Научная статья на тему 'Ўрта Осиё мутафаккирлари ижодида ғоявий-сиёсий маданият талқини'

Ўрта Осиё мутафаккирлари ижодида ғоявий-сиёсий маданият талқини Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
1980
210
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ғоя / сиёсат / маданият / мутафаккир / ижтимоий-сиёсий / қадриятлар / анъана / билим / комил инсон / мафкура / иммунитет / оила / тарбия масалалари / идея / политика / культура / мыслитель / социальные отношения / ценности / традиция / знание / гармоничная личность / идеология / иммунитет / семья / психология / вопросы воспитания

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Давронова Д. С.

Мақолада Ўрта Осиё мутафаккирларининг ижоди орқали ёшларда ғоявий-сиёсий маданиятни шакллантириш муаммолари атрофлича таҳлил қилинган. Ёшларда ғоявий-сиёсий маданиятни шакллантириш тизимини такомиллаштиришда мутафаккирларимиз дурдона асарлари зарурий аҳамият касб этиши ва оила даврасида ғоявий-сиёсий маданиятни ёшлар онгига сингдириб бориш ва шу асосда таълим-тарбия бериш борасидаги илмий ёндашувлар таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТРАКТОВКА ИДЕЙНО-ПОЛИТИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ В ТВОРЧЕСТВЕ МЫСЛИТЕЛЕЙ СРЕДНЕЙ АЗИИ

В статье освещены проблемы формирования идейно-политической культуры молодёжи на основе творчества мыслителей Средней Азии. Обоснована роль их выдающихся произведений в системе формирования идейно-политической культуры, внедрении этой культуры в сознание молодого поколения в семье, определены научные подходы в воспитании молодежи.

Текст научной работы на тему «Ўрта Осиё мутафаккирлари ижодида ғоявий-сиёсий маданият талқини»

Давронова Д.С.,

Абу Райх,он Беруний номидаги Тошкент давлат техника университети «Педагогика ва психология» кафедраси катта илмий ходим-изланувчиси

УРТА ОСИЁ МУТАФАККИРЛАРИ ИЖОДИДА ГОЯВИЙ-СИЁСИЙ МАДАНИЯТ ТАЛ^ИНИ

ДАВРОНОВА Д.С. УРТА ОСИЁ МУТАФАККИРЛАРИ ИЖОДИДА €ОЯВИЙ-СИЁСИЙ МАДАНИЯТ ТАЛЦИНИ

Маколада Урта Осиё мутафаккирларининг ижоди оркали ёшларда Fоявий-сиёсий маданият-ни шакллантириш муаммолари атрофлича тах,лил килинган. Ёшларда Fоявий-сиёсий маданият-ни шакллантириш тизимини такомиллаштиришда мутафаккирларимиз дурдона асарлари зару-рий ах,амият касб этиши ва оила даврасида Fоявий-сиёсий маданиятни ёшлар онгига сингди-риб бориш ва шу асосда таълим-тарбия бериш борасидаги илмий ёндашувлар тах,лил этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: Fоя, сиёсат, маданият, мутафаккир, ижтимоий-сиёсий, кадриятлар, анъана, билим, комил инсон, мафкура, иммунитет, оила, тарбия масалалари.

ДАВРОНОВА Д.С. ТРАКТОВКА ИДЕЙНО-ПОЛИТИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ В ТВОРЧЕСТВЕ МЫСЛИТЕЛЕЙ СРЕДНЕЙ АЗИИ

В статье освещены проблемы формирования идейно-политической культуры молодёжи на основе творчества мыслителей Средней Азии. Обоснована роль их выдающихся произведений в системе формирования идейно-политической культуры, внедрении этой культуры в сознание молодого поколения в семье, определены научные подходы в воспитании молодежи.

Ключевые слова и понятия: идея, политика, культура, мыслитель, социальные отношения, ценности, традиция, знание, гармоничная личность, идеология, иммунитет, семья, психология, вопросы воспитания.

DAVRONOVA D.S. IDEOLOGIYA POLITICAL CULTURE IN THE WORKS OF THE CENTRAL ASIAN SCIENTISTS

In this article is researched the role of national personality, pride, character, shape in developing ideological immunity of person. And the consistence of ideological immunity the humanistic ideas, faith are described in this article.

Keywords: idea, ideology, policy, culture, thinker, sociopoliti-cal, immunity, psychology, family, upbringing, relationship between persons.

Бугунги кунга келиб мамлакатимизда ицтисодий ва сиё-сий, маданий ва маънавий соцалар, таълим ва тарбия тизи-мига эътибор янада кучайди.

Ёшларимизнинг дини, тили, маданияти, анъана ва урф-одатлари, кадриятлари, авлод-аждоди, насл-насаби, узи туFилиб вояга етган мах,алла, кишлок, шах,ар, Ватанининг тарихини билишга кизикиши ортмокда. Диний ва дунё-вий илмларнинг асослари мана шу заминда яратилиб, сайкал топганлигини тушуниб етмокда. Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг «Узликни ан-глаш тарихни билишдан бошланади»1 деган фикрларининг узиёк ёшлар Fоявий-сиёсий маданиятини шакллантиришда Урта Осиё му-тафаккирлари мероси, уларнинг илFор фик-рларини урганиш мух,им ах,амиятга эга экан-лигини, уларни урганиш оила остонасидан бошланиши заруриятини англатади. Юрти-мизда комил, х,ар томонлама ривожланган шахсни тарбиялаш давлат сиёсатининг усту-вор сох,аси деб эълон килинди ва мамлакатимизда ёшлар таълим-тарбиясига алох,ида эътибор каратилди.

Юкоридаги мулох,азалардан келиб чикиб, табиий равишда, Урта Осиё алломаларининг илм-маърифат, таълим-тарбия сох,асидаги бе-назир фикрлари, Fоявий тарбияни шаклланти-риш йуллари бугунги кунги тараккиёт учун х,ам, ёш авлод камолоти учун х,ам уз ах,а-миятини йукотган эмас, дея оламиз. Уларнинг х,аётий тажрибалари, жамиятда инсоннинг тутган урни, Fоялар х,акидаги пурмаъно фикрлари х,ар бир усиб келаётган ёш авлод Fоявий-сиёсий маданиятининг шаклланишида мух,им урин эгаллайди. Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси мустакиллигининг йигирма бир йиллигига баFишланган тантана-ли маросимдаги табрик сузида ёшларимизга карата шундай дейилган: «Бугунги шукух,ли дамларда бизнинг таянчимиз ва суянчимиз, умидимиз булмиш ёшларимизга карата айт-мокчиман: Кадрли фарзандларим, х,еч качон унутманг: Сиз кимнинг, кандай улуF зотлар-нинг авлодисиз! Сиз кандай ноёб ва бетакрор мерос ворисларисиз! Уз куч^айратингиз, би-лим ва кобилиятингизга, буюк Ватанимиз

1 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йук. - Т.: «Шарк», 1998. -6-б.

кудратига суяниб, маррани баланд олинг, азиз болаларим! Сизнинг эришадиган х,ар бир Fалабангиз - юртимиз Fалабаси, Узбекистон Fалабасидир!»2. Шу жих,атдан олганда, миллий тарихимиз ва умумбашарият тараккиётига унутилмас х,исса кушган Урта Осиё мутафак-кирлари мафкура ва унинг жамият х,аётидаги ах,амияти х,акида колдирган илмий мероси, педагогик, психологик, фалсафий караш-ларини, маънавий-ахлокий, инсонпарварлик, ватанпарварлик, миллат, халк, уз маданиятини шакллантиришга каратилган пурмаъно фик-рларини, ноёб ва бетакрор маънавий бойлик-лари х,амда уларнинг жамият маънавий-сиёсий х,аётидаги ах,амиятини урганиш ва курсатиб бериш долзарб ах,амият касб этади. Чунки Урта Осиё мутафаккирларининг Fоявий-сиёсий маданиятни тарбиялаш х,акидаги фикрлари, угитлари шундай кучга эгаки, улар ёшлар калбида инсонийлик уругларининг униб чикиши, катта х,аёт йулига олиб чикиши, уз мустакил фикрига эга булишига ёрдам беради, маънавий куч-кувват беради. Халкига ва кариндош-уругларига кулидан келган барча яхшиликларни килиш, улар х,урматини жойига куйиш каби инсонийлик фазилатларини шак-ллантиради. Бу эса имонли, эътикодли, Fурур-ли, одобли, Fоявий-сиёсий маданиятга эга булган шахсни вояга етказишнинг асосий максадидир.

Шунинг учун биз учун кадрли булган Абу Наср Фаробий, Абу Райх,он Беруний, Юсуф Хос Хожиб, Абу Али ибн Сино, Алишер Навоий, Амир Темур, Мирзо Улугбек, Зах,ириддин Мух,аммад Бобур каби улуF мутафаккирлар-нинг Fоявий карашлари ва кадриятларидан мустакил юртимиз истиклолини мустах,кам-лашда, ёшлар Fоявий-сиёсий маданиятини шакллантиришда, таълим-тарбия жараёнида кенг фойдаланишимиз мумкин.

Fоявий-сиёсий маданиятни ёшлар онгига сингдириш ижтимоий-сиёсий ва маънавий тараккиётимизнинг мух,им шартига айлан-

2 Каримов И.А. Мамлакатимизни янада обод этиш ва модернизация килишни катъият билан давом эттириш йулида. Т. 21. - Т.: «О^Ье^^п», 2013. -9-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

мокда. Биринчи Президентимиз Ислом Каримов таъбири билан айтганда: «Олдимизга куйган олижаноб максад-муддаоларимизга етиш, эски мафкуравий асоратлардан батамом халос булиш, Fоявий бушлик пайдо булишига йул куймаслик, бегона ва ёт Fояларнинг хуру-жидан химояланиш, бундай тажовузларга карши тура оладиган хар томонлама барка-мол, комил инсонларни вояга етказиш зару-рати халкимиз ва жамиятимиз манфаатларига мос янги мафкурани шакллантиришни такозо этмокда»1. Ана шу хаётий зарурат ёшларимиз-да оиладан бошлаб Fоявий-сиёсий мадания-тини шакллантиришни такозо этади. Комил инсон деганда биз, аввало, онги юксак, муста-кил фикрлай оладиган, хулк-атвори билан узгаларга ибрат буладиган билимли, маъри-фатли кишиларни тушунамиз. Онгли, билимли одамни олди-кочди гаплар билан алдаб бул-майди. У хар бир нарсани акл, мантик тарози-сига солиб куради. Уз фикр-уйи, хулосасини мантик асосида курган киши етук одам бу-лади.

Улуг мутафаккирларнинг асарлари маъно-мазмунини англаш ёшларимизга Узбекистон тараккиёт йулининг миллий-маданий негизла-ри, хусусиятларини туFри тушуниш ва шу асос-да келажакка ишонч хиссини шакллантиришга хизмат килади. Ёшларда бунёдкорлик Fоясига «зид» булган ёт ва бегона, зарарли «вайрон-кор» Fоялардан сакланишга, унга нисбатан фикрга карши фикр, Fояга карши Fоя, жахолатга карши маърифат билан жавоб бе-риш, унга нисбатан доимо тайёр була олиш туЙFусини шакллантиради.

Ислом Каримов «Тафаккур» журнали Бош мухаррири саволларига берган жавобларида миллий мафкура ва миллий Fоя хакидаги фикрлари амалга оширилаётган янгиланиш ва тараккиёт сиёсатининг максади ахлокий жихатдан мустахкам оила макомидаги адолат-ли, демократик, хукукий жамиятни шакллан-тиришдан иборат эканлигини, миллий Fоя, миллий мафкура нималарни узида мужассам-лантиришини ва кандай талабларга жавоб бе-

1 Каримов И.А. Ватан равнаки учун хар биримиз масъулмиз. Т. 9. - Т.: «Узбекистон», 2001. -136-б.

риши кераклигини куйидагича ифодалайди: «... Ватанимизнинг шонли утмиши ва буюк ке-лажагини узвий боFлаб туришга, узимизни улуF аждодларимиз бокий меросининг муно-сиб ворислари деб х,ис килиш, шу билан бир-га, жахон ва замоннинг умумбашарий ютук-ларига эришмокка йул очиб берадиган ва шу максадларга муттасил даъват киладиган Fоя булиши керак»2.

Миллат тарбияси хамма замонларда хам энг долзарб масала булиб келган. Шарк мута-факкирлари фарзанд тарбиясига алохида эътибор бериб келганлар. Урта Осиё мутафак-кирлари уз асарларида инсонийлик, ватанпар-варлик Fояларини тараннум этиб, халкни орифлик, фозиллик, комиллик даражасига кутаришга чорлаганлар. Биз Амир Темур хаёти ва ижтимоий-сиёсий фаолиятини урганиш жа-раёнида ёшлар онгида Fоявий-сиёсий мада-ниятни шакллантириш мамлакатнинг олдида турган улуг, бунёдкорлик ишлари, ундан кузланган асосий максад инсонларнинг эркин ва фаровон хаётга эришиши, озод ва обод Ва-тан куриш йулида хар бир киши учун харакат йуналиши булишга каратилганлигининг гувохи булдик.

Амир Темур угитлари ёшлар тарбиясида эркин фикрни уЙFотиш ва фикр эркинлигини кафолатлаб бериш, узига ишонч, узгалар фик-рини тинглаш, эшитиш ва айтишга имконият яратади. Хар бир киши узи яшаётган жамият, мамлакат ёки давлатнинг максадини, уни ифо-да этадиган Fояларини билиши, аник тасаввур этиши лозим. Шундагина бу максадлар унинг онг ва тафаккуридан жой олади. Ёки шунчаки жой олиб колмасдан, аста-секин унга нисбатан ишонч, эътикод пайдо булади. Ишонч, эътикод шундай нарсаки, усиз инсон уз йули, максад ва манфаатларини кура олмайди. У канча мусткахкам булса, бу Fоя ёки максад йулида узини баFишлаб, фаолиятини унга мос тарзда куради, ундан чекиниш холларини эса кабул кила олмайди. Fоя, максадлар хар бир инсон хатти-харакати, фаолияти билан мушта-рак тарзда уЙFунлашиб боради. Жамиятнинг

2 Каримов И.А. Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. Т.7. - Т.: «Узбекистон», 1999. -87-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

уз-узини ташкил этишга, инсонлар, жамият аъзолари, миллат, халкни бирлаштириш, уюш-тиришга хизмат килади. Аник максадлар сари йуналтиради.

«Мен хаётим мобайнида беш нарсага катъий эътикод куйдим ва x1амишалиF уларга амал килдим. Улар ушбулардир:

Оллох, - ул хар нарсага кодир куч, сид-кидилдан сиFинсанг истаган муроду максу-динга етказади.

Тафаккур - фикрлаш ва мушохада коби-лияти, кувваи хафизасини кучли инсон хар кандай мушкулу мушкулодни осон килиш йулини топа олади.

Килич - ул йигитнинг йулдоши, эл-юрт осойишталигининг посбони, хар кандай душ-манни махв этиш куроли, анинг кудрати ила динсизларни динга солмок мумкин.

Имон - ул инсонни барча жонлилардан фарклантириб тургувчи хусусиятдир. Имонли одам хиёнат килмайди, кариндош-уруFлари, элу халкнинг ор-номусини химоя килади, халоллик ва покликни фазилат билади.

Китоб (битик) - барча бунёдкорлик, яратув-чилик ва акл-идрокнинг, илму донишнинг асосидир, хаётни ургатувчим мураббийдир»1.

Куриниб турибдики, буюк бобокалонимиз Амир Темур уз угитларида инсонлар урта-сидаги дустлик ва биродарликка алохида ахамият бериб, одамларни бир-бирлари би-лан дуст-инок булиб яшашга, пасткашликка олиб келадиган адоватни йукотишга чакиради. Имон-эътикодни, бунёдкорлик ва яратувчи-лик Fояларини улуFлайди, акл идрок, тафаккур илму дониш асоси эканлиги таърифлайди.

Абу Наср Фаробий Урта Осиёдан чиккан буюк фан арбобларидан саналади. Фаробий-нинг катта хизматларидан бири унинг идеал жамият хакидаги уйлари ва бу хакида ёзган асарларидир. Фаробий инсоннинг Fоявий-сиёсий маданиятини шакллантиришда бунёдкорлик кучини юксак бахолайди, унинг таъ-кидлашича, акл-идрок, мехнат, билим, конун устуворлиги, адолатлилик инсонни ижтимоий жихатдан фаоллаштиради. Инсон билими оркалигина уз максадига эриша олади. «У

икки хил давлат бошкаруви мавжуд эканлиги хакида гапириб, бир хилида одамлар устидан хокимлар турадилар, бошкасида конунлар хокимларга хам тааллукли... Фаробий бошка бир фойдали Fоя - хокимият хакида эслатиб утади. Илохий конунни идрок этишга тайёр-гарлик куриш ва куйидаги яна икки Fояни амалга ошириш учун хокимиятга мухтожлик пайдо булади. Бу Fоялардан бири - саъй-харакати, хунари ва максадлари (адолатли) хокимларга карши булган ёвуз ниятли одам-лардан шахарни тозалашдир. Бошка бир Fоя -панд-насихат йули билан фаровонликка инти-лиш ва одамларни илохий конунни осонликча ва кувонч билан кабул килишларини таъминлашдир»2.

Фаробий уз асарларида инсонийликнинг 12 та хислат-фазилатини санаб утади: соFлом-лик, фаросатлилик, кучли хотира, зукколик, нотиклик, маърифатга интилиш, нафсни жи-ловлаш, хакикатни севиш, ориятлилик, мол-дунё кетидан кувмаслик, адолатпарварлик, катъиятлилик ва жасурлик3. Таъкидлаш жоиз-ки, Фаробий эътироф этган хислат-фазилатлар бугунги кунда ёшлар Fоявий-сиёсий маданиятини шакллантиришда, инсон хак-хукуклари ва эркинликларини таъминлашда, узлигимизни англаш, хар бир хонадонда тинчлик, осойиш-талик, баркарорликни саклашда мухим омил хисобланади.

Узбек адабиёти ва маданияти тарихидаги энг катта дурдона асарлардан бири - бу буюк мутафаккир, шоир Алишер Навоийнинг «Хамса» асари булиб, унда инсонни улуFлаш, халк бахт саодати учун курашиш Fояси етакчилик килади. Хамсанинг биринчи достони «Хайратул-аброр» фалсафий-диний характер-га эга булиб, унда етук шахснинг яхшилик, са-ховат, софлик, хаё, мурувват, андиша, адаб, камтарлик, каноат, ростгуйлик, инсоф, адолат, баFрикенглик каби фазилатлари таърифланиб, рухий камолот йуллари тахлил этилган.

1 Амир Темур угитлари. - Т.: «Навруз», 1992. -59-б.

2 Абу Наср Фаробий. Фозил одамлар шахри. - Т.: Абдулла Кодирий номидаги халк мероси нашриёти, 1993. -37-б.

3 Холбеков А., Жумаев Р., Умарова Н. ва бошкалар. Бошкарувнинг ижтимоий-сиёсий йуналишлари. - Т.: Fафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2008. -48-б.

Навоий уз даврида комил инсонларни ахли маъни кишилардир деб билган. Ахли маъни -бу фикрли одамлардир. Фикрлаш хакикатни англашдир. Хамма нарса туFрисида мустакил мушохада юритиш демакдир. Ахли маънилик туфайли инсон одам ва олам такдирига виж-дон билан караш кобилиятига эга булади. Бундай фазилатга эга булган кишиларнинг та-факкур килиши кенгдир. Чунки уларда диёнат, адолат, имон, ишк, дард тухфалари камол топ-ган булади. Навоийнинг фикрича, ахли маъни кишилар маънавияти, дунёкараши, тафаккур олами етук шахслардир.

Шаркнинг буюк алломаси Абу Райхон Мухаммад ибн Ахмад Берунийнинг инсон хакидаги Fояларини урганиш, бахт-саодат йулида олиб борган ишларини ёш авлодга ту-шунтириш Fоявий маданиятимизни шакллан-тиришнинг асосий омилидир. Унинг «Геодезия», «Хиндистон», «Минералогия», «Конуни масъудий» каби асарлари хакида маълумот-лар бериш ёшларда келажак учун юксак масъулият хиссини карор топтиришга, улар маданиятини шакллантиришга хизмат килади.

Абу Али ибн Сино буюк комусий олим си-фатида тиббиёт, риёзиёт, фалакиёт, физика, кимё, биология, доришунослик, рухшунослик, физиология, фалсафа, эстетика, ахлокшунослик каби куплаб фанларнинг етук билимдони, акл-заковат ва юксак маънавият бобида комиллик даражасига етган улуF инсон булган. Унинг яратган асарлари нафакат Урта Осиёда, балки Шарк ва Европа мамлакатларида хам хурмат билан тилга олинади. Ибн Синонинг таълим-тарбияга оид «Рисола фи илм ал-ахлок» («Ахлокка оид рисола»), «Рисола фи ал-ахд» («Бурч хакида рисола»), «Рисола фи тазкият ан-нафс» («Нафсни покиза тутиш туFрисида рисола»), «Сиёсат ал-бадан» («Баданни бошкариш»), «Китоб ал-инсоф» («Адолат хакида китоб»), «Тадбир ал-манозил» («Турар жойни бошкариш чоралари»), «Саламон ва Ибсол» каби бир канча тарбиявий асарлари мавжуд. Абу Али ибн Синонинг барча рисола-ларида адолатлилик, сахийлик, шижоат, сабр, мулойимлик, иффат, каноат, мехр-мухаббат, софдиллик, камтарлик, инсонпарварлик каби фазилатларга таъриф берилган. Ибн Сино уз

хаёти ва фаолиятида доимо эзгуликка интил-ган ва эзгулик Fояларини талкин килган.

Акл ва адолат, бахт-саодат, фаровонлик хакида гапириб, дустлик, халоллик, ростгуйлик, камтарлик, одиллик каби инсоний хислатлар-ни шахс камолотида мухим урин эгаллашини уктирган Юсуф Хос Хожибнинг «КутадFу би-лиг» достони хам инсон хаёти ва фаолияти-нинг бирламчи асоси таълим-тарбия ва билим эгаллаш деб билади. У Fоявий тарбияни (фикр тарбиясини) факатгина илм-фан ва маърифат билан соFломлаштириш мумкинлигини таъ-кидлайди. Юсуф Хос Хожиб билимни зулмат ичидаги нурафшон машъалага ухшатади. Унинг фикрича, нутк маданияти шахснинг би-лимдонлик ва маънавий комиллик даражаси-ни белгилаб беради, инсонни улуFлайди. Юсуф Хос Хожиб хар бир сузимиз уйлаб мушохада килиб айтилган, кескир ва аник булиши керак, акс холда ноурин айтилган суз зарар келтири-ши мумкинлигини таъкидлаб шундай ёзади: «Сузингга эхтиёт бул, кетмасин бошинг, Ти-лингга эхтиёт бул синмасин тишинг». Мута-факкир «КутадFу билиг» достонида хоким билан халк уртасидаги узаро муносабатлар ма-саласига хам эътибор беради: «Хамма нарса-нинг коидаси, тартиби, таълими бор, тартиб-одоб коидалари туFри тутса, кишини юзи ёруF булади»1.

Юсуф Хос Хожибнинг «КутадFу билиг» аса-рида ифода этилган бола тарбияси хакида фикрларни ёшларга тушунтириш уларни хаёт-га тайёрлашда, Fоявий-сиёсий маданияти, тур-муш одобини шакллантиришда мухим аха-миятга эга.

XI асрнинг 82-83-йилларида Кайковус ибн Искандар уз уFли Гилоншохга баFишлаб «Насихатнома»сини яратади ва уша давр анъ-анасига кура, уни бобоси подшох Шамсул Маолий Кобус шарафига «Кобуснома» деб атайди. Кайковус йирик давлат арбоби сифа-тида уFли Гилоншохга подшохлик, вазирлик каби улуF мартабадан тортиб, дехкончилик ишлари, дехкон одобигача булган умуминсо-ний масалалар хакида таълим беради. Асар-

1 Юсуф Хос Хожиб. «КутадFу билиг». Кадимий х,ик-матлар туплами. - Т.: Fафур Fулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1987. -312-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

нинг «Илм талаби ва козигарлик зикрида» баён килинган кимматли панд насихатларига эътиборимизни каратайлик: «Эй фарзанд, билFилки, аввал пеша (хунар, касб)лардин суз айтурман, пешадин максад дукондорлик эр-масдур. Хар киши ишни кулига олса, ул ишни яхши билсин ва уни куп варзиш (машк, одат) килсин, токи ул ишдин куп наф кУрFай. ... Илм-нинг сифати уч важхдандур: ё бир пеша била боFланFон илм; илм билан боFлик пеша; хайр ва далолатга тааллукли одат»1. Асарнинг буюк-лиги шундаки, хамма замон, хамма ижтимоий-сиёсий тузумда хам ёшларни акл ва идрок, мустакил тафаккур, ижодий фикр билан иш куришга, ватанпарвар, комил инсон килиб тарбиялашда мухим ахамият касб этади ва «Кобуснома» уз кийматини йукотмайди. Ёш-ларимиз тарих сабоклари, уз утмишини яхши билса, бундай ёшларни йулдан уриш мумкин эмас, чунки тарих сабоклари хушёрликка, огохликка ургатади, иродани мустахкамлайди.

Узбекистон Республикаси Биринчи Прези-денти Ислом Каримовнинг «Буюк аллома ва мутафаккирлар, азиз авлиёлар етишиб чика-диган жойда, аввало илму маърифат, мадани-ят ва маънавият учоклари ривожланган бу-лиши керак. Бум-буш жойда хеч качон буюк цивилизация пайдо булмайди. Жахон тарихи буни куп-куп мисолларда исботлаб беради»2 деган одилона фикрлари хозирги ёшларимиз Fоявий-сиёсий маданиятларини шаклланти-ришда дастуруламал булиб хизмат килиши ва Fоявий бушлик юзага келмаслигининг олдини олиш, ёшларимиз калбида илму маърифат, маънавият ва маданият учокларини ёкишимиз, мутафаккирларимиз ва алломаларимиз орзу килган комил инсонни тарбиялаш ота-оналаримиз ва оиланинг зиммасида эканли-гини унутмаслигимиз лозим.

Урта Осиё мутафаккирларининг таълим-тарбия хакидаги Fоявий таълимотлари минг йиллар илгари ёзилган булса-да, бугунги кун-да хам ёшларимизни маънавий-ахлокий, диний-дунёвий,Fоявий-сиёсий маданиятлари-

1 Кайковус. Кобуснома. - Т.: «О^^сЫ», 2006. -122-б.

2 Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк ке-лажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. - Т.: «Узбекистон», 2015. -114-б.

ни шакллантиришда тарбиявий ахамият касб этади.

Хулоса килиб айтганда, Урта Осиё буюк му-тафаккирлари, алломаларининг ижодида Fоя-вий-сиёсий маданият тушунчаси узи яшаб ижод этган ижтимоий-сиёсий, иктисодий, маънавий мухит билан баён килиниб, айнан Fоявий-сиёсий маданият тушунчасига урFу бе-рилмаган булса-да, алломаи замонларимиз-нинг барча асарларида инсонпарварлик, ва-танпарварлик, юрти, элига садокат, адолат, дустлик, бунёдкорлик, ахлокий-маданият ту-шунчалари мазмунан бой ва шаклан Fоят ранг-баранг ифодаланганки, бу Fоявий тарбиянинг асосини ташкил этади. Урта Осиё мутафаккирларининг Fоявий-сиёсий маданият хакидаги фикрларини урганишнинг амалий ахамияти шундан иборатки, унда комил инсон тарбиясидан ташкари, халкимизнинг кадимий урф-одатлари ва удумлари, анъаналари хам яхши ёритилган. Шунинг учун хам уларнинг асарлари хар бир усиб келаётган ёш авлод акл-фаросатини, жасурлик, тадбиркорлик, мустакил фикрга эга булиб, ижодий тафакку-рини шакллантириш, турли хилдаги вайрон-кор Fояларга буйсунмасдан, бунёдкорлик Fоялари рухида миллатимизни, узлигини асраб-авайлаш, ватанпарварлик, инсонийлик каби фазилатларни шакллантиришда мухим урин тутади. Шуни алохида таъкидлаш жоиз-ки, Урта Осиё мутафаккирлари асарларида акс этган миллий урф-одатлар, анъаналар ва ин-соний кадриятлар, асар кахрамонларининг мардлик, садокат, адолатпарварлик, дустлик, халоллик каби хислатларга эга булганлиги ёвузлик хар доим маFлубиятга учрашини хис этишларида, бугунги кунда усиб улFаётган ёш-лар маданиятини шакллантиришда мухим ахамият касб этади.

Утмиш мутафаккирларининг баркамол, ко-мил инсон хакидаги фикрлари, инсонпарвар-лик, бунёдкорлик Fоялари бугун хам Fоявий-сиёсий маданиятимизни шакллантиришда кимматли ноёб хазинадир. Шундай экан, улар-дан оиладан бошлаб таълим-тарбияни тако-миллаштиришда, фарзандларимизнинг Fоя-вий-сиёсий маданиятларини шакллантиришда самарали фойдаланиш айни муддаодир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

/- 10 к. ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ ТАРИХИ / ИСТОРИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ И ВОСПИТАТЕЛЬНЫХ КОНЦЕПЦИЙ

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Мамлакатимизни янада обод этиш ва модернизация килишнинг катъият билан давом эттириш йулида. Т. 21. - Т.: <<О^Ье^1оп», 2013.

2. Каримов И.А. Ватан равнаки учун х,ар биримиз масъулмиз. Т.9. - Т.: «Узбекистон», 2001.

3. Каримов И.А. Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. Т.7. - Т.: «Узбекистон», 1999.

4. Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. - Т.: «Узбекистон», 2015.

5. Амир Темур угитлари. - Т.: «Навруз», 1992. -16-18-б.

6. Абу Наср Фаробий. Фозил одамлар шах,ри. - Т.: Абдулла Кодирий номидаги халк мероси нашриёти, 1993. -186-187-б.

7. Юсуф Хос Хожиб. «КутадFу билиг». Кадимий х,икматлар туплами. - Т.: Fафур Fулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1987. -312-б.

8. Кайковус. Кобуснома. - Т.: «О^^сЫ», 2006. -122-б.

9. Холбеков А., Жумаев Р., Умарова Н. ва бошкалар. Бошкарувнинг ижтимоий-сиёсий йуналишлари. - Т.: Fафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2008. -48-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.