбиркорлик фаолияти сох,асидаги рухсат бериш тартиб-таомиллари туFрисида»ги Узбекистон Республикаси конунлари шулар жумласидандир.

Кичик бизнеснинг ривожланиши давлат томонидан куллаб-кувватланаётган бугунги кунда унинг самарали фаолият курсатишини таъминлаш, инновацион тараккиёт талабла-ри буйича баркарор иктисодий ривожланти-риш юзасидан фойдаланилмаётган имкони-ятлар х,али катта. Бу борада ривожланган ва ривожланаётган хорижий мамлакатларнинг бой тажрибасини урганиш мух,им ах,амият касб этади.

1 Каримов И.А. Демократик ислох,отларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини шакл-лантириш - мамлакатимиз тарак,к,иётининг асо-сий мезонидир. - Т.: «Узбекистон», 2011.

АЦШда кичик бизнес2

АКШда кичик бизнес Буюк Депрессия дав-рида ривожланди. Шу сабабли унинг даража-си баркарор тарзда юкорилигича колмокда. Хозирда айрим мамлакатларда ишлаб чикарила бошланаётган давлат дастурлари АКШда 1932 йилдаёк ишлаб чикилган. Шу билан бир вактда Буюк Депрессия давридан кейин давлат томонидан уруш окибатида азият чеккан кичик корхоналарни субсидия-лаш бошланди. Айни пайтда айнан кичик бизнес узининг мух,им ижтимоий ах,амиятини кайд этган х,олда АКШ да янги ишчи уринлар яратишни таъминлади.

1953 йилда АКШда Федерал Агентлик -АКШ кичик бизнес ишлари буйича мах-сус Маъмурият тузилиб, уша кундан бошлаб х,озиргача мазкур агентлик кичик бизнес манфаатларини давлат даражасида х,имоя килмокда. Ушбу ташкилот филиаллари бар-ча йирик шах,арларда жойлашган, шу тарика кичик бизнесни куллаб-кувватлаш сиёсати АКШнинг асосий иктисодий марказларигаги-на эмас, балки барча штатларга таркалмокда. Кичик бизнес ва унинг филиаллари ишлари буйича асосий вазифалар куйидагилардан иборат:

- бизнес учун кредит олишда ёрдам;

- АКШ да кичик бизнесни техника ва ах-боротлар билан таъминлашда куллаб-кув-ватлаш;

2 http://www.sba.gov/aboutsba/ Сайт Администрации Малого Бизнеса при Президенте США (Small Business Administration - SBA)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4

- бизнес учун кредитлар буйича кафолат-лар такдим килиш;

- уз бюджети маблаFлари х,исобига кичик бизнесни бевосита субсидиялаш ва кредит-лаш1.

АКШ да кичик бизнесни аниклайдиган ме-зонлар тизими пухта ишлаб чикилган. Бу ме-зонлар кичик корхоналар ва улар ишлаётган тармокларнинг фаолият турига боFлик. Бир сох,а корхоналарида ишловчилар сони бел-гиловчи х,исобланса, бошкаларида оборот ва фойда шундай х,исобланади.

Кичик бизнес корхоналарига нисбатан х,укукий конунчиликни саклаш учун Федерал агентлик каби махсус Адвокатлик булими тузилиб, у суд ва Конгрессдаги бизнес ман-фаатларини ёкламокда. АКШ х,укумати узи-нинг иктисодиётни ривожлантириш концеп-циясида кичик бизнесга асосий роль беради. АКШ х,укумати вазирларининг маъ-рузаларида кичик бизнес бутун иктисодиётни соFломлаштиришнинг мух,им дастаги эканли-ги мунтазам ёритилиб келинмокда.

Бу ерда АКШда кичик бизнесни ривожлан-тиришдаги тафовутлар яккол кузатилмокда. АКШда анча илгари кичик бизнес давлат даражасида иктисодиётнинг устувор йуна-лиши х,исобланган. Кичик бизнес турли дас-турларини яратишдаги АКШ тажрибаси жуда кимматлидир, чунки барча дастурлар х,ак-коний ишламокда, уларни амалга ошириш-нинг аник механизмлари кузда тутилган.

1 Основные характеристики систем государственно-общественной поддержки и развития малого и среднего предпринимательства зарубежных стран. // Пятая Всероссийская конференция представителей малых предприятий «Инфраструктура развития и поддержки малого и среднего предпринимательства». - М., Московский центр развития предпринимательства, 2004.

Испанияда кичик бизнес2

Испанияда кичик бизнес ХХ асрнинг 70-йилларида шаклланди ва фаол ривожлана бошлади. Кичик бизнес ривожланишининг юкори даражаси туфайли юкори иктисодий курсаткичларга эришилди. Кичик корхоналар мамлакатни ишсизлик муаммосидан х,оли килишда ёрдам берди, умумий юкса-лишга хизмат килди. Испания кичик биз-несининг айрим тармоклардаги салмоFи 80%гача (кишлок хужалигида) етади, колган тармокларда (курилиш, саноат, кемасозлик) уртача 25-30%ни ташкил килади. Кичик бизнес корхоналарининг асосий тармоклари, биринчи навбатда, агросаноат мажмуаси, кора ва рангли металлургия, озик-овкат са-ноати (мах,сулотлар, кандолатчилик, вино-чилик мах,сулотлари), курилиш, туризм ва х,.к. х,исобланади. Испанияда катта микдорда кичик бизнесни куллаб-кувватлаш ва ри-вожлантириш дастурлари ишлаб чикилган. Испания х,укуматининг асосий эътибори мамлакат учун катта ижтимоий ах,амиятга молик булган, ах,олининг ижтимоий ночор катламлари (талабалар, аёллар, мухожирлар ва х,.к.) учун ишчи уринлари яратадиган, кам тараккий этган минтакалар ва туманларнинг юксалишига ёрдам берадиган кичик бизнес корхоналарига каратилди. Бундан ташкари, Испания х,укумати фан сиFимли тармоклар, инновацион технологияларни уларнинг ички бозорни ривожлантириш учун х,ам, халкаро иктисодий х,амкорлик учун х,ам катта ах,амиятини англаган х,олда ривожлантириш-га алох,ида урFу бермокда. Европа дастурлари кичик бизнесни ривожлантириш дастурлари-нинг катта х,иссасини эгаллайди. Улар Евро-панинг купгина мамлакатлари, хусусан, Германия, Франция, Буюк Британияга таркалди. Испанияда давлат тарафидан кичик бизнесни куллаб-кувватлаш учун куплаб ташкилотлар

2 Светлана Зангеева. Проблемы и перспективы бизнеса в России. // «Эспрессо» - итальянская газета в Москве. Рубрика «Интервью», №8 (42)1, 15 июля 2008 года.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4

ва фондлар раFбатлантирилади. Бу ташки-лотларни нафакат Испания х,удудида, балки Европа Иттифокининг бошка мамлакатла-рида кузатиш мумкин. Уларнинг кичик биз-несга кумаклашиш сох,асида амал киладиган жамиятнинг иккита оммавий ва самара-ли гурух,ларини ажратиш мумкин. Биринчи гурух,ни узаро кафолатлаш жамиятлари таш-кил килади. Бу ташкилотлар кредитлар бе-ришда кредиторлар олдидаги кафолатланган мажбуриятларни таъминлайди, хусусан, гаров таъминоти сифатида мулк такдим киладилар ёки кафиллар сифатида чикадилар. Иккинчи гурух,га узаро молиялаштириш жамиятлари киради. Бу жамиятлар бевосита кичик кор-хоналарни молиялаштириш, инвестициялаш, субсидиялаш билан шугулланади. Бундай жа-миятлардан бири Испанияда расмий кредит-лаш Давлат институти х,исобланади.

Шу каби Испаниянинг х,ар бир шах,рида уз филиалларига эга булган кичик бизнес ас-социацияси ва савдо-саноат палатаси каби кичик бизнес манфаатларини куллайдиган катор ташкилотлар амал килмокда. Испанияда бюрократиянинг паст даражада эканлиги-ни кичик бизнес ривожланишининг ижобий омили сифатида келтириш мумкин. Корхо-наларни руйхатга олиш, лицензия олиш -буларнинг х,аммасини амалдорлар томонидан х,еч кандай ^озбозликларсиз 24 соат ичида бажариш мумкин1. Вах,оланки, буни мамлакат норезидентлари х,ам амалга оши-ришлари мумкин. Европа Иттифокининг х,ар бир мамлакатида шундай кулай шароитлар амал килмокда. Шундай килиб, х,атто хориж-лик фукаролар х,ам кичик бизнес сох,асини ривожлантирмокдалар. Шубх,асиз, буларнинг х,аммаси кичик тадбиркорлик ва кичик биз-неснинг ривожланиши учун кулай мух,итни яратади.

1 Светлана Зангеева. Проблемы и перспективы бизнеса в России. // «Эспрессо» - итальянская газета в Москве. Рубрика «Интервью», №8 (42) 1. 15 июля 2008 года.

Германияда кичик бизнес2

Германияда кичик бизнес иктисодиётнинг фаол ривожланаётган сох,аларидан бири х,исобланади. Кичик бизнес корхоналарини молиявий ва технологик куллаб-кувватлаш х,окимиятнинг барча буFинларида амалга оширилмокда. Германияда кичик бизнеснинг ривожига кумаклашиш дастурлари катор ри-вожланган мамлакатлар каби, энг аввало, ишлаб чикаришнинг фан сиFимли тармокларини устувор куллаб-кувватлашни х,ам кузда тута-ди. Давлат молиялаштириш органлари томонидан кичик бизнесни имтиёзли кредитлаш куйидаги йуналишларни уз ичига олади:

- инновацион фаолиятга йуналтирилган кичик ва урта корхоналарни кредитлаш;

- атроф-мух,ит мух,офазаси билан боFлик кулай экологик вазиятни саклаш ва яхшилаш-га каратилган лойих,аларни кредитлаш;

- Германиянинг колок иктисодий минта-каларини ривожлантиришда катнашадиган кичик бизнесни кредитлаш;

- курилиш ва турар жой муаммолари билан шугулланадиган корхоналарни кредит-лаш;

- ишлаб чикаришни тубдан модерниза-циялашга мух,тож маълум тармокларда банд корхоналарни лойих,али молиялаштириш.

Куйидагилар Германияда кичик ва урта бизнесни ривожлантиришнинг асосий дастурлари х,исобланади:

- «Кичик ва урта бизнес корхоналарига нисбатан илмий-техника сиёсатини ривож-лантириш концепцияси»;

- «Уз ишини очиш учун жамFармаларни раFбатлантириш» дастури.

Биринчи дастур Германияда кичик бизнесни молиялаштиришни таъминлайди, иккин-чиси «start-up»3 лойих,алари деб номланиб, уз бизнесини очишга кумаклашади. Ихтисос-

2 http://www.bmwi.de/Homepage/English%20 pages/The%20ministry/DG08.jsp - Сайт генерального Директората малого и среднего бизнеса, ремесленничества, услуг и свободных профессий Германии.

3 БошланFич (тах,р.)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4

лашган давлат органи - бевосита федерал х,укуматга буйсунадиган тиклаш буйича Кредит кенгаши юкорида курсатилган дастурлар-нинг амалга оширилишини назорат килади ва уларнинг бажарилиш механизмини таъ-минлайди.

Федерал дастурларни амалга ошириш дои-расида бизнес учун имтиёзли шароитларда кредитлар такдим килинади. Мазкур шартлар паст фоиз ставкаси (5-8%) ва кредитлашнинг узок муддатларини (5-15 йил) кузда тутади. Германияда кичик бизнес узига хосликка ва ривожланиш тарихига эга эканлигини кайд этиш лозим. Хусусан, капитализм вужудга келган даврдаёк биринчи йирик тадбиркор-лар гурух,лари пайдо булиши билан савдо-саноат палаталари тузишни бошладилар. Улар ишлаб чикариш ва савдони ривожлан-тириш сох,асидаги х,амкорлик буйича биринчи бирлашма ва уюшмалар х,исобланади.

Хозирги пайтда савдо-саноат палатала-ри давлат органлари даражасига кадар ри-вожланди ва эндиликда х,ар бир тадбир-кор палата таркибига киришга мажбур. Германияда кичик бизнесга тааллукли бирор-та х,ам х,укукий жужжат савдо-саноат палата-сининг маъкуллаши, розилиги ва тасдиFисиз утмайди. Германия савдо-саноат палаталари Ассоциацияси барча палаталарни узида бир-лаштиради ва федерал даражада тадбиркор-лар манфаатларини мужассамлаштиради. Бу х,амкорлик ассоциациясининг асосий вази-фаси Европа иттифоки мамлакатлари савдо-саноат палаталари вакиллари билан узвий иш олиб боришдан иборат. Бутун Ассоциация биргаликда Европа х,амкорлиги савдо-саноат палаталари бирлашмасини тузади. Хозирги пайтда Германия савдо-саноат палаталари барча даражаларда бюджетларни шакллан-тириш, курилиш ва саноатни ривожланти-риш, кичик корхоналар фаолиятини тартибга солишга тегишли конун лойих,аларини тайёр-лашда катнашадилар. Савдо-саноат палаталари мах,аллий узини узи бошкариш орган-лари йиFилишларида катнашиб, мамлакатни

ривожлантириш сох,асида мух,им ижтимоий-иктисодий карорни кабул килган х,олда жа-мият х,аётининг барча томонларига катта таъсирга эга. Бу бир бутун инфратузилма булиб, унда ОАВ вакиллари х,ам, маслах,атлар хизмати х,ам катнашади. Палаталарнинг асосий устувор вазифаси Германиянинг кичик бизнесига х,ар кандай куллаб-кувватлаш ва ёрдам курсатишдан иборат.

Японияда кичик бизнес1

Иккинчи жах,он урушидан кейинги йил-лардаги кучли техник-иктисодий узилиш Японияни дунёнинг энг тараккий этган учта мамлакатидан бирига айлантирди. Бунга кучли давлат куллаб-кувватлаши ёрдами-да кичик бизнесни ривожлантириш туфайли эришилган. Купгина автомобиллар, техника, инновацион мах,сулотлар фан сиFимли ишлаб чикариши буйича бутун дунёда машх,ур компания ва концернлар айнан шу ерда жойлашган. Кичик бизнес Япония умумий саноати х,ажмида катта салмокни (тахминан 40%) ташкил килади. Бирок шуни таъкидлаш лозимки, Японияда кичик бизнес куп даражада куйидаги тармокларда мужассамлаш-ган: курилиш, енгил саноат, хизмат курсатиш сох,аси. Фан сиFимли ишлаб чикаришлар асо-сан, йирик компаниялар томонидангина олиб борилади. Бу Японияни иктисодий ривож-лантиришнинг асосий вазифаси - кичик биз-несда инновацион юкори технологик ишлаб чикаришларни раFбатлантиришнинг узидир. Японияда кичик бизнес корхоналарига нис-батан кулланилаётган ^укукий ^ужжатлар кичик корхоналар макоми ва улар учун им-тиёзларни белгилайди. Имтиёзлар корхоналар фаолият турларидан келиб чикиб, махсус соликка тортишни кузда тутади.

Конун лойих,асининг катта кисми Японияда антимонопол конунчиликни тартибга солишга каратилган. Япония конунчилиги

1 http.//www.meti.go.jp/english/other/ METIintroduction/c10130ej.html - Сайт Министерства экономики, торговли и промышленности Японии.

мах,сулотларга бозор кийматини ошириш/ пасайтириш даражасини каттик тартибга со-лади ва чеклайди. Асоссиз чегирмалар ёки чайковчилик нархлари туфайли корхоналар ва тадбиркорлар уз фаолиятини амалга ошириш х,укукидан мах,рум булишлари мумкин. Холбуки, бу шартлар компаниялар истисно килинмаган х,олда барчаси учун х,акикийдир. Ривожланган бозор механизмлари туфайли япон х,укумати нархларнинг асоссиз узга-ришлари ва инфляцияни муваффакиятли ушлаб туришнинг уддасидан чикмокда. Шун-дай килиб, бошланFич шароитлар ва имко-ниятлар туфайли Японияда кичик бизнесни ривожлантириш учун яхши шароитлар яра-тилган.

Япония кичик бизнес корхоналари фаолиятини амалга оширишни тартибга солиш дав-лат органи Ташки савдо ва саноат вазирлигига буйсунадиган Кичик корхоналар бошкармаси х,исобланади. Мазкур Бошкарма антимоно-пол конунчиликка риоя килинишини назорат килади, Япония кичик бизнес манфаатлари-нинг давлат томонидан мух,офазасини таъ-минлайди, мулкдорлар назоратини чеклайди, нобозор шартнома муносабатлари учун бу-юртмачилар, ижрочилар ва субпудратчилар жавобгарлигини белгилайди. Кичик бизнесни кредитлаш ва карзларни такдим килиш механизмларини таъминлаш учун давлат Кичик ва урта бизнесни сугурталаш корпо-рацияси х,амда Кредитларни кафолатлаш ас-социациясини (Хитой, АК.Ш ва б. да кичик Бизнесни куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш учун давлат фондларини тузиш каби) ту-зишни кузда тутади. Японияда кичик бизнесни раFбатлантириш марказий х,укуматлардан бошлаб, кичик корхоналарнинг мустакил уюшмалари ва бирлашмалари билан якун-ланган х,олда олиб борилади. Марказий х,укуматлар ва мах,аллий узини узи бошкариш органлари бевосита фан сиFимли ва юкори технологик ишлаб чикаришларни яратишда катнашадиган кичик бизнес корхоналарини х,аётий циклининг барча боскичларида суб-

сидиялайди. Шундай корхоналар учун давлат займларини ажратади, кафиллик ва кредит кафолатларининг бошка турларини такдим килиш оркали кичик бизнесни кредитлашни таъминлайди. Бундан ташкари, махсус мар-казлар, нотижорат ташкилотларида давлат марказий куллаб-кувватлашида ходимлар-ни укитиш амалга оширилмокда, маслах,ат-ахборот куллаб-кувватлаши курсатилмокда.

Бизнес учун имтиёзли шароитларда суб-сидиялаш, карз бериш, кредитлаш куйидаги максадларда кузда тутилган:

- фан сиFимли корхоналар ишлаб чика-риш-моддий асосини кайта жих,озлаш, мо-дернизациялаш, такомиллаштириш;

- институтлар ва университетлар билан биргаликда инновацион лойих,алар, янгилик-лар, кашфиётларни ишлаб чикиш;

- енгил ва озик-овкат саноатини ривож-лантириш;

- янги технологиялар (кашфиётлар) ва янги мах,сулот турларини ишлаб чикариш;

- Япониянинг саноат жих,атидан колок минтакаларида кичик бизнеснинг янги корхоналарини яратиш ва ривожлантириш.

Хитойда кичик бизнес1

Хитой х,укумати мамлакатда кичик бизнесни ривожлантиришга катта ах,амият бер-мокда. Шу сабабли айнан ушбу сох,а инновацион технологияларни узлаштиришда фаол катнашиб, янги ишчи уринларини яратади. Кичик бизнес 2006 йилда кабул килинган «Ресурс сиFимли ишлаб чикаришларни юкори технологияли тармоклар томонига кайта йуналтириш» коидасига купрок жавоб бера-ди. Шунга карамасдан, Хитой кичик бизнеси барибир х,ам давлатнинг кушимча куллаб-кувватлаши, инвестицияларни жалб килиш,

1 Основные характеристики систем государственно-общественной поддержки и развития малого и среднего предпринимательства зарубежных стран. // Пятая Всероссийская конференция представителей малых предприятий «Инфраструктура развития и поддержки малого и среднего предпринимательства». - М., Московский центр развития предпринимательства, 2004.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4

кичик бизнесни кредитлаш дастурларини кенгайтиришга мухтождир. Шуни англаган холда Хитой хукумати бутун имкониятларини ишга солиб, кичик бизнес корхоналарининг иктисодий усишини раFбатлантиради, хусу-сан, кичик бизнес фаолиятини тартибга со-лиш ва кичик корхоналарни соликка тортиш сохасидаги хукукий конунчиликни такомил-лаштиради. 2002 йилда кабул килинган «Кичик ва урта корхоналарнинг ривожланишини раFбатлантириш туFрисида»ги конун шундай конунлардан асосийси булиб, у кичик бизнес корхоналарига кредитлаш, инвестициялаш, ишлаб чикаришни модернизациялаш, ахбо-рот ва фан сиFимли технологияларни жорий этишга нисбатан тенг имкониятларни кузда тутади.

Бошка мамлакатларда булгани каби Хи-тойда хам кичик ва урта бизнеснинг ривож-ланишига кумаклашиш давлат фондлари тузилган ва фаол такомиллаштирилмокда. Уларнинг асосий роли ва вазифаси - кичик бизнес корхоналарини банк кредитлари олиш имкониятлари учун гаров таъминоти ва кафолатли мажбуриятлар билан таъмин-лашдир. Бунинг учун Хитой Коммунистик партияси томонидан «Кичик ва урта корхоналарни ривожлантириш Давлат фонди»ни ту-зиш туFрисида махсус коида ишлаб чикилган ва тасдикланган. Мазкур фонд тулик Хитой бюджети томонидан молиялаштирилади ва кичик корхоналарни ривожлантиришнинг катализатори ролида чикади. Давлат фонди иктисодиётнинг барча тармокларидаги кичик бизнес корхоналарига солик имтиёзла-ри, молиялаш, уз даромадларининг конуний мухофазасини таъминлаган холда уларнинг манфаатларини йирик компаниялар билан курашда химоялайди ва ёклайди.

Мамлакатни ривожлантириш Хитой дас-турлари, жумладан, кичик ва урта бизнесни айнан комплекс ривожлантириш хисобига халк хужалиги фаолиятининг самарадорлиги-ни ошириш ва салобатли иктисодий усишни кузда тутади. Хусусан, Хитой иктисодиётини

2020-2050 йилларда тулик модернизация-лашга каратилган дастурлар тасдикланди1. Бундай дастурлардан бири 2003 йилда кабул килинган, 2050 йилгача иктисодиётнинг барча тармокларини тула модернизациялашни кузда тутадиган мамлакатни 2020 йилгача ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дасту-ри хисобланади.

2003 йилдан кейин ХХР дан кичик бизнеснинг мислсиз усиши, марказий бюджетга солик тушумларининг купайиши кайд этил-ди. Ривожланишнинг бундай сакраши, энг аввало, кичик корхоналар ва якка тадбир-корларнинг ошиб борувчи сони билан таъ-минланган. ХХР Давлат статистика кумитаси куйидаги маълумотларни эълон килди: 2005 йилда мамлакатда 3 миллионта кичик кор-хона ва деярли 30 миллион якка тадбиркор борлиги айтилди. Шу тарика кичик бизнес корхоналари Хитойдаги умумий корхоналар сонининг катта кисмини ташкил килди. Нима учун Хитойда кичик бизнес иктисодиётнинг таянч сохаси эканлиги аён булди.

ХХР мехнатга лаёкатли ахолисининг тах-минан 60%и айнан кичик бизнесда мехнат килмокда. Агар Хитой кичик бизнесининг сифат тавсифини берадиган булсак, кичик бизнес мамлакатнинг илмий двигатели хисобланади. Шу сабабли айнан шу сохада купрок инновацион махсулотлар, кашфиётлар ва техник янгиликлар ишлаб чикарилмокда. Айнан кичик бизнес корхоналари уз мах-сулотларини жахон бозорларига чикарган холда мамлакатда ишлаб чикариладиган махсулотларнинг экспорт асосини ташкил килади. Бизнесни мувофиклаштириш ва коо-перациялаш буйича Хитой маркази - ихтисос-лашган агентлиги Хитойда кичик корхоналарни куллаб-кувватловчи асосий давлат органи хисобланади. Мазкур марказнинг асосий вазифаси тадбиркорликни куллаб-кувватлаш сохасида технологик хамкорлик учун зарурий

1 Стратегии модернизации и обеспечения долгосрочного устойчивого экономического роста. Форум экономистов Узбекистана. - Т.: «SMI-ASIA», 2011.

инфратузилмани яратишдан иборат. Марказ ташаббуси билан кичик бизнесни маслах,ат ва ахборот билан куллаб-кувватлаш амалга оширилмокда, инновацион мах,сулотларни ишлаб чикариш сох,асида савдо ярмаркала-ри, кургазмалари ташкил килинмокда, кичик бизнес муаммоларини тадкик этиш ва дас-турларини амалга ошириш буйича семинар-лар, анжуманлар утказилмокда.

Кичик бизнесни куллаб-кувватлаш ва ри-вожлантиришнинг яна бир мух,им органи - бу 2001 йилда тузилган CSMEO давлат ахборот хизматидир. Бу мувофиклаштирувчи марказ, асосан, интернетдаги уз сайти оркали ах,олига ахборот хизмати курсатиш х,амда кичик ва урта корхоналар фаолияти маса-лаларида хизмат курсатади. ХХРнинг бар-ча минтака ва шах,арларини камраб олган CSMEO тармоFи мех,нат бозоридаги вазият, амалдаги конунчилик узгаришлари, охирги илмий-техник ютуклар ва технологик янги-ликлар, кичик ва урта бизнес корхонала-рининг х,олати ва ривожланиши х,акида уз вактида хабар бериб туради. Ахборот хизмати х,укумат вакиллари ва корхоналар уртасида турли йиFилишлар, ярмаркалар утказишни ташкил килади, корхоналарга маслах,атлар хизматини таъминлайди.

Сингапурда кичик бизнес1

Сингапур нефть мах,сулотларини кайта ишлаш ва яримутказгичлар ишлаб чикариш буйича йирик жах,он маркази х,исобланади. Агар Сингапур ЯИМини барча фукаролари сонига булсак, ах,оли жон бошига 25 минг доллар туFри келишини тасаввур килиш кийин. Куплаб мутахассислар Сингапур кичик бизнесни очиш ва юритиш учун идеал йул тутиши х,акидаги фикрни ёклайдилар. Мам-лакат ажойиб молиявий инфратузилмага эга, бежизга жах,оннинг 3000 та энг йирик компа-

1 Стратегии модернизации и обеспечения долгосрочного устойчивого экономического роста. Форум экономистов Узбекиста ASIA», 2011.

нияларининг булимлари айнан шу ерда жой-лашмаган.

Сингапурда кичик бизнес гуллаб-яшна-шининг сабаби сифатида, биринчидан, мам-лакатда кулай инвестиция мух,ити яратил-ганини кайд этиш лозим. Хусусан, чет эл капитали ва инвестицияларини жалб килиш билан боFл и к кичик бизнесга нисбатан им-тиёзли солик сиёсати амал килмокда. Фойда-ни утказишга божлар мавжуд эмас. Капитал куйилмаларга кафолатлар таъминланмокда ва х,.к.

Иккинчидан, Сингапурда кичик бизнес-нинг асосини турли хизматлар: савдо, транспорт, коммуникацион, молиявий, туристик х,измат курсатиш ва х,.к. ташкил этади. Бу хизматлар сох,асида мамлакат ах,олисининг кат-та кисми (70-80% гача) банд. Сингапурнинг купгина ах,олиси якка тадбиркорлик фаолия-тини олиб боради. Ах,олининг бир кисми турли компанияларнинг акцияларига эга. Сингапурда уртача синф ах,оли умумий сонининг 80%гачасини ташкил килади.

Учинчидан, кичик бизнесни очиш учун х,ам, бевосита фаолият олиб бориш учун х,ам яхши шароитлар яратилган. Бу барча шаро-итлар конунан мустах,камлаб куйилган ва уларга катъий амал килинмокда. Уз бизнеси-ни эндигина бошлаётган кичик ва урта корхоналарга алох,ида имтиёзлар берилмокда. CNN Time Warner Group халкаро экспертла-рининг тадкикотларига кура, Сингапур кичик бизнесни ривожлантириш буйича 5-уринни эгаллайди.

Айтиш керакки, Сингапурдаги кичик ва урта корхоналар ягона гурух,ни ташкил этади. Бунда корхоналарда бандлар сони асосий курсаткич х,исобланади. Уларнинг сони 200 кишидан ошмаслиги керак. Бу гурух,ни икки тоифага ажратиш мумкин. Уларнинг биринчи-си турли хизматлар - ресторан, мех,монхона, туристик, курилиш, савдо бизнеси хизматла-ри курсатиш билан шугулланади. Холбуки, кичик бизнес бинолар кулайликларидан тор-тиб, ходимларнинг юкори малакасига кадар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4

мутлак барча майда-чуйдаларгача тегишли булган катъий стандартларга эга.

Шу туфайли х,ар йили мамлакатга тахми-нан 6 миллион сайёх, ташриф буюради. Кичик бизнес корхоналарининг иккинчи гурух,и, жумладан, инновацион технологиялар ва юкори технологияли ишлаб чикаришларни куллаган х,олда ишлаб чикариш сох,асида банддир.

Сингапурнинг давлат сиёсати корхона-лар ва улар бирлашмаларининг уюшмадаги узвий х,амкорлигига каратилган. Бу самара-ли мех,нат таксимоти максадида ва янги за-монавий технологияларни жорий этиш, янги мах,сулот ишлаб чикариш сох,асида унумли ишлаш учун килинади. Бир корхонанинг узи купинча бундай усулнинг х,аммасининг удда-сидан чика олмайди, бошка компаниялар би-лан х,амкорлик эса анча осондир.

Сингапурда деярли 140 мингта кичик ва урта бизнес корхоналари мавжуд булиб, мамлакат бутун корхоналарининг тахми-нан 90%ини ташкил килади. Кичик бизнес ах,оли бандлигининг катта кисмини коплайди ва йилига тахминан 5-6% ли усишни таъминлайди. Кичик бизнеснинг бундай салобатли муваффакиятлари максадга йуналтирилган давлат куллаб-кувватлашисиз булиши мумкин эмас. Хусусан, давлат кичик ва урта бизнес корхоналарига халкаро майдонда ракобатбардош булишида ёрдам курсатишдан манфаатдор. Мамлакатда кичик корхоналарни куллаб-кувватлаш учун <^рппд» махсус агентлиги тузилган. У кичик бизнесга ёрдам сифатида турли дастурлар-ни ишлаб чикади ва амалга оширади. Бу иш-ларнинг асосий йуналишлари куйидагилар х,исобланади:

- кичик бизнес компанияларининг тадбир-корлик салох,иятини ривожлантириш;

- тадбиркорларга маслах,ат, бухгалтерия, ахборот хизматларини курсатиш;

- корхоналарга улар ишининг узига хосли-гига кура аник ёрдам курсатиш;

- мамлакатда ишлаб чикариладиган то-варлар ва хизматларни стандартлаштириш ва сифати учун кураш;

- кичик бизнес корхоналари таркибини такомиллаштириш;

- кичик бизнесни бошкариш учун кадрлар тайёрлаш.

Жах,он амалиётининг курсатишича, кичик бизнесни кредитлаш - кичик корхоналарни ривожлантиришнинг зарурий омилидир. Сингапурда юзлаб имтиёзли кредитлаш дас-турлари жорий этилмокда. Бунга фойдали шароитлардаги махсус займлар, кредит риск-ларини суFурталаш, субсидиялаш кабилар киради. Бандлар сони 10 кишидан ошмайди-ган микрокорхоналар учун махсус имтиёзли кредитлаш шароитлари яратилган. Умуман, мамлакат кредит-банк тизими давлат томо-нидан тулик куллаб-кувватланмокда ва назо-рат килинмокда. Бу х,ол кредит ставкаларини мунтазам пасайтириш имконини бермокда.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Малакали менежерлар, мутахассислар, ходимларни тайёрлаш сох,асида давлат ту-зилмаларининг ишини алох,ида кайд этиш лозим. Давлат кичик бизнес сох,асида банд кадрларни укитиш ва кайта тайёрлашга ха-ражатларнинг катта кисмини уз ^исобидан коплайди. Бунинг учун Сингапурда давлат ва хусусий укув юртлари амал килмокда. Сингапурда кичик бизнеснинг турли тармокларида меъёр ва стандартларга риоя килинишини кузатиб борадиган давлат назорат орган-лари тузилган булишига карамай, мамлакатда амалдорлар бюрократияси энг кам х,олатга келтирилган. Назорат кичик бизнес х,олатининг самарали мониторинги, у ёки бу корхона ускуналарини модернизациялаш за-рурлигини аниклаш, ёрдам курсатиш учун зарур. Шуни кайд этиш лозимки, амалдор шахсни сотиб олиш эх,тимоли амалда 100% истисно килинган. Амалдорларга кандайдир совFа-саломлар олиш, биргаликда ресторан-лар, кафеларга бориш такикланади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4

Мисрда кичик бизнес1

Мисрда кичик бизнеснинг хусусияти шун-даки, бу араб республикасида асосий йирик тадбиркорлар эмигрантлар х,исобланишини кайд этиш лозим. Улар орасида куплаб рос-сияликлар, украинлар, европаликлар бор. Нефть ва газни кайта ишлаш буйича энг фой-дали компаниялар тор доирадаги шахсларга тегишли. Шу сабабли кичик бизнес вакил-лари уз фойдасини кишлок хужалиги, савдо, сайёх,лик, мех,монхона бизнесидан излаш-лари лозим. Бирок Мисрда кишлок хужалиги х,озирги пайтда 0Fир даврни бошдан кечирмокда. Агар илгари Мисрнинг ярмидан купрок ах,олиси аграр секторида банд булган булса, эндиликда кишлок мех,нати билан бор-йуFи 25% мисрлик шугулланишда давом этмокда. Ер, уFитлар нархи, юк жунатиш ха-ражатлари х,ар йили ошиб бормокда, бунинг натижасида таннарх ошиб кетмокда, демак, хурмо, пахта, полиз экинларининг нарх-лари х,ам ошади. Куплаб кишлок хужалиги экин майдонлари х,озирги вактда ё ташлаб куйилган, ёки коттежлар, мех,монхоналар куриш учун хусусий шахслар томонидан со-тиб олинган.

Мисрда кичик бизнес туризмни ривожлан-тириш чуккисида ривожлана бошлади. Утган асрнинг 80-90-йиллариданок Миср бутун дунё сайёх,ларининг энг оммавий дам олиш жойи булган. Ернинг юкори нархларидан фойдаланган мухожирлар интенсив равишда мех,монхоналар, дам олувчилар яшаш жой-лари кура бошладилар ва шунинг х,исобидан узок вакт фаолият юритдилар. Дам олувчилар хизматнинг барча турларидан (сартарош-хоналар, дуконлар, майхоналар, ресторанлар) бевосита мех,монхона х,удудида ёки уларнинг якинида фойдаланди. Аммо муаммо шун-да эдики, кичик бизнес (туризм, экскурсия,

1 Стратегии модернизации и обеспечения долгосрочного устойчивого экономического роста. Форум экономистов Узбекиста ASIA», 2011.

мех,монхона) чет элликлар кулида жамланган эди, демак, уша пайтда дарёдек оккан даро-мадлар уларнинг чунтакларига тушган эди.

Уз бизнесини очишни истаган х,ар бир мах,аллий мисрлик мухожирлар ва «янги» мисрликлар, деб аталган шахсларнинг куч-ли ракобатига дуч келарди. Уларнинг жид-дий жамFармалари мавжуд булмаган, айни вактда бакувват чет элликлар эса кичик биз-несга йирик инвестицияларни амалга оши-ра олдилар. Асосий фойдани европаликлар (французлар, немислар, инглизлар) х,амда АКШдан келганлар олишда давом этдилар. Бир куни улар Мисрга сайёх, сифатида келиб, бу ерда кичик бизнесни ташкил этишнинг истикболлари канчалик катталигини тушуниб етдилар. Шу тарика, улар аста-секин ишлаб чикариш, фермерликни узлаштира бошла-дилар, ах,олига кулай сервис хизматларини такдим этдилар. Шундан кейин йирик Fарб компаниялари уз маблаFларини Миср кичик бизнесига максадга йуналтирилган инвести-циялай бошладилар.

Хаммаси 1997 йилгача, «Уликлар шах,ри» обидасидаги экскурсия вактида терро-ристлар 58 та сайёх,ни, жумладан, французлар, швейцарлар, японларни отиб ташлаганларигача тинчгина борди. Бу мухожир-тадбиркорларнинг АКШ ва Европа мамлакатларига кайтиб кетишларига сабаб булди. Купгина дуконлар, майхоналар, мех,монхоналар, гузаллик салонлари мах,аллий мисрлик бизнесменларга арзима-ган пулга сотилди. Эндиликда кичик бизнес купрок мисрликлар кулида жамланган.

Бирок муаммолар сакланиб колди - бу мех,монхоналар, дуконлар кимнидир, хусусан, сайёх,ларни узига жалб килиши керак. Бирок Fарб дунёси вакиллари конли урушлар хата-ридан жиддий куркиб колишди. Шу сабабли мисрликлар Россия ва МДХ мамлакатлари ах,олисини Мисрга фаол жалб кила бошлади. Миср курортларида дам олишнинг катта ташвикотини олиб бордилар. Минглаб рос-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4

сияликлар иссик Кизил денгизнинг куёшли пляжларига бора бошладилар.

Хозирги вактда х,ам илгаригидек, Миср уз бизнесини бошламокчи булганлар учун узида ажойиб имкониятларни мужассамлаш-тиради. Хамёнида бир неча ун минглаб дол-ларга эга булиб, бу ерда ресторан, майхона, х,атто кичик мех,монхона очиш осонликча амалга оширилиши мумкин. 60-70 минг дол-ларлик маблаFга эга булганлар мах,аллий улчовларга кура, олигархлар ва миллио-нерлар х,исобланадилар. Улар бу пуллар-га заргарлик салони ёки дукон, х,ашаматли гузаллик салони очишлари мумкин. Дахаб ва Синай шах,арлари кичик бизнес марказлари х,исобланади. Бугунги кунда интернет-кафе, уяли телефон салонлари ва х,.к.лар Мисрда оммавийлашган. Бу бизнес турларини таш-кил килиш харажатлари жуда кам микдорни ташкил килади.

Яна бир фожеали вокеа европаликлар-нинг Мисрдан бутунлай кетиб колишига са-баб булди. 2006 йилда террорчилар немис-итальян курортида 3 та бомба портлатдилар. Чет элликлар яна уз бизнесларини арзонга сота бошладилар, бундан уз маблаFларини тайёр бизнесга куйишдан куркмаган рос-сиялик бизнесменлар фойдаландилар. Яхши х,олатдаги тайёр ресторанлар 10-20 минг долларга сотилди.

Мисрдаги кичик бизнеснинг ёлланма хо-димларга тегишли яна бир хусусиятини кайд этиш лозим. Уларга пул тулаш шарт эмас, улар уз улушини одатда корхона фойдасидан оладилар. Бир томондан, оддий ходим билан фойдани булишиш унчалик кулай эмас, бошка томондан, бизнеснинг муваффакиятсизликка учраши хатари камаймокда. Вах,оланки, да-ромадлар бор экан, демак, ишловчиларга фоиз тулаш манбаи х,ам бор. Бу манба даро-мадлар эмас.

Аста-секин Мисрда кичик бизнес х,ам чет элликлар, х,ам мах,аллий тадбиркорлар ту-файли йулга куйилмокда. Муваффакиятларни кайд этган х,олда чет элда ишлайдиган ва

уз пулларини мах,аллий бизнесга тикаётган мисрликларга тегишли кичик бизнесни кре-дитлаш тизимини кайд этиш лозим. Уларга банк куйилмаларининг сакланиши, Миср х,удудида бизнесни очишдаги солик имти-ёзлари, субсидиялар ва албатта, кредит-лашнинг имтиёзли ставкалари имконлари кенгайтирилмокда.

Узбекистон Республикасида кичик бизнеснинг ривожланиш имконлари ошиб бор-мокда. Бугунги кунда нодавлат секторининг ЯИМдаги улуши 1995 йилдаги 58,4%дан 2014 йилга келиб 82,8%гача етди, бу со^адаги банд булганлар салмоFи эса мос равишда 69%дан 80,1%гача ошди. 1% бандларга туFри келадиган ЯИМ улуши 0,85%дан 1,03%га купайди. Лекин бу унча катта ракам эмас. Нодавлат секторида банд булганларнинг таркибини курадиган булсак, уларнинг 42,9%и якка тартибдаги фаолиятга, 13,4%и фермер хужаликларига, 10,9%и эса дех,кон хужаликлари улушига туFри келади1.

Республикамизда янги ишчи уринларини яратиш дастурлари оркали кичик бизнес, касаначилик ва чорва молларини бокиш ва баликчиликни ривожлантириш микрокредит-лар ажратиш оркали раFбатлантирилмокда. Юкорида куриб чикилган хорижий тажри-балардан фойдаланган ^олда юкори техно-логияларни кичик корхоналар фаолиятига жалб килиш, кичик корхоналар шаклидаги инновацион технологиялар кластерларини, айникса, колок х,удудларда ривожлантириш, мах,аллий хом ашёдан фойдаланган х,олда экспортбоп товарлар ишлаб чикаришларини раFбатлантириш, тармок ва сох,алар уртасида кооперация алокаларини кучайтириш оркали уларнинг самарадорлигини ошириш мумкин булади.

1 Узбекистон Республикаси ик,тисодий-ижтимоий тараккиётининг мустакиллик йилларидаги (19902010 йиллар) асосий тенденция ва курсаткичлари хамда 2011-2015 йилларга мулжалланган прог-нозлари. - Т.: «Узбекистон», 2011. -64-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Демократик ислох,отларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини шакллантириш - мамлакатимиз тараккиётининг асосий мезонидир. - Т.: «Узбекистон», 2011.

2. Основные характеристики систем государственно-общественной поддержки и развития малого и среднего предпринимательства зарубежных стран. // Пятая Всероссийская конференция представителей малых предприятий «Инфраструктура развития и поддержки малого и среднего предпринимательства». М., Московский центр развития предпринимательства, 2004.

3. Светлана Зангеева. Проблемы и перспективы бизнеса в России. // «Эспрессо» - итальянская газета в Москве. Рубрика «Интервью». №8 (42) 1. 15 июля 2008 года.

4. Стратегии модернизации и обеспечения долгосрочного устойчивого экономического роста. Форум экономистов Узбекистана. - Т.: «SMI-ASIA», 2011.

5. Узбекистон Республикаси иктисодий-ижтимоий тараккиётининг мустакиллик йилларидаги (1990-2010 йиллар) асосий тенденция ва курсаткичлари х,амда 20112015 йилларга мулжалланган прогнозлари. - Т.: «Узбекистон», 2011. -64-б.

6. http://www.sba.gov/aboutsba/ - Сайт Администрации Малого Бизнеса при Президенте США (Small Business Administration - SBA).

7. http://www.bmwi.de/Homepage/English%20pages/The%20ministry/DG08.jsp -Сайт генерального Директората малого и среднего бизнеса, ремесленничества, услуг и свободных профессий Германии.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.