Научная статья на тему 'ПОНЯТИЯ «ПРИНУДИТЕЛЬНОГО ТРУДА» В НАЦИОНАЛЬНЫХ И МЕЖДУНАРОДНЫХ НОРМАХ И ЕГО АСПЕКТЫ'

ПОНЯТИЯ «ПРИНУДИТЕЛЬНОГО ТРУДА» В НАЦИОНАЛЬНЫХ И МЕЖДУНАРОДНЫХ НОРМАХ И ЕГО АСПЕКТЫ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
135
43
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
принудительный труд / административное принуждение / альтернативная служба / обезательный или принудительный труд. / forced labor / administrative coercion / alternative service.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Донияров Фаррух

принудительный труд – принуждение к выполнению работы под угрозой применения какоголибо наказания (в том числе в качестве средства поддержания трудовой дисциплины). Изучена совместимость определения принудительного труда в национальном законадательстве с концепцией, определенной в международных нормах. В то же время работы, которые не считаются обязательным трудом, прописаны в нашем законодательстве. Эти работы частично сравниваются с работами определенными в международных нормах по прекращению принудительного труда. Кроме того, частично изучены и высказаны мнения по вопросам ответственности, которые должны быть установлены в соответствии с ратифицированными Республикой Узбекистан конвенциями, повышающими эффективность профилактики принудительного труда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASPECTS AND DEFINITIONS OF “FORCED LABOR” IN NATIONAL AND INTERNATIONAL NORMS

Forced labor coercion to perform work under the threat of any punishment (including as a means of maintaining labor discipline). The compatibility of the definition of forced labor in national legislation with the concept defined in international standards is studied. At the same time, works that are not considered compulsory labor are prescribed in our legislation. These works are partially compared with those specified in international standards for the cessation of forced labor. In addition, opinions on liability issues that should be established in accordance with the conventions ratified by the Republic of Uzbekistan that increase the effectiveness of the prevention of forced labor have been partially studied and expressed.

Текст научной работы на тему «ПОНЯТИЯ «ПРИНУДИТЕЛЬНОГО ТРУДА» В НАЦИОНАЛЬНЫХ И МЕЖДУНАРОДНЫХ НОРМАХ И ЕГО АСПЕКТЫ»

Фаррух Донияров

Судьялар олий мактаби мустакил изланувчиси Danifarrukh85@gmail.com

МИЛЛИЙ ВА ^АЛЦАРО НОРМАЛАРДА "МАЖБУРИЙ МЕХНАТ" ТУШУНЧАСИ, УНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: мажбурий меунат — бирон-бир жазони цуллаш билан таудид цилиш орцали (шу жумладан, мехнат интизомини саклаш воситаси тарикасида) иш бажаришга мажбурлаш. Ушбу тушунчанинг халкаро нормаларда белгиланган концепцияларга мувофиклиги урганилган. Шу билан бирга, мажбурий мехнат хисобланмайдиган ишлар конунчилигимизда курсатиб утилган. Бу ишлар мажбурий мехнатнинг олдини олиш ва тугатишга доир халкаро нормаларда белгиланган, мажбурий мехнат хисобланмайдиган ишлар билан кисман киёсланган. Бундан ташкари, Узбекистон Республикаси томонидан ратификация килинган конвенцияларга асосан белгиланиши лозим булган жавобгарлик, мажбурий мехнатнинг олдини олиш самарадорлигини ошириш масалари кисман урганилган ва фикр-мулохазалар билдирилган.

Калит сузлар: мажбурий мехнат, маъмурий тартибда мажбурлаш, мукобил хизмат, зураки ёки мажбурий мехнат.

Фаррух Донияров

самостоятельный соискатель Высшей школы судей

ПОНЯТИЯ «ПРИНУДИТЕЛЬНОГО ТРУДА» В НАЦИОНАЛЬНЫХ И МЕЖДУНАРОДНЫХ

НОРМАХ И ЕГО АСПЕКТЫ

Аннотация: принудительный труд - принуждение к выполнению работы под угрозой применения какого-либо наказания (в том числе в качестве средства поддержания трудовой дисциплины). Изучена совместимость определения принудительного труда в национальном законадательстве с концепцией, определенной в международных нормах. В то же время работы, которые не считаются обязательным трудом, прописаны в нашем законодательстве. Эти работы частично сравниваются с работами определенными в международных нормах по прекращению принудительного труда. Кроме того, частично изучены и высказаны мнения по вопросам ответственности, которые должны быть установлены в соответствии с ратифицированными Республикой Узбекистан конвенциями, повышающими эффективность профилактики принудительного труда.

Ключевые слова: принудительный труд, административное принуждение, альтернативная служба, обезательный или принудительный труд.

Фаррух Донияров,

An independent rerseracher Supreme school of judges

ASPECTS AND DEFINITIONS OF "FORCED LABOR" IN NATIONAL AND INTERNATIONAL

NORMS

Abstract: Forced labor - coercion to perform work under the threat of any punishment (including as a means of maintaining labor discipline). The compatibility of the definition offorced labor in national legislation with the concept defined in international standards is studied. At the same time, works that are not considered compulsory labor are prescribed in our legislation. These works are partially compared with those specified in international

standards for the cessation of forced labor. In addition, opinions on liability issues that should be established in accordance with the conventions ratified by the Republic of Uzbekistan that increase the effectiveness of the prevention of forced labor have been partially studied and expressed. Keywords: forced labor, administrative coercion, alternative service.

Мехнаткаш мехнат оркали бирор бир максад-га эришишни кузлайди. Инсон яшар экан, албатта, мехнат мавжуд булади.

Мехнат килиш эркинлиги, аввало, хар ким уз мехнатини (мехнат кобилиятини) узи мустакил бо-шкаришидир. Хукукий демократик давлатда мехнат эркинлиги инсон хукук ва эркинлигининг асосий элементларидан биридир [1].

Мажбурий мехнат айрим жихатлари билан кул-ликдан фарк килади. Чунки у бир одамнинг бошка-сига эгалик килиши эмас, балки факат шу кишининг мехнатидан мажбурий фойдаланишни назарда тута-ди.

Ходимнинг хизмат вазифаларига кирмайдиган, мехнат шартномасида хам назарда тутилмаган ва хак туланмайдиган ишларни бажаришга мажбурлаш мажбурий мехнат хисобланади [2].

Узбекистан Республикаси норматив хужжатла-рида мажбурий мехнат тушунчаси белгилаб берил-ган. Охирги йилларда мажбурий мехнатнинг олдини олиш буйича мухим амалий ишлар амалга оширил-ди ва меъёрий хужжатлар кабул килинди.

Конституциямизнинг 37-моддасида мажбурий мехнатни такиклаш тугрисида белгиланган коида-га катъий амал килиш учун сунгги йиллар давоми-да бир катор ишлар бажарилди, хусусан, таъсирчан парламент ва жамоатчилик назорати урнатилди. Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев Консти-туциямиз кабул килинган куннинг 25 йиллиги му-носабати билан булиб утган тантанали маросимдаги нуткида фукароларнинг мехнат хукукларини таъ-минлаш масалалари буйича парламент комиссияси тузилгани, депутат ва сенаторлардан иборат ишчи гурухлар юртимизнинг барча худудларига чикиб, болалар мехнати ва мажбурий мехнатга йул куймас-лик буйича парламент назоратини амалга ошираёт-ганини, пахта мавсумида Халкаро мехнат ташкило-ти томонидан болалар мехнати ва мажбурий мехнат-нинг олдини олиш буйича тизимли мониторинг йул-га куйилганини таъкидлаб утди [3].

Халкаро мехнат ташкилоти билан якин хамкор-ликда болалар мехнати ва мажбурий мехнатга бархам бериш буйича чоралар курилди. БМТ Инсон хукукла-ри буйича олий комиссарининг ташрифидан сунг инсон хукукларини мустахкамлаш ва химоя килиш юзасидан чора-тадбирлар дастури кабул килинди.

Одамларнинг эркин харакат килишини чеклайдиган хорижга чикиш визалари сингари умрини мутлако утаб булган утмиш колдиклари бекор булди [4].

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Маъму-рий жавобгарлик тугрисидаги кодексига узгартириш киритилди. Мажбурий мехнатнинг олдини олиш юзасидан назорат тартиби узгартирилди.

Аввало, миллий конунчилигимизда мажбурий мехнат тушунчаси ва мажбурий мехнат хисо-бланмайдиган ишлар хакидаги нормаларни куриб чикишни лозим топдим.

Конституциянинг 37-моддасида таъкидлангани-дек, "Хар бир шахс мехнат килиш, эркин касб тан-лаш, адолатли мехнат шароитларида ишлаш ва ко-нунда курсатилган тартибда ишсизликдан химояла-ниш хукукларига эгадир". Унда яна суд хукми билан тайинланган жазони уташ тартибидан ёки конунда курсатилган бошка холлардан ташкари мажбурий мехнат такикланади, деб курсатилган [5].

Мехнат кодексининг 7-моддасида мажбурий мехнат, яъни бирон-бир жазони куллаш билан тах-дид килиш оркали (шу жумладан, мехнат интизо-мини саклаш воситаси тарикасида) иш бажаришга мажбурлаш такикланади, деб белгиланган [6].

Конституциянинг 37-моддасида ва "Ахолини иш билан таъминлаш тугрисида"ги конуннинг 2-модда-сида хам мажбурий мехнат такиклангани курсатиб утилган.

Мехнат кодексида куйидаги ишлар мажбурий мехнат деб хисобланмаслиги белгиланган:

харбий ёки мукобил хизмат тугрисидаги конун-лар асосида;

фавкулодда холат юз берган шароитларда; суднинг конуний кучга кирган хукмига биноан; конунда назарда тутилган бошка холларда бажа-рилиши лозим булган ишлар [7].

"Ахолини ва худудларни табиий хамда техно-ген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш тугрисида"ги конуннинг 12-моддасида фука-роларнинг узини узи бошкариш органлари фукаро-ларни фавкулодда вазиятлар окибатларини бартараф этишга жалб килиши белгиланган.

Ушбу конуннинг 16-моддасига асосан, фукаро-лар зарурат булганда авария-куткарув ишлари ва ке-чиктириб булмайдиган бошка ишларни утказишда ёрдамлашишлари шарт [8].

Суднинг конуний кучга кирган хукмига асосан хам бажариладиган ишлар мажбурий мехнат хисо-бланмайди.

Узбекистон Республикаси Жиноят-ижроия ко-дексида белгиланган тартибда мажбурий жамоат ишларига хукм килинган шахснинг мажбурий жа-моат ишлари тарикасидаги жазони ижро этиш ва уташи давомида бажарадиган ишлари мажбурий мехнат хисобланмайди.

Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 8 майдаги карори билан Мажбурий жамоат ишлари тарика-сидаги жазонинг ижросини ташкил этиш тартиби хакидаги низом тасдикланган. Мазкур низом мажбурий жамоат ишлари тарикасидаги жазонинг ижро-сини ташкил этиш тартибини белгилайди. Низом-нинг 5-бандида мажбурий жамоат ишларига хукм килинган махкум суднинг хукм, ажрим ёки карори конуний кучга кирганлиги хакидаги хабарномаси инспекцияга келиб тушган кундан эътиборан ун кундан кечиктирмай жазони уташга жалб килиниши курсатиб утилган [9].

Шу билан бирга, озодликдан махрум этишга хукм килинган шахслар мехнати Жиноят-ижроия кодексида белгиланган тартибда, Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги озодликдан махрум килиш туридаги жазони ижро этиш муассасалари-нинг ички тартиб-коидаларига асосан амалга оши-рилади.

Ушбу махкумларни иш билан таъминлаш жазони ижро этиш муассасаларида ёки улардан ташкари-да иш уринларини ташкил этиш йули билан амалга оширилади [10].

Маъмурий камокка олинган шахсларнинг мехнатидан фойдаланиш масаласи Маъмурий жа-вобгарлик тугрисидаги кодекснинг 346-моддасида белгиланган. Унга кура, маъмурий камокни уташ Узбекистон Республикаси конунларида белгиланган коидалар асосида амалга оширилади.

Маъмурий камокка олинган шахслар жисмоний ишларда фойдаланилади.

Маъмурий камокка олинган шахслар мехнатидан фойдаланишни ташкил этиш туман (шахар) хо-кимликларига юклатилади.

"Маъмурий камокни уташ тартиби тугрисида"-ги конуннинг 22-моддасига кура, махсус кабулхона маъмурияти ва ходимлари уз ваколатлари доираси-да маъмурий камокка олинган шахсларнинг ёзма розилиги билан уларни хак туланадиган мехнатга, шунингдек, махсус кабулхона хоналарида санитария-гигиена, маиший шароитларни яхшилаш, ички ишлар органи ёки махсус кабулхона худудини обо-

донлаштириш билан боглик булган, хак туланмай-диган жисмоний ишларга жалб этиш хукукларга эга.

Маъмурий камокка олинган шахсларни хак туланмайдиган жисмоний ишларга жалб этиш улар-нинг соглиги холати хисобга олинган холда ва на-вбат тартибида амалга оширилади [11].

Узбекистон Республикаси ички ишлар вазири-нинг 2018 йил 14 августдаги буйругига асосан тас-дикланган Маъмурий камокка олинган шахсларни кабул килиш ва саклаш учун мулжалланган махсус кабулхоналарнинг ички тартиб-коидаларида куйи-дагилар белгиланган:

маъмурий камокка олинган шахслар махсус ка-булхонада саклаш билан боглик харажатлар урнини коплаш максадида мехнат килиш истагини билди-риб, махсус кабулхона бошлиги номига ариза билан мурожаат килиш хукукига эга;

маъмурий камокка олинган шахсларнинг ариза-си махсус кабулхона маъмурияти томонидан дархол куриб чикилади ва тегишли шароитлар мавжуд бул-ганда маъмурий камокка олинган шахслар хак тула-надиган мехнатга жалб этилади;

маъмурий камокка олинган шахсларни мехнатга жалб этиш учун шароит булмаган холларда аризачи-га рад этиш сабаблари тушунтирилади;

махсус кабулхона маъмурияти томонидан маъ-мурий камокка олинган шахсларни хак туланади-ган мехнатга жалб этиш максадида туман (шахар) хокимликларига мурожаат этилади хамда хокимли-клар томонидан тавсия этилган корхона ва ташки-лотлар билан махсус кабулхона уртасида шартнома тузилади;

маъмурий камокка олинган шахслар шартнома асосида мехнатга жалб этилган холларда доимий назорат остида булади ва махсус кабулхона ходим-ларининг курсатмаси буйича ишлайди;

маъмурий камокка олинган шахсларнинг мехнат шароити конун хужжатларида белгиланган хавфсиз-лик, санитария ва гигиена талабларига жавоб бери-ши керак. Маъмурий камокка олинган шахслар уз мехнати учун тегишли хак олишга хаклидир;

маъмурий камокка олинган шахсларнинг иш вакти ва мехнатига хак тулаш мехнат тугрисидаги конун хужжатларига мувофик белгиланади;

белгиланган иш хажмларини бажарган шахслар мехнатига хак тулаш конун хужжатларида мехнатга хак тулаш ягона тариф сеткасининг биринчи разряди буйича белгиланган микдордан кам булмаслиги лозим;

маъмурий камокка олинган шахсларнинг мехнатидан фойдаланиш натижасида олинган пул ма-

благлари уларни махсус кабулхоналарда саклаш ва овкатлантиришга йуналтирилади;

маъмурий камокка олинган шахсларни махсус кабулхоналарда саклаш ва овкатлантириш киймати-дан ортик булган сумма уларнинг номига очилади-ган махсус банк хисоб варакларига утказилади;

маъмурий камокка олинган шахслар махсус ка-булхона хоналаридаги санитария-гигиена, маиший шароитларни яхшилаш, шунингдек, ички ишлар орга-ни ёки махсус кабулхона худудини ободонлаштириш билан боглик булган, давомийлиги суткасига икки соатдан куп булмаган хак туланмайдиган жисмоний ишларга уз розилигига кура жалб этилади;

маъмурий камокка олинган шахсларни хак туланмайдиган жисмоний ишларга жалб этиш уларнинг соглиги холати хисобга олинган холда ва на-вбатма-навбат амалга оширилади.

маъмурий камокка олинган мехнатга кобили-ятсиз шахслар жисмоний ишларга жалб этилишдан озод килинади [12].

Узбекистон Республикаси норматив-хукукий хужжатларида мажбурий мехнат тушунчаси ва мажбурий мехнат хисобланмайдиган ишларнинг халка-ро нормаларда белгиланган тушунчаси, мажбурий мехнат хисобланмайдиган ишларнинг ухшаш ва фаркларини урганиб чикиш лозим.

Халкаро мехнат ташкилотининг Мажбурий мехнат тугрисидаги 29-конвенцияси 2-моддасида "зураки ёки мажбурий мехнат" атамаси ихтиёрий равишда уз хизматларини таклиф этмаган хар кан-дай шахсдан хар кандай жазолаш тахдиди остида талаб килинадиган хар кандай иш ёки хизматни ан-глатиши курсатиб утилган.

Унга кура, "зураки ёки мажбурий мехнат" атама-си ушбу конвенция максадлари учун куйидагиларни уз ичига олмайди:

a) мажбурий харбий хизмат тугрисидаги конун-лар кучига кура талаб килинадиган ва хакикий харбий тусдаги ишларга кулланиладиган хар кандай ишни ёки хизматни;

b) тула узини узи бошкарадиган мамлакат фука-роларининг одатдаги фукаролик бурчларининг бир кисмини ташкил киладиган хар кандай иш ёки хиз-матни;

c) хар кандай шахсдан суд органининг хукми окибатида талаб килинадиган хар кандай иш ва хизматни, агар мазкур иш ва хизмат давлат хокимият органларининг кузатуви ва назорати остида бажа-рилса хамда мазкур шахс хусусий шахслар, компа-ниялар ёки бирлашмалар тасарруфига утказилмаса ёки берилмаса;

d) фавкулодда холатлар шароитида, яъни уруш ёки фалокат, ёки фалокат тахдиди холатларида, ма-салан, ёнгин, сув тошкини, очлик, зилзила, кучли эпидемия ёки эпизоотик касаллик, зарарли хайвон-лар, хашаротлар ёки паразитларнинг хужуми хол-ларида ва, умуман, жами ахоли ёки ахоли бир кис-мининг хаёти ёки баркарор хаётий шароитини хавф остига куядиган ёки куйиши мумкин булган вази-ятлар шароитида талаб килинадиган хар кандай иш ёки хизматни;

e) жамоанинг майда хизматларини, яъни жа-моанинг бевосита фойдаси учун шу жамоа аъзо-лари томонидан бажариладиган ва шу туфайли жамоа аъзоларининг одатдаги фукаролик бурчлари деб хисобланиши мумкин булган ишларни, факат ушбу жамоа аъзолари ёки унинг бевосита вакилла-ри шу ишларнинг максадга мувофиклиги буйича маслахатлашиш хукукига эга булиши шарти билан [13].

Халкаро мехнат ташкилотининг Мажбурий мехнатни тугатиш тугрисидаги 105-конвенциясини ратификация килган хар бир давлат зураки ёки мажбурий мехнатни тугатиш ва унинг хар кандай ша-клларини ишлатмаслик хамда куйидаги харакатлар сифатида кулламаслик мажбуриятини уз зиммасига олади:

a) амалдаги сиёсий, ижтимоий ёки иктисодий тизимга зид сиёсий карашлар, ёки мафкуравий эъ-тикодларнинг мавжудлиги ёки ифодаланиши учун сиёсий таъсир, ёки тарбия воситаси ёки жазо чораси сифатида;

b) иктисодий тараккиёт эхтиёжлари учун иш кучини сафарбар этиш ва ундан фойдаланиш усули сифатида;

c) мехнат интизомини саклаш чораси сифатида;

d) иш ташлаш харакатларида катнашганлик учун жазолаш чораси сифатида;

e) иркий, ижтимоий, миллий мансублик ёки ди-ний эътикод белгилари буйича камситиш чоралари сифатида [14].

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ас-самблеясининг 217 A (III) курсатмаси оркали 1948 йил 10 декабрда кабул килинган ва эълон килинган Инсон хукуклари умумжахон декларациясининг 23-моддасида куйидагича белгиланган:

хар бир инсон мехнат килиш, ишни уз эрки би-лан танлаб олиш, мехнатнинг адолатли ва кулай ша-роитлари булиши ва ишсизликдан мухофаза этилиш хукукига эгадир;.

хар бир инсон бирор бир камситишсиз тенг мехнатга тенг хак олиш хукукига эгадир;

хар бир ишлаётган одам унинг узи ва оиласи учун муносиб яшашни таъминлайдиган адолатли ва коникарли даромад олиш, зарур булган холларда ижтимоий таъминотнинг бошка воситалари билан тулдириладиган даромад олиш хукукига эгадир;

хар бир инсон касб иттифоклари тузиш ва уз манфаатларини химоя килиш учун касб иттифокла-рига кириш хукукига эгадир [15].

"Фукаролик ва сиёсий хукуклар тугрисида"-ги халкаро пактда хам мажбурий ва зураки мехнат такиклангани курсатиб утилган. "Фукароларнинг сиёсий хукуклари тугрисида"ги пактнинг 8-моддаси 3-кисмида куйидагича белгиланган:

а) хеч ким мажбурий ёки шарт булган мехнатга мажбур килинмаслиги лозим;

б) жиноят учун жазо тарикасида жуда огир ишларга жалб этилиб озодликдан махрум этилиши мумкин булган мамлакатларда шундай жазо нуфуз-ли суд хукми билан тайинланса, 3-а банди жуда огир ишларни бажариш учун тусик булмади, деб хисо-бланмайди.

с) "мажбурий ёки шарт булган мехнат" атамаси ушбу бандда куйидагиларни камраб олмайди:

I.в-кичик бандда тилга олинмаган бирор бир иш ёки хизмат, бу хизматни коида тарикасида суднинг конуний фармойишига асосан хибсда булган шахс ёки бундай хибсдан шартли равишда озод этилган шахс бажариши керак;

II. сиёсий ва диний-этник сабабларга кура хар-бий харбий хизматни рад этиш тан олинаётган мам-лакатларда харбий тусдаги бирор бир хизмат, худди шундай сабабларга асосан харбий хизматни рад эта-ётган шахслар учун конунда назарда тутилган бирор бир хизмат;

III. ахоли хаёти ва осойишталигига хавф солув-чи фалокат ёки фавкулодда холат руй берганида мажбур булган бирор хизмат;

IV. одатдаги фукаролик бурчига кирувчи бирор бир иш ёки хизмат [16].

"Иктисодий, ижтимоий ва маданий хукуклар тугрисида'ги халкаро пактда хам мажбурий мехнат хакида курсатиб утилган.

Ушбу пактда иштирок этувчи давлатлар хар бир инсоннинг ишлаб маблаг топиш имкониятини камраб оладиган мехнат килиш хукукини тан олади. Мехнат турини хар бир одам эркин холда танлайди ёки эркин холда рози булади. Пакт иштирокчиси булган давлатлар эса фукароларни мазкур хукук билан таъминлаш учун зарур чораларни куради.

Пактда иштирокчи давлатлар мазкур хукукни ту-лик амалга ошириш максадида куриши керак булган тадбирларга хунар-техника таълими ва тайёргарлик

дастури, инсоннинг асосий сиёсий ва иктисодий эр-кинликларга кафолат берувчи шароитларда узлуксиз холда иктисодий, ижтимоий ва маданий тараккиётга одамларнинг ишлаб чикаришда тулик банд булиши-га эришиш усули ва йуллари киради.

Ушбу пактда иштирок этувчи давлатлар хар бир кишининг адолатли ва кулай шарт-шароитга эга булган мехнат килиш хукукини, жумладан, куйида-гиларни тан олади:

a) барча мехнаткашларга камида куйидагиларни таъминлайдиган хак:

i) тенг кийматга эга мехнат учун хеч бир тафо-вутсиз адолатли иш хаки ва тенг даромад, айни пайт-да, жумладан, аёлларга эркакларникидан кам булма-ган мехнат шароитига кафолат берилиши хамда тенг мехнат учун тенг хак туланиши керак;

ii) мазкур пактнинг карорларига мувофик, улар ва уларнинг оилалари учун коникарли булган тур-муш;

b) хавфсизлик ва гигиена талабларига жавоб берувчи иш шароитларии;

c) мехнат стажи ва малака асосидагина ишда тегишли янада юкорирок мансабларга кутарилиш учун бир хил имконият;

d) дам олиш, буш вакт имкониятининг булиши ва окилона чекланган иш вакти хамда хак тулана-диган таътил, шунингдек, байрам кунлари учун хак.

Ушбу пактда иштирок этувчи давлатлар куйида-ги мажбуриятларни зиммасига олади:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

a) хар бир инсоннинг уз иктисодий ва ижтимоий манфаатларини амалга ошириш ва химоялаш учун касаба уюшмаларини ташкил этиш ва уз ихтиёри билан ана шу уюшмаларга кириш хукуки. Бунинг учун тегишли ташкилот коидаларга риоя килиш шарт. Курсатиб утилган хукукдан фойдаланишга хеч бир чекланиш булишига йул куйилмайди, конунда кузда тутилган ва демократик жамиятда давлат хавфсиз-лиги ёки жамоат тартиби манфаатлари йулида ёки бошкаларнинг хукук ва эркинлигини мухофаза этишдаги хукуклари бундан мустасно;

b) касаба уюшмаларининг миллий федерацияси ёки конфедерация тузиш хукуки ва миллий федерация, конфедерацияларнинг халкаро касаба уюш-малари тузиш ёки шу каби уюшмаларга бирлашиш хукуки;

c) касаба уюшмалари хеч бир тусиксиз, чеклашларсиз фаолият юритиши хукуки, конун-да кузда тутилган ва демократик жамиятда давлат хавфсизлиги ёки жамоат тартиби манфаати ёки бошкаларнинг хукук ва эркинлигини мухофаза этиш учун зарур булган хукуклар бундан мустасно;

d) хар бир мамлакатнинг конунларига мувофик амалга ошириладиган иш ташлаш хукуки [17].

Халкаро мехнат ташкилотининг 1930 йилдаги Мажбурий мехнат тугрисидаги 29-конвенциясига баённома (Женева, 2014 йил 11 июнь) ратификация килинган [18]. Баённома 2020 йил 16 сентябрдан кучга кирди.

Юкорида Узбекистон Республикаси Мехнат кодексида "мажбурий мехнат" атамасига берилган таъриф ва халкаро нормаларда берилган таърифлар келтириб утилди.

Миллий конунчилигимизда берилган таърифдан фарли уларок, халкаро нормада мажбурий мехнат хисобланмайдиган ишлар аник ва тугал белгилани-ши лозимлиги келтириб утилган. Миллий конун-чилигимизда эса "конунда назарда тутилган бошка холларда бажарилиши лозим булган ишлар" деб курсатиб утилган.

Шу сабабли Узбекистон Республикаси Мехнат кодексининг 7-моддасини мукаммаллаштирилиши лозим. Нормадаги "конунда назарда тутилган бошка холларда бажарилиши лозим булган ишлар"га аник-лик киритилиши ва бу суз чикариб ташланиши лозим.

Маъмурий камокка олинган шахсларнинг уз розилиги асосида хак туланадиган ва хак туланмайдиган ишларни бажариши хам мажбурий мехнат хисобланмаслигини Мехнат кодексида акс эттириш лозим.

Шунингдек, Мехнат кодексининг 7-моддаси 2-кисми 3-банди, яъни "суднинг конуний кучга кир-ган хукмига биноан" сузларини куйидаги тахрирда узгартириш лозим: "суднинг конуний кучга кирган хужжатларига биноан".

Бундан ташкари, Маъмурий жавобарлик тугрисидаги кодекснинг 51-моддасида "мехнатга би-рон-бир шаклда маъмурий тарзда мажбурлаш" деб курсатиб утилган. Вахоланки, халкаро нормаларда хар кандай мажбурлаш назарда тутилган.

Мажбурий мехнатнинг олдини олиш, мажбурий мехнатга йул куйилган холларда катъий чоралар куриш масаласи хам мухим ахамиятга эга.

Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлигининг Давлат мехнат ин-спекцияси тугрисидаги низомда мазкур инспекци-янинг вазифаларидан бири сифатида куйидагилар белгиланган:

мажбурий мехнатга йул куймаслик ва уни тулик бартараф этиш, йул куйилган холларда эса айбдор мансабдор шахсларни конун хужжатларига муво-фик жавобгарликка тортиш оркали бартараф этиш чора-тадбирларининг ишлаб чикилиши ва бошка вазифалар.

Шунингдек, низомда инспекция бошлиги урин-босари — худудий бандлик бошкармаларининг бош давлат мехнат хукук инспектори, шунингдек, туман (шахар) ахоли бандлигига кумаклашиш марказлари-нинг давлат мехнат хукук инспекторлари зиммасига юрисконсульт функциялари юкланади.

Узбекистон Президентининг 2017 йил 19 январ-даги "Юридик хизмат фаолиятини тубдан такомил-лаштириш чора-тадбирлари тугрисида'ги карори асосида Давлат органлари ва ташкилотларининг юридик хизмати тугрисидаги низом тасдикланган. Низомнинг 1-боб 5-бандида юридик хизматнинг мавжуд штат бирликларини кискартиришга ва улар-ни давлат органи ва ташкилотининг бошка таркибий тузилмаларига кайта таксимлашга йул куйилмайди, деб белгиланган.

Бу эса, уз навбатида, мехнат конунчилиги назо-ратини амалга оширувчи инспекциянинг фаолияти юридик хизмат ходимига юклатилиши шу тизим-нинг норма ижодкорлигига, шунингдек, мехнат ко-нунчилиги назоратига хам салбий таъсир курсати-ши мумкин.

Узбекистон Президентининг 2019 йил 30 июл-даги "Одам савдосига ва мажбурий мехнатга карши курашиш тизимини янада такомиллаштиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги фармонида Одам савдосига карши курашиш буйича республика идоралараро комиссияси Одам савдосига ва мажбурий мехнатга карши курашиш миллий комиссияси сифатида кайта ташкил килиниши белгиланди [19].

Мазкур комиссия Одам савдосига карши ку-рашиш масалалари буйича кичик комиссиядан ва Мажбурий мехнатга карши курашиш масалалари буйича кичик комиссиядан иборат.

Ушбу фармонда болалар мехнати ва мажбурий мехнатга йул куйилганлик учун жавобгарлик норма-сини белгилайдиган "Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига кушимчалар киритиш тугриси-да"ги конун лойихаси ишлаб чикилиши белгилан-ган.

Охирги йилларда фукароларнинг мехнат хукукларини кафолатлаш юзасидан салмокли ишлар олиб борилмокда. Мажбурий мехнатнинг олдини олиш ва буткул тугатиш юзасидан ишларни алохида таькидлаб утиш лозим.

Узбекистон Республикаси хукукий демокра-тик давлат эканини хисобга олган холда мажбурий мехнатнинг олдини олишга доир нормаларни му-каммаллаштириш хамда мехнат сохаси ривожланиб, узгариб туришини инобатга олган холда хаёт билан хамоханг такомиллашиб боришини таъминлаш ло-зим.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Новикова.О.И "Запрещение принудительного труда как принцип трудового права". Автореферат дис... кандидата юридических наук . - М. - 2010 й.

2. Мехнат хукуклари: Саволлар ва жавоблар: кулланма. Узбекистон Республикаси Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазирлиги, Узбекистон Бирлашган Миллатлар ташкилоти Тараккиёт дастури -Т: Baktria press, 2013. - 8-б

3. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Конституциямиз кабул килинган кун-нинг 25 йиллиги муносабати билан булиб утган тантанали маросимдаги нуткидан; http://president.uz/uz/lists/ view/1328.

4. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеяси 72-сессиясида-ги нуткидан.www.uza.uz

5. Узбекистон Республикасининг мехнат хукуки. Олий укув юртлари учун дарслик /А.А.Иноятов. - Т: "Иктисодиёт ва хукук дунёси" нашриёт уйи, - 2002 йил, 27-б.

6. Узбекистон Республикаси Мехнат кодекси // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https:// lex.uz/ru/docs/142859

7. Узбекистон Республикаси Мехнат кодекси // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https:// lex.uz/ru/docs/142859

8. Узбекистон Республикасининг "Ахолини ва худудларни табиий хамда техноген хусусиятли фавкулод-да вазиятлардан мухофаза килиш тугрисида'ги конуни//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/ru/docs/68564

9. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 8 майдаги карори билан тасдикланган Мажбурий жамоат ишлари тарикасидаги жазонинг ижросини ташкил этиш тартиби хакидаги низом//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/ru/docs/3731125

10. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги озодликдан махрум килиш туридаги жазони ижро этиш муассасаларининг ички тартиб-коидалари"//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https:// lex.uz/ru/docs/2216121

11. Узбекистон Республикасининг "Маъмурий камокни уташ тартиби тугрисида"ги конуни//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/ru/docs/3093543

12. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирининг 2018 йил 14 августдаги буйругига асосан тасдикланган Маъмурий камокка олинган шахсларни кабул килиш ва саклаш учун мулжалланган махсус ка-булхоналарнинг ички тартиб-коидалари"//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/ru/ docs/3922952

13. Халкаро мехнат ташкилотининг Мажбурий мехнат тугрисидаги 29-конвенцияси//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/docs/2741079

14. Халкаро мехнат ташкилотининг Мажбурий мехнатни тугатиш тугрисидаги 105-конвенцияси//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/ru/docs/2686384

15. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 217 A (III) курсатмаси оркали 1948 йил 10 декабрда кабул килинган Инсон хукуклари умумжахон декларацияси// https://kasaba.uz/rasmij-huzhzhatlar/ halqaro-mehnat-standartlari.

16. "Фукаролик ва сиёсий хукуклар тугрисида"ги халкаро пакт https://kasaba.uz/rasmij-huzhzhatlar/ halqaro-mehnat-standartlari.

17. "Иктисодий, ижтимоий ва маданий хукуклар тугрисида"ги халкаро пакт" https://kasaba.uz/rasmij-huzhzhatlar/halqaro-mehnat-standartlari/

18. "Узбекистон Республикасининг Халкаро мехнат ташкилотининг 1930 йилдаги Мажбурий мехнат тугрисидаги 29-сонли конвенциясига баённомани (Женева, 2014 йил 11 июнь) ратификация килиш хакида"-ги конун//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/docs/4386773.

19. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 30 июлдаги "Одам савдосига ва мажбурий мехнатга карши курашиш тизимини янада такомиллаштиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги фармони. //Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/docs/4616405.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.