Научная статья на тему 'Шарқ мутафаккирларининг шахсни тарбиялаш, ўқитиш ва ривожлантириш ҳақидаги ўзига хос инновацион педагогик ғоялари'

Шарқ мутафаккирларининг шахсни тарбиялаш, ўқитиш ва ривожлантириш ҳақидаги ўзига хос инновацион педагогик ғоялари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1789
199
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарих / қадрият / тарбия / инновацион ғоя / шахс / дарс / таълим / маънавият / мактаб / история / ценность / образование / инновационная идея / личность / образование / духовность / школа

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Йўлдошев Фарҳоджон Бахтиёр Ўғли

Ҳар бир ижтимоий тузум келажаги, инсоният истиқболи, кишиларнинг ҳаёти ва турмуш даражаси фан ва маданият тараққиёти билан бевосита боғлиқдир. Ўтмишда Шарқ мутафаккирлари ўз ҳаётий тажрибаларидан келиб чиқиб, маънавиятимиз сарчашмаси бўлган таълим-тарбия, шахс камолоти ҳақида бой тарихий тажрибани мерос қилиб қолдирган. Мақолада уларнинг шахсни тарбиялаш, ўқитиш ва ривожлантириш ҳақидаги ўзига хос инновацион-педагогик ғоялари ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СПЕЦИФИЧЕСКИЕ ИННОВАЦИОННЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ИДЕИ МЫСЛИТЕЛЕЙ ВОСТОКА О ВОСПИТАНИИ, ОБРАЗОВАНИИ И РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТЕЙ

Будущее каждой социальной системы, будущее человечества, жизнь и уровень жизни людей напрямую связаны с развитием науки и культуры. В прошлом мыслители Востока оставили богатое историческое, образовательное и культурное наследие, основанное на своём жизненном опыте. В данной статье говорится об их конкретных инновационных педагогических представлениях по вопросам воспитания, образования и развития.

Текст научной работы на тему «Шарқ мутафаккирларининг шахсни тарбиялаш, ўқитиш ва ривожлантириш ҳақидаги ўзига хос инновацион педагогик ғоялари»

Йулдошев Фарх,оджон Бахтиёр у^и,

Тошкент давлат техник университетининг 1-боск.ич таянч докторанти

ШАРК МУТАФАККИРЛАРИНИНГ ШАХСНИ ТАРБИЯЛАШ, УКИТИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ^А^ИДАГИ УЗИГА ХОС ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИКГОЯЛАРИ

ЙУЛДОШЕВ Ф.Б. ШАРЦ МУТАФАККИРЛАРИНИНГ ШАХСНИ ТАРБИЯЛАШ, УЦИТИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ЦАЦИДАГИ УЗИГА ХОС ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК €ОЯЛАРИ

Хар бир ижтимоий тузум келажаги, инсоният истикболи, кишиларнинг х,аёти ва турмуш даражаси фан ва маданият тараккиёти билан бевосита боFликдир. Утмишда Шарк мутафак-кирлари уз х,аётий тажрибаларидан келиб чикиб, маънавиятимиз сарчашмаси булган таълим-тарбия, шахс камолоти х,акида бой тарихий тажрибани мерос килиб колдирган. Маколада улар-нинг шахсни тарбиялаш, укитиш ва ривожлантириш х,акидаги узига хос инновацион-педагогик Fоялари х,акида суз юритилади.

Таянч суз ва тушунчалар: тарих, кадрият, тарбия, инновацион Fоя, шахс, дарс, таълим, маъ-навият, мактаб.

ЙУЛДОШЕВ Ф.Б. СПЕЦИФИЧЕСКИЕ ИННОВАЦИОННЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ИДЕИ МЫСЛИТЕЛЕЙ ВОСТОКА О ВОСПИТАНИИ, ОБРАЗОВАНИИ И РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТЕЙ

Будущее каждой социальной системы, будущее человечества, жизнь и уровень жизни людей напрямую связаны с развитием науки и культуры. В прошлом мыслители Востока оставили богатое историческое, образовательное и культурное наследие, основанное на своём жизненном опыте. В данной статье говорится об их конкретных инновационных педагогических представлениях по вопросам воспитания, образования и развития.

Ключевые слова и понятия: история, ценность, образование, инновационная идея, личность, образование, духовность, школа.

YULDOSHEV F.B. SPECIFIC PEDAGOGICAL INNOVATIVE IDEAS OF EAST THINKERS ABOUT EDUCATION, PEDAGOGUE AND DEVELOPMENT OF PERSONALITIES

The future of every frame of society, future of humanity, life and living standard of people, is straight related to development of science and culture. The thinkers of East left rich historical, educational and cultural heritage based on their vital experience. In the article is discussed about their concrete innovative pedagogical ideas for education, pedagogue and development issues.

Keywords: history, value, education, innovative idea, personality, education, spirituality, school.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 фев-ралдаги ПФ-4947-сон фармони билан тасдицланган «20172021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожланти-ришнинг бешта устувор йуналиши буйича Царакатлар стратегияси»нинг «4.5. Ёшларга оид давлат сиёсатини тако-миллаштириш» номли бандида «Жисмонан соплом, руцан ва ацлан ривожлаган, мустацил фикрлайдиган, Ватанга содиц, цаътий цаётий нуцтаи назарга эга ёшларни тарбиялаш, демократик ислоцотларни чуцурлаштириш ва фуцаролик жамиятини ривожлантириш жараёнида уларнинг ижтимоий фаоллигини ошириш»1 йуналиши белгиланган.

УлFайиб келаётган ёш авлодни шундай рухда тарбиялаш хусусида суз юритар эканмиз, таълим-тарбия жараёнини аксиологик ёндашув асосида амалга оширишимиз максадга муво-фикдир. Аксиология (юнонча «axia» - киммат, кадр ва «logos» - таълимот) кадриятлар хаки-даги соха2.

Аждодларимизнинг шахс узлигини англаш учун тинмай аклий кураш олиб борганлигини курамиз. Умуман, Шаркнинг буюк алломалари Мухаммад ибн Мусо ал-Хоразмий, Ахмад ал-ФарFоний, Абу Наср Форобий, Абу Райхон Беруний, Абу Али ибн Сино, Мирзо Улугбек, Алишер Навоий, Хусайн Воиз Кошифий, Захириддин Мухаммад Бобур хамда бошка педагогик фикр намояндалари уз асарларида, мактаб ва мадрасаларда мударрис, устоз-мураб-бий сифатида, инсонни аклий камолотга етка-зишда укитишнинг турли усуллари ва воситала-ридан фойдаланишга катта ахамият бердилар, муаллим ва устоз-мураббийнинг педагогик махорати хамда энг кулай таълим усулларини амалиётда куллаш йулларини баён этишга хара-кат килдилар.

Дархакикат, жахон илм-маърифатининг буюк намояндаси Абу Абдуллох Мухаммад ибн Мусо ал-Хоразмий (783-850) математика фани соха-сида янгилик яратган назариётчи ва педагог услубиятчи олим сифатида «Ал-китоб ал-мух-тасар фи хисоб ал-жабр вал мукобала» («Ал-жабр мукобала хисоби хакида кискача

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони. - Т.: «Адолат», 2017. -26-б.

2 Педагогика. Энциклопедия. 1-жилд. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2015. -47-б.

китоб») асарида математика фанида абстракция (мавхумийлик) тушунчасини кенгайтирди. Индукция йули билан умумий ечиш усулларини хал этди, дедукция йули билан умумий усуллар ёрдамида турли хусусий масалаларни ечди3.

Буюк мутафаккир Мухаммад Мусо ал-Хораз-мий билимларни эгаллашда кургазмали восита-лардан фойдаланиш, таълимда мантикий тафак-кур, шахсий кузатиш ва тажрибаларга таяниш, савол-жавоб, бахс-мунозара каби таълим усул-ларидан кенг фойдаланган холда талабаларда мантикий фикрлаш кобилиятини ривожлантириш, уларда олган билимларини амалиётга татбик эта олиш малака ва куникмаларини тар-киб топтириш туFрисида тухталиб: «... сезги оркали билиш, бу кисман билиш булса, мантикий баён, аклий билиш эса хакикий билишнинг мухим томонини баён этади. ... инсоннинг хулк-атвори, хатти-харакати манти-кий фикрлашга асослангандагина мукаммал шаклланиши мумкин»4, дейди.

Машхур юнон файласуфи Арастудан кейин Шаркда уз билими, фикр доирасининг кенглиги билан «Шарк Арастуси» ёки «Ал-муаллим ас-соний» («Иккинчи муаллим») номларига сазовор булган Абу Наср ал-Форобийга кура (870-950) таълим технологиясининг бош Fояси таълим-тарбиянинг максади хамда укитишнинг восита ва усулларига бориб такалади. Унинг фикрича, «Таълим деган суз халклар ва шахар-ликлар уртасида назарий фазилатни бирлашти-риш, тарбия эса шу халклар уртасидаги тугма фазилат ва амалий касб-хунар фазилатларини бирлаштириш, деган суздир. Таълим факат суз

3 Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи» НМИУ, 2010. -63-б.

4 Баходиров Р. Шарк мутаффакири. Абу Абдуллох ал-Хоразмий ва илмлар таснифи. - Т.: «Узбекистон», 1995. -71-6.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

ва ургатиш билангина булади. Тарбия эса ама-лий иш, тажриба билан, яъни шу халк, шу мил-латнинг амалий малакалардан иборат булган иш-харакат, касб-хунарга берилган булиши, урганишидир»1.

Демак, Форобийнинг таълимда барча фан-ларнинг назарий асослари урганилса, тарбияда маънавий-ахлокий коидалар, одоб меъёрлари урганилади, касб-хунарга оид малакалар хосил килиниши асослаб берилади.

Бу мухим вазифа тажрибали устоз-тарбиячи-лар томонидан таълим-тарбиянинг турли усул-лари ёрдамида амалга оширилади. Форобий укитишнинг энг осон ва кулай восита хамда усулларини аник курсатиб берган:

«Амалий фазилатлар ва амалий санъат (касб-хунар)лар хамда уларни бажаришга одатланиш масаласи»га келганда, бу одат икки йул билан хосил килинади: булардан биринчиси - канот-бахш сузлар ёрдамида одат хосил килинади, малакалар вужудга келтирилади, одатдаги Fайрат, интилиш харакатга айлантирилади. Иккинчи йул (ёки усул) - мажбур этиш йули. Бу усул гапга кунмайдиган кайсар шахарликлар ва бошка сахройи халкларга нисбатан кулланилади. Чунки улар уз истакларича, суз билан Fайратга кирадиганлардан эмаслар. Улардан бирортаси назарий билимларни эгаллашга киришса, унинг фазилати яхши булади. Касб-хунарлар ва жузъий санъатларни эгаллашга интилиш бул-маса, бундай одамларни мажбур этмаслик керак. Чунки шахар халкларига тарбия бериш-дан максад - уларни фазилат эгаси килиш ва санъат ахлларига айлантиришдир»2.

Абу Райхон Мухаммад ибн Мухаммад ибн Ахмад ал-Беруний (973-1048)нинг таълим ва тарбия технологиясида укитишда талабани зериктирмаслик ва хотирасини толиктирмаслик учун урганиладиган фанларни тез-тез алмашти-риб туриш зарурлиги ва укитишда турли таълим услубларидан фойдаланиш хакидаги илFор фикрлари хозирги давр учун хам долзарбдир.

Беруний укитиш воситаси ва усуллари хакида фикр юритар экан, «Бизнинг максадимиз укув-чини толиктириб куймасликдир, хадеб бир нар-сани укийвериш зерикарли булади ва токатни ток килади. Агар укувчи бир масаладан бошка бир масалага утиб турса, у худди турли-туман

боF-роFларда сайр килгандек булади, бир боF-дан утар-утмас, бошка боF бошланади. Киши уларнинг хаммасини кургиси ва томоша килгиси келади. Хар бир янги нарса кишига рохат баFишлайди», дейди.

Берунийнинг «Минералогия» асарида баён этилган хунармандчилик технологияси, айникса, аёллар учун зеб-зийнат буюмларни ясашда хотин-кизларнинг фаол иштироки, уларнинг заргарлик санъатидаги кобилиятлари, малака ва куникмаларини шакллантириш, шогирд тайёр-лаш жараёни, усталарнинг хунар ургатиш услуб-лари хакидаги теран фикрлари жуда хам кимматлидир: «Марвариднинг бахосини ким яхши билса, у киши уни тешиш ва силликлаш ишлари билан узи шугулланмай, бахосини бил-майдиган шогирдларига топширади. Бунда шогирдларининг куллари калтирамайди, курк-май ишлайдилар. Агар бу иш хавфсираш, кур-киш билан бажариладиган булса, марваридлар синиб, парчаланиб исроф булиши мумкин. Баъ-зан уста шогирдларига шапалок тушуриб туради, сабаб, уларни хавфсираш йулларидан халос этиб туришдир. Марварид тешилиб, сай-кал берилиб булинганидан сунг, хар кандай хавф йуколади»3.

Шаркда «Шайх-ур раис» («Олимлар раиси») унвони билан машхур булган Ал-Хусайн ибн Абдуллох ибн ал-Хасан ибн Али ибн Синонинг (980-1037) «Тадбир ул-манозил» асарида баён этилган укитиш усуллари хозирги давр таълим тамойилларига мос келиши хам назарий, хам амалий жихатдан кимматлидир: «Бола бакувват булиб, сузлашув нуткини яхши тушуна бошлан-гандан сунг у савод урганишга кобил булади, шундан сунг саводга ургата бориш мумкин. Авваламбор, ахлокий ва аклий тарбия усулларини яхши эгаллаган иродали, доно, Fамхур ва динга ишонган укитувчи ва тарбиячи танлаш керак булади. У соFлом, тозаликни севувчи, софдил ва одамларга яхши муносабатда була оладиган тарбиячи булиши керак»4.

Ибн Сино талабага билим беришда уки-тувчининг педагогик махорати ва масъулиятли бурчи масаласига алохида тухталиб, укитувчи болаларга билим беришга киришишдан аввал,

1 Хошимов К., Нишонова С., Иномова М., Хасанов Р. Педагогика тарихи. - Т.: «Укитувчи», 1996. -79-б.

2 Уша жой, 80-б.

3 Беруний («К,имматбох,о тошларни билиб олиш хакида маълумотлар туплами» «Минерология») китобидан. Тан-ланган асарлар, IV жилд. - Т., 1974. -25-б.

4 Хошимов К., Нишонова С., Иномова М., Хасонов Р. Педагогика тарихи. Укув кулланма. - Т.: «Укитувчи», 1996. -89-б.

уларнинг хулк-атворини урганиши ва билимла-рини текшириб куриши, кизикиши, нимага кодир эканлигини аниклаши, сунгра унга хунар ёки илм турини эгаллашни тавсия этиши керак-лиги хакида фикр юритар экан, укитувчига шун-дай йул-йуриклар беради:

- болалар билан муомалада босик-жиддий булиш, берилаётган билимни талабалар кандай узлаштириб олаётганига эътибор бериш;

- таълимда турли укитиш усуллари ва шакл-ларидан фойдаланиш;

- талабанинг хотираси, билимларни эгаллаш кобилияти, шахсий хусусиятларини билиш;

- фанга кизиктира олиш;

- берилаётган билимларнинг энг мухимини ажратиб бера олиш;

- билимларни талабаларга тушунарли, унинг ёши, аклий даражасига мос равишда бериш;

- х,ар бир сузнинг болалар хиссиётини уЙFотиш даражасида булишига эришиш зарур»1.

Ибн Сино мактабда болаларни алохида-ало-хида укитишдан кура жамоа, синф тартибида укитишни афзал деб билади ва бу услубнинг устунлиги куйидагилардан иборатлигини таъ-кидлайди: «Укувчилар укиш ва тарбия давомида илмга чанкоклик сезадилар. Уз билимлари билан Fурурланадилар, бир-бирларининг билимларига хавас киладилар. Fурур ва узига эътибор тарбияланувчиларни бир-бирларидан оркада колмасликка ундайди. Укувчилар бирга булганда, доим бир-бирлари билан гаплашади-лар ва бу билан уз хотиралари ва нуткларини ривожлантирадилар»2.

Умуман, Ибн Синонинг таълим технология-сида укитиш жараёнида кайси услублардан фойдаланилмасин - оFзаки ифодами, билимларни тушунтиришми, турли куринишлардаги сухбатми, тажрибаларми, барибир, талабада х,акикий билим хосил килиш, мустакил, ман-тикий тафаккурни ривожлантириш, шахсий кузатиш ва тажрибаларга таяниш, олган билимларни амалиётга татбик эта олиш кобилиятини таркиб топтириш асосий максад булган3.

Мухаммад ТараFай УлуFбек (1394-1449) Мовароуннахр шахарларини, хусусан,

1 Хошимов К., Нишонова С., Иномова М., Хасонов Р. Педагогика тарихи. Укув кулланма. - Т.: «Укитувчи», 1996. -91-6.

2 Уша жойда, 92-б.

3 Rаsulоvа F., Do'sjаnоv, Hаsаnоv S. Хоrаzm Ма'тип аkаdеmiyasining оlis vа yaqin yulduzlаri. - Т.: «Fan», 2005.

-31-44-Ь.

Самарканд ва Бухорони илм-маърифат дар-гохига айлантирди, мадрасаларнинг пештокига «Билимга интилиш х,ар бир муслим ва муслима учун фарздир» (яъни «Билим олиш х,ар бир мусулмон эркак ва аёлнинг бурчидир»)4 деган хддисдаги х,икматни ёздириб куяди. Мадраса-лардаги укув тизимини ислох, килиб, фалакиёт, математика, география каби аник фанларни укитишни жорий этди, таълим мазмунининг сифатини оширди ва укиш-укитиш услубини яхшилашга жиддий эътибор берди. Улугбек бунёд этган мадраса билан расадхона орасида мустахкам алока бор эди. У мадрасада берилган назарий билимларни амалиётга татбик этиш максадида мударрислардан талабалар билан расадхонада амалий машFулотлар утказишни талаб этиб, бунга бевосита узи рахбарлик килди, мударрисларнинг масъулияти ва педагогик махоратини оширишга интилди.

Улугбекнинг фикрича, талабаларнинг билим олишни истамаслиги ва зерикиши мударрисларнинг укувсизлигидандир, чунки бундай мударрис-тарбиячилар таълим усулларини нотуFри куллаш билан талабаларнинг билимга кизикишини сундиради. Мударрис, авваламбор, узини тарбиялаши, билим ва мударрислик мала-каларини эгаллаши лозим. Шу боис Улугбек мударрисни уз устида тинмай ишлаш, билимла-рини такомиллаштириб бориш, хар бир дарсда бериладиган билимнинг юкори савияда булишига эътибор беришга даъват этган. Шундагина мударрислар талабаларда ижодкорлик, мустакил мутолаа килиш малакасини устириш, уларнинг билимга кизикишларини кучайтириш, дарс пайтида эътиборсизлик ва тартибсизлик килмасликларига эришади.

Шуниси диккатга сазоворки, Улугбек мадра-саларда укитиладиган дарсликларнинг мазмуни ва укитиш услубига алохида эътибор беради ва муаллифларнинг олдига жиддий талабларни куяди. Унинг таъкидлашича, мадрасалар учун ёзилган дарсликлар янги мазмун билан бойити-лиши керак. Дарсликларда кайси фан, вокеа ва ходиса акс эттирилишидан катъий назар, хаёт хакикатидан узок булмаслиги даркор. Аввало, дарсликлар содда ва тушунарли, араб тилининг мураккабликларидан холи тарзда ёзилиши керак.

4 Атаева Н., Расулова Ф., Хасанов С. Умумий педагогика (Педагогика тарихи). Укув кулланма. 1- китоб. - Т.: «Фан ва технология», 2011. -365-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

Шунингдек, УлуFбек дарсликлар канчалик мазмунли ва тушунарли булмасин, таълим жараёнида укитувчи асосий уринда туриши, уз педагогик махорати билан намуна булиши кераклигини алохида таъкидлайди. Демак, УлуFбек уз хаёти ва илмий-педагогик (мудар-рислик) фаолиятида етук, билимдон ва юксак махоратли олим-устоз сифатида илмий фараз-ларни эмас, балки бу билимлардан максад нима эканини аник англаб, уз билимларини такомил-лаштириб бориш, уларни хаётга татбик этиш йулларини курсатиб беришдек бугунги замона-вий таълимдан фарк этмайдиган мукаммал ама-лий таълим шаклини яратади.

Алишер Навоий (1441-1501) узи барпо этган «Ихлосия» мадрасасида уз замонасининг етук мударрисларини йиFди ва илм излаган хар бир талабанинг аклий камолотга етишида илм-фаннинг ахамиятини курсатиб утиш билан бирга жамият тараккиётининг асоси саналган илм ахли, илмни таркатувчи олим-у фозилларни хурмат килишлари, эъзозлашларини уктиради1.

Алишер Навоийнинг асарларида мактаб ва мадрасалардаги таълим-тарбия усуллари, таълим олиш тамойиллари, талабаларга билим берадиган муаллимлар, мударрис ва устоз-мураббийларнинг узлари билимли, доно ва тар-бияли, юксак педагогик махоратга эга булиши зарурлиги Fояси таълим технологиясида етакчи уринларни эгаллаган.

Захириддин Мухаммад Бобурнинг (14831530) таълим технологиясидаги бош масала инсон камолоти учун илмнинг накадар зарурлиги хисобланади2. Шу боис у илми толиблар астойдил кизикиш, интилиш, машаккатли мехнат билангина илм олиши мумкинлигини кайта-кайта таъкидлайди:

Ким ёр анга илм толиби илм керак, Ургангали илм толиби илм керак. Мен толиб-у илм-у толиби илме йук, Мен бормен илм толиби илм керак. Юкоридаги айтилган фикрлардан шундай хулосага келишимиз мумкинки, Шаркнинг буюк алломалари уз асарларида ва педагогик фаоли-ятларида талабанинг аклий фаоллигини таъмин-лайдиган, таълим-тарбия жараёни самарадор-лигини кафолатлайдиган дунёвий билимларни укитиш услубларининг янгича шаклларини яра-

1 Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010. -276-б.

2 Уша жойда. -295-б.

тиш ва таълим-тарбия амалиётида куллаш Fоясини илгари суришган. Шунингдек, мутафак-кирлар ва маърифатпарвар педагоглар томони-дан яратилган педагогик асарлар ва тузилган алифболар, укиш китоблари хамда дарслик-ларда мактаб ва мадрасаларда фойдаланилиб келинган савол-жавоб усули асосида талаба-ларда аклий фаоллик, зийраклик, хозиржа-воблик сифатлари хамда гузал нутк таркиб топ-тирилган. Бундан эса Шаркдан Fарбга силжиган шаркона таълим технологияси, Fояси педагогик технология шаклида Fарбдан шаркка кайтиб келган деган хулоса келиб чикади. Бу борада якин утмишимизга назар ташласак, куп нарса равшан булиб, бир катор тушунмовчиликлар ойдинлашади.

Шарк мутафаккирлари хулосаларининг узига хослиги шундаки, улар илгари сураётган педагогик Fоялар бевосита урганилаётган педагогик фани ман^идан ажратилмаган.

Юкоридаги фикрлардан келиб чикиб, шах-сини тарбиялаш, укитиш ва ривожлантириш хакидаги узига хос булган инновацион педагогик Fоялардан куйидагиларни хулоса киламиз.

Биринчидан, шахснинг умумий ижобий хис-латлари куйидагича: ёкимлилик, куркамлик, жозибадорлик, фусункорлик, басавлатлик, сало-бат, ривожланганлик, хурматга сазоворлик, шоирлик, рухланганлик, улуFсифатлик, узига хослик, етуклик, жиддийлик, маданиятлилик, тарбияланганлик ва бошкалар.

Иккинчидан, шахснинг ахлокий хислатлари куйидагича: инсонпарварлик, дустлик, Fамхур-лик, жонкуярлик, самимийлик, куюнчаклик, ода-мийлик, болажонлик, имонлилик, фидокорлик, хушмуомалалик, боадаблик, илтифотлилик, очик юзлик, кечиримлилик, мехмондустлик, хушах-локлик, хамжихатлик ва бошкалар.

Учинчидан, ишбилармонлик хислатлари куйидагича: ишчанлик, тиришкоклик, серхаф-салалик, серхаракатлик, масъулият, халоллик, инсофлилик, малакалилик, беками-кустлик, сифатлилик, эпчиллик, уддабуронлик, саранжом-саришталик, батартиблик, тадбиркорлик, аник-лик, тежамкорлик, баркамоллик, таъмасизлик ва бошкалар.

Туртинчидан, зукколик, идроклилик хислатлари куйидагича: зехнлилик, баъманилик, хотиржамлик, соFлом фикрлилик, донишманд-лик, фаросатлилик, сезгирлик, заковат, топкир-лик, лундалик, дадиллик, омилкорлик, савод-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

хонлик, кизикувчанлик, ишкибозлик ва бош-калар.

Бешинчидан, собитлик хислатлари куйида-гича: фаоллик, катъият, тезкорлик, куйди-пиш-дилик, жушкинлик, саботлилик, бир сузда туриш, баркарорлик, ботирлик, довюраклик, интизомлилик, эрксеварлик, жиддийлик, наф-сини тийиш, узини йукотмаслик, совукконлик, узига талабчанлик, камсукумлик, одамохунлик, узини ирода эта билиш ва бошкалар.

Олтинчидан, эхтирослилик хислатлари куйи-дагича: некбинлик, кутаринкилик, тантанавор-лик, хушчакчаклик, хазинлик, ишонувчанлик, хаёлчанлик, келажакка ишонч, эзгулик, кек сакламаслик, мушфиклик, олижаноблик, ота-шинлик, нозик табиатлилик, уятчанлик, хижо-латлилик, иффатлилик ва бошкалар.

Шахсини тарбиялаш, укитиш ва ривожланти-риш хакидаги узига хос инновацион педагогик Fоялар, таълим-тарбия назариясининг максади мана шу хислатларни шакллантиришдан иборат. Бунинг учун укув-тарбия жараёни, хадислар,

оила, махалла, анъанавий удумлар, туй, маърака ва бошка кам гурухли ва куп сонли одамлар иштирок этадиган йиFинлар, сайиллар, мехмон-дорчилик, мехмон кутиш, оммавий ахборот воситалари, афсоналар, романлар ва бошкалар восита булиши мумкин.

Юкорида курсатилган шахсий хислатларни шакллантириш укув-тарбия ишларининг асосий вазифаси хисобланади. Ана шу маънода педагогик жараёнда ягона максадга - умуминсоний хислатларни шакллантиришга каратилади. Педагогик максадларга кандай воситалар билан, кандай кетма-кетлик ва кайси маънода эри-шишга боFлик. Биринчиси замонавий таълим ва тарбиянинг бир шаклини танланса, иккинчиси узгачарок, учинчиси яна бир бошкача йул тутади. Шу жумладан, халк, элатнинг уз удуми, одати, турмуш тарзи бор. Халкнинг умумий педагогик маданиятида шахс тарбияланиб, укиб ривожланишида узига хос инновацион педагогик Fояларга аксиологик ёндашишни талаб этади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони. - Т.: «Адолат», 2017.

2. Атаева Н., Расулова Ф., Хасанов С. Умумий педагогика (Педагогика тарихи). Укув кулланма. 1-китоб. - Т.: «Фан ва технология», 2011.

3. Баходиров Р. Шарк мутаффакири. Абу Абдуллох ал-Хоразмий ва илмлар таснифи. - Т.: «Узбекистон», 1995.

4. Беруний («К,имматбохо тошларни билиб олиш хакида маълумотлар туплами» «Минерология») китобидан. Танланган асарлар, IV жилд. - Т., 1974. -25-б.

5. Педагогика. Энциклопедия, 1-жилд. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2015.

6. Rаsulоvа Р., Do'sjаnоv, Hаsаnоv Б. Хо^т Ма'тип аkаdеmiyasining о^ vа yaqin yulduzlаri. - Т.: «Ра^», 2005.

7. Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010.

8. Хошимов К., Нишонова С., Иномова М., Хасанов Р. Педагогика тарихи. Укув кулланма. - Т.: «Укитувчи», 1996.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.