Научная статья на тему 'Бухгалтерия ҳисоби тизимининг молиявий ҳисоботларнинг халқаро стандартларига трансформациясининг зарурияти'

Бухгалтерия ҳисоби тизимининг молиявий ҳисоботларнинг халқаро стандартларига трансформациясининг зарурияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
2051
231
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОЛИЯВИЙ ҳИСОБ / МОЛИЯВИЙ ҳИСОБОТ / ИНВЕСТИЦИЯ / INVESTMENT / ИНВЕСТОР / INVESTOR / ЛИСТИНГ / LISTING / МОЛИЯВИЙ ҳИСОБОТНИНГ ХАЛқАРО СТАНДАРТЛАРИ / ҳИСОБ МОДЕЛЛАРИ / ТРАНСФОРМАЦИЯ / TRANSFORMATION / ФИНАНСОВЫЙ УЧЕТ / ФИНАНСОВАЯ ОТЧЕТНОСТЬ / FINANCIAL ACCOUNTING / МЕЖДУНАРОДНЫЕ СТАНДАРТЫ ФИНАНСОВОЙ ОТЧЕТНОСТИ / INTERNATIONAL FINANCIAL REPORTING STANDARDS / МОДЕЛИ УЧЕТА / FINANCIAL REPORTING / ACCOUNTING MODELS

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Исманов Иброхим Набиевич

Мақолада акциядорлик жамиятлари ўз акцияларини фонд биржаларида листингга қўйишучун молиявий ҳисоботларини халқаро стандартларга трансформация қилиш заруриятиҳамда инвестицияларни жалб қилиш мақсадида потенциал инвесторлар учун молиявийҳисобни ташкил этиш ва молиявий ҳисоботларни тақдим этишнинг алоҳида белгилари ваҳисоб моделларининг моҳияти кўриб чиқилган.В статье рассмотрены отдельные признаки, суть модели учета организации финансового учета и представление финансового отчета потенциальным иностранным инвесторам как один из факторов привлечения инвестиций, а также необходимость трансформации финансовых отчетов на МСФО акционерным обществам при листинге на фондовых биржах своих акций.In the article separate signs and an essence of model of the accountint, the organization of the financial accouningt and submission of the financial statement to potential foreign investment considered as one of investments attraction factors. As well there necessity of transformation of financial statements on IFRS to joint-stock companies are considered to shares listing on the stock exchanges.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бухгалтерия ҳисоби тизимининг молиявий ҳисоботларнинг халқаро стандартларига трансформациясининг зарурияти»

ИСМАНОВ Иброхим Набиевич,

ФарFона политехника институти профессори, иктисод фанлари доктори

БУХГАЛТЕРИЯ ^ИСОБИ ТИЗИМИНИНГ МОЛИЯВИЙ ЩОБОТЛАРНИНГ ХАЛКАРО СТАНДАРТЛАРИГА ТРАНСФОРМАЦИЯСИНИНГ ЗАРУРИЯТИ

УДК 657.012.1

ИСМАНОВ И.Н. БУХГАЛТЕРИЯ ЦИСОБИ ТИЗИМИНИНГ МОЛИЯВИЙ ЦИСОБОТЛАРНИНГ ХАЛЦАРО СТАНДАРТЛАРИГА ТРАНСФОРМАЦИЯСИНИНГ ЗАРУРИЯТИ

Маколада акциядорлик жамиятлари уз акцияларини фонд биржаларида листингга куйиш учун молиявий х,исоботларини халкаро стандартларга трансформация килиш зарурияти х,амда инвестицияларни жалб килиш максадида потенциал инвесторлар учун молиявий х,исобни ташкил этиш ва молиявий х,исоботларни такдим этишнинг алох,ида белгилари ва х,исоб моделларининг мох,ияти куриб чикилган.

Таянч иборалар: молиявий х,исоб, молиявий х,исобот, инвестиция, инвестор, листинг, Молиявий х,исоботнинг халкаро стандартлари, х,исоб моделлари, трансформация.

ИСМАНОВ И.Н. НЕОБХОДИМОСТЬ ТРАНСФОРМАЦИИ СИСТЕМЫ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА В МЕЖДУНАРОДНЫЕ СТАНДАРТЫ ФИНАНСОВОЙ ОТЧЕТНОСТИ

В статье рассмотрены отдельные признаки, суть модели учета организации финансового учета и представление финансового отчета потенциальным иностранным инвесторам как один из факторов привлечения инвестиций, а также необходимость трансформации финансовых отчетов на МСФО акционерным обществам при листинге на фондовых биржах своих акций.

Ключевые слова: финансовый учет, финансовая отчетность, инвестиция, инвестор, листинг, Международные стандарты финансовой отчетности, модели учета, трансформация.

ISMANOV I.N. NECESSITY OF TRANSFORMATION OF THE ACCOUNTING SYSTEM FOR INTERNATIONAL STANDARDS OF FINANCIAL REPORTING

In the article separate signs and an essence of model of the accountint, the organization of the financial accouningt and submission of the financial statement to potential foreign investment considered as one of investments attraction factors. As well there necessity of transformation of financial statements on IFRS to joint-stock companies are considered to shares listing on the stock exchanges.

Keywords: financial accounting, financial reporting, investment, investor, listing, International Financial Reporting Standards, accounting models, transformation.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 3

Бугунги кунда имтеъмолчиларни ахборотларга булган талаблари нуцтаи назардан бухгалтерия цисоби ташкилий жицатдан бошцарув ва молиявий цисобга ажратилмоцда. Бошцарув цисоби корхона ичида фойдаланиладиган ички (бошцарув) цисоботини шакллантириш имконини беради. Бошцарув цисоботи маълумотларидан фойдаланиш корхона бошцарувчилари томонидан тезкор ва ташци муцитга мос келувчи царорларни цабул цилишни осонлаштиради ва цуйи-дагиларни аницлаш имконини беради: бизнеснинг цайси сегмен-тини ривожлантириш, цандай нархларни белгилаш керак ва цоказолар.

Молиявий хисобот маълумотлари асосида бухгалтерия ахборотининг ташки фойдаланув-чиларига йуналтирилган ташки молиявий хисоботлар тузилади.

Х,исобот мавжуд муцитга, хусусан, миллий кадриятлар, иктисодий ва хукукий муносабат-лар, шунингдек мамлакатдаги сиёсий мухит миллий хисоб юритиш тамойилларини шакл-лантиришни кузда тутади. Лекин халкаро таж-рибанинг курсатишича, корхоналарнинг молиявий хисоботларини таркибий тузилмаси ва уларни шакллантириш тартибига манфаатдор фойдаланувчилар талабларининг таъсири юкорирок. Тарихан турли мамлакатларда эркин капитал бозорида алохида гурухдаги фойдаланувчилар у ёки бу холатда устунлик кила-диларки, бу бухгалтерия хисоби ва хисоботи тизимларидаги фаркларнинг пайдо булишига олиб келди. Мазкур фарклар ривожланиб, бухгалтерия хисоби моделларига трансформа-цияланди. Ушбу моделлар асосан худудий бел-гилари буйича таснифланади ва 1-расмдагидек ифодаланади.

Инглиз-Америка (АК.Ш, Англия, Нидерлан-дия, Швеция, Австралия, Канада) моделининг бош Fояси хисобнинг капитал бозоридаги ахборотга булган талабларга, асосан хусусий инвесторларга йуналтирилганлигидир. Бухгалтерия хисоби услубиятини шакллантириш ва тартибга солиш жараёнига давлат органлари-нинг аралашуви минимал даражада булиб, хисоб тизимини тартибга солиш меъёрлари мамлакатнинг бухгалтерлар хамжамияти томонидан ишлаб чикилади ва улар тавсиявий характерга эга. Ушбу холатда молиявий хисо-ботнинг максади амалдаги ва потенциал мулк-

дорларга корхона фаолияти тутрисидаги, яъни мулкий ва молиявий холати т^рисидаги курсаткичларни узатиш хисобланади.

Бухгалтерия хисоби фойда микдорини хисоблаш ва ундан фойдаланишни деталлаш-тиришга йуналтирилади. Молиявий хисоботда келтирилган фойда тутрисидаги ахборот кор-хонанинг истикболдаги холатини башорат килиш учун ишлатилиши мумкин. Молиявий хисобот маълумотларидан асосий фойдала-нувчилар кимматли ^озлар бозори ишти-рокчилари булиб хисобланади.

Инглиз-Америка моделини куллайдиган мамлакатларда соликка тортиладиган фойда билан ташки молиявий хисоботда акс эттири-ладиган фойда орасидаги ботликлик сезиларли даражада эмас. Мазкур мамлакатларда соликка тортиш максадлари учун махсус хисоботлар тайёрланади. Шунинг учун соликка тортиш максадида активлар, мажбуриятлар, харажат ва даромадларни улчаш, тан олиш ва бахолаш коидалари ташки фойдаланувчилар учун молиявий хисоботларни тузишда эътиборга олинадиган тамойиллардан фарк килиши мумкин. Молиявий хисоботларни тайёрлаш тамойиллари ва коидаларини тартибга солиш функцияси профессионал бухгалтерлар хамжамияти кулидадир.

Минта^авий моделни куллайдиган мамлакатларда (Германия, Франция, Бельгия, Италия, Испания, Португалия, Япония, Аргентина, Перу, Бразилия, Узбекистан) бизнесни молия-лаштириш фонд бозорлари оркали эмас, балки банк сектори оркали амалга оширилади. Банк фаолияти давлат томонидан катъий назорат килиниши сабабли, ушбу мамлакатларда бух-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 3

1-чизма. Бухгалтерия ^исоби моделларининг таснифланиши.

Бухгалтерия х,исоби

моделларини худудий белгилари буйича таснифланиши

галтерия хисоби конунчилик билан тартибга солинади ва консервативлиги билан ажралиб туради. Бунда хисоб юритишининг устувор вазифаси кредиторларнинг бошкарув талабла-рига йуналтирилганлиги булиб хисоблан-майди.

Хисоб юритиш амалиёти, энг аввало, хукумат талабларини кондиришга, хусусан соликка тор-тиш вазифаларини хал этишга йуналтирилади. Масалан, Германияда «соликка тортиш мак-садлилиги» тамойили амал килади. Ушбу тамо-йилга кура солик органлари учун хисоботлар ташки манфаатдор шахслар учун тузилган хисоботлар билан бир хил булиши талаб эти-лади.

Минтакавий моделга асосланган мамлакат-ларда молиявий хисоботлар тузиш коидалари давлат органлари томонидан белгиланади. Хусусан, Узбекистонда мазкур вазифани Молия вазирлиги амалга оширади. Ушбу мамлакат-ларда компаниялар мулки ва мажбуриятла-рини бахолаш услублари нисбатан эхтиёткорлик тамойилига асосланади. Масалан, асосий воси-талар амортизациясини хисоблашда аморти-зацияларни хисоблашнинг чизикли услубига нисбатан камайиб борувчи колдик услуби кенгрок кулланилади. Тадкикотлар натижасига кура маълум булишича Узбекистон Республи-касида корхоналар амортизация хисоблашнинг купрок чизикли усулидан фойдаланадилар.

Жанубий Америка моделининг фаркла-нувчи хусусияти хисобот маълумотларининг инфляцияни усиш суръатларига кайта тузатиш килиш хисобланади. Хисобот давлат органлари талабига йуналтирилган хисоботда давлатнинг солик сиёсатини амалга ошириш учун зарур булган маълумотлар етарли даражада очик тарзда берилади.

Ислом дунёси ва Африка минтакасидаги давлатларда бухгалтерия хисобини юритиш-нинг ислом модели амал килади. Хисоб юри-тишнинг ислом моделининг асосини илохий тоя таъсиридаги эътикод ташкил этади. Хусусий капитал учун молиявий дивидендлар олиш, яъни судхурлик асосида фоиз куринишидаги даромадларни олиш такикланади. Активлар ва мажбуриятлар бозор нархларида бахоланади. Шу билан бир каторда иктисодий, сиёсий ва ижтимоий муносабатларнинг глобаллашуви, интернационаллашуви аста-секинлик билан миллий чегараларга эга булмаган жахон бозо-рининг шакллананишига олиб келмокда. Дунё-нинг турли мамлакатларида корхоналарга эга булган трансмиллий корпорациялар ташкил этилмокда ва муваффакиятли фаолият юрит-мокда.

Худудида ягона миллий валюта жорий этил-ган Европа давлатлари ягона иктисодий мухитни шакллантирадилар. Бу ва бошка сабаблар халкаро даражадаги хисоб тизими - молиявий хисоботларнинг халкаро стандарт-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 3

лари (МХХС - МСФО) (International Financial Repoting Standarts - IFRS ёки International Accounting Standards - ^)нинг шаклланиши учун асос булди.

МХХС молиявий хисоботларини тайёрлаш ва такдим этишнинг ижтимоий манфаатларда кабул килинган коидаларидир. Бу халкаро даражада амал килувчи хисоб тизимидир. МХХС тавсиявий тавсифга эга. Бутун дунёдаги тартибга солувчи идоралар молиявий хисобот юритиш коидаларини унификациялашнинг мухимлигини тан олганликлари ва МХХС буйича кумитанинг фаолиятини куллаб- кув-ватланганликлари учун хам мазкур стандартлар амалиётда кулланилади.

МХХС корхона фаолияти тутрисида молиявий ахборотларнинг манбаи булган ва фойда-ланувчилар учун хизмат киладиган молиявий хисобот тайёрлашга йуналтирилган. Ушбу стандартлар алохида олинган мамлакатнинг конунчилигига боFланмаган ва фаолият тури, улчами, ташкилий-хукукий шаклидан катъий назар барча корхона хисоботини шаклланти-риш учун йуналтирилган. МХХС узаро ботлик булган корхоналар гурухининг консолидация-лашган молиявий хисоботини тайёрлаш учун хам алохида олинган корхона хисоботини шакллантириш учун хам бирдай кулланилиши мумкин.

Анъанавий бухгалтерия хисобини юритиш тартиби стандартларда акс эттирилмаган. Хусу-сан, стандартларда бирламчи хужжатлаштириш ва хужжат айланиши коидалари счетлар режаси, хисоб ёзувларни расмийлаштириш тартиби ва хоказолар хакида маълумотлар берилмаган. Улар факат хисобот тузиш коидаларини тартибга соладилар.

МХХСни ташкил этиш буйича ишлар 1973 йилда Австралия, Буюк Британия, Германия, Голландия, Ирландия, Канада, Мексика, АКШ, Франция ва Япония бухгалтерлари ва аудитор-ларининг профессионал ассоциация ва бир-лашмалари уртасида тузилган шартнома асо-сида молиявий хисоботлар халкаро стандарт-лари буйича кумита ташкил этилиши билан бошланган. Кумита конуний ваколатга хам, рахбарлик функциясига хам эга булмаган мустакил хусусий ташкилот сифатида фаолият

юритган. Шунга карамай, 1984 йилда ушбу кумита фаолиятининг дастлабки натижаларига эга булинди. Лондон фонд биржаси уз ким-матли ^озларини Лондон биржасида котировка киладиган барча хорижий корпорация-ларга МХХСдан фойдаланишни тавсия килди. 1985 йилда АКШнинг йирик корпорациялари-дан бири General Е1есЫс миллий стандарт (вДДР)дан ташкари МХХС буйича хам хисобот тайёрлади.

1995 йилда Молиявий хисоботларнинг халкаро стандарлари буйича кумита (МХХСК) 1999 йилгача МХХС асосий комплектини тайёрлаш ишларини якунлаш максадида Кимматли когозлар буйича комиссия халкаро ташкилоти билан келишув тузди. Ушбу келишув МХХСнинг келгусидаги ривожланишида улкан ахамиятга эга булди. Бу компания томонидан МХХСга мувофик тайёрланган хисобот ушбу компа-ниянинг кимматли ^озларини дунёнинг барча фонд биржаларида миллий стандартлар вДДРга узгартириш киритмай туриб жойлаш-тириш имкониятини яратди. Мохиятига кура МХХС халкаро листинг (кимматли котозларни фонд биржасига киритиш) учун тавсия килинган. Ушбу жараённи банк назорати буйича Базель кумитаси хам фаол куллаб-кувватлайди.

1998 йил декабр ойида МХХСК асосий стан-дартларини тайёрлаш дастурларини якунлади. Молиявий хисоботларни мослаштириш жараёни урнига уларни узаро якинлаштириш (конвергенция) жараёни амал кила бошлади.

2001 йил апрел ойида МХХСК молиявий хисоботлар халкаро стандарти буйича кен-гашга (МХХСК) айлантирилди. МХХСКнинг тар-кибий тузилмаси 2-чизмада келтирилган. Хар бир тузилма уз шаклланиши тартиби, уз вази-фалари ва ваколатига эга.

Ворислик кенгаши таркибига бизнеснинг турли географик худудларда жойлашган вакил-лари кирадилар. Олти нафар аъзо Шимолий Америкадан, олтита Европадан, Осиё-Тинч океани худудидан 4 нафар аъзо ва умумгео-график балансни саклаш максадида 3 нафар аъзо исталган минтакадан киради. Кенгаш МХХС, КСС, КЧМФО аъзоларини тайинлайди, МХХСК фаолияти самарадорлигини назорат

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 3

2-чизма. М^ХСК тузилмаси.

МХХСК

килади, молиялаштиради ва бюджетни тас-диклайди.

Стандартларини ишлаб чикишга жавоб берадиган бошкарув кенгаши 14 нафар аъзо-дан иборат булиб, 12 нафари доимий ишлайди, 2 нафари уриндошлик асосида фаолият юри-тади. 14 аъзодан иборат бошкарув кенгаши таркибида камида 5 нафари аудитор сифатида иш тажрибасига, 3 нафари молиявий хисо-ботларини тайёрлаш, 3 нафари молиявий хисоботлардан фойдаланиш тажрибасига ва камида бир нафари илмий тайёргарликка эга булиши талаб этилади.

МХХС мунтазам такомиллашиб бормокда. Айникса, охирги йилларда МХХСК амалдаги стандартларни кайта куриб чикиш ва янгила-рини ишлаб чикиш борасида фаолият олиб борди. Натижада 12 та амалдаги МХХСКга узгартиришлар киритилди, молиявий инстру-ментлар (воситалар) буйича стандартлар -МХХС-32 ва МХХС-39нинг янги тахрири кабул килинди, аввалги IAS стандартлари урнига IFRS аббревиатураси остида 8 та янги стандарт яра-тилди.

МХХСК фаолияти буйича куйидаги мак-садлар кузда тутилган:

- юкори сифатли, шафоф ва таккослама ахборот беришни талаб килувчи юкори сифатли, тушунарли, амалий жихатдан кулай

молиявий хисоботларнинг халкаро стандартларини ишлаб чикиш;

- ушбу стандартларни жорий килиш ва уларга риоя килиниши устидан назорат урна-тиш;

- барча мамлакатлар молиявий хисоботлари стандартларини узаро якинлаштириш макса-дида молиявий хисоботлар стандартларини ишлаб чикиш ва жорий этиш учун жавобгар миллий органлар билан хамкорлик урнатиш.

Ушбу даврдан буён 50дан ортик, йирик дав-латлар миллий стандартларини МХХСга якинлаштириш ёки уларга утиш режаларини туздилар. Европа кенгаши кимматли котозлари Европа фонд биржаларида котировкага куйи-ладиган компанияларига 2005 йилдан бошлаб консолидар молиявий хисобот тузишда МХХСни куллаш вазифасини юклади. Австралия 2005 йилдан МХХСга тулик утишини эълон килди.

АК,Шнинг молиявий хисоботлар стандартлари буйича кенгаши МХХС билан Америка ва халкаро тизимлар уртасидаги фаркни бартараф этиш буйича келишуви имзоланди.

МХХС молиявий хисоботларни жихон микё-сида такомиллаштиришга катта хисса кушди. Ушбу стандартлар жуда куплаб мамлакатлар бухгалтерия хисоби ва хисоботи тизимлари учун асос булиб хизмат килади. Улар хисоб ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 3

хисоботлар учун уз талабларини ишлаб чикадиган мамлакатлар учун халкаро норматив хисобланади. Халкаро стандартлар фонд биржалари ва хорижий ва миллий компания-ларга МХХС га мувофик молиявий хисоботлар тайёрлаш ва топширишга рухсат берувчи турли хил тартибга солувчи органлар томонидан кулланилади.

Молиявий хисобот тузишнинг халкаро стан-дартларини Узбекистонда жорий этиш 2004 йилдан бошланди. Хисоб юритиш ва статистика тизимини иктисодиётни ривожлантириш талаб-ларига мувофиклигини таъминлашнинг давлат дастури кабул килинди. Бухгалтерия хисобининг миллий стандартлари (БХМС) ишлаб чикилди ва амалиётга жорий этилди. Аммо бугунги кунга келиб миллий бухгалтерия хисоби тизимини кайта куриш жараёни Узбекистондаги умумиктисодий ислохотлар жараёнидан бироз ортда колмокда. Бундай холатни узгартириш максадида Узбекистан Республикаси Прези-дентининг 2015 йил 24 апрелдаги «Акциядор-лик жамиятларида замонавий корпоратив бошкарув услубларини жорий этиш чора-тадбирлари тутрисида» ПФ-4720-сон фармони кабул килинди. Бунга кура 2015-2018 йилларда барча акциядорлик жамиятлари йиллик молиявий хисоботни нашр этиши ва Халкаро аудит стандартлари хамда Халкаро молиявий хисобот стандартларига мувофик ташки аудитни утка-зишлари зарурлиги хамда Акциядорлик жамиятлари фаолиятининг самарадорлигини ошириш ва корпоратив бошкарув тизимини такомиллаштириш максадида акциядорлик жамиятларининг йиллик молиявий хисоботини халкаро стандартларга мувофик нашр этиш лозимлиги белгилаб куйилди1.

2015 йил якунларига кура, акциядорлик жамиятлари молиявий хисоботларини Молиявий хисобот халкаро стандартига (^Б 1)

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 24 апрелдаги «Акциядорлик жамиятла-

рида замонавий корпоратив бошкарув услубларини жорий этиш чора-тадбирлари тУFрисида»ги

ПФ-4720-сонли фармони. // Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами. 17-сон, 2015 йил

4 май.-6-б.

мувофик тузишлари ва матбуотда эълон килишлари шарт2.

Узбекистонда МХХСга кизикишнинг ортиб боришининг сабабларига куйидагиларни кири-тиш мумки:

- инвестиция жалб этувчи корхоналарнинг молиявий натижалари ва хакикий молиявий холати борасида аник, ишончли ахборотнинг халкаро андозаларга мос тарзда такдим этиш имкониятининг йуклиги, Узбекистонга инвестиция окимининг камлиги. Узбекистон худу-дидаги корхоналарни хисоб юритишнинг халкаро стандартлар шартларини тан олган шароитдагина йирик фонд биржаларида ишти-рок этиш имконияти пайдо булади. МХХСга мувофик хисоботларни шакллантириш -Узбекистон корхоналарига халкаро капитал бозорига кушилиш имкониятини яратувчи шартлардан биридир;

- халкаро стандартлар буйича тузилган молиявий хисоботларни бухгалтерия хисобининг узбек стандартлари асосида шаклланти-рилган хисоботлардан фарк килиши. Халкаро стандартлар аник фойдаланувчиларга йуналти-рилади ва молиявий хисоботларнинг улар томонидан иктисодий карорлар кабул килишдаги фойдаланиш мезонларидан келиб чикади;

- мамлакатда бухгалтерларнинг ваколати ва жавобгарлигининг кенгайиши, уларнинг билим ва куникмаларининг ошиши;

- МХХСни куллаш бухгалтерия хисоби юритишнинг янги коидаларини ишлаб чикишга сарфланадиган вакт ва ресурсларни кискар-тириш имкониятини яратади. Хисоб ва хисоботни юритишнинг узбек тизимини МХХСга якинлашувчи бухгалтерия хисобининг сама-рали тизимини жорий этиш муаммосини хал этиш имкониятини яратади. Бухгалтерия хисоби тизимини ислох килишдаги максад - миллий бухгалтерия хисоби тизимини бозор икти-содиёти ва МХХС талабларига мослаштириш хисобланади.

2 Международные стандарт финансовой отчетности (^Б) 1 «Первое применение международных стандартов финансовой отчетности. Консультант плюс www.consultant.ru. - М., 2016.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 3

Ислохотларнинг вазифалари:

- фойдаланувчиларнинг фойдали ахборо-тини таъминловчи хисоб ва хисоботлар стан-дартлари тизимини шакллантириш;

- Узбекистондаги бухгалтерия хисоби исло-хотларининг халкаро даражадаги стандартлар билан уЙFунлаштиришни таъминлаш;

- бухгалтерия хисобининг ислох, килинган моделини жорий килишни тушунишда ташки-лотларга ёрдам бериш;

Ислохотларнинг асосий йуналишлари:

- меъёрий-хукукий тартибга солишни тако-миллаштириш;

- норматив базани шакллантириш;

- услубий таъминот (йурик,номалар, услу-бий курсатмалар, изохлар);

- кадрлар таъминоти (бухгалтер касбини шакллантириш, бухгалтерия хисоби буйича мутахассисларни тайёрлаш ва малакасини ошириш ва уларни малакасини сертификация-лаш).

МХХСларни куллашнинг камчилиги шун-даки, хисобот топширувчи корхона хужалик операцияларни хисоб ва молиявий хисоботда акс эттириш услубларини мустакил танлай олади. Бундай ихтиёрийлик хисобот ахборо-тининг бузилишига олиб келади.

Халкаро стандартларнинг миллий стандарт-лардан устунлиги:

- аник иктисодий мантик;

- хисоб сохасида жахон амалиётини умум-лаштириш;

- фойдаланувчилар томонидан кабул килишнинг соддалиги.

Бухгалтерия хисобини меъёрий тартибга солишнинг максади корхона фаолияти нати-жалари ва молиявий холати борасида объектив тасаввурни берувчи ахборотларга эга булиш учун шароитлар яратиш хисобланади. Бунинг учун куйидаги масалаларни ечиш талаб этилади:

- меъёрий тартибга солишни хисоб жара-ёнидан бухгалтерия хисоботига йуналтириш;

- молиявий хисобни тартибга солиш;

- миллий стандартларни тартибга солишда халкаро стандартлардан фойдаланиш.

Норматив таъминотнинг мухим ташкил этув-чиси булиб бухгалтерия хисоби тизимини баркарор ривожлантириш хисобланади. Асосий вазифа бухгалтерия хисоби тизимини унга тегишли функцияларни баркарор, фойдали тарзда, самарали ва муваффакиятли равишда бажара олиш учун кулай шароитларни яра-тиш хисобланади.

Узбекистонда МХХСни куллашнинг халкаро стандартлар талабларига мувофик юкори сифатли ахборотларни шакллантиришга йунал-тирилган хисоб ва хисобот юритишнинг миллий коидаларини аста-секинлик билан тако-миллаштириб боришни кузда тутувчи услуби танланган.

Тажрибаларнинг курсатишича, бухгалтерия хисобининг ривожланиши мамлакатдаги иктисодий вазиятлардаги узгаришлар билан алока-дорликда амалга ошмокда. Узбекистондаги ижтимоий муносабатлар тизими, шунингдек фукаролик-хукукий мухитнинг узгариши бухгалтерия хисоби ва хисоботининг мувофик тизимини шакллантиришни талаб килади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 24 апрелдаги «Акциядорлик жамиятларида замонавий корпоратив бошкарув услубларини жорий этиш чора-тадбирлари тутрисида»ги ПФ-4720-сонли фармони. // Узбекистон Республикаси К,онун хужжатлари туплами, 17-сон, 2015 йил 4 май.

2. Международные стандарт финансовой отчетности (IFRS) 1. «Первое применение международных стандартов финансовой отчетности. Консультант плюс www.consultant.ru. -М., 2016.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.