Научная статья на тему 'Шарқ алломалари ижодида фарзанд тарбияси масаласи'

Шарқ алломалари ижодида фарзанд тарбияси масаласи Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
873
89
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарбия / маънавият / фарзанд / комил инсон / мафкура / upbringing / spirituality / child / perfect person / ideology

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Д. Чўлиева

Мазкур мақолада шарқ мутафаккирларининг оилада фарзанд тарбиясига қаратилган ўз фикр-мулоҳазалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Issues of upbringing children in the works of oriental scholars

This article reflects the views of Eastern thinkers on family upbringing.

Текст научной работы на тему «Шарқ алломалари ижодида фарзанд тарбияси масаласи»

Шарк алломалари ижодида фарзанд тарбияси масаласи

Д.Чулиева, Узбекистон давлат санъат ва маданият институти

Аннотация - Мазкур маколада шарк мутафаккирларининг оилада фарзанд тарбиясига каратилган уз фикр-мулох,азалари ёритилган.

Калит сузлар - тарбия, маънавият, фарзанд, комил инсон, мафкура.

Issues of upbringing children in the works of oriental scholars

D.Kuchkarov, Uzbekistan state institute of art and culture

Abstract - This article reflects the views of Eastern thinkers on family upbringing. Keywords - upbringing, spirituality, child, perfect person, ideology.

Фарзанд тарбияси жуда улуг ва шу билан бирга жуда масъулиятли иш. Бу юмушга минг йиллардан буён жуда катта эътибор билан ёндашилади. Бу миллат ва элат танламас маънавий хислатлардан биридир. Фарзанд тарбиясида хар бир лахза, хар бир харакат эътиборга олиниши, тахлил этилиши лозим.

Маълумки, ота-боболаримиз кадимдан бебахо бойлик булмиш илму маърифат, таълим ва тарбияни инсон камолоти ва миллат равнакининг энг асосий шарти ва гарови деб билган. Албатта, таълим-тарбия -онг махсули, лекин айни вактда онг даражаси ва унинг ривожини хам белгилайдиган, яъни халк маънавиятини шакллантирадиган ва бойитадиган энг мухим омилдир. Бинобарин, таълим-тарбия тизимини ва шу асосда онгни узгартирмасдан туриб, маънавиятни ривож-лантириб булмайди. Биринчи Президента -миз "Юксак маънавият - енгилмас куч" асарида таъкидланганидек: "Маънавиятни шакллантиришга бевосита таъсир киладиган яна бир мухим хаётий омил - бу таълим-тарбия тизими билан чамбарчас богликдир. Шунинг учун маънавиятни шакллантиришда таълим ва тарбиянинг урни ва ахамияти катта хисобланади".

Бугунги глобаллашув шароитида ва турли мафкуравий тахдидилар кучайган бир даврда миллий маънавиятимизни ва маънавий узли-гимизни тахдидлардан химоя килиш учун миллий истиклол гоясидан самаралирок ва кучлирок восита йук. Миллий истиклол гояси ана шу функцияни бажариши учун эса

ёшлар ва ахоли онгида факат билим, тасаввур сифатида эмас, ишонч ва эътикод сифатида шаклланиши лозим. Миллий истиклол гоя-сининг шакллантирилиши ва унинг укувчи-лар, талабалар, кенг ахоли томонидан урга-нишга киришилиши мамлакатимиз маънавий тараккиётида алохида боскични ташкил килади. Аслида миллий истиклол гоясининг негизлари чукур.

Миллий истиклол гоясини шакллантириш эса аввало, остонадан, оиладан бошланади. Бунинг учун эса ота-она боланинг вактини тула камраб оладиган зарур ва манфаатли машгулотларни тайёрлаши керак ва ана уша машгулотлар боланинг онгини ривожлан-тирувчи булиши шарт. Катталар факат ургатиш ва укитиш билангина чекланмай, амалда узлари урнак булсагина миллий истиклол гоясини хис килиш кучи юкорирок булади.Бу борада диний билимларни хам етарли даражада шакллантириш мухимдир. Диний тасаввурнинг суст булиши боланинг бегона гояларга ишониши ва эргашишига асосий омил булади.

Узбекистонимиз Ислом динининг юксак даражада тараккий этишида улкан хисса кушган буюк алломалар юрти сифатида хам оламга машхур. Ислом багрида пайдо булиб, инсонийликни энг юкори погонага кутариш фалсафасига айланган тасаввуфнинг равнаки хам куп жихатдан Ватанимизда етишиб чиккан улуг авлиё зотларга боглик булди. Абдулхолик Еиждувоний, Баховуддин Накшбанд, Амир Темур, Хусайн Байкаро, Алишер Навоий, Захириддин Мухаммад

"Опе^а! А|1 and СиКиге" Scientific-Methodical Joumal - (2) I/2020 ISSN 2181-063X

Бобур ва бошка улуг зотлар дунёвий ва диний илмда хар жихатдан узларини намоён эта олганлар. Уларнинг маданият ва маъна-вият, илм тараккиёти учун килган ишлари, ёш истеъдодлар тарбиясига гамхурлиги хозир хам ахамиятли ва ибратлидир. Ёшлар-даги гурур, гайрат ва шижоатни маъкуллаш лозим, бу - яхши сифат, бирок уни хоксорлик, камтарлик билан омухта этмок даркор, деб билади Навоий.

Алишер Навоий боланинг вояга етишида, камол топишида тарбиянинг кучи ва кудратига алохида эътибор беради. Тарбия натижасида боланинг фойдали ва етук киши булиб усишига ишонади. Ёш болани жуда кичик ёшидан бошлаб тарбияламок зарур. Тарбия инсонга узида яхши одат ва фазилатлар хосил килишга ёрдам беради. У одам шахси кишилар билан муносабатда, айникса кишиларнинг бир-бирларига булган рухий маънавий таъсирлари натижасида таркиб топади деб, вояга етказишда асосий омиллардан бири тарбия эканлиги уктиради.

XIX аср узбек ижтимоий ва адабий хаётнинг йирик вакилларидан бири Комил Хоразмий уз асарларида маърифат ахлокий камолот, ватанпарварлик гояларини олга сурди. У илм-маърифатнинг халк, жамият фаровонлигига, инсоннинг ахлок камолатида тутган урни, ахлокий ва нафосат тарбиясини узвий бирлиги хакидаги педагокик фикр-ларини хам баён этади.

Комил Хоразимийнинг фикрича, илм-хунар, маърифат инсоннинг ахлокий камоло-ти, ижтимоий маънавий хаётнинг ривожи учун хизмат килиши керак. Камтарлик эскирмайдиган, энг гузал инсоний фазилат-дир. Бу фазилатларга эга булганлар обру-эътиборли комил инсонлардир. Камтарлик инсонни турли нохушликдан хижолатдан саклайди.

Шоир тарихшунос, таржимон ва хаттот Мунис Хоразмий тилга куп эрк бермасликни маслахат беради. Унинг таъкидлашича, ортикча сузмонлик киши бошига олтин урнига каттик тош булиб тегиши мумкин, дейди. Мунис Хоразмий уз асарларида халкни адолатли, онгли, билимли булишга, жахолатдан йирок туришга даъват этади. У

ёшларни камтарлик билан мулокотда булишга, уларни хурмат килиб эъзозлашга чорлайди.

Мунис Хоразмийнинг асарларига баён этилган таълим-тарбияга оид фикрлар факат у яшаган давр учун эмас, балки хозирги давр учун хам кимматлидир.

Жалолиддин Давоний ота-онанинг болани тарбиялашдаги ахамиятига кенг тухталган-ди. Унинг фикрича оила тарбиясида ота хам, она хам тенг хукукли, тенг иштирок этиши боланинг яхши хулк-одоб коидаларини, муайян бир касбни эгаллашига кумак-лашиши илм-фан ва касб-хунар эгаллаши-нинг моддий асоси булмиш озик-овкат, кийим-кечак, керакли буюм ва жихозларни етказиб бериш учун жозибалик курсатиши керак.

Садий Шерозийнинг педагогик карашича бола кобилиятли ва камкобилиятли булиши мумкин. ^обилият уз-узидан ривожланмай-ди. Унинг ривожланиши учун болани тарбия-лаш керак, тарбия булмаса, боладаги коби-лият сунади, тарбияни 3 асосий - аклий, нафосат ва жисмоний мехнат тарбиясига булади. Адиб болани тарбиялаш вазифасини уларнинг ота-оналарига, яъни оилавий тарбияга ката эътибор беради.

Садий Шерозий ота-оналарга характерини хисобга олган холда ахлокий тарбияни боланинг ёшлигидан бошлашни тавсия этади, характер шакллангач, болага насихат таъсир этмайди.

Инсон узлигини англашини ижтимоий муносабатлар асосида куришни орзу килган хазрат Алишер Навоий буни аник килиб шундай ифода этган эди: "Одами эрсанг демагил одами - Ониким йук халк гамидин гами". Маълумки, хар бир инсон узлигини англаш оркали уз миллатини англаш томон ривожланиб боради, чунки миллий уз-узини англаш - кишиларни харакатга келтирувчи ички маънавий-рухий салохият хисобланади. Бу салохият халкаро даражадаги узликни англашга, уз миллатини, уз маданиятини ва кадриятларни саклаб колишга, уларни замон цивилизациясининг ажралмас кисмига айлантиришга интилишини кучайтиради.[1]

Мол-мулк, бола-чака шу хаёти дунё

зийнатидир. Бокий колгувчи солих амаллар Роббинг хузурида савоб ва умид жихатидан яхширокдир. (Кахф сураси 46 - оят)

Оила жамиятнинг асосий бугинидир, хамда жамият ва давлат мухофазасида булиш хукукига эга. (Узбекистан Республикаси Конституцияси, 63-модда) сида таъкидлаб утилган. Шунингдек, жамият тараккиёти-нинг кутилган даражага чи;а олмаслиги, унинг тараккиётига тускинлик килувчи, унинг инкирозга олиб келувчи кучларнинг юзага келишида хам оиланинг хиссаси

каттадир. Чунки носоглом психологик мухитли, низо-жанжалли, узаро мехр-мухаб-батсиз мухитда дунёга келиб, шаклланган бола, кейинчалик нафакат уз ота-онаси, ака-укаларига махалла-куйга нисбатан балки атрофдагиларга колаверса, узи яшаётган жамиятга нисбатан хам мехр-окибатсиз, шафкатсиз, золим, худбин, юрт манфа-атларига зид, ташки кучлар таъсирига осон берилувчан, шу асосда эса уз оиласи, уз халки, уз юрти учун хавфли одам булиб етишиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар

[1] Бердибеков П., Шокиров М. Баркамол шахс тарбиясида Алишер Навоий маънавий меросидан фойдаланиш. ЖВХТХ^ТМОИ

References

[1] Бердибеков П., Шокиров М. Баркамол шахс тарбиясида Алишер Навоий маънавий меросидан фойдаланиш. ЖВХТХ^ТМОИ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.