Научная статья на тему 'ЭКСПЕРТНОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ЗАКОНОТВОРЧЕСТВА: НАЦИОНАЛЬНЫЙ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ'

ЭКСПЕРТНОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ЗАКОНОТВОРЧЕСТВА: НАЦИОНАЛЬНЫЙ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
81
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
экспертиза / эксперт / законотворчество / закон / проект закона / законодательная техника / юридическая экспертиза / механизм проведения экспертизы. / expertise / expert / lawmaking / law / law draft / legislative techniques / legal expertise / mechanism of carrying out expertise.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Х.Хайитов

в статье рассматриваются значение и организационно-правовые вопросы проведения экспертизы законопроектов в нашей стране и зарубежных странах. Вместе с тем проанализированы особенности экспертизы, а также разработаны предложения по совершенствованию организационно-правовых механизмов осуществления экспертизы.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LAWMAKING EXPERT SUPPORT: NATIONAL AND FOREIGN EXPERIENCE

the article studies the importance oforganizational and legal issues of expertise of draft laws in our country and foreign countries. At the same time, the peculiarities of examinations, subjects, as well as proposals for improving the organizational and legal mechanisms for the implementation of expertise have been developed.

Текст научной работы на тему «ЭКСПЕРТНОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ЗАКОНОТВОРЧЕСТВА: НАЦИОНАЛЬНЫЙ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ»

LAWMAKING EXPERT SUPPORT: NATIONAL AND FOREIGN

EXPERIENCE

KH.KHAYITOVa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

ЭКСПЕРТНОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ЗАКОНОТВОРЧЕСТВА: НАЦИОНАЛЬНЫЙ И ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ

Х.ХАЙИТОВа

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

КОНУН ИЖОДКОРЛИГИ ЭКСПЕРТЛИК ТАЪМИНОТИ: МИЛЛИИ

ВА ХОРИЖИИ ТАЖРИБА

Х.ХАЙИТОВа

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация: мацолада мамлакатимиз ва хорижий мамлакатларда цонун лойщаларини экспертизадан утказишнинг ауамияти ва ташкилий-ууцуций жщатлари тащил этилган. Шунингдек, цонун лойщалари экспертизаларининг узига хос хусусиятлари, субъектлари таулил этилиб, ушбу экспертизани утказиш механизмларини такомиллаштиришга царатилган таклифлар ишлаб чицилган.

Калик сузлар:экспертиза, эксперт, цонун ижодкорлиги, цонун, цонун лойщаси, цонунчилик техникаси, ууцуций экспертиза, экспертиза утказиш механизми.

Аннотация:в статье рассматриваются значение и организационно-правовые вопросы проведения экспертизы законопроектов в нашей стране и зарубежных странах. Вместе с тем проанализированы особенности экспертизы, а также разработаны предложения по совершенствованию организационно-правовых механизмов осуществления экспертизы.

Ключевые слова: экспертиза, эксперт, законотворчество,закон, проект закона, законодательная техника, юридическая экспертиза, механизм проведения экспертизы.

Annotation: the article studies the importance oforganizational and legal issues of expertise of draft laws in our country and foreign countries. At the same time, the peculiarities of examinations, subjects, as well as proposals for improving the organizational and legal mechanisms for the implementation of expertise have been developed.

Keywords:expertise, expert, lawmaking,law, law draft, legislative techniques, legal expertise, mechanism of carrying out expertise.

Хдракатлар стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга ошириш х,амда миллий цонунчилик тизимини янада такомиллаштириш жараёни давом этаётган хрзирги пайтда

ривожланган хорижий давлатларнинг илгор тажрибасини урганиш, уларнинг ижобий жидатларидан миллий конунчилигимизни такомиллаштиришда фойдаланиш гоят мудим адамиятга эгадир. Биргина 2018 йил давомида 37та конунни ишлаб чикиш, 142та норматив-дукукий дужжатни кабул килиш дамда турли содаларни камраб оладиган 52та чора-тадбирни амалга ошириш кузда тутилгани конун ва норма ижодкорлигида улкан ишлар амалга оширилаётганлигини курсатади.

Бу борада дукукшунос О.Р.Акилов эътироф этганидек, "Хукукий демократик давлат шаклланиши даврида жадон мамлакатлари конунчилик фаолиятининг тажрибасини узаро урганиш, конунчилик содалари, институтлари ва алодида меъёрларни киёсий тадкик этиш, уларни узаро таккослаш зарурати пайдо булди. Бу эса турли мамлакатларнинг конунчилик фаолиятини узаро бойитиш ва мукаммаллаштириш имконини беради" [1].

Кайд этиш жоизки, хорижий тажриба асосида Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари фаолиятида экспертлик хизматларидан фойдаланишга алодида эътибор каратилмокда. Хусусан, 2015 йил 29 декабрда "Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатасининг регламенти тугрисида'ги ва "Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг регламенти тугрисида'ги конунларга киритилган узгартишларга мувофик палата кумиталари дузурида эксперт гурудларини тузиш тартиби белгиланди [2]. Унга кура, мазкур эксперт гурудлари конун лойидаларини ишлаб чикишга ва мудокама килишга, назорат-тадлил тадбирларини тайёрлашга ва утказишга кумаклашиш максадида кумиталар дузурида тузилиши белгилаб куйилди.

Шунингдек, эксперт гурудлари давлат органларининг, илмий ва таълим муассасаларининг, нодавлат нотижорат ташкилотларининг тегишли содаларда илмий иш тажрибасига, конун лойидаларини тайёрлаш ва (ёки) амалий иш тажрибасига эга булган малакали мутахассислар орасидан тузилиши белгиланди. Ушбу гурудлар фаолияти палата Кенгашлари томонидан тасдикланадиган низом билан тартибга солинади.

Мазкур йуналишда куйилган мудим кадамлардан бири 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясида белгиланган вазифаларни бажариш юзасидан Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси Кенгашининг ва Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати Кенгашининг 2017 йил 29 декабрдаги кушма карори асосида Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси дузуридаги Конунчилик муаммолари ва парламент тадкикотлари институти ташкил этилганлигидир [3].

Бундан ташкари, конун ижодкорлигида иштирок этувчи айрим давлат органлари тизимида дам дукукий тадкикотлар билан шугулланувчи тузилмаларнинг ташкил этилаётганлиги диккатга сазовор. Мисол сифатида, 2018 йил 13 апрелдаги Узбекистон Республикаси Президентининг "Давлат дукукий сиёсатини амалга оширишда адлия органлари ва муассасалари фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида'гиФармони [4] асосида ташкил этилган Адлия вазирлиги дузуридаги Хукукий сиёсат тадкикот институтини кайд этиш жоиз.

Ушбу институтга конунчиликни ва унинг тармокларини ривожлантириш содасида илмий-амалий тадкикотлар утказиш дамда илмий концепциялар ишлаб чикиш, давлат бошкаруви самарадорлигини оширишнинг дукукий муаммоларини урганиш, ижтимоий-иктисодий содадаги муносабатларни дукукий тартибга солишнинг ривожланиш йуналишларини аниклаш каби вазифаларнинг юклатиши конун ижодкорлигини илмий-тадлилий ахборотлар билан таъминлашда мудим кадамлардан бири булди.

Конун ижодкорлигини экспертлик таъминлашга хорижий мамлакатларда дам алодида эътибор каратилишини таъкидлаш жоиз. Умуман олганда, ушбу экспертлик фаолиятини амалга оширувчи субъектлар парламент, президент, дукумат, айрим долларда вазирликлар дузурида ташкил этилган. Шунга мувофик, хорижий мамлакатлар конун ижодкорлигида иштирок этувчи экспертлик субъектларини шартли равишда учта гурудга булиш мумкин.

Биринчи гурудга, парламент ва унинг таркибий тузилмалари томонидан экспертиза утказилишини киритиш мумкин. Бу каби тузилмаларга парламентнинг кумита ва комиссиялари, парламент дузурида унга ахборот-тадлилий материаллар етказиб берадиган тадкикот марказлари (хизматлар), институт, бюро, кутубхона кабиларни мисол килиб келтириш мумкин [5].

Иккинчи гуруд, конун ташаббускорлиги субъектлари, давлат бошкарувининг бошка марказий идоралари дамда турли муассасалар томонидан экспертиза утказилиши. Бу каби

тузилмаларга Президент, Хукумат, Адлия вазирлиги ва бошка марказий бошкарув органларини мисол сифатида келтириш мумкин.

Учинчи гуруд, конун ижодкорлигида давлат органлари билан дамкорлик киладиган нодавлат субъектлар.

Конун ижодкорлигида асосий ва якуний экспертлик бадолаш парламент томонидан утказилса-да, конун лойидаларини тайёрлаш ва маромига етказишда дукумат мудим урин тутади. Чунки "Регламентар докимиятни амалга ошириш билан бир каторда, дукумат конунчилик жараёнига жиддий, баъзан дал килувчи таъсир курсатиш имконини берадиган ваколатларга эга. Жадон сиёсий амалиётида деярли барча мамлакатларда (Америка Кушма Штатларидан ташкари) дукуматга конунчилик ташаббуси берилган. Fарбий Европа давлат парламентлари статистикасининг тасдиклашича, парламентда тасдикланаётган ва конун кучига эга булаётган лойидаларнинг аксарияти дукумат томонидан такдим этилади. Умуман олганда, дукумат узига берилган ваколатлар доирасига кирувчи конунчилик ташаббуси дукукидан нидоятда унумли фойдаланади" [6]. Шу сабабли конун ижодкорлигида энг мудим ва куп сонли текширувлар дукумат ташаббуси томонидан утказилади. Айникса, дукумат таркибида булган Адлия вазирлиги конун лойидалари сифатли ва пишик тайёрланишда бевосита жавобгар дисобланади.

Куйидаги давлатлар тажрибаси мисолида юкорида кайд этилган экспертизага оид маълумотларни куриб чикамиз.

А^Ш дукукий тизимининг узига хос жидати шундаки, уларда ягона дукук тизими мавжуд эмас, яъни дар бир штатда узига хос дукукий тизимлар ва федерал дукукий тизим амал килади [7]. АКШ Конституциясининг 4-моддасига кура, дар бир штат бошка штатлар томонидан чикарилган норматив-дукукий дужжатларга тулик ишонч ва дурмат билан караши лозимлиги таъкидланади. Шу билан бирга, ушбу нормада дукук нормаларини яратишга штатларнинг дамкорлиги принципи дам уз аксини топган.

АКШ штатлари дукукий тизимларини умумлаштиришда АКШ Конгрессининг фаолияти мудим урин эгаллайди. Бундан ташкари, дукукий тизимни умумлаштиришга ёрдамлашувчи бошка ташкилотлар дам мавжуд. Жумладан, АКШ дукуки институти, Хукук тартиботини таъминлаш институти, АКШ юристлар ассоциацияси кабилар. Аммо амалда штатлар дукукий тизимларини умумлаштириш дар доим дам самарали булмаслиги мумкин. Шу боис АКШ Конституциясининг 6-моддасида федерал дукукнинг штатлар норматив-дукукий дужжатларидан устунлиги принципи мустадкамланган [8].

АКТТТда. конун лойидаларини тайёрлашда куп сонли илмий тадкикот билан шугулланувчи ташкилотлар фаол иштирок этадилар. Улар мамлакатнинг назарий ва амалий тажрибасидан фойдаланиб, уни умумлаштириб, штатларнинг конунчилик органларига конунчиликни бирхиллаштириш буйича тавсиялар ишлаб чикадилар. Ушбу тажриба АКШ дукукининг ривожланишига мудим дисса кушмокда. Бундай ташкилотларнинг ёркин мисоли сифатида - The National Conference of Comissionners on Uniform State Laws деб номланувчи ташкилотни курсатиш мумкин. Ушбу ташкилотнинг хизматлари туфайли мамлакатда Ягона савдо кодекси бир хил шаклда барча штатларда кабул килинди (Луизиана штатигина айрим кисмларини кабул килган)

[9].

Шунингдек, Хукукий тадкикотлар институти, Американинг киёсий дукук жамияти, Хукук ва хулк-атвор тадкикотлари институти, Америка дукук институти каби тадкикот институтлари конун ижодкорлигини такомиллаштиришда иштирок этишади.

АКШ парламенти ривожланган экспертлик таъминоти тажрибасига эга эканлигини кайд этиш уринли. АКШ Конгрессининг конунчилик, назорат ва вакиллик функцияларини амалга оширишга кумаклашувчи Конгресс тадкикот хизмати конун лойидаларини асослашда мудим роль уйнайди. Ушбу хизмат барча Конгресс аъзолари ва кумиталарини объектив, тадлилий, тадкикот маълумотлари билан таъминлайди [10]. Хозирги кунда Конгресс тадкикот хизмати Конгрессдаги кенг куламли ахборот-тадлилий ёрдам тизимининг марказий кисмини ташкил этади дамда унинг таркибга иккита кушимча ёрдамчи хизматлар - Бош дисоб бошкармаси ва Конгресс бюджет бошкармаси киритилган.

Эътиборлиси, ушбу муассаса экспертлари бирор бир партияга аъзо булиши мумкин эмас ва улар мустакил, холис тадкикот утказиш оркали экспертлик хизматларини курсатиши лозимлиги белгиланган.

Парламент куйи палатаси (Вакиллар палатаси)да конун лойидаларини турли экспертизалардан утказиш ва кушимча тарзда экспертизаларни тайинлашда ихтисослашган кумиталар (Committee Stage) ва куйи кумиталар (подкомитет) мудим роль уйнайди. Лойидалар

мухокамасида масъул цумита цонун лойихасига алоцадор барча агентликлар, департаментлар ва комитетларнинг жалб этилишини таъминлайди [11]. Зарурат булганда цонун лойихаларини жамоатчилик экспертизадан утказилишини таъминлаш мацсадида жамоатчилик субъектларига юборишга хацли.

Буюк Британияда асосий цонун хужжатларининг лойихалари цонунчилик ташаббусига эга булган айрим давлат департаментларида эмас, балки марказлаштирилган тартибда тайёрланади. Купчилик мутахассисларнинг фикрича, бу ягона услубнинг сацланишига олиб келади ва шу тарица икки хил талцин ва цимматга тушувчи суд жараёнларининг юзага келиш хавфини камайтиради. Шунга царамай цонуности хужжатлари, масалан, йурицномалар асосан айрим департаментларда фаолият олиб борувчи юристлар томонидан тайёрланади. Шунингдек, цонунлар матнида купчилик томонидан маъцулланган ва купчилик цуллайдиган сузлардан фойдаланилади. Агар цонуншунос махсус тушунчани ифодаламоцчи булса, цонуннинг узида унинг аниц кузда тутилган маъносини бериши лозим булади [12].

Буюк Британиядаихтисослаштирилган парламент цумитасиамалиётиданкенгфойдаланилади. Бундайцумиталарцонунчиликнинг техник жихатлари, Европа

Иттифоцисиёсативацонунлойихалариникурибчициш,

ижроэтувчихокимиятгацонуностихужжатларинияратишбуйичаваколатларбериш, шунингдекцонунчиликнингИнсонхуцуцларибуйича Европа

конвенциясибилантасдицланганстандартларгамувофицлигининазоратцилишучунташкилэтилишим умкин [13].

Конун лойихаси Жамоалар палатаси (цуйи палатаси)да ва масъул цумитада мухокама этилаётганда купинча мустацил экспертлар ва парламент таркибига кирмайдиган жамоатчилик вакиллари иштирок этади. Жамоалар палатаси мухокамасида билдирилган камчиликларни тузатиш лойиха учун масъул цумитага юборилади. Лойиха цумитада цизгин мухокама цилинади ва тегишли экспертизалардан утказилади. Лойихани узгартириш буйича таклифлар Кумита раиси томонидан танланади ва мазкур узгартишлар буйича цумита аъзоларигина овоз беришга хацлидирлар. Мухокама буйича киритилган узгартиш ва тузатишлар хацида даврий нашрларда кундалик ахборотлар бериб борилади. Бу эса цонун ижодкорлигидан кенг жамоатчиликнинг хабардор булишида мухим ахамият касб этади.

Ушбу жараённи тахлилий ахборот билан таъминлашда Жамоалар палатаси кутубхонаси тадцицот хизмати мухим вазифани бажаради. Яъни ушбу хизмат депутатлар ва бошца ходимларни цонунчилик ва хукумат фаолияти устидан назоратни ташкил этишга оид тахлилий материаллар такдим этади. Шунингдек, у цонунчилик ва сиёсат сохасининг мухим масалалари юзасидан хамда куп бериладиган саволлар ва масалалар буйича илмий тахлилий материаллар тайёрлайди [14].

Германия парламентида цонун лойихалари устида босцичма-босцич иш олиб борилишини кузатиш мумкин. Федерал хукуматнинг цонун лойихалари дастлаб манфаатдор федерал вазирлик розилигини олиш ва жорий цонунчиликка ва цонунчилик техникаси цоидаларига тугри келишини аницлаш учун Федерал Адлия вазирлигига юборилади. Федерал Адлия вазирлиги цонун тили ва юридик техника буйича эксперт текширувини утказади [15]. Федерал Адлия вазирлиги цонуннинг амалдаги цонунларга мослиги ва унинг тили нуцтаи назаридан текшириш хуцуцига эга.

Бундестагга тацдим этилган цонун лойихаси фракциялар ва тегишли цумиталар мухокамасига хавола этилади. Агар цонун лойихаси бошца сохаларга тегишли булса, у тегишлилигига цараб ушбу жараёнга бошца фракциялар жалб этилиши мумкин. Бундестагда куриб чицилаётган цонун лойихалари юзасидан экспертиза утказиш Тадцицот хизматининг ун битта йуналишда ташкил этилган Тадцицот булинмалари (ижтимоий ва хуцуц тармоцларига мутаносиб ташкил этилган секция) томонидан амалга оширилади [16].

Германия Бундестаги цошида жамоатчилик асосида фаолият курсатувчи тахрир штаби мавжуд. Унинг асосий вазифаси цонунчилик хужжатларини цонунчилик техникаси цоидаларига мослиги нуцтаи назардан экспертизадан утказишдир. Шунингдек, цонунчилик хужжатларини Конституцияга мослиги юзасидан экспертизадан утказиш хуцуций экспертизанинг марказий цисмини ташкил этади.

Шундай цилиб, мутахассис З.Папазоскийнинг цайд этишича, Европа минтацасида жойлашган 37та давлатдан 31тасининг парламентларида махсус тадцицот ва тахлилий хизматлар курсатиш йулга цуйилган. Колган олтитасида ушбу вазифа парламент таркибидаги бошца тузилмаларга юклатилган. Масалан, Австрия, Дания ва Хорватияда ушбу вазифа парламент кутубхонасига юклатилган [17]. Дания парламенти - Фолькетинги фаолиятини урганадиган булсак, унда тахлилий маълумотлар билан таъминлаш парламент котибияти таркибидаги

кутубхона ёки парламент думиталари томонидан амалга оширилади. Улар заруратга дараб содага тегишли олимлар ва мутахассисларни жалб этиши мумкин [18].

Япония тажрибасига эътибор даратадиган булсак, Вазирлар Мадкамаси дузуридаги Конунчилик бюроси уз ташаббуси ёки дукумат суровига кура донунчиликни шардлаш билан боглид илмий экспертизаларни амалга оширади [19].

Таъкидлаш лозимки, донун ижодкорлигини ахборот-тадлилий таъминлаш амалиёти Мустадил Давлат Хдмдустлигига аъзо мамлакатлар донун ижодкорлиги тажрибасида дам кенг дулланилмодда. Хусусан, Украина Олий Радаси девонининг Ахборот бошдармаси, Арманистон Миллий Мажлиси девонининг Ахборот бошдармаси, Беларусь Республикаси Миллий Мажлиси Вакиллар палатаси девонининг Ахборот-тадлил бошдармаси, Молдова Республикаси парламентининг Парламент таддидотлар ва жамоатчилик алодалари Марказининг Ахброт-тадлилий сектори, Озарбайжон Республикаси Миллий Мажлиси девонининг Ахборот таъминот булими, Козогистон Республикаси Мажлиси девонининг Ахброт-тадлил булими, Эстония Республикаси Рийгикогуси девонининг Идтисодий ва ижтимоий ахборот булими, Литва Республикаси Сейми девонининг Ахброт-тадлил булими [20] кабилар донун ижодкорлиги сифатини оширишда мудим роль уйнамодда.

Россия Федерацияси дукумати дузурида ташкил этилган Конунчилик ва диёсий дудудшунослик институтининг дудуд содалари буйича кенг дамровли назарий ва илмий-амалий таддидотларни амалга оширувчи муассаса дисобланади [21]. Бундан ташдари, Худудий таддидотлар ва донунчиликни ривожлантириш маркази, Россия Фанлар академияси Давлат ва дудуд институти, Ахборот ва молиявий-дудудий технологиялар илмий таддидот институти, Россия Федерацияси Президента дузуридаги Хусусий дудуд таддидот маркази кабилар донун ижодкорлигини экспертлик таъминлашда фаол иштирок этишади.

Айрим давлатлар тажрибасида илмий экспертизаларни утказишнинг мажбурийлигига оид нормалар мавжуд. Хусусан, Козогистон Республикаси "Норматив-дудудий дужжатлар тугрисида'ги донунида атроф-мудитга, шу жумладан радиация, хавфсизлик ва атроф-мудитни мудофаза дилиш учун хавф тугдириши мумкин булган донун дужжатлари ва бошда норматив-дудудий дужжатлар лойидалари мажбурий илмий экологик экспертизадан утказилиши кераклиги белгиланган [22]. Украина Олий Радаси эса кун тартибида биринчи удишга тайёрланаётган донун лойидалари буйича илмий экспертизани утказиш мажбурий эканлиги дадидаги норма белгиланган [23].

Беларусь Республикаси Миллий Мажлиси Вакиллар палатаси регламентига кура, палатага киритилган лойида дардол Вакиллар палатаси девонига Конунчилик ташаббуси субъекти томонидан палатага лойидаларни киритиш тартибига риоя этилганлиги буйича маълумот тайёрлаш учун юборилади. Агар экспертлар ижобий хулоса берсагина лойида дабул дилинади ва биринчи удишга тайёрлашга масъул этиб доимий комиссиялардан бири тайинланади [24].

Беларусь Республикаси донун ижодкорлигида ахборот технологиялардан фойдаланишнинг ижобий тажрибаси шаклланган. Унга кура, норма ижодкорлиги фаолиятни амалга оширувчи давлат органларида норматив-дудудий дужжатларни ишлаб чидиш воситаси сифатида "Беларус Республикасининг норматив-дудудий дужжатлар лойидаларини ишлаб чидаришнинг автоматлаштирилган тизими" компьютер дастуридан кенг фойдаланилади [25]. Мазкур дастур норматив-дудудий дужжатлар лойидаларини тайёрлаш технологиясини янада такомиллаштириш мадсадида, Беларусь Республикаси давлат органлари норма ишлаб чидиш амалиётини умумлаштириш асосида яратилган.

Дастур ёрдамида норматив-дудудий дужжатлар лойидаларининг электрон шаблонларини автоматлаштирилган режимда танлаш ва уларни яратиш (шаблонларнинг 100дан ортид вариантлари дастур папкасида садлаш)га хизмат дилади. Шунингдек, унинг ёрдамида норматив-дудудий дужжатлар лойидаларининг таркибий дисмлари буйича донунчилик техникаси доидаларини куриш мумкин.

Хорижий мамлакатлар донун ижодкорлиги тажрибасида Адлия вазирлиги мудим урин эгаллайди. Адлия вазирлиги зиммасига асосан донун лойидаларини ишлаб чидиш, уни дудудий экспертизадан утказиш, мамлакатда дудудий тизимнинг ягоналигини таъминлаш каби вазифалар юкланади. Жумладан, Эстония Республикаси Адлия вазирлигида бу борада Эстония дудудий маркази ташкил этилган.

Шундай дилиб, купгина хорижий мамлакатларнинг донун ижодкорлиги амалиётидан маълумки, донунларни тайёрлаш ва дабул дилишда донун лойидаларини экспертлик тадлил

цилишга алохида эътибор царатилади. Шу билан биргаликда, цонун лойихаларини илмий экспертизадан утказиш ва бахолаш учун ихтисослаштирилган муассасалар фаолият курсатади.

Юцорида цайд этилган хорижий тажрибанинг умумий хусусияти шундаки, цонун лойихалари экспертизаси институционал равишда амалга оширилади ва мазкур тузилмалар профессионал фаолият курсатади. Шунингдек, улар цонун лойихаларини мустацил экспертизадан утказиш орцали цонуншуносларга асослантирилган холис хулосаларни такдим этадилар.

Хулоса цилиб айтганда, цонун ижодкорлигида экспертизаларга булган эхтиёж ва цизициш ошиб бормоцда. Конун ижодкорлари томонидан экспертиза хизматларига тез-тез мурожаат цилишмоцда. Бу эса ушбу экспертизани утказиш тартиб-таомилларини такомиллаштириш заруратини юзага келтирмоцда. Шу сабабдан ушбу экспертиза амалиётини такомиллаштиришга царатилган цуйидаги таклифларни илгари суриш уринлидир:

биринчидан, цонун лойихаларини экспертизадан утказишнинг илмий-назарий, методологик, ташкилий-хуцуций асосларини такомиллаштириш лозим;

иккинчидан, цонун ижодкорлигида экспертиза утказиш жараёнини комплекс тартибга солувчи норматив-хуцуций хужжат цабул цилиш;

учинчидан, цонун ижодкорлигининг барча босцичларида турли йуналишдаги малакали илмий экспертиза утказиш амалиётини кенгайтириш. Ушбу фаолият самарадорлигини ошириш учун илмий тадцицот муассасалари, бошца ташкилотлар билан цонун ижодкорлиги субъектлари уртасида хамкорлик тугрисидаги шартномалар тузиш лозим;

туртинчидан, норматив-хуцуций хужжат лойихаларини ишлаб чицишда мустацил жамоатчилик, илмий экспертизаси амалиётини кенгайтириш.

бешинчидан,цонун лойихаларининг илмий асосларини мустахкамлаш мацсадида цонун ижодкорлиги ташаббуси субъектлари хузурида цонун ва норма ижодкорлиги буйича Илмий-маслахат кенгашларини ташкил этиш лозим. Шу каби тузилмаларнинг иш тартиби бирхиллигини таъминлаш мацсадида уларнинг фаолиятини тартибга солувчи намунавий низом ишлаб чицилиши лозим;

Уйлаймизки, мазкур чора-тадбирлар цабул цилинадиган норматив-хуцуций хужжатларнинг илмий асослари ва сифатини янада оширишда ижобий таъсир курсатади. Бундан ташцари, норма ижодкорлиги субъектлари ва илмий тадцицот фаолияти субъектлари хамкорлигини кучайтириш орцали фан ва ишлаб чицаришнинг самарали интеграцияси таъминланади.

References:

1. Akilov O.R. Zamonaviy qiyosiy huquqshunoslikning metodologik muammolari. Yurid. fan. dokt. dis. - Toshkent: O'zbekiston Respublikasi IIV, 2002. - B.263.

2. "O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining reglamenti to'g'risida"gi va "O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining reglamenti to'g'risida"gi qonunlar // O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi - www.lex.uz.

3. parliament.gov.uz.

4. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. 14.04.2018 y., 06/18/5415/1072-son.

5. Papazoski Z. Development of Parliamentary Research Services in Central Europe and the Western Balkans. - Bratislava, National Democratic Institute for International Affairs. 2013. - P. 65-66.

6. Xoshimxonov A.M. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining huquq ijodkorlik faoliyati: nazariya va amaliyot masalalari: yurid. fan. nomz. ... diss. - Toshkent, 2008. - B. 44.

7. Sovremennbiye Soyedinennbiye Shtatbi Ameriki // Ensiklopedicheskiy spravochnik. - M., 1988. - S.87.

8. Language in the Legal Process / Ed. By Cotterill J. - N.Y.: PalgraveMacmillian Ltd, 2002. 276 p.

9. Ramon L. Velikiye pravoviye sistemi sovremennosti: pravovoy podxod. -M.:VolterKruver, 2010. - S.145.

10. Annual report Congressional Research Service Fiscal Year 2016. - Washington: Library of Congress. 2017. - P.1. Manba: www.loc.gov

11. How a bill becomes a law /V.Consideration by committee//www.opencongress.org.

12. Romanov A.K. Pravovaya sistema Anglii. Ucheb.posobiye. - M.: Delo, 2000. -S.146.

13. Yuridik ensiklopediya. U. Tojixonovumumiytahririostida. - Toshkent: Sharq, 2001. -B.195.

14. http://www.parliament.uk/mps-lords-and-offices/offices/commons/commonslibrary/.

15. Spravochnik po normotvorcheskoy texnike/HandbuchderRechtsformlichkeit. - M.: Bek, 2002. -S.296

16. http://www.bundestag.de/en/documents/research_and_documentation.

17. Papazoski Z. Development of Parliamentary Research Services in Central Europe and the Western Balkans. - Bratislava, National Democratic Institute for International Affairs. 2013. -P.63.

18. http://www.thedanishparliament.dk.

19. www.clb.go.jp.

20. Xusanova M. Teoreticheskiye aspekti sovershenstvovaniya analiticheskogo obespecheniya zakonotvorcheskogo protsessa // Vestnik Vwsshego xozyaystvennogo suda. -2011. - №1.

21. www.izak.ru.

22. Zakon Respubliki Kazaxstan "O normativnix pravovix aktax"№ 480-V ZRK, 6 aprelya 2016 goda// www.zakon.kz

23. Zakon Ukraini "O Reglamente Verxovnoy Radbi Ukraini" 10 fevralya 2010 goda // www.iportal.rada.gov.ua.

24. http://house.gov.by/ru/razdel-iv-zakonodatelnyj-protsess-ru. 25. http://center.gov.by/normotvorcheskaya-deyatel-nost.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.