CC BY
27words which are used in special sphere and special meanings. From the ancient periods the terms were known among the gardeners, hunters, fishers, farmers, actors, militaries and the scientists of different types even the devils. The majority of the terms which are used in Tajik language, they were borrowedfrom Greek, Latin, Arabic, English, Russian and other languages. It is necessary that our linguists have to take under consideration the terms from the point of etymology, structure, vocabulary and their meanings. A number offoreign and our scientists like Danilenko V.P, Korshunov S.I, Laychik V.M, Superanskaya A.B, Mirzo Hasani Sulton, Nazarzoda S, Qosimova M, Sulaymanov S. searched works and wrote meaningful scientific works. In the difficult period of the process of globalization which appear thousands of new words and terminology and a number of neologisms we have to search and to strengthen wide experiments round modern terminology.
Key words: accreditation, agent, counterpart, delegation, doctrine, ultimatum, annexation, emissary, embargo, FBI, ambassador, person non grata
Сведения об автора:
Абдулфайзов С. - доцент кафедры английского языка и сравнительной типологии факультет языков Азии и Европа Таджикского национального университета. Е-mail: [email protected], telephone-918-17-50-45.
About the author:
Abdulfayzov S. is an assistant professor the Department of English and Comparative Typology the Faculty of Languages of Asia and Europe the Tajik National University. Е-mail: [email protected], telephone-918-17-50-45.
НАЕШ ВА ЧРЙГОХИ ИСТИЛО^ ВА ИСТИЛО^ШИНОСЙ ДАР ИЛМИ
ЗАБОНШИНОСЙ
Чураев Х А.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Истилох дар таркиби лугавии хар як забон мавкеи мухимеро ишшл намуда, дорои як катор вежагихои фарккунандаи функсионалй, генетикй-таркибй, лугавй-маъной, морфологй, калимасозй ва услубй-номинативй мебошад. Яке аз аломатхои хоси истилохот ин ташкили сохти он ба шумор меравад. Махз дар натичаи пешрафти илму техника хар як сохаи муайяни чамъиятй сохиби захираи истилохоти худ гардид. Х,ар як истилох як унсури забон аст, ки мохияти хоси илмй дошта, бо аломатхои махсуси худ аз калимахо ба куллй фарк мекунад.
Рочеъ ба ин масъала донишмандон фикру андешахои худро баён кардаанд. Чунончи: «Дар истилох хамеша алокахои табиии забоншиносй туфайли мафхумхои истилохотй ва алокахои байни истилохй ифода меёбанд» [3,16-62]. Истилохот худ системаи махсуси маъноии калима ва ибораро дар бар гирифта, як мафхуми аники системаи муайянро ифода мекунад. Дар тафовут аз калима маънои истилох бояд амику муайян бошад, зеро истилох на хамчун ифодакунандаи ин ё он маъност, балки дорои як мазмуни муайяни асоснок аст. Яъне истилох, на факат вазифаи номинативии худро адо мекунад, инчунин мазмуни муайянро низ инъикос менамояд. Ба ифодаи дигар, истилох барои номгуи мафхумхои муайяни илмй истифода гардида, чараён ва мафхумеро, ки дар сохаи забон ба амал меояд, номбар карда, хамчунин мазмуни онхоро ифода мекунад. Аз ин сабаб, истилохот ифодакунандаи мафхумхои мушаххаси илмй «воситаи муайяни мантикй» буда, ба як чузъи назарияи илмии сохаи муайян мубаддал мегардад. Он танхо ба забони илмй тааллук дошта, хамчун воситаи мубодилаи касбй хизмат мекунад. Ин чо бояд кайд намуд, ки дар бештари мавридхо хангоми сохтан ва тартиб додани истилохот набояд аз вожахои серистеъмол истифода бурд.
Бояд таъкид кард, ки ба сифати истилох истифодаи аз хад зиёди вожахои серистеъмол ба маънои аслиашон галати махз хохад буд. Ин корбурд хамон вакт кобили кабул хохад буд, ки агар вожахои серистеъмол ба маънои истилохоти махсус барои ифодаи мафхуми муайяни илмй хизмат намоянд.
XycycH^rn acоcии иетилох, дap он зохир мeгapдaц, ки он бо мaфхyмхои лeкcикй-ceмaнтикй, монaнци полиceмия, ^ноним^, омонимхо Ba Faйpa чй гyнa aлокaмaндй доpaц. Xycycrara^ мухимгарини истилохот дap низоми (cиcтeмaи) мyaйян дap шхди aлохидaи зaбонmиноcй - лeкcикология, ки бa омузиши мaънои лyFaвии кaлимa (лyFaт) мaшFyл acr, мyaйян кapдa myцaacт.
Мyкоиcaи омузиши cиcгeмaи истилохоги зaбонхои гуногун бa xyц aломaти xоcpо доро мeбошaнд. Бapои Ta^rare мyкоиcaвии истилохоги x,ap ду зaбон мyaйянкyнии мyноcибaти истилохоги cохaи aдaбиëтшиноcй Ba гypyx,бaндии лyFaвй - ceмaнтикй Ba cоxгоpии онхо мухим acr. Бояд тaъкид нaмyц, ки тaфовyгхо дap бaйни x,ap ду зaбон чой доpaнд. Вaзифaи минбaъдинaи т8хлили мyкоиcaвии ceмaнтикии истилохоги мapбyr бa шхш aдaбиëтшиноcии зaбонхои aнглиcй Ba точикй дap мyкоиca aз омилхои зepин ибоpaт acr:
1) мyкappap нaмyцaни тapкиби ceмaнтикии гуруххои лyFaвй-тeмaтикй Ba лyFaвй-ceмaнтикй, ки бо мaфхyмхои мymaxxac aз aлокaи пapaдигмaтикии кaлимa бa By4>« мeояд;
2) дapëфт кapдaн Ba чудо нaмyцaни гуруххои ceмaнтикй Ba бa шоxaхои мyaйян чyцошaвии онхо дap зaбонхои мyкоиcaшaвaндa;
3) мyaйян нaмyцaни xycycияти умумии aлокa Ba мyноcибaти ceмaнтикии бaйнизaбонй Ba инчунин тaфовyтy мyrобикaти бaйнизaбонй.
TaBpe ки мaълyм acr, «вожa» Ba «кaлимa», aкcapaн муродифи хaмдигapaнд, aммо бapxe aз зaбоншиноcон дap корбурди бaйни «вожa» Ba «кaлимa» тaвофyтe гyзоmтaaнд, яънe «bo^>> мaфхyми мyшaxxacтap Ba yмyмигap aз кaлимa acr Ba бинобap ин дap фapхaнгхо «bo^>> бa cypaти мaдxaли мycтaкил овapдa мeшaвaд Ba онро як воx,иди вожaгон мeхиcобaнд. Аз тapaфи дигap, «кaлимa» мaфхyмeст бeштap бa тaвpи вокeй Ba мyчappaд, ки дap x,олaтx,ои зapypй мeтaвонaд мaкоми мaдxaли мycтaкилepо дap фapx,aнгx,о ишFол нaмояд. Бa ифодaи дигар, дap ч8хорчуби фapхaнгхо хap вожae мycтaкил acr, вaлe хap кaлимae зapypaтaн мycтaкил myцa нaмeтaвонaд. Яъш, хap вожae кaлимa acr, aммо хap кaлимa вожa нecт [5, 46-47]. Аз ин мушохидехо чунин бapмeояд, ки бaъзe aз зaбоншиноcон бap ивaзи «иетилох» кaлимaи «bo^>> - ро тешниход кapдaниaнд.
Истилохот якe aз ^бэт^ои мaxcycи лyFaвй буц^ xycycияги тaшкилëбии мaъноиpо дap aлокa бо гуруххои дигapи лyFaвй ифодa мeнaмояд. Хycycиягхои acоcии иcтилоххо ë терминхо Ba cаxтy уалуби онхо низ дap к;иcми чудогоши лyFaтшиноcй, ки иcтилохшиноcй ном доpaд, мyкaммaл инъикоc ëфтaacт.
Бояд нaмyц, ки бaъзe aз зaбоншиноcон дap миcол вожaи «истилохгузинй>>-ро бa мaънии «терминология)) иcтифодa мeбapaнд, вaлe дap нaвиmтaхои мyтaxaccиcони иcтилохшиноc Ba иcтилохcозони эронй acоcaн «вожaгyзинй» бa мaънии «терминология)) омaдaacт [8, 19]. Аммо бa мо «вожaгyзинй» мaънои «лeкcикология)>-pо ифодa мeкyнaд.
Иcтилохшиноcй ë тepминология якe aз кишрхои мaxcycи лyFaт буд^ вижaгихои тaшкилëбии мaъноиpо дap aлокa бо гуруххои дигари лyFaвй ифодa мeнaмояд. Вижвгихои acоcии иcтилоххо, cоxгоp Ba caбки онхо низ бa бaxши чуцогоши лyFaтшиноcй, ки мaхз иcтилохшиноcй ном доpaд, бa тaвpи боз хaм мyкaммaлтap инъикоc ëфтaacт.
Мacъaлaи истилох Ba иcтилохшиноcй aйни зaмон яте 8з мaкзyъхои мyхимгapини лyFaтшиноcй бa шумор мepaвaд. X,aмaи он чи, ки бa тaъpиф Ba пaжyхиши умумии мaфхyми истилох, Ta^aBByny тaкомyли он дap зaбон aлокaмaнд acr, илми зaбоншиноcиpо бо cохaхои дигари илму фapхaнг, бa тaъpиxи мода^у мaънaвии инcонияг мeпaйвaндaд. Аз руйи бaъзe тaхк;икаги aлохидaи олимони вaтaнй Ba xоpичй мaълyм мeшaвaд, ки омузишу пaжyхиши пpоблeмaи иcтилохаг доиpaи вaceи мacъaлaхоpо фapогиp мeбошaд. То ин зaмон дap миëни зaбоншиноcони вaтaнй Ba xоpичй дap xycyra aз чих^и илмй бa тaвpи мymaxxac тaъpиф кapдaни xyди мaфхyми истилох фикру aкидaхои мyxтaлиф чой доpaд.
Нaxycтин нaзapияхои мaнcyб бa истилох дap илми зaбоншиноcй дap ибтидои кapни XX бa By^ омaдaaнд. Мacaлaн, Гpинaф Ba Киттрич бa xyлоcae омaдaaнд, ки истилоххо монaнди фоpмyлaхои риезй мeбошaнд, яъда онхо хaмчyн иcтилох тaнхо бо мaкcaди ифодa нaмyдaни мaфхyмхои xoc миëни одaмон коpбacт мeшaвaнд. Аз ин ру зapypaт нecт, ки онхо yмyмaн, бa тapкиби лyFaвии зaбон докил кapдa шaвaнд. Э. Жи^р низ иcтилохагpо бa форму^ои pиëзивy кимиëвй мyшобeх мeдонaд. Т. Сeйвоpи иcтилохогpо бa кaлимaхои мyтaдовил му;обил мeгyзоpaд. Ж. Вaндpиec, Логан Смит Ba дигapон иcгилохpо бa жapгон тaшбeх мeдихaнд. Зaбоншиноcи олмонй А. Шиpмep иcгилохотpо бо вожaгони хиpфaй му;обил мeгyзоpaд. X,.Эгтepбexг истилохро мaфхyм Ba Лapc Гурмунд бa олоти илмй
шабех мешуморанд. Зимнан Ларс Гурмунд истилохро олати истифодаи илм дониста, хамзамон тазаккур медихад, ки худи таркиби низоми истилохоти хар илми чудогона чавобгуи ниёзхои сохтори дохилии хамин илм аст [2, 14-16].
Ба андешаи В.П. Даниленко ва Т.Л. Канделаки истилох вохиди лугавиест, ки такозои дефинитсия (сахехтараш ифодаи мутаносиби мазмуни истилох) -ро дорад.
Забоншиноси рус Н.П. Кузкин дар бораи чахор консепсияи асосии зеринро, ки таъйиноти (функсиявй) истилохро муайян мекунанд, пешниход мешавад:
а) истилох калимаест, ки ба вазифаи дефинитив меояд;
б) истилох калимаест, ки номи мафхумро инъикос мекунад;
в) истилох калимаест, ки барои ифодаи мафхуми тахассусй истифода бурда мешавад;
г) истилох калимаест, ки мафхуми махсусро ифода мекунад [2,50].
Чй тавре ки ишора намудем, истилох пеш аз хама вохиди лугавй, яъне калима ё ибораи хос аст. Ба акидаи Г.О.Винокур «истилох - калимаи махсус нест, балки калима ба вазифаи махсус аст» [8,51]. Забоншиносони рус Б.Н. Головин ва Ю. Р. Кобрин дар асари хеш мафхуми истилох ва истилохотро чунин баён меунанд: «Истилох ин калима ва ё иборае мебошад, ки дорои маънии махсус аст ва мафхуми касбиро ифода карда, дар чараёни фахмиш ва азхудкунии объектхои илмй ва касбй - техникй ё алокаи байнихамдигарии онхо истифода бурда мешавад ва «Истилохот мачмуи истилоххои ба фаъолияти касбии ин ё он соха (маориф, техника, идоракунй, маданият) мансуб буда, бо хамдигар бо тобишх,ои семантикй, чилохои лугавй-маъной, калимасозй ва грамматикй алокаманд мебошанд [3,35]. Истилох метавонад дар шакли калима ва ё дигар шакл ифода ёбад ва ба пуррагй мафхуми фарккунандаи асосиро дар сатхи мавчудаи рушди илму техника инъикос намояд. Истилох калимаест, ки бо вохиди муайяни сохтори аники мафхумй - мантикй бояд аз руи мундарича алокамандй дошта бошад.
Агар чанбаи фалсафии мафхуми истилохро мавриди тахкик карор дих,ем, мо ба хулосае меоем, ки истилох хангоми ифодаи мафхуми худ ду вежагии хос дорад. Якум, асоси таъйину ифодаи фалсафии мафхуми истилохро заминаи моддии он ташкил медихад, истилох шакли моддии мафхумро дар худ инъикос менамояд. Дуюм, истилох хамзамон бо дигар воситахои ифодаву баён дар кори инъикосу номгузории донишх,ои нави инсоният мусоидат мекунад. Дар забоншиносии муосир бошад, баъзе масъалае, ки ба хусусиятхои умумизабонии ташаккули истилохот мансуб аст, то хол куллан халли худро наёфтааст.
Д. Саймиддинов пайдоиши истилохотро дар забони форсиии миёна ва аз чанд рох сурат гирифтани онро чунин баён мекунад: «идомаи истилохоти бунёдии эронй бидуни тагйироти маъно ва ё тавсиаи маънои истилохии он дар забони форсии миёна; истифодаи лугати гайриистилохй ба хайси истилох; иктибос аз забони авестой; баргардон ва ё калкахои авестой дар пахлавй; иктибос аз забонхои гайриэронй-юнонй ва хиндй; аз рохи вожасозй (дар асоси колабхои вожасозй)» [5, 23].
Мирзо Х,асани Султон хам ба ин масъала таваччух зохир намуда, ба истилох чунин бахо додааст: «аммо истилох калимаи хос аст, сахехтараш калима ба вазифаи хос аст. Вай калима ва ё ибораест, ки дар хавзаи амалкардаи як илми махсус маънои ба худ хосе дошта, мафхуми муайянеро ба шакли дакик ифода мекунад. Истилох метавонад гохе дар матн маънии истилохии худро аз даст бидих,ад ва ба сифати калимаи маъмули забон истифода гардад» [2, 67].
Донишмандони рус Г.Б. Антрушина, О.В. Афанасева ва Н.Н. Морозова истилохро чун: «калима ва ё гурухи калимахо мешуморанд, ки аз тарафи сохаи махсуси илм, техника, савдо ва санъат истифода бурда мешавад - Term, as traditionally understood, is a word or a word group which is specifically employed by a particular branch of science, technology, trade or the arts to convey a notion peculiar to this particular activity».
Дар таъйину тахкики мафхуми истилох забоншиносони давраи шуравй Д.С. Лотте, В.В. Виноградов, Н.Ф. Яковлев, Г.О. Винокур, Н.П. Кузкин, А.А. Реформатский, забоншиносони точик Д. Саймиддинов, Д. Хочаев, М.Х,. Султон, С. Назарзода, Н. Шаропов, П. Нуров, С. Чрматов ва дигарон дар асархояшон фикру андешахои худро баён намудаанд.
Вожаи истило.% хеле кухднистеъмол буда, дар «Фарханги осори Ч,омй» чунин шарх дода шудаяст: истилоцот-истило.вожаи сирф арабй буда, калима ё ибораи хоси як гурухи мардум (ахли як касб), ки дар байни онхо маънои махсус пайдо кардааст; калимахои хоси сохаи илму фан, термищо [4,290].
Истилохот (терминология) ва пайдоиши он дар фарханги тафсирии англисй «The World Book Encycliopedia Dictionary» ин тавр тавсиф гардидасг; 1) the spécial words or terms used in science, art, business, etc - калима ва ë истилоххои махсус, ки дар сохаи илм, санъат, кор ва гайра исгифода мешаванд. Масалан; medical terminology -истилохоти тиббй, the terminology of engineering - истилохоти мухандисй 2) шакли кухнаи он маънои омузиши истилоххои таълимоти илмиро доро буд. Калимаи истило.у аз забони олмонй - terminologie, аз забони лотинии миёна - terminus - term - (истилоу) ва бо иловаи пасванди забони олмонй - logie-logy шрифта шуда хамчун вожаи terminology - аз решаи term (калима ва ё ибораи муайян ва аник, ки бо маънохои гуногун дар сохаи илм, кишоварзй, саноат ва савдо истифода мешавад) ба вучуд омадааст. Дар забони англисй бошад, вожаи истилоуот «терминология» бандаки чамъбандии - es - ро кабул менамояд; terminology[ter'menoloji] - terminologies яъне хамчун исм дар шакли чамъ бо бандаки - es меояд [7, 2005].
Бо дарназардошти фикру акидахои дар боло зикршуда ва мулохизахои хеш мо ба хулосае омадем, ки истилоу калима ва ё ибораи дорои маънои ба худ хос буда, дар хавзаи хар як илми муайян маънои мушаххаси лугавии худро сохиб аст ва чузъи системаи истилохот ба шумор меравад.
Мутаассифона, олимони сохаи забоншиносй калимаи истилоуро бо маънихои гуногун арзёбй менамоянд, бавежа, оид ба истилохоти риштахои илм, тиб, техника, санъат, истилохоти сиёсиву чамъиятй, хешутабориву варзиш ва гайра сухан меронанд. Аз ин сабаб, дар бораи мафхум ва мохияти истилоу то имруз фикру андешаи ягона мавчуд нест, ягона мафхуме, ки нуктаи назари хамаи мухаккиконро оид ба ин масъала муттахид месозад, эътирофи мавкеи махсуси истилохот дар забони адабй ва мавчудияти мукобилгузории «истилох» - «гайриистилох» мебошад, ки дар шуури хар яки мо накш бастааст. Гумон меравад, ки ба ин далел истилох хамчун унсури асосй ва маводи зарурии илмхои гуногун шинохта шуда намояндаи хар як илм мехохад, то зери ин мафхум нишонахои ба худ хосе, ки аз нуктаи назари хамин илм муфидтару мухимтаранд, тачассум гарданд.
АДАБИЁТ
1. Абдулфайзов, С. Лексико-семантический анализ дипломатических терминов таджикского языка // Автореф. дисс... кан. фил. наук: 10.02.22/ Абдулфайзов Саиднуриддин. - Д., 2013. - 27 с.
2. Азимова, М. Н. Сопоставительно-типологическое исследование фразеологической системы таджикского, английского языков / М.Н. Азимова. - Д. : Изд-во РТСУ, 2006. - 241 с.
3. Арнольд, И.В. Лексикология современного английского языка / И.В. Арноль. - М: Высшая школа, 1973. - 303 с.
4. Аракин, В.Д. Сравнительная типология английского и русского языков / В.Д. Аракин. (для спец. Иност. Яз.) Л. 1979. - 256 с.
5. Ахманова, О.С. Очерки по общей и русской лексикологии / О.С. Ахманова. - М: Учпедгиз., 1957. - 295 с.
6. Аксёненко, Л.Г. Деривация как фактор эволюции термин системы (на материале терминологии «Рыночная экономика»): дас... канд. фил. наук: 10.02.20/ Аксёненко Лариса Георгевна. - Краснодар, 2002. - 215 с.
7. Акуленко, В.В. Интернациональные элементы в лексике и терминологии. / В.В. Акуленко. - Х: Выс. школа, 1980. -208 с.
8. Алексеева, Л.М. Проблемы термина и терминообразования / Л.М. Алексеева. - Пермь: Изд-во Пермского ун-та, 1998. - 120 с.
9. Алмуъчам фй маойири ашъорил Ачам, таълифи Шамсуддин Мухаммад бинни Кайс - ар Розй, ба тасхехи Мухаммад бинни Абдулвахоби Казвинй бо мукобала бо шаш нусхаи хаттии кадимй ва тасхехи Мударриси Разавй. - Техрон, 1338.
РОЛЬ И МЕСТО ТЕРМИН И ТЕРМИНОЛОГИЯ В ЛИНГВИСТИКЕ НАУКА
В статье рассматривается роль и место термин и терминология в лингвистике наука. Подчеркнув свою точку зрения относительно термин и терминологии из таджикского, арабского, греческого и английского языков, автор привел некоторые из этих терминов в качестве примера. Кроме того, автор подчеркивает, что большинство этих терминов заняли устойчивые позиции в лексической системе русского и английского языков, и они не уступают основным терминам языка в употреблении. С точки зрения автора, роль русского языка по сравнению с другими языками слишком велика для формирования и развития таджикских термин, и в основном через этот язык другие термины смогли проникнуть в лексический состав таджикского языка.
Ключевые слова: структура, тип, язык, грамматика, морфология, синтаксис, лингвистика, анализ, сравнение, ассимилатсия, заимствование, термин, литература, заимствование слова, предложение, фраза, приложение, исследование, процесс, период, время, развитие, образования,
развития, лексическая система, использование, точки зрения, простое, производные, сложные, составные, порядок слова, имя существительные, имя прилагательные, глагола, наречие, предлог.
ROLE AND PLACE OF TERM AND TERMINOLOGY IN LINGUISTICS SCIENCE
This article deals with role andplace of term and terminology in linguistics science. Having emphasized his point of views regarding the term and terminology from Tajik, Arab, Greek, and English, an author indicated some these terms as an example. In addition to it, an author stresses that majority of these terms have taken a stable position in the vocabulary system of Russian and English languages, and they are not less than the basic terms of the language in usage. From the point of view of the author, the role of Russian languages in comparison to other languages is too great for the formation and development of Tajik terms as well, and through this language, other terms couldpenetrate into lexical system of the Tajik language.
Key words: structure, type, language, grammar, morphology, syntax, linguistics, analysis, compare, assimilation, loan, term, literature, borrowing words, word, sentence, phrase, background, research, process, period, time, development, formation, development, lexical system, usage, point of views, simple, derivative, compound, composite, word order, noun, adjective, verb, adverb, preposition etc. Сведения об авторе:
Джураев Хайём Акрамович, старший преподаватель кафедры языкознания и сопоставительной типологии ТГПУим. С.Айни, тел: +992937987373 About the author:
Juraev Khayyom Akramovich, a senior teacher in the Department of Linguistics and Comparative Typology, TSPU named after S. Aini. Tel.: +992937987373
ИСТИЛОХОТИ ИЛМЙ ДАР «ЛУГАТИ НИМТАФСИЛЙ» - И САДРИДДИН АЙНЙ
Валиев Ч.. А., Каримов Ш.
Донишгоци давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Сохтани истилохоти илмй дар забони адабии хозираи точик чизи нав набуда, балки диккати донишмандонро аз замони пеш ба худ чалб карда буд. Аз таърихи лугатсозй ва истилохофаринй дар забони точикй аз огоз то нимаи дувуми асри 19 аз тарафи забоншиносон шартан ба се давра таксим карда шудааст. Давраи аввалро аз замони тарчума аз забони арабй ба ин забони форсии точикй хисоб мекунанд, огози ин кор дар замони мустахкам шудани пояхои давлатдории Сомониён (874 - 999) ва бо фармони Ахмад ибни Исмоил хамаи донишмандонро ба дарбори худ даъват карда ва аз забони арабй тарчума кардани баъзе китобхоро, аз чумлаи "Таърихи табарй" ва "Тафсири табарй'- ро фармон медихад. Давраи дуввум бошад, аз замоне, ки истилохшиносй каму беш устувор шуд ва пайравони зиёде пайдо кард. Давраи сеюм аз асрхои 13 то нимаи асри 19- ро дар бар мегирад. Дар ин се даврае, ки аз тарафаи забоншиносон таксимбанди шудааст, давраи якум ва дуввум давраи нашъунамаои лугатсозй ва истилохофаринй бо забони форсии точикй мебошад, аммо дар давраи сеюм бошад, бо сабабй аз тарафи хонадонхои турку мугул ва мангит забт шудани Осиёи Миёна забони точикй дар худ истилохоти бегонаро чой медихад, ки то ин замон баъзеи онхо истифода мешаванд.
Сарчашмахои илмие, ки дар бораи калимасозй ва истилохофаринии забони форсии точикй маълумот медихад, баъзеи онхор ном мебарем. "Ат- тафхим"- и Абурайхони Берунй ин асар аз руи сарчашмахои илмй шояд аввалин асарест, ки дар бораи истилохоти фаннхои дакик навишта шуда бошад. "Донишнома"- и Ибни Сино, ки ба забони форсии точикй таълиф шудааст, бештари истилохоти илми хикматро баррасй менамояд. "Бурхони котеъ", "Еиёс -ул- лугот", "Кимиёи саодат", "Сиёсатнома", "Чахор макола", "Меъёр -ул- ашъор", "Асос - ул - иктибос" ва гарахо, ки хамаи онхо дар бораи чигуна сохтани лугот ва истилохоти илмй маълумот додаанд.
Устод Садриддин Айнй нахустин шахсе мебошад, ки дар замони муосир барои навиштани чунин як лугати пурарзиш захмат кашидааст. Дар "Лугати нимтафсилй" нависанда кушиш намудааст, тамоми калимахои дар китоб дарчшударо шарху эзох дихад, ки барои хонанда ин асар мушкил нагардад. Ва ин китоб барои забони точикй ягона сарчашмае мобошад, ки бидуни калимахои русй - русй байналмилалй навишта шудааст. Ин нишона аз он гувохи медихад, ки С.
