Научная статья на тему 'Марказий Осиё маърифатпарварларининг инновацион педагогик ғоялари орқали талабаларни педагогик фаолиятга тайёрлаш'

Марказий Осиё маърифатпарварларининг инновацион педагогик ғоялари орқали талабаларни педагогик фаолиятга тайёрлаш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
608
114
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интеллектуал / касбий ва маънавий салоҳият / савол-жавоб / педагогик маҳорат / усул / билиш фаолияти. / intellectual / professional and spiritual ability / question-answer / pedagogical art / method / cognitive activity

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Умаров С. Б.

Мақолада Ўрта осиёлик мутафаккирларнинг таълим ва тарбия ҳақидаги маънавий-марифий ғоялари орқали талабаларни педагогик фаолиятга тайёрлаш борасидаги фикр-мулоҳазалар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PREPARATION OF STUDENTS FOR PEDAGOGICAL ACTIVITY THROUGH INNOVATIVE PEDAGOGICAL IDEAS OF CENTRAL ASIA ENLIGHTENERS

In the article are given main ideas of enlighteners of students’ pedagogical and educational preparation for pedagogical activity through spiritual-educational ideas. Humanity and nationality analysis in the world history of pedagogic is appeared actual problem for today. In the attitude of these issues the ideas of great eastern thinkers are very important. In the article is also considered advanced ideas of eastern didactics.

Текст научной работы на тему «Марказий Осиё маърифатпарварларининг инновацион педагогик ғоялари орқали талабаларни педагогик фаолиятга тайёрлаш»

г

v.

Умаров С.Б.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Умумий педагогика» кафедраси доценти, педагогика фанлари номзоди

МАРКАЗИЙ ОСИЁ МАЪРИФАТПАРВАРЛАРИНИНГ ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК ГСЯЛАРИ ОР^АЛИ ТАЛАБАЛАРНИ ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ

УМАРОВ С.Б. МАРКАЗИЙ ОСИЁ МАЪРИФАТПАРВАРЛАРИНИНГ ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК €ОЯЛАРИ ОРЦАЛИ ТАЛАБАЛАРНИ ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ

Мак,олада Урта осиёлик мутафаккирларнинг таълим ва тарбия х,ак,идаги маънавий-марифий Fоялари оркали талабаларни педагогик фаолиятга тайёрлаш борасидаги фикр-мулох,азалар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: интеллектуал, касбий ва маънавий салох,ият, савол-жавоб, педагогик майорат, усул, билиш фаолияти.

УМАРОВ С.Б. ПОДГОТОВКА СТУДЕНТОВ К ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ С ПОМОЩЬЮ ИНОВАЦИОННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ИДЕЙ ПРОСВЕТИТЕЛЕЙ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ

В статье приведены суждения автора о подготовке студентов к педагогической деятельности с помощью основных педагогических и воспитательных духовно-образовательных идей просветителей Средней Азии.

Ключевые слова и понятия: интеллектуальный, профессиональный и духовный потенциал, вопрос-ответ, педагогическое мастерство, метод, познавательная деятельность.

UMAROV S.B. PREPARATION OF STUDENTS FOR PEDAGOGICAL ACTIVITY THROUGH INNOVATIVE PEDAGOGICAL IDEAS OF CENTRAL ASIA ENLIGHTENERS

In the article are given main ideas of enlighteners of students' pedagogical and educational preparation for pedagogical activity through spiritual-educational ideas. Humanity and nationality analysis in the world history of pedagogic is appeared actual problem for today. In the attitude of these issues the ideas of great eastern thinkers are very important. In the article is also considered advanced ideas of eastern didactics.

Keywords: intellectual, professional and spiritual ability, question-answer, pedagogical art, method, cognitive activity.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

Инновацион педагогик тоялар дастлабки элементларининг цосил булиши ва такомиллашувини тасаввур этиш, утмиш илдизларига бугунги таълим технологияси талаблари жи-цатидан ёндашиш энг долзарб вазифалардандир.

Таълимни замонавий инновацион педагогик Fоялар асосида такомиллаштириш хусуси-да суз юритар эканмиз, аждодларимиз узли-гини англаш учун тинмай аклий кураш олиб борганлигини курамиз. Шаркнинг буюк алло-малари Мухаммад ибн Мусо ал-Хоразмий, Ахмад ал-ФарFоний, Абу Наср Форобий, Абу Райхон Беруний, Абу Али ибн Сино, Юсуф Хос Хожиб, Абулкосим Махмуд ибн Умар аз-Замахшарий, Ахмад Яссавий, Шайх Нажмид-дин Кубро, Хожа Бахоуддин Накшбанд, Сулай-мон БокирFоний, Мирзо Улугбек, Алишер На-воий, Хусайн Воиз Кошифий, Захириддин Мухаммад Бобур, шунингдек, уз замонасининг энг илFор маърифатпарварлари Роким, Ога-хий, Мунис, Феруз, Дилшод отин, Анбар отин, Ахмад Дониш, Фуркат, Комил Хоразмий, Аваз Утар уFли, Мунаввар кори, Абдурауф Фитрат, Махмудхужа Бехбудий, Исхокхон Ибрат, Абдулла Авлоний, Садриддин Айний, Абдукодир Шакурий, Исматилла Рахматуллаев, Саидахмад Сиддикий, Саидрасул Азизий хамда бошка педагогик фикр намояндалари уз асар-ларида, мактаб ва мадрасаларда мударрис, устоз-мураббий сифатида, инсонни аклий ка-молотга етказишда укитишнинг турли усулла-ри ва воситаларидан фойдаланишга катта ах,а-мият бердилар, муаллим ва устоз-мураб-бийнинг педагогик махорати хамда энг кулай таълим усулларини амалиётда куллаш йулла-рини баён этишга харакат килдилар.

Дархакикат, жахон илм-маърифатининг буюк намояндаси Абу Абдуллох, Мухаммад ибн Мусо ал-Хоразмий математика фани сохасида янгилик яратган назариётчи ва педагог услубиётчи олим сифатида «Ал-китоб ал-мухтасар фи хисоб ал-жабр вал мукобала» («Ал-жабр мукобала хисоби хакида кискача китоб») асарида математика фанида абстракция (мавхумийлик) тушунчасини кенгайтирди. Индукция йули билан умумий ечиш усулларини хал этди, дедукция йули билан умумий усуллар ёрдамида турли хусусий масалаларни ечди.

Буюк мутафаккир Мухаммад Мусо ал-Хо-размий таълим технологиясида билимларни эгаллашда кургазмали воситалардан фойдала-ниш, таълимда мантикий тафаккур, шахсий ку-затиш ва тажрибаларга таяниш, савол-жавоб, бахс-мунозара каби таълим усулларидан кенг фойдаланган холда талабаларда мантикий фикрлаш кобилиятини ривожлантириш, улар-да олган билимларини амалиётга татбик эта олиш малака ва куникмаларини таркиб топти-риш туFрисида тухталиб: «... сезги оркали би-лиш, бу кисман билиш булса, мантикий баён, аклий билиш эса хакикий билишнинг мухим томонини баён этади. ...инсоннинг хулк-атвори, хатти-харакати мантикий фикрлашга асослангандагина мукаммал шаклланиши мумкин»1, дейди.

Амалий билимлар сохасида юнон олими Батлимус (Птолемей)дан кейин иккинчи уринда турган Абу Наср Мансур ибн Али ибн Ирок (тахминан 935 йилда Fазнада вафот эт-ган) арифметика, геометрия, астрономия фан-лари ва таълим технологияси тараккиётига катта хисса кушди ва уларни укитиш усулла-рига хам алохида ахамият берди. Ибн Ирокнинг фикрича, арифметика (риёзиёт)ни укитишдан асосий максад талабанинг акл-идроки ва тафаккурини шакллантиришдан иборат, «...риёзиёт аклни чархлайди ва тасав-вурни мустахкамлайди. Бу фан тугалланмаган фикрни тушуниб олишга ургатади, чунки унинг бошланFич коидалари маълум, исботлар эса осон. Унда зиддият кам булиб, аклга кумак-лашади, ягона Fояни илгари суради»2.

Машхур юнон файласуфи Арастудан кейин Шаркда уз билими, фикр доирасининг кенгли-ги билан «Шарк Арастуси» ёки «Ал-муаллим ас-соний» («Иккинчи муаллим») номларига сазовор булган Абу Наср ал-Форобийга кура, таълим технологиясининг бош Fояси талим-тарбиянинг максади хамда укитишнинг восита

1 Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010. -63-б.

2 Хасанов С. Хоразм маънавияти дарFалари. - Т.: «Адо-лат», 2001. -78, 103, 107-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

ва усулларига бориб такалади. Унинг фикри-ча, «Таълим деган суз халклар ва шахарликлар уртасида назарий фазилатни бирлаштириш, тарбия эса шу халклар уртасидаги туFма фази-лат ва амалий касб-хунар фазилатларини бирлаштириш, деган суздир. Таълим факат суз ва ургатиш билангина булади. Тарбия эса амалий иш, тажриба билан, яъни шу халк, шу миллат-нинг амалий малакалардан иборат булган иш-харакат, касб-хунарга берилган булиши, урга-нишидир»1.

Демак, Форобийнинг таълимий Fоясида барча фанларнинг назарий асослари урганил-са, тарбияда маънавий-ахлокий коидалар, одоб меъёрлари урганилади, касб-хунарга оид малакалар хосил килиниши асослаб бе-рилади.

Бу мухим вазифа тажрибали устоз-тарбия-чилар томонидан таълим-тарбиянинг турли усуллари ёрдамида амалга оширилади. Форо-бий таълимий Fояси укитишнинг энг осон ва кулай восита хамда усулларини аник курсатиб берган: «Амалий фазилатлар ва амалий санъат (касб-хунар)лар хамда уларни бажаришга одатланиш масаласи»га келганда, бу одат икки йул билан хосил килинади: булардан бирин-чиси - канотбахш сузлар ёрдамида одат хосил килинади, малакалар вужудга келтирилади, одатдаги Fайрат, касд-интилиш харакатга ай-лантирилади.

Иккинчи йул (ёки усул) - мажбур этиш йули. Бу усул гапга кунмайдиган кайсар шахарликлар ва бошка сахройи халкларга нисбатан кулланилади. Чунки улар уз истакла-рича, суз билан Fайратга кирадиганлардан эмаслар. Улардан бирортаси назарий билим-ларни эгаллашга киришса, унинг фазилати яхши булади. Касб-хунарларни ва жузъий санъатларни эгаллашга интилиш булмаса, бун-дай одамларни мажбур этмаслик керак. Чунки шах,ар халкларига тарбия беришдан максад -уларни фазилат эгаси килиш ва санъат ахлларига айлантиришдир»2.

Абу Райхон Мухаммад ибн Мухаммад ибн Ахмад ал-Берунийнинг таълим ва тарбия тех-нологиясида укитишда талабани зериктирмас-лик ва хотирасини толиктирмаслик учун

1 Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010. -72-б.

2 Уша жойда, 75-б.

урганиладиган фанларни тез-тез алмаштириб туриш зарурлиги ва укитишда турли таълим услублардан фойдаланиш х,акидаги илFор фикрлари хозирги давр учун хам долзарбдир.

Беруний укитиш воситаси ва усуллари ха-кида фикр юритар экан, «Бизнинг максадимиз укувчини толиктириб куймасликдир, хадеб бир нарсани укийвериш зерикарли булади ва токатни ток килади. Агар укувчи бир масала-дан бошка бир масалага утиб турса, у худди турли-туман боF-роFларда сайр килгандек булади, бир боFдан утар-утмас, бошка боF бошланади. Киши уларнинг хаммасини кур-гиси ва томоша килгиси келади. Хар бир янги нарса кишига рох,ат баFишлайди»3, дейди.

Берунийнинг «Минерология» асарида баён этилган хунармандчилик технологияси, ай-никса, аёллар учун зеб-зийнат буюмлари ясашда хотин-кизларнинг фаол иштироки, уларнинг заргарлик санъатидаги кобилият-лари, малака ва куникмаларини шаклланти-риш, шогирд тайёрлаш жараёни, усталарнинг хунар ургатиш услублари хакидаги теран фикрлари жуда хам кимматлидир: «Марва-риднинг бахосини ким яхши билса, у киши уни тешиш ва силликлаш ишлари билан узи шугулланмай, бахосини билмайдиган шогирд-ларига топширади. Бунда шогирдларининг куллари калтирамайди, куркмай ишлайдилар. Агар бу иш хавфсираш, куркиш билан бажа-риладиган булса, марваридлар синиб, парча-ланиб исроф булиши мумкин. Баъзан уста шо-гирдларига шапалок тушуриб туради, сабаб, уларни хавфсираш йулларидан халос этиб ту-ришдир. Марварид тешилиб, сайкал берилиб булинганидан сунг, хар кандай хавф йуко-лади»4.

Шаркда «Шайх-ур раис» («Олимлар раиси») унвони билан машхур булган Ал-Хусайн ибн Абдуллох, ибн ал-Хасан ибн Али ибн Синонинг (980-1037) «Тадбир ул-манозил» асарида баён этилган укитиш усуллари хозирги давр таълим тамойилларига мос келиши хам назарий, хам амалий жихатдан кимматлидир: «Бола ба-кувват булиб, сузлашув нуткини яхши тушуна бошлангандан сунг у савод урганишга кобил

3 Хошимов К., Нишонова С. Педагогика тарихи. - Т.: «Укитувчи», 2005. - 65-б.

4 Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010. - 85-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

булади, шундан сунг саводга ургата бориш мумкин. Авваламбор, ахлокий ва аклий тар-бия усулларини яхши эгаллаган иродали, доно, Fамхур ва динга ишонган укитувчи ва тарбия-чи танлаш керак булади. У соFлом, тозаликни севувчи, софдил ва одамларга яхши муноса-батда була оладиган тарбиячи булиши керак»1. Ибн Сино талабага билим беришда укитув-чининг педагогик махорати ва масъулиятли бурчи масаласига алохида тухталиб, укитувчи болаларга билим беришга киришишдан аввал, уларнинг хулк-атворини урганиши ва билим-ларини текшириб куриши, кизикиши, нимага кодир эканлигини аниклаши, сунгра унга хунар ёки илм турини эгаллашни тавсия эти-ши кераклиги х,акида фикр юритар экан, укитувчига шундай йул-йуриклар беради:

- болалар билан муомалада босик-жиддий булиш, берилаётган билимнинг талабалар кандай узлаштириб олаётганига эътибор бе-риш;

- таълимда турли укитиш усуллари ва шаклларидан фойдаланиш;

- талабанинг хотираси, билимларни эгал-лаш кобилияти, шахсий хусусиятларини би-лиш;

- фанга кизиктира олиш;

- берилаётган билимларнинг энг мухимини ажратиб бера олиш;

- билимларни талабаларга тушунарли, унинг ёши, аклий даражасига мос равишда бериш;

- х,ар бир сузнинг болалар хиссиётини уЙFотиш даражасида булишига эришиш за-рур».

Ибн Сино болаларни алохида-алохида уки-тишдан кура жамоа, синф тартибида укитишни афзал деб билади ва бу услубнинг устунлиги куйидагилардан иборатлигини таъкидлайди: «Укувчилар укиш ва тарбия давомида илмга чанкоклик сезадилар. Уз билимлари билан Fурурланадилар, бир-бирларининг билимла-рига хавас киладилар. Fурур ва узига эътибор тарбияланувчиларни бир-бирларидан оркада колмасликка ундайди. Укувчилар бирга бул-ганда, доим бир-бирлари билан гаплашади-

1 Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010. - 86-б.

лар ва бу билан уз хотиралари ва нуткларини ривожлантирадилар»2.

Умуман, ибн Синонинг таълим технология-сида укитиш жараёнида кайси услублардан фойдаланилмасин - оFзаки ифодами, билимларни тушунтиришми, турли куринишлардаги сухбатми, тажрибаларми, барибир, талабада х,акикий билим хосил килиш, мустакил, мантикий тафаккурни ривожлантириш, шахсий кузатиш ва тажрибаларга таяниш, олган билимларни амалиётга татбик эта олиш коби-лиятини таркиб топтириш асосий максад булган3.

Мовароуннахрда ва бутун мусулмон ола-мида накшбандия таълимотининг буюк намо-яндаларидан бири Хожа Ба^оуддин Накшбанд уз шогирдлари орасида бот-бот такрорлайди-ган куйидаги жумла таълим максади, воситаси ва укитиш услубларига хос нозиклик ифодаси эканлиги шубх,асиздир: «Набини, вакти суфтан марди х,акнок, Ба шогирдон дихал дурри ха-торнок». Мазмуни: «Курмайсанми, дурга шакл берувчи уста дурни тешаётган пайтда хатар-нок (нозик ва кимматбах,о) дурни тешишни шогирдига топширади»4. Хакикатан ^ам, бун-дай таълим услубини куллашда шогирди ^ам таълим субъектига айланади.

Мух,аммад ТараFай Улугбек Мовароунна^р ша^арлари, хусусан, Самарканд ва Бухорони илм-маърифат даргох,ига айлантиради, мадра-саларнинг пештокига эса «Билимга интилиш х,ар бир муслим ва муслима учун фарздир» деган ^икматни ёздириб куяди. Мадраса-лардаги укув тизимини ислох, килиб, астрономия, математика, география каби аник фан-ларни укитишни жорий этди, таълим мазму-нининг сифатини оширди ва укиш-укитиш услубини яхшилашга жиддий эътибор берди. Улугбек бунёд этган мадраса билан расадхона орасида мустахкам алока бор эди. У мадраса-да берилган назарий билимларни амалиётга татбик этиш максадида мударрислардан талабалар билан расадхонада амалий машFулотлар утказишни талаб этиб, бунга бевосита узи рахбарлик килади, мударрисларнинг масъу-

2 Уша жойда, 87-б.

3 Расулова Ф., Дусжанов Б., Хасанов С. Хоразм Маъмун академиясининг олис ва якин юлдузлари. - Т.: «Маъна-вият», 2005. - 31-44-б.

4 Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010. - 112-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

лияти ва педагогик махоратини оширишга ин-тилади. УлуFбекнинг фикрича, талабаларнинг билим олишни истамаслиги ва зерикиши му-даррисларнинг укувсизлигидандир, чунки бундай мударрис-тарбиячилар таълим усул-ларини нотуFри куллаш билан талабаларнинг билимга кизикишини сундиради. Мударрис, авваламбор, узини тарбиялаши, билим ва му-даррислик малакаларини эгаллаши лозим. Шу боис УлуFбек мударрисни уз устида тинмай ишлаш, билимларини такомиллаштириб бо-ришга, хар бир дарсда бериладиган билим-нинг юкори савияда булишига эътибор бе-ришга даъват этган. Шундагина мударрислар талабаларда ижодкорликни, мустакил мутолаа килиш куникмасини устириш, уларнинг билимга кизикишларини кучайтириш, дарс пай-тида эътиборсизлик ва тартибсизлик кил-масликларига эришади.

Шуниси диккатга сазоворки, УлуFбек мад-расаларда укитиладиган дарсликларнинг маз-мунига ва укитиш услубига алохида эътибор беради ва муаллифларнинг олдига жиддий та-лабларни куяди. Унинг таъкидлашича, мадра-салар учун ёзилган дарсликлар янги мазмун билан бойитилиши керак. Дарсликларда кайси фан, вокеа ва ходиса акс эттирилишидан катъий назар, хаёт хакикатидан узок бул-маслиги даркор. Аввало, дарсликлар содда ва тушунарли, араб тилининг мураккабликлари-дан холи тарзда ёзилиши керак. Шунингдек, УлуFбек дарсликлар канчалик мазмунли ва тушунарли булмасин, таълим жараёнида уки-тувчи асосий уринда туриши, уз педагогик махорати билан намуна булиши кераклигини алохида таъкидлайди. Демак, УлуFбек уз хаёти ва илмий-педагогик (мударрислик) фаолияти-да етук, билимдон ва юксак махоратли олим-устоз сифатида илмий фаразларни эмас, балки бу билимлардан максад нима эканини аник англаб, уз билимларини такомиллаштириб бо-риш, уларни хаётга татбик этиш йулларини курсатиб беришдек бугунги инновацион педагогик Fоялардан фарк килмайдиган мукаммал амалий таълимий Fоялар шаклини яратади.

Алишер Навоий узи барпо этган «Ихлосия» мадрасасида уз замонасининг етук мударрис-ларини йиFди ва илм излаган хар бир талаба-нинг аклий камолотга етишида илм-фаннинг ахамиятини курсатиб утиш билан бирга жами-ят тараккиётининг асоси саналган илм ахли,

илмни таркатувчи олим-у фозилларни хурмат килишларини, эъзозлашларини уктиради:

Х,ак йулида ким сенга бир харф укитмиш ранж ила,

Айламак булмас адо онинг хакин юз ганж ила.

Алишер Навоийнинг асарларида мактаб ва мадрасалардаги таълим-тарбия усуллари, таълим олиш тамойиллари, талабаларга билим берадиган муаллимлар, мударрис ва устоз-мураббийларнинг узлари билимли, доно ва тарбияли, юксак педагогик махоратга эга булиши зарурлиги Fояси таълим технология-сида етакчи уринларни эгаллаган.

Хусайн Воиз Кошифий инсон аклини хакикат мезони сифатида таърифлаб, узининг комил инсонга хос булган концепциясини ва таълим технологияси Fоясини илгари суради. У хар бир ишнинг муваффакиятини билимлар-ни амалда кулланиши билан боFлаб тушунти-ради. Бунда у инсон аклини ижодий фаолия-тининг асоси сифатида талкин этиб, уз навба-тида бу ижодий фаолият янги билимлар ва тажрибаларнинг пайдо булишига сабаб булади дейди ва бу илмий педагогик фикри билан уз сафдошларидан анча илгарилаб кетди.

Воиз Кошифий билимга комил инсонни шакллантириш мезони сифатида карайди. Шу-нинг учун хам болага таълим-тарбия берадиган муаллимнинг узи билимли, доно, ахлокан юксак булиши кераклигини тушунтиради хамда асосий мезонларни курсатиб беради. Шунингдек, хар бир муаллим мулойим, хуш-феъл булиши, таълим-тарбия услубини яхши билиши зарурлигини таъкидлайди.

Воиз Кошифий муаллим ва устоз-мураб-бийнинг педагогик махорати хакида тухталиб: «Мураббий болага насихат ва таълим бериш-да лутф ва одоб коидаларига риоя килиши керак. Купчилик олдида болага панд берилмай-ди, унга мулойимлик билан панд-насихат килиш лозим»1 дейди.

Воиз Кошифийнинг таълим-тарбия услуби-да илм ургатган, фикрлаш кобилиятини устир-ган устозларни хурмат килиш, эъзозлаш Fояси мухим уринда туради:

1 Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010, 125-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

Фаромуш килмагилсан уаки устод, Ки онгингдин дурур илмингга бунёд. Агар устодингга мецринг йук улди, Дегилким илмим мани мах,в улди. Кишиким килди устодига хизмат, Замон утмади, топти ул иззат.

Зах,ириддин Мух,аммад Бобурнинг таълим технологиясидаги бош масала инсон камоло-ти учун илмнинг накадар зарурлиги булган. Шу боис у илми толиблар астойдил кизикиш, интилиш, машаккатли мех,нат билангина илм олиши мумкинлигини кайта-кайта таъкид-лайди:

Ким ёр анга илм толиби илм керак, Ургангали илм толиби илм керак. Мен толиб-у илм-у толиби илме йук, Мен бормен илм толиби илм керак.

Юкоридаги айтилган фикрлардан шундай хулосага келиш мумкинки, Шаркнинг буюк ал-ломалари уз асарлари ва педагогик фаолият-ларида талабанинг аклий фаоллигини таъмин-лайдиган, таълим-тарбия жараёни самарадор-лигини кафолатлайдиган дунёвий билимларни укитиш услубларининг янгича шаклларини яратиш ва таълим-тарбия амалиётида куллаш Fоясини илгари суришган. Шунингдек, мута-факкир ва маърифатпарвар педагоглар томо-нидан яратилган педагогик асарлар ва тузил-ган алифболар, укиш китоблари х,амда дарс-ликларда мактаб ва мадрасаларда фойдала-нилиб келинган савол-жавоб усули асосида талабаларда аклий фаоллик, зийраклик, х,озиржавоблик сифатлари х,амда гузал нутк таркиб топтирилган.

Дунё педагогик тарихий жараёнида уму-минсонийлик ва миллий масалаларни тах,лил килиш х,озирги куннинг долзарб масаласи х,исобланади. Бу борада Шаркнинг улуг мута-факкирлари Fоялари алохида ах,амиятга мо-ликдир. Ал-Хоразмий, Абу Райх,он Беруний, ал-Форобий ва бошкаларнинг Fоялари дунё ижтимоий-педагогик жараёнига куп жих,атдан таъсир этиб, маълум даражада Европадаги УЙFониш даврининг асосий шарт-шароит-ларини яратиб берган.

Шарк мутафаккирлари таълим-тарбия х,аки-даги карашларининг узига хослиги шундаки, улар илгари сураётган Fоялар бевосита урга-

нилаётган таълим-тарбия максади, тамойил-лари мазмуни ва услубларига мос булиб, унда шахс ривожланишига йуналтирилган таълим хакидаги фикрлар акс этган.

Бугунги кунда уз тарихига янгича тафаккур асосида ёндашиш, утмишдаги педагогик тафаккур дахоларининг шухратини тиклаш, уларнинг Fояларини халк хаётига татбик этиш каби улуF ишлар амалга оширилди. Айни пайт-да халкларнинг миллий шаклланиши ва ри-вожланишини замон талабларига мос келади-ган таълим-тарбия тизимисиз тасаввур килиш мумкин эмас.

Ёш авлодни тарбиялаш хамда укитиш наза-рияси ва амалиётининг кандай тараккий эт-ганлигини билмай туриб, ёшларни хар томон-лама комил инсон сифатида тарбиялаш маса-лаларини илмий равишда хал килиб булмайди. Бу аждодларимиз томонидан исбот килинган илмий-назарий, фалсафий-тарбиявий хакикат-дир.

Келажак авлодни комил инсон сифатида вояга етказиш масаласини муваффакиятли хал этишда халкимизнинг тарихий анъаналари, маънавий бойликлари, аждодларимизнинг бизга колдирган илмий мерослари ва тари-хий-тарбиявий тажрибаларини урганиб чи-киш, уларнинг ютукларини хаётга, таълим-тарбия ишларига татбик этишнинг ахамияти каттадир. Фикримиз якунида Узбекистон Республикаси биринчи Президенти Ислом Каримовнинг куйидаги сузларини келтириб утишни жоиз деб топдик: «Наслу насабини билмаган киши инсон саналмайди. Неча йил-лар бизни тарихимиздан, динимиздан, маънавий меросимиздан Fофил этишга уриндилар. Аммо биз хурриятни орзу этишдан, хуррият учун куришишдан чарчамадик. Маслагимизни, наслу насабамизни доимо ёдда сакладик. Улуг бобокалонларимиз рухига, башарият тарихи ва маданияти хазинасига катта хисса кушган улуг аждодларимизга, улар колдирган улкан меросга муносиб булиш истаги жамиятимиз аъзолари орасида кенг ёйилиши, хар бир фукаронинг онгидан мустахкам жой олиши -бу хам янги замоннинг мухим хусусияти»1.

1 Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан колсин. 2-жилд. - Т.: «Узбекистон», 1996. -306-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

г

Ч.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

2. Расулова Ф., Дусжанов Б., Хасанов С. Хоразм Маъмун академиясининг олис ва якин юлдузлари. - Т.: «Маънавият», 2005.

3. Хошимов К., Очил С. Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи», 2010.

4. Хошимов К., Нишонова С. Педагогика тарихи. - Т.: «Укитувчи», 2005.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.