Научная статья на тему 'ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ ВКЛЮЧЕНИЯ НЕЗАВИСИМЫХ ЧЛЕНОВ В СОСТАВ НАБЛЮДАТЕЛЬНОГО СОВЕТА'

ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ ВКЛЮЧЕНИЯ НЕЗАВИСИМЫХ ЧЛЕНОВ В СОСТАВ НАБЛЮДАТЕЛЬНОГО СОВЕТА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
44
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
юридическое лицо / акционерные общества / исполнительный орган / независимые директора / поверенные лица / Кодекс корпоративного управления / наблюдательный совет / общее собрание. / Legal entity / joint-stock companies / executive body / independent directors / attorneys / Сorporate governance code / supervisory board / general meeting.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Камалов Мансурхон Мухторович

в статье изучается правовое значение и ценность присоединения независимых органов в состав наблюдательного органа акционерного общества. Автор изучил права и обязанности акционерных обществ независимых членов наблюдательного органа, а также исследовал их деятельность регулирования по национальному законодательству сравнительно с законодательством зарубежных стран. В результате исследования автор выдвинул предложения и рекомендации по определению правового статуса независимых членов наблюдательного совета.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE LEGAL ISSUES OF INTRODUCING INDEPENDENT MEMBERS INTO THE SUPERVISORY BOARD

the article studies the legal significance and value of joining independent bodies in the composition of the supervisory body of the joint-stock company. The author studied the rights and duties of joint-stock companies of independent members of the supervisory body and also examined their regulatory activities under national legislation in comparison with the legislation of foreign countries. As a result of the research, the author advised proposals and recommendations on determining the legal status of independent members of the supervisory board.

Текст научной работы на тему «ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ ВКЛЮЧЕНИЯ НЕЗАВИСИМЫХ ЧЛЕНОВ В СОСТАВ НАБЛЮДАТЕЛЬНОГО СОВЕТА»

Yuridik fanlar axborotnomasi Вестник юридических наук Review of Law Sciences

THE LEGAL ISSUES OF INTRODUCING INDEPENDENT MEMBERS

INTO THE SUPERVISORY BOARD

M.KAMALOVa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ ВКЛЮЧЕНИЯ НЕЗАВИСИМЫХ ЧЛЕНОВ В СОСТАВ НАБЛЮДАТЕЛЬНОГО СОВЕТА

М-КАМАЛОВ"

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

КУЗАТУВ КЕНГАШИ ТАРКИБИГА МУСТАЦИЛ АЪЗОЛАР КИРИТИШНИНГ ХУКУЦИЙ муаммолари

м.камалов"

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация: мацолада акциядорлик жамиятлари бошцарув органларидан бири булган кузатув кенгашининг таркибига мустацил аъзоларни киритишнинг ууцуций ауамияти ва оцибатлари тадциц этилади. Шунингдек, кузатув кенгаши таркибига киритиладиган мустацил аъзоларнинг ууцуц ва мажбуриятлари, уларнинг фаолияти миллий ва хорижий мамлакатлар цонунчилигини циёслаш асосида таулил этилган. Амалга оширилган таулиллар натижасида кузатув кенгаши мустацил аъзоларининг ууцуций мацомини аницлаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: юридик шахс, акциядорлик жамияти, кузатув кенгаши, мустацил директорлар, аффилланган шахслар, цимматли цогозлар, Корпоратив бошцарув кодекси, умумий йигилиш.

Аннотация: в статье изучается правовое значение и ценность присоединения независимых органов в состав наблюдательного органа акционерного общества. Автор изучил права и обязанности акционерных обществ независимых членов наблюдательного органа, а также исследовал их деятельность регулирования по национальному законодательству сравнительно с законодательством зарубежных стран. В результате исследования автор выдвинул предложения и рекомендации по определению правового статуса независимых членов наблюдательного совета.

Ключевые слова: юридическое лицо, акционерные общества, исполнительный орган, независимые директора, поверенные лица, Кодекс корпоративного управления, наблюдательный совет, общее собрание.

Annotation: the article studies the legal significance and value of joining independent bodies in the composition of the supervisory body of the joint-stock company. The author studied the rights and duties ofjoint-stock companies of independent members of the supervisory body and also examined their regulatory activities under national legislation in comparison with the legislation of foreign countries. As

a result of the research, the author advised proposals and recommendations on determining the legal status of independent members of the supervisory board.

Keywords: Legal entity, joint-stock companies, executive body, independent directors, attorneys, Corporate governance code, supervisory board, general meeting.

Бизнесни бошкариш ва кутилган иктисодий самарадорликка эришиш тадбиркорлик субъекти фаолиятидан кузланган асосий максад саналади. Бу х,олат иштирокчиликка асосланган компанияларда долзарблик касб этади. Шу сабабли компания бошкарувида директорлар (бошкарувчилар) билан бирга унинг бошкарувига киритилган мустакил директорларнинг катнашиши бизнесни юритишда фикрларнинг мустакил булишини, кабул килинаётган карорларнинг холислигини х,амда манфаатлар тукнашувининг олдини олишга хизмат килади.

Бугунги кунда деярли барча ривожланган хорижий мамлакатларда директорлар кенгаши (кузатув кенгаши)нинг нафакат ташки муносабатлардаги иштироки, балки мустакил директорларнинг иштироки масаласи х,ам кун тартибига куйилмокда. Масалан, А КШла 2002 йилги Sarbanes-Oxley Act Кимматли когозлар буйича Федерал комиссия агар директорлар кенгашининг аудиторлик кумитаси тулик мустакил директорлардан ташкил топмаса, очик корпорацияларни руйхатдан утказишни такиклайди.

Буюк Британияда директорлар кенгаши таркибига мажбурий тартибда менежер лавозимини эгаллаган директорлар, ижрочи директорлар, шунингдек х,еч кандай ижроия лавозимини эгалламаган директорлар, ноижрочи директорлар киритилиши лозим (1985 йилдаги "Компаниялар тугрисида'ги акт).

Узбекистонда мустакил директорлар, яъни кузатув кенгашининг мустакил аъзоларига оид х,олатлар Корпоратив бошкарув кодексида уз ифодасини топган. Ушбу Кодекснинг 15-банди иккинчи хатбошисига кура, самарали ички назорат механизмларини жорий этиш учун акциядорлик жамияти (кейинги уринларда - АЖ) кузатув кенгаши тугрисидаги низомда унинг таркибига мустакил аъзоларни киритиш талабини ифодалайди.

Узбекистон Корпоратив бошкаруви кодексининг 18-бандига мувофик, АЖ кузатув кенгаши таркибига кузатув кенгаши тугрисидаги низом талабларига асосан камида битта (бирок жамият уставида назарда тутилган кузатув кенгаши аъзолари сонига нисбатан 15%дан кам булмаган) мустакил аъзо киритилади.

Мазкур Кодекснинг 19-бандига биноан АЖ кузатув кенгашининг мустакил аъзолари куйидаги шахслар булиши мумкин:

- кейинги 5 йил мобайнида АЖда, унинг шуъба ёки аффилланган корхоналарида ишламаган;

- АЖ, унинг шуъба ёки аффилланган корхоналарига маслахдт хизмати курсатган компаниялар билан богланмаган;

- АЖ, унинг шуъба ёки аффилланган корхоналари учун мух,им булган мижоз ёки етказиб берувчи билан богланмаган;

- АЖ, унинг шуъба ёки аффилланган корхоналарига хизмат курсатишга оид шахсий контрактлари мавжуд булмаган;

- Кейинги 5 йил мобайнида АЖ, унинг шуъба ёки аффилланган корхоналари рах,бари булган шахснинг оила аъзоси булмаган;

- АЖни назорат килувчи шахс (ёки АЖ устидан жамоавий назоратни амалга оширган шахслар гурух,и ёки ташкилот аъзоси) булмаган;

- АЖ билан фукаролик-^укукий шартнома билан боглик булмаган ва АЖ йирик акциядори ёки юкори турувчи сох,аси идора (компания) ходими булмаган [8].

Хрзирда хорижий амалиётда кузатув кенгашини нодавлат усулда тартибга солиш кенг кулланилмокда. Кузатув кенгаши макоми ва фаолияти нафакат конун ^ужжатлари билан, балки нодавлат стандартлари, яъни корпоратив бошкарув кодекслари - ихтиёрий кулланиладиган стандартлар ва корпоратив муносабатларни белгиловчи ва тартибга солувчи ички нормалар билан тартибга солинади. Булар жумласига Молиявий ахборот буйича кенгаш, Лондон фонд биржаси ва бухгалтерия хизматчилари касаба уюшмалари томонидан шакллантирилган Адриан Кэдбери рах,барлигидаги Кумита томонидан Буюк Британияда 1991 йилда тайёрланган Кэлбери кодекси; 2000 йил январь ойида корпоратив бошкарув буйича Германия гурух,и томонидан тайёрланган Германия корпоратив бошкаруви учун энг яхши амалиёти кодекси; Француз саноати миллий кенгаши, Франция хусусий корхоналар ассоциацияси ва Франция тадбиркорлар хдракати

томонидан ташкил этилган гурух томонидан М.Вьено рахбарлигида тайёрланган Корпоратив бошкарув буйича кумита тавсиялари (1995 ва 1999 йиллар тахрири)ни киритиш мумкин.

Кайд этиш зарурки, ушбу кодекслар конунчилик хужжати тусига эга эмас ва факат тавсиявий характер касб этади. Бирок корпоратив бошкариш нормаларига риоя этишдан бош тортиш нафакат компания имижига жиддий зарар етказади, балки унинг иктисодий ахволи ёмонлашувига хам сабаб булади. Барча акциядорларнинг манфаатларини, умуман олганда эса компания фаолияти ва унинг менежментини ифодалайдиган кузатув кенгаши фаолияти самарадорлигини ошириш ва уни назорат этишнинг макбул йулларини кидириш турли мамлакатлар корпоратив кодексларининг асосини ташкил этади. Кузатув кенгаши фаолиятига нисбатан корпоратив кодексларда ифодаланган асосий тавсиялар куйидагилардир:

- кенгашнинг мажбуриятлари ва ваколатлари доираси менежмент билан конфликтларнинг олдини олиш максадида ёзма шаклда аник кайд этилиши лозим;

- кенгаш компания фаолияти тугрисида хар кандай маълумотни олиш хукукига эга булиши лозим;

- кенгаш компания бизнесини бошкаришни бахолаш, асосий хавф (риск)ларни аниклаш ва уларни бошкариш тизимини яратиш, менежмент ваколатларини белгилаш ва уларнинг бажарилишини назорат килиш, юкори лавозимли бошкарув персоналини тайинлашни, бир лавозимдан иккинчисига утишини, узгартириш ва укитишни режалаштириш, менежмент (бош бошкарувчи билан бирга) ишини бахолаш, инвесторлар ва бошка манфаатдор тарафлар билан муносабатларни ривожлантириш дастурини амалга ошириш, ички назорат механизмларининг макбулли ва самарадорлигини тахлил килиш, компаниянинг амалдаги конунчиликка риоя этилишини таъминлаши зарур;

- кенгаш уз аъзолари мажбуриятлари доирасини белгилаши ва уларга риоя этилишини кузатиши шарт;

- кенгаш компания нормадан эълон килинадиган молиявий ахборотни тайёрлашга жавоб бериши керак;

- кенгаш компаниянинг бизнесни юритишдаги ахлокий нормаларга риоя этишини таъминлаши шарт;

- мустакил директорлар компания фаолиятини мухокама килиш учун мустакил йигилишлар (директорлар ва менежерлар иштирокисиз) утказиш имкониятига эга булишлари лозим.

О.Кудратовнинг фикрича, 2002 йил охирига келиб халкаро ташкилотлар, инвесторлар бирлашмалари, турли мамлакатлар хукуматлари ва алохида компаниялар 90га якин корпоратив бошкарув кодексларини - корпоратив муносабатлар тартибини урнатувчи ва тартибга солувчи, ихтиёрий кабул килинган стандартлар ва ички нормалар тупламини кабул килди. Хрзирги пайтда аксарият ривожланган мамлакатларда нодавлат профессионал бирлашмалар томонидан ишлаб чикилган ва ишбилармонлар хамжамиятида ихтиёрий асосда кенг кабул килинган корпоратив бошкарув кодекслари амал килмокда [5].

С.Шеикх ва В.М.Рееснинг фикрича, Кумита (Адриан Кэдбери рахбарилигидаги Кумита)нинг асосий тавсияларидан бири шундаки, компания кузатув кенгашида ноижрочи директорларни тайинлайди. Чунки уларнинг "мустакил фикрлаши" ва компания фаолияти натижаларининг мониторинги корпоратив бошкарув стандартларини оширади. Ноижрочи директорлар корпоратив ахборот олишда бошка директорлар билан бир хил имкониятга эга булади ва карорлар кабул килишда ваколатлари тенг хисобланади. Уз навбатида, бу бошка директорлар томонидан уз ваколатларини суиистеъмол килиш ва манфаатлар тукнашуви, айникса, АЖ кайта ташкил этилгандаги тукнашувларнинг олдини олишга ёрдам беради [3]. Шу боис Кумита куплаб ноижрочи директорларнинг компания билан факат узларининг компаниядаги воситачилик фойдаси ёки акциялар пакетидан ташкари хар кандай тадбиркорлик ёки молиявий алокаларига боглик булмаслигини тавсия килади. Ижрочи ва ноижрочи директорларни танлаш вазифаси Тайинлаш буйича кумитага юкланади ва у узининг тайинлов тугрисидаги тавсиялари учун кенгаш олдида хисобдор булади. Тайинлаш буйича кумита ноижрочи директор ёхуд Раис томонидан бошкариладиган ноижрочи директорлар сони куп булган таркибда тузилади [3]. Ноижрочи директорлар муайян аник муддатга тайинланади. Кайта тайинлаш автоматик ва тугридан-тугри амалга оширилмайди. 1982 йил ташкил этилган PRO NED ташкилоти компанияларга мустакил ноижрочи директорлар тайинлашни тавсия килади. Ушбу ташкилот томонидан Ноижрочи директорларга нисбатан тавсия этиладиган амалиёт кодекси шакллантирилган. Кодекс мустакил ноижрочи директорларни яхлит, мустакил, шахсанлик ва тажрибага эгалик сифатида белгилайди ва шу оркали ноижрочи директор ролини самарали бажариш мумкинлигини назарда тутади.

Радбарий тамойил сифатида кодекс ноижрочи директор мажбуриятларига куйидагиларни киритади: кенгашнинг ишига мустацил фикрлар кушади; кузатув кенгашига компания устидан самарали радбарлик килишига кумаклашади; ижрочи директорлар ва компаниянинг доимий самарадорлигини таъминлайди [2]; компания томонидан молиявий ишончлиликнинг юкори стандартларини таъминлайди.

Хорижий амалиётда ноижрочи директорларнинг роли Кумита ва PRO NED томонидан назарда тутилганидан дам кенгрок ифодаланиши лозим. Жумладан, АКШ тажрибасидан келиб чикиб ижтимоий директорларни тайинлаш тугрисидаги масалани куриб чикиш зарур. Масалан, С.Стоне [4] кузатув кенгаши фаолияти самарадорлигини таъминлаши мумкин булган оммавий директорларнинг икки типини таклиф этади. Биринчидан, умумий масалалар буйича директор (GPDs) кенгашнинг мандати буйича ишлайди ва вактининг камида ярмини узи ишлаши учун тайинланган кенгашга багишлайди. GPDsда "суперэго" функция булиши ва шу сабабли улар компаниянинг жамиятдаги имижини ошириши ва дамжамиятнинг манфаатларини дисобга олишлари мумкин булади. Иккинчидан, давлатнинг махсус директорлари (SPDs) факат истисноли долатда, масалан, технологик инновация, мадсулотнинг хавфсизлиги ва атроф-мудит ифлосланишининг ихтисослашган содаларида эксперт ёрдами талаб этилганда тайинланади. Уларнинг тайинланишига куйидаги икки долатда йул куйилади: агар компания конун бузилиш долатларига йул куйса ва кулланилаётган дукукий механизмлар конунчиликни таъминлаш учун номакбул булганда; умумий содавий муаммолар мавжуд булганда SPDs тайинланади ва бунда жиддий социал ташвишли долат юзага келганда суд ёки тегишли агентлик ёки комиссия томонидан амалга оширилади [3].

Фикримизча, АЖ кузатув кенгаши таркибига мустацил аъзоларни киритишга оид коидани жамият уставида акс эттириш максадга мувофик. Бугунги кунда бир катор АЖлар кузатув кенгашига мустацил аъзоларни киритишга оид коидалар ушбу АЖлар корпоратив бошцарув кодексларида назарда тутилган. Жумладан, "MaxsuselektrtarmoqquriHsh" Акциядорлик жамиятлари фаолиятининг самарадорлигини ошириш ва корпоратив бошцарув тизимини такомиллаштириш комиссияси йигилишининг 2015 йил 30 декабрдаги 9-сонли баённомаси билан тасдикланган ва "Maxsuselektrtarmoqqurilish" АЖ умумий йигилиши томонидан 2016 йил 30 июнда тасдикланган Корпоратив бошцарув кодексининг 18-бандига биноан, АЖ "Кузатув кенгаши тугрисида'ги низом талабларига мувофик, кузатув кенгаши таркибига биттадан кам булмаган (аммо уставда кузда тутилган кузатув кенгаши аъзолари сонининг 15 фоизидан кам булмаган) мустацил аъзо киритилади.

Коидага кура, кузатув кенгаши аъзолари сонининг оптимал микдорини белгилаш мудим адамиятга эга. Чунки кузатув кенгаши аъзолари сони даддан ташкари ортикча ёки кам булиши дам унинг фаолияти самадорлигига салбий таъсир килиши мумкин. Аъзолар сони куп булганда кузатув кенгашининг кундалик фаолиятида муайян кийинчиликлар келиб чикиши мумкин. Масалан, кузатув кенгашининг фикрини шакллантиришга куп вакт ва даракат сарф булади. Кузатув кенгаши аъзолари сони кам булганда эса жамият фаолиятининг алодида йуналишлари (корхонани ривожлантириш стратегиясини белгилаш, молиявий тадлил ва бошкалар) буйича тор ихтисосдаги мутахассислар унинг таркибига кирмасдан колиш эдтимоли мавжуд. Бунинг натижасида кузатув кенгаши аъзоларига доим дам уларнинг кулидан келавермайдиган катта дажмдаги ишлар юклатилади [7].

УзР АЖ тугрисидаги кодексининг 76-моддаси олтинчи кисмига кура, жамият кузатув кенгашининг сон таркиби жамият устави билан белгиланади. Масалан, "Узбекэнерго" АК уставининг 9.3.2-бандига биноан жамият Кузатув кенгаши 8 аъзодан иборат, шу жумладан кузатув кенгаши Раиси дамда жамият кузатув кенгашининг шахсий таркиби Узбекистон Республикаси Вазирлар Мадкамаси томонидан тасдикланади.

АК Амалдаги конунчиликда кузатув кенгаши аъзоларининг энг кам сони ва акциядорлар сонига такрибан белгиланган. Унга мувофик, акциядорларининг сони беш юздан ортик булган жамият учун жамият кузатув кенгашининг сон таркиби етти аъзодан кам булиши, акциядорлари сони бир мингдан ортик булган жамият учун эса туккиз аъзодан кам булиши мумкин эмас (УзР АЖ тугрисидаги Конуннинг 76-моддаси еттинчи кисми).

Амалиётда ушбу коида деярли бир хилда кулланилаётганлигига эътибор каратиш лозим. Масалан, "Тошкент иссиклик маркази" АЖ кузатув кенгаши таркибига 6та уринга акциядорлар, шу жумладан давлат томонидан УзР Давлат ракобат кумитаси уз номзодларини таклиф килган, уларнинг сони 9 кишини ташкил килади [6].

A^ Ky3aTyB KeHramH at3onapH a^uagopnap yMyMHM MuFunumuga a^uagopnap TOMOHugaH x,ap Munu 6np MapTa caMnaHagu. OgaTga Ky3aTyB KeHramH at3onapHHH caMnam A^ a^uagopnapuHHHr HaB6aTgaru yMyMHM MuFunumuga эмac, 6anKH MunnuK yMyMHM MuFunumuga yTKa3Hnagu. EupoK aMangaru KOHymunuKga 6y xpnaT y3 u^ogacuHH TonMaraH. ffly MyHOca6aT 6unaH Y3P A^ TyFpucugaru KpHyHHHHr 76-Moggacu 6hphhhh KHCMura ^ymuMna Kupuram Ba yHgaru "a^uagopnapHHHr yMyMHM MuFunumu" u6opacuHH "a^uagopnapHHHr MunnuK yMyMHM MuFunumu" Tap3uga u^oganam MaKcagra MyBO^HKgup.

References:

1. For a detailed consideration of the nature and proposed functions of a non-executive director, seelnstitute of Chartered Accountants in England and Wales, The Changing Role of the Non-ExecutiveDirector, 1991.

2. See PRO NED, "Code of Recommended Practice on Non-Executive Directors", April 1987.

3. Sheikh S., Rees W.M.Corporate governance and corporate control: self regulation or statutory codification? // International Company and Commercial Law Review. 1992. Delivery DetailsApril 7, 2017.

4. Stone C. Where the Law Ends - The Social Control of Corporate Behaviour, 1975, chapters 13 to 16.

2. Kudaratov O. Korporativ boshqaruvning rivojlanishi tarixi hamda uni amaliyotga joriy etish // Korxonani boshqarish. - 2014. - №1 (79).

3. Xamidulin M.B. Korporativ qonunchilik me'yorlarini kuzatuv kengashi ishida qo'llash amaliyoti // Korxonani boshqarish. - 2014. - №8 (86). - B.10.

4. Yaushev R. Kuzatuv kengashi faoliyati samaradorligini qanday oshirish mumkin? // Korxonani boshqarish. - 2008. - №10 (16). - B.5.

5. Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining samaradorligini oshirish va korporativ boshqaruv tizimini takomillashtirish komissiyasi yig'ilishining 30.12.2015 yilda 9-son bayonnomasi bilan tasdiqlangan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.