Научная статья на тему 'СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННО-ПРАВОВЫХ ОСНОВ ОСУЩЕСТВЛЕНИЯ ПРАВОВОЙ ПОЛИТИКИ СО СТОРОНЫ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ОРГАНОВ НА МЕСТАХ'

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННО-ПРАВОВЫХ ОСНОВ ОСУЩЕСТВЛЕНИЯ ПРАВОВОЙ ПОЛИТИКИ СО СТОРОНЫ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ОРГАНОВ НА МЕСТАХ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
66
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Ключевые слова
правовая политика / исполнительная власть / общество и государство / представительные органы / Сенат / обращение / государственное управление / власть / местный Кенгаш / депутатский запрос. / legal policy / executive power / society and the state / representative bodies / Senate / appeal / public administration / power / local Kengash / deputy request.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Юсупов Сардорбек Баходирович

одно из направлений административных реформ направлено на повышение эффективности органов исполнительной власти, усилению их роли и ответственности в этом направлении. Органы исполнительной власти на местах являются государственным звеном, образующим деятельность каждого региона. Данная власть включает в себя основную часть государственных органов и большую часть государственных служащих, вследствие чего имеет широкие полномочия. По концепции правового государства основная задача органов исполнительной власти на местах – обеспечение исполнения законов на местах, что объективно требует деятельности, связанной с правами и интересами граждан. Это, в свою очередь, требует серьёзного подхода к вопросам формирования, организации и установления ответственности органов исполнительной власти на местах в каждом демократическом государстве. Настоящая статья посвящена данным вопросам.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE LEGAL FRAMEWORK FOR THE IMPLEMENTATION OF LEGAL POLICY BY LOCAL AUTHORITIES ON THE GROUND

one of the areas of administrative reform is aimed at increasing the efficiency of executive bodies, strengthening their role and responsibility in this direction. Local executive authorities are the state link forming the activity of each region. This power includes the bulk of government bodies and most government employees, as a result of which it has broad powers. According to the concept of the rule of law, the main task of local executive authorities is to enforce local laws, which objectively requires activities related to the rights and interests of citizens. This, in turn, requires a serious approach to the formation, organization and establishment of the responsibility of local executive authorities in each democratic state. This article focuses on these issues.

Текст научной работы на тему «СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННО-ПРАВОВЫХ ОСНОВ ОСУЩЕСТВЛЕНИЯ ПРАВОВОЙ ПОЛИТИКИ СО СТОРОНЫ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ОРГАНОВ НА МЕСТАХ»

Review of law sciences

Q-------------- |

- Д^

Sardorbek Bakhodirovich Yusupov,

Assosiated professor of Tashkent State University of Law, PhD E-mail: s.yusupov020@mail.ru

IMPROVING THE LEGAL FRAMEWORK FOR THE IMPLEMENTATION OF LEGAL POLICY BY LOCAL AUTHORITIES ON THE GROUND

Abstrackt: one of the areas of administrative reform is aimed at increasing the efficiency of executive bodies, strengthening their role and responsibility in this direction. Local executive authorities are the state link forming the activity of each region. This power includes the bulk of government bodies and most government employees, as a result of which it has broad powers. According to the concept of the rule of law, the main task of local executive authorities is to enforce local laws, which objectively requires activities related to the rights and interests of citizens. This, in turn, requires a serious approach to the formation, organization and establishment of the responsibility of local executive authorities in each democratic state. This article focuses on these issues.

Keywords: legal policy, executive power, society and the state, representative bodies, Senate, appeal, public administration, power, local Kengash, deputy request.

Сардорбек Баходирович Юсупов,

и.о доцента Ташкентского государственного юридического университета, доктор философии по юридическим наукам E-mail: s.yusupov020@mail.ru

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННО-ПРАВОВЫХ ОСНОВ ОСУЩЕСТВЛЕНИЯ ПРАВОВОЙ ПОЛИТИКИ СО СТОРОНЫ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ОРГАНОВ НА МЕСТАХ

Аннотация: одно из направлений административных реформ направлено на повышение эффективности органов исполнительной власти, усилению их роли и ответственности в этом направлении. Органы исполнительной власти на местах являются государственным звеном, образующим деятельность каждого региона. Данная власть включает в себя основную часть государственных органов и большую часть государственных служащих, вследствие чего имеет широкие полномочия. По концепции правового государства основная задача органов исполнительной власти на местах -обеспечение исполнения законов на местах, что объективно требует деятельности, связанной с правами и интересами граждан. Это, в свою очередь, требует серьёзного подхода к вопросам формирования, организации и установления ответственности органов

исполнительной власти на местах в каждом демократическом государстве. Настоящая статья посвящена данным вопросам.

Ключевые слова: правовая политика, исполнительная власть, общество и государство, представительные органы, Сенат, обращение, государственное управление, власть, местный Кенгаш, депутатский запрос.

Сардорбек Баходирович Юсупов,

Тошкент давлат юридик университети доценти в.б., юридик фанлар буйича фалсафа доктори E-mail: s.yusupov020@mail.ru

МАХДЛЛИЙ ДАВЛАТ ОРГАНЛАРИ ТОМОНИДАН ^УЦУЦИЙ СИЁСАТНИ АМАЛГА ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ-^УЦУЩЙ АСОСЛАРИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация: маъмурий ислоуотларнинг долзарб йуналишларидан бири ижро уокимияти органларининг самарадорлигини ошириш, уларнинг мазкур йуналишдаги роли ва масъулиятини кучайтиришга царатилган. Мауаллий давлат уокимиятининг ижро органлари уар бир уудуд фаолиятини ташкил этувчи давлат бугини уисобланади. Мазкур уокимият давлат органларининг асосий ва давлат хизматчиларининг аксарият цисмини уз ичига олиб, кенг доирадаги ваколатларга эгадир. Хуцуций давлат концепцияси буйича, мауаллий давлат уокимияти ижро органларининг асосий вазифаси - цонуннинг жойлардаги ижросини таъминлаш булиб, объектив равишда, фуцароларнинг ууцуц ва манфаатларига тегишли булган фаолиятнинг амалга оширилишини талаб этади. Бу эса, уз навбатида, уар бир демократик давлатда мауаллий ижро уокимияти органларини шакллантириш, ташкил этиш ва масъулиятини белгилаш масалаларига жиддий ёндашиш лозимлигини талаб этади. Мазкур мацола ана шу масалаларга багишланган.

Калит сузлар: Хуцуций сиёсат, ижро уокимияти, жамият ва давлат, вакиллик органлари, сенат, мурожаат, давлат бошцаруви, уокимият, мауаллий Кенгаш, депутатлик сурови.

Бугунги кунда Узбекистонда амалга оширилаётган маъмурий ислохотларнинг долзарб йуналишларидан бири ижро уокимияти органларининг самарадорлигини ошириш, уларнинг мазкур йуналишдаги роли ва масъулиятини кучайтиришга каратилган. Махаллий давлат хокимиятининг ижро органлари хар бир худуд фаолиятини ташкил этувчи давлат бугини хисобланади. Мазкур хокимият давлат органларининг асосий ва давлат хизматчиларининг аксарият кисмини уз ичига олиб, кенг доирадаги ваколатларга эгадир. Хукукий давлат концепцияси буйича, махаллий давлат хокимияти ижро органларининг асосий вазифаси - конуннинг жойлардаги ижросини таъминлаш булиб, объектив равишда, фукароларнинг хукук ва манфаатларига тегишли булган фаолиятнинг амалга оширилишини талаб этади. Бу эса, уз навбатида, хар бир демократик давлатда махаллий ижро хокимияти органларини шакллантириш, ташкил этиш ва масъулиятини белгилаш масалаларига жиддий ёндашиш лозимлигини талаб этади.

Давлат бошкаруви сохасида карорлар кабул килиш жуда хам мураккаб ва серкирра жараён булиб, хаб бир мансабдор шахс ва ваколатли орган томонидан кабул килинаётган

карор вакт нуктаъи назаридан долзарблиги билан бирга хукукий муносабатларни тартибга солиш, кимларгадир хукук ва мажбуриятлар бериш ва юклаш жихатидан адолатлилик ва шаффофлик тамойилларига асоланган булиши хамда, атрофлича мухокама этилиши, етти улчаб бир кесилиши лозим булади. Шу билан биргаликда, мазкур кабул килинган карорнинг самарадорлиги унинг ижроси нечоглик амалга оширилганлигида куринади. Бу борада Низомулмулк "Сиёсатнома" асарида шундай дейди: "Фармоннинг хурмати ва куч -куввати шундай булиши керакки, ижро этилмагунча уни хеч ким кулидан куйиши керак эмас. Агарда бирор кишининг фармонга салбий муносабати маълум булса ё унинг ижроси чузилиб кетганлиги тугрисида хабар етса, ундай кишига, агар у якинлардан булса хам, жазо берилади. Подшох амри, албатта, ижро этилиши ва унга жиддий муносабатда булиниши билан бошкалардан фарк килади" [1].

Узбекистон Республикаси Конституциясининг 103-моддасига асосан, "Вилоят, туман ва шахар хокимлари уз ваколатларини яккабошчилик асосларида амалга оширадилар ва узлари рахбарлик килаётган органларнинг карорлари ва фаолияти учун шахсан жавобгар буладилар". Махаллий ижро хокимиятининг роли, айникса, ислохотлар амалга оширилаётган хамда демократияга утиш жараёнида мухимдир. Фукароларнинг хукук ва эркинликларини таъминлаш, мухим хужалик ислохотларини амалга ошириш ва бозор иктисодиётини ташкил этиш борасида асосий масъулият ижро хокимияти зиммасига юклатилади. Давлат бошкарувининг мазкур органлари фукароларнинг манфаатларини мухофаза килиш борасида ишлаб чикилган янги демократик конунларни хаётга татбик этишда мухим роль уйнайди. Махалий давлат хокимияти органлари фаолиятида хукукий сиёсатни амалга ошириш, ижро органлари ва вакиллик органларининг самарали фаолияти, улар томонидан кабул килинаётган карорлар ва уларнинг ижроси масаласи билан чамбарчас богликдир. Айни ушбу масалага 2020 йил 20 январь куни Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев янги сайланган Олий Мажлис Сенатининг биринчи мажлисидаги нуткида алохида тухталиб утиб, куйидагиларни..," Энди ижро хокимияти ёмон ишламокда, деб нолиб утирадиган вакт утди. Ижро органи фаолияти устидан ким назорат килиши керак? Аввало, сенаторлар эмасми? ^уйи кенгашлар канчалик фаол булса, Сенатнинг иши шунча самарали булади. Ижро органини жойларда фаол ишлатиш сенаторларимизга жуда хам боглик. Сенаторлар жойлардаги рахбарлар хисоботини эшитиши, республика даражасида хал килинадиган масалаларни Сенат мухокамасига киритиб бориши керак" [2] деб таъкидлаб утди.

Давлат бошкаруви сохасида карор кабул килишда кулланиладиган технология ва механизмлар куйидаги омилларга богликдир:

- сифат жихатдан муайян куриниш ва шаклга эга жараёнларга;

- ушбу жараёнларнинг узига хос хусусиятларига;

- мазкур жараёнлар кечаётган сохага;

- бу жараёнларда иштирок этаётган субъектларга;

- баркарор шарт-шароит ва бошка омиллар.

Хокимият органлари томонидан кабул килинадиган карорларда сиёсий кучлар нисбати, миллатлар ва турли ижтимоий катламлар манфаатлари уз ифодасини топади. Шу боис, давлат бошкаруви сохаси узига хос хусусиятларга эга. Бу хам тасодифий эмас, чунки давлат мамлакатнинг сиёсий йуналишини белгилашдан тортиб, оддий фукаронинг мурожаатига жавоб беришгача булган жуда кенг камровли ишларни амалга оширади. ^арорлар кабул килиш жараёни куп жихатдан давлат бошкарувининг конунийлигига

богликдир. Буни давлат томонидан амалга оширилаётган ишларнинг хукукий асоси бор-йуклигига караб аниклаш мумкин. Бунда давлатнинг, аввало, жамиятга хизмат килиши нихоятда мухим хисобланади.

Айни ушбу масалага юрбошимиз "Танкидий тахлил, катъий тартиб ва интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак" номли маърузасида алохида тухталиб утиб куйидагиларни билдириб утган.., "айрим вилоят, шахар ва туман хокимликларининг рахбарлари тушган хужжатларнинг ижросини таъминлаш юзасидан уз вактида, чукур ишлаб чикилган ва пухта асосланган карорлар кабул килиш урнига ушбу хужжатларга умумий тусдаги резолюциялар куйиш ва топшириклар бериш билан чекланмокда. Шунингдек, купчилик рахбарларнинг мураккаб муаммоларни кабинетдан чикмасдан, "... жойлардаги ишлар кандай ахволда эканини чукур урганмасдан хал этишга одатланиб колган" [3].

Дунё амалиёти шуни курсатмокдаки - жойлардаги давлат бошкаруви органларига худудий ривожланиш масалалари буйича карорларни кабул килиш ва уларни якка тартибда амалга ошириш каби айрим вазифаларни ишониб топширишни назарда тутувчи давлат бошкаруви тизимини марказлаштиришдан чикариш концепциясини илгари суриш ёндашуви оммавийлашиб бормокда. Ушбу холатда, ривожланишни кузда тутувчи марраларга етишиш томонидан карайдиган булсак, жойларда самарали давлат бошкаруви нафакат давлат бошкарув институтлари орасидаги узаро алоканинг яхшиланишига, балки шунингдек, баркарор ва самарали худудий ривожланишга олиб келади. Натижада, айнан вилоят ва туманлардаги давлат бошкарув органларининг ривожланиш сиёсатида замонавий ёндашувларни ишлаб чикиш ва тадбик этишда кенг оммани жалб этган холда керакли ижтимоий-иктисодий узгаришларни амалга оширишни талаб этувчи жахон талабларига уз вактида жавоб бера олиши, худудларнинг келажакдаги иктисодий ва ижтимоий ривожланиш даражасини белгилаб беради.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг XXI бобида Узбекистон Республикаси махаллий давлат хокимияти органлари фаолиятининг конституциявий асослари мустахкамлаб куйилди. Мазкур коида махаллий хокимият ва ижроия хокимияти органларининг тизимини, уларни ишини ташкил этиш тартибини, уларнинг вазифаларини, ваколатларини ташкилий фаолиятининг шаклларини курсатиб берди.

Махаллий хокимият органлари Узбекистон Республикасининг конунларини, Президент фармонларини, давлат хокимияти юкори органларининг карорларини амалга оширадилар хамда республика ва махаллий ахамиятга молик масалаларни мухокама килишда катнашади.

Конституциянинг 99-моддасида вилоятлар, туманлар ва шахарларда хокимлар бошчилик киладиган халк депутатлари Кенгашлари хокимиятнинг вакиллик органлари булиб, улар давлат ва фукароларнинг манфаатларини кузлаб уз ваколатларига тааллукли масалаларни хал этадилар деб белгилаб куйилди.

Конституцияда махаллий хокимиятнинг икки мустакил органга - вакиллик ва ижро хокимият органларига булиниши белгиланди. "Махаллий давлат хокимияти тугрисида"ги ^онуннинг 1-моддасида "Вилоятлар, туманлар ва шахарларда халк депутатлари Кенгашлари давлат хокимиятининг вакиллик органларидир" деб аник белгилаб куйилди.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг 100-моддасида махаллий давлат хокимиятининг ваколатлари белгиланган. Бу ваколатларга конунийликни, хукукий-тартиботни ва фукаролар-нинг хавфсизлигини таъминлаш; худудларни иктисодий,

ижтимоий ва маданий ривожлантириш; махаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, махаллий соликлар, йигимларни белгилаш, бюджетдан ташкари жамгармаларни хосил килиш; махаллий коммунал хужаликка рахбарлик килиш; атроф-мухитни мухофаза килиш; фукаролик холати актларини кайд этишни таъминлаш; норматив хужжатларни кабул килиш хамда Узбекистон Республикаси конунларига зид келмайдиган бошка ваколатларни амалга ошириш киради.

Вилоят, туман ва шахар хокимлари уз ваколатларини яккабошчилик асосида, халк депутатлари махаллий Кенгашлари эса коллегиал тарзда амалга оширадилар. Хокимлар узига берилган ваколатлар доирасида тегишли худуддаги барча корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, бирлашмалар, шунингдек мансабдор шахслар ва фукаролар томонидан бажарилиши мажбурий булган карорлар кабул килади.

Узбекистон махаллий хокимияти органлари куйидаги меъёрий хужжатларга асосан фаолият юритади: Узбекистон Республикаси Конституцияси; "Узбекистон Республикаси махаллий хокимият органларини кайта ташкил этиш тугрисида"ги Узбекистон Республикасининг 1992 йил 4 январдаги конуни; "Махаллий давлат хокимияти тугрисида"ги Узбекистон Республикаси ^онуни; Халк депутатлари вилоят, туман ва шахар Кенгашлари "Иш тартиби"; доимий комиссиялари тугрисидаги Низом; бошка меъёрий конун хужжатлар. Ушбу меъёрий хужжатларнинг хусусиятларидан бири шундан иборатки, хамма погонадаги махаллий хокимият органларининг фаолиятини ягона конун хужжатлари асосида тартибга солиб туради.

Вилоят, туман ва шахар ижроия хокимияти хокимнинг рахбарлиги остида фаолият юритади. Унинг таркибига белгиланган соха буйича вазифани бажарувчи булинмалар сифатида хоким котибияти ва тармокларга булинган бошкармалар киради.

Амалдаги конунчиликка мувофик, хокимлик аппаратида куйидаги бошкарувчилик хужжатлари тайёрланади: хокимнинг карор ва фармойишлари; халк депутатлари вилоят, туман ва шахар Кенгашининг карорлари; хоким ва унинг уринбосарларининг топшириклари [4].

Вилоят, туман ва шахар хокимиятлари томонидан карор ва фармойишларни, халк депутатлари Кенгаши карорларини, тезкор мажлислар баённомаларини, юкори турувчи ташкилотларга юбориладиган хизмат хатлар имзоланади. Демак, махаллий ижроия органлари томонидан тайёрланадиган карор ва фармойишлар асосан бошкарув карорлари хисобланади.

Мамлакатимиз рахбари вакиллик ва ижро органларида карорлар кабул килиш жараёнининг такомиллаштириш масаласига тухталиб утиб, куйидагиларни билдириб утдилар.., "Бирок, йулимизда кандай тусик ва кийинчиликлар, кескин ва долзарб муаммоларга дуч келсак хам, шошма-шошарлик билан, пала- партиш карорлар кабул килишга, яхши уйлаб курилмаган хатти-харакатларга йул куйишга хаккимиз йук. Шу сабабли мавжуд камчиликларни бартараф этиш хамда давлат хокимияти ва бошкарув органларида карорлар кабул килиниши ва ижро этилишини янада яхшилаш лозим. Демакки, вакиллик ва ижро органларида карорлар кабул килиш жараёни тахлили ва унинг самарадорлигини ошириш мамлакатимиздаги айни бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири булиб колмокда" [5].

Таъкидлаш жоизки, махаллий Кенгашлар худудларнинг ижтимоий-иктисодий, социал-маданий ривожланиши, жойларда конун хужжатлари ижросини таъминлаш ва уз ваколатлари доирасидаги бошка масалаларни хал килиш борасида норматив-хукукий

хужжатлар кабул килиш билан бир каторда, назорат фаолиятини хам амалга оширадилар. Махаллий Кенгашларнинг назорат фаолияти, одатда, депутатлик назорати хам дейилади.

Фикримизча, депутатлик назорати - бу махаллий Кенгашлар ва уларнинг органлари булган доимий ва муваккат комиссиялар, сиёсий партияларнинг депутатлик гурухлари, шунингдек депутатларнинг махаллий ижро хокимияти органлари хамда бошка мансабдор шахслар томонидан конун хужжатларининг хаётга тадбик этилиши холатини кузатиш ва урганиш, худудлардаги мавжуд тусик, камчиликларни аниклаш хамда уларни бартараф этишга каратилган ташкилий-хукукий фаолиятдир. ^айд этиш жоизки, амалдаги конун хужжатлари тахлилига кура бугунги кунда халк депутатлари махаллий Кенгашларида депутатлик назоратининг куйидаги шаклларидан фойдаланилмокда:

- амалдаги конун хужжатларининг ижро хокимияти органлари ва унинг бошкарма хамда булимлари томонидан ижро этилишини назорат тартибида урганиш;

- бюджет сохасидаги назорат, жумладан махаллий бюджетларни кабул килиш хамда уларнинг ижроси тугрисидаги хисоботларни куриб чикиш хамда махаллий соликлар ва бошка мажбурий туловларнинг ставкаларини конун хужжатларида белгиланган микдорлар доирасида белгилаш;

- хокимнинг худудлар ижтимоий-иктисодий ривожланишининг энг мухим ва долзарб масалалари юзасидан хисоботларини, шунингдек бошка мансабдор шахсларнинг хисобот ва ахборотларини эшитиш;

- депутатлик суровлари, шунингдек сиёсий партияларнинг депутатлик гурухлари суровларини юбориш;

- хокимнинг карорларини тасдиклаш, шунингдек хокимнинг ва куйи Кенгашнинг Узбекистон Республикаси конунларига мос келмайдиган карорларини бекор килиш;

- аксарият юридик адабиётларда мансабдор шахсларни тайинлаш ёки уларни лавозимларга тасдиклаш хам депутатлик назорати шаклларидан бири сифатида кайд этилади. Бизнингча, амалдаги конун хужжатларининг махаллий ижро хокимияти органлари ва унинг булимлари томонидан ижро этилиши устидан назоратни амалга оширишда Кенгаш ва унинг доимий комиссияларининг асосий вазифалари:

Биринчидан, цонун хужжатларининг ижро этилишига тусцинлик цилаётган сабаблар ва шароитларни аницлашдан;

Иккинчидан, цонун хужжатларининг ижро этилишида йул цуйилаётган хато ва камчиликларни бартараф этиш юзасидан таклифлар ишлаб чицишдан;

Учинчидан, энг долзарб худудий муаммоларни аницлаш ва уларни бартараф этиш буйича тавсиялар ишлаб чицишдан;

Туртинчидан, Кенгаш доимий комиссиялари томонидан утказилган конференциялар, давра сухбатлари ва семинарлар, шунингдек фуцароларнинг мурожаатларини куриб чициш натижалари буйича олинган ахборотни амалда цуллашдан;

Бешинчидан, депутатларнинг хуцуций билимлари хамда амалий куникмалари даражасини оширишдан;

Олтинчидан, жамиятда хуцуций маданиятни юксалтиришдан иборатдир.

Узбекистон Республикаси Бюджет кодексининг 27-моддасида махаллий Кенгашларнинг бюджет сохасидаги ваколатлари белгиланган булиб, унга биноан халк депутатлари махаллий Кенгашлари: ^оракалпогистон Республикаси бюджетини, вилоятлар ва Тошкент шахар махаллий бюджетларини, туманлар ва шахарлар бюджетларини тегишинча ^оракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент

шахар, туманлар ва шахарлар хокимларининг такдимномасига мувофик куриб чикади ва кабул килади. Шунингдек, махаллий бюджетларнинг тегишли даврдаги ижроси тугрисидаги хисоботларни хокимларнинг такдимномасига мувофик хар чоракда куриб чикади ва тасдиклайди. Шу уринда кайд этиш жоизки, Бюджет кодексининг ушбу меъёри, "Махаллий давлат хокимияти тугрисида"ги ^онуннинг 17-моддасида Кенгаш сессияларини йилига камида турт марта чакирилишини белгилаш учун хукукий асос булиб хизмат килади. Шу билан бирга, махаллий соликлар ва бошка мажбурий туловларнинг ставкаларини конун хужжатларида белгиланган микдорлар доирасида белгилашни хам Кенгашларнинг бюджет сохасидаги назорат ваколати сирасига киритиш мумкин. "Махаллий давлат хокимияти тугрисида"ги ^онунинг 24-моддасига биноан, халк депутатлари махаллий Кенгашлари хокимнинг ва куйи Кенгашнинг Узбекистон Республикаси конунларига мос келмайдиган карорларини бекор килади. Бирок, ушбу хужжатларни бекор килиш тартиби, унинг механизмлари конунчиликда уз аксини топмаганини кайд этмокчимиз. Яъни, хоким карорларини бекор килиш ташаббуси ким томонидан билдирилиши, кайси тартибда бекор килиниши, уни бекор килиш билан боглик сессияда ким раислик килиши каби масалаларни хукукий жихатдан тартибга солиш долзарб ахамият касб этмокда.

Юридик фанлар номзоди А.Дадашева хам ушбу масалани хукукий тадкик килиш жараёнида махаллий даражада ваколатларнинг булиниши нуктаи назаридан хозирги вактда бирхиллаштирилган вилоят ва туман хокимиятларининг ташкилий тузилмаси окилона куринмайди. "Махаллий давлат хокимияти тугрисида"ги Узбекистон Республикаси конунида турли даражадаги хокимиятлар уртасидаги масъулият сохаларини булиниши уз аксини топмади, бу эса ижроия хокимиятининг турли даражаларида "ким нима учун жавоб беради тушунчасининг мавхумлашишига олиб келади. Чунки барча даражадаги ижроия хокимият органлари томонидан карорларни куриб чикиш ва кабул килиш амаллари борасида аник меъёрлар ёки стандартлар йук. Бу холат эса карорлар кабул килишда бюракратлашувга олиб келиб, натижада бошкарув вазифаларнинг ноаник таксимлашувига, хокимият ходимларига узига хос булмаган вазифаларнинг юкланишига ва вазифаларнинг тегишлича бажариш имкониятидан махрум булишга олиб келишини билдириб утган [6].

Маълумки махаллий хокимият органлари фаолиятини такомиллаштириш бевосита махаллий кенгагшлар фаолиятининг такомиллашуви билан чамбарчас богликдир. Хозирги кунда факат 2014 йил 30 майда Сенатнинг махаллий хокимият вакиллик органлари фаолиятини кучайтиришга кумаклашувчи комиссияси томонидан кабул килинган "Халк депутатлари вилоят, туман ва шахар Кенгашлари хамда улар доимий комиссиялари карорларининг махаллий давлат хокимияти ва бошкаруви органлари томонидан ижро этилиши устидан назоратни амалга ошириш буйича намунавий тартиб"идагина белгилаб берган холос.

Амалдаги конун хужжатлари тахлили махаллий кенгашларнинг назорат фаолиятини тартибга солувчи конун хужжатларида катор бушликлар мавжуд эканлигини курсатди:

Биринчидан, "Махаллий давлат хокимияти тугрисида"ги ^онун ва бошка конун хужжатларида махаллий кенгашларда депутатлик назоратини амалга ошириш механизмлари хамда депутатлик назоратининг хукукий окибатларини назарда тутувчи нормалар мавжуд эмас;

Иккинчидан, конун хужжатларида депутатлик назорати шаклларини, хусусан, депутат суровини юбориш ва жавоблар олиш, суровлар юзасидан мансабдор шахсларнинг уз

вактида жавоб кайтариши механизмлари тулик белгиланмаган. Суровларда белгиланган масалаларни хал этиш юзасидан махаллий ижро хокимиятининг айрим булим рахбарлари эътиборсизлик ва харакатсизликка йул куймокда. Окибатда, фукароларнинг хукук ва манфаатларини химоя килишга каратилган депутат суровларида кутарилган масалалар хал этилмай колмокда;

Учинчидан, мансабдор шахсларнинг хисоботларини тинглаш ва улар юзасидан кабул килинган карорларнинг хукукий окибатларига тегишли ташкилий-хукукий тартиб-таомиллар белгиланмаган.

Шунингдек, бугунги кунда халк депутатлари махаллий кенгаш карорларининг матнларида одатда катор умумий камчиликларни кузатишимиз мумкин. Хусусан, купгина холларда халк депутатлари Кенгаши карорининг номи унинг мазмунига мос булмайди. Халк депутатлари Кенгаши карорларининг матнларида норматив-хукукий хужжатларга хаволалар килинганда уларнинг реквизитлари - норматив-хукукий хужжатнинг кабул килинган санаси ва раками тулик курсатилмайди. Халк депутатлари Кенгашининг карорларидаги топшириклар расмиятчилик учунгина берилади, яъни топшириклар аник ва тушунарли булмайди. Баъзан эса халк депутатлари Кенгашининг карорларида мазкур карорнинг ижроси зиммасига юклатилган аник ижрочилар курсатилмайди. Яна бир жиддий камчилик сифатида халк депутатлари Кенгашининг карорларида баён этилган топширикларни ижро этиш муддати, ушбу карорлардаги топшириклар ижросини таъминлашга масъул булган шахсларнинг белгиланмаганлигини куришимиз мумкин. Айрим холларда эса халк депутатлари Кенгаши карорлари ижроси устидан назоратни амалга ошириш халк депутатлари Кенгашининг доимий комиссиялари ёки депутатлари эмас балки хокимлик аппаратининг мансабдор шахсларига ёки хоким уринбосарлари -тегишли мажмуалар рахбарлари зиммасига юклатилганлигининг гувохи буламиз. Халк депутатлари Кенгашларининг уз фаолиятларида бундай камчиликларга йул куйишлари халк депутатлари Кенгаши карорларининг ижроси билан боглик ишлар самарадорлигига хам, депутатларнинг фаолиятига хам ижобий таъсир килмайди.

Маълумки, "Махаллий давлат хокимияти тугрисида"ги конунга биноан Кенгашларнинг сессияда карорлар ижросининг бориши хакида, депутатларнинг сессияларда айтган танкидий фикр ва мулохазаларини хисобга олиш хакида мунтазам хабардор кфилиб бориши белгиланган. Шу боисдан хозирги шароитда карорларнинг ижроси буйича депутатларнинг назоратини урнатиш шакллари ривожлантирилмокда. карорларнинг ижроси устидан назоратнинг тугри йулга куйилиши карорлар ижро килинганлигини хокимлик аппаратида, унинг булим ва бошкармаларида, доимий комиссиялар томонидан аник хисобга олиниши ёрдам беради. Шу максадда хокимият девонида махсус журнал юритилади. Унда Кенгаш карори, хокимнинг карор ва фармойиши, хужжатнинг тартиб раками, кабул килинган вакти, номи ва юборилган картотека булиб, унда карорларнинг амалга оширилиши хам кайд килиб борилади. ^арор ижро килиниб булингач, унинг ижрочиси ким эканлиги шу сохага рахбарлик килувчи хокимият аппарати рахбарларининг курсатмаси билан назоратдан олинади ва шу хакда карточкага кайд килинади. Бу эса карорлар ижросини формал жихатдан назоратга олишга кулай имкон беради.

Давлат бошкарувининг куйи бугинида сиёсий хокимиятнинг марказлашувига йул куймасликка, уни чеклаш ва назорат этишга каратилган тамойил киритилса максадга мувофик деб хисоблаймиз. Зеро, барча бугинларда хокимиятнинг булиниши

конституциявий, хукукий давлатнинг бош белгиларидан биридир. Бунда биз хар бир хокимиятнинг мустакиллиги, бир-бирига таъсир курсатиш механизмларидан бири хисобланган вето тизимини жорий этишни таклиф этган булардик. Яъни, махаллий кенгашлар томонидан кабул килинган сиёсий карорларга худудий бошкарув органлари рахбар (хоким)лари томонидан вето куйиш тартибини жорий этиш лозим. Бу эса ижроия хокимиятининг худудий бошкарувдаги роли ва ахамиятини, таъсирчанлик кучини саклаб колишда хам ресурс вазифасини утайди.

References:

1. Siyosatnoma (Siyar ul-muluk) / Nizomulmulk. Mas'ul muharrir Sharif Xolmurod. Fors tilidan tarjima, so'zboshi va izohlar mualliflari Shodmon Vohid, Aftondil Erkinov. -Toshkent: Yangi asr avlodi, 2015. - B.92.

2. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning Oliy Majlis Senatining birinchi majlisidagi nutqi. Xalq so'zi. 21 yanvar. - №15. (7516).

3. Mirziyoyev Sh. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib va intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. - T.: O'zbekiston, 2017. - B.10.

4. "Mahalliy davlat hokimiyati to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni // O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi. 1993. - №9. - 320-modda.

5. Mirziyoyev Sh. Erkin va farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. - T.: O'zbekiston, 2016.

6. Dadasheva A.A. O'zbekiston Respublikasida mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining vujudga kelishi va rivojlanishi (nazariya va amaliyot): yurid. fan. nomz.dis. avtoref. - T.: O'zMU bosmaxonasi,. 2008 y. - B.13-14.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.