Научная статья на тему 'ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ МЕЖДУНАРОДНОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ПО УГОЛОВНЫМ ДЕЛАМ В ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ ВОСТОЧНО-АЗИАТСКИХ СТРАН'

ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ МЕЖДУНАРОДНОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ПО УГОЛОВНЫМ ДЕЛАМ В ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ ВОСТОЧНО-АЗИАТСКИХ СТРАН Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
121
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
международное сотрудничество / уголовные дела / экстрадиция / международный договор / Восточная Азия. / international cooperation / criminal matters / extradition / International treaty / the East Asian countries.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Дилдора Умарханова

в данной статье проанализированы правовые основы и механизм регулирования международного сотрудничества по уголовным делам в законодательстве восточно-азиатских стран. В частности, изучено национальное законодательство Японии, Китая и Южной Кореи. Также автором выдвинуты предложения о необходимости и значении регионального механизма в осуществлении международного сотрудничества по уголовным делам. Кроме этого, исходя из опыта восточно-азиатских стран, предлагается принять специальный закон Республики Узбекистан «О международном сотрудничестве по уголовным делам».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEGAL REGULATION OF INTERNATIONAL COOPERATION IN CRIMINAL MATTERS ON THE LEGISLATION OF THE EAST ASIAN COUNTRIES

This article analyzes the legal framework and the mechanism of regulation of international cooperation in criminal matters on the legislation of the East Asian countries. In particular, studied the national legislation of the Japan, China and South Korea. Moreover, the author also put forward proposals of necessity and importance of the regional mechanism in the implementation of international cooperation in criminal matters. In addition, based on the experience of East Asian countries, it is proposed to adopt a special law of the Republic of Uzbekistan “International cooperation in criminal matters”.

Текст научной работы на тему «ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ МЕЖДУНАРОДНОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ПО УГОЛОВНЫМ ДЕЛАМ В ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ ВОСТОЧНО-АЗИАТСКИХ СТРАН»

Review of law sciences

Q-------------- |

- Д^

Dildora Umarkhanova,

Doctor of science in law, docent dildora080@gamil.com

LEGAL REGULATION OF INTERNATIONAL COOPERATION IN CRIMINAL MATTERS ON THE LEGISLATION OF THE EAST ASIAN COUNTRIES

Annotation: This article analyzes the legal framework and the mechanism of regulation of international cooperation in criminal matters on the legislation of the East Asian countries. In particular, studied the national legislation of the Japan, China and South Korea. Moreover, the author also put forward proposals of necessity and importance of the regional mechanism in the implementation of international cooperation in criminal matters. In addition, based on the experience of East Asian countries, it is proposed to adopt a special law of the Republic of Uzbekistan "International cooperation in criminal matters".

Keywords: international cooperation, criminal matters, extradition, International treaty, the East Asian countries.

Дилдора Умарханова,

доцент Ташкентского государственного юридического университета,

доктор юридических наук, dildora080@gamil.com

ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ МЕЖДУНАРОДНОГО СОТРУДНИЧЕСТВА ПО УГОЛОВНЫМ ДЕЛАМ В ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ ВОСТОЧНО-АЗИАТСКИХ

СТРАН

Аннотация: в данной статье проанализированы правовые основы и механизм регулирования международного сотрудничества по уголовным делам в законодательстве восточно-азиатских стран. В частности, изучено национальное законодательство Японии, Китая и Южной Кореи. Также автором выдвинуты предложения о необходимости и значении регионального механизма в осуществлении международного сотрудничества по уголовным делам. Кроме этого, исходя из опыта восточно-азиатских стран, предлагается принять специальный закон Республики Узбекистан «О международном сотрудничестве по уголовным делам».

Ключевые слова: международное сотрудничество, уголовные дела, экстрадиция, международный договор, Восточная Азия.

Дилдора Умарханова,

Тошкент давлат юридик университети доценти,

юридик фанлари доктори dildora080@gamil.com

ШАРЦИЙ ОСИЁ МАМЛАКАТЛАРИДА ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БУЙИЧА ХАЛЦАРО ХАМКОРЛИКНИ АМАЛГА ОШИРИШ ТАРТИБИ

Аннотация: мазкур мацолада Шарций Осиё давлатлари цонунчилигида жиноят ишлари буйича халцаро %амкорликнинг тартибга солинишининг %уцуций асослари ва механизми та%лил цилинган. Хусусан, Япония, Хитой ва Жанубий Корея давлатларининг миллий цонунчилиги урганилган. Бундан ташцари, муаллиф жиноят ишлари буйича халцаро %амкорликни амалга оширишда минтацавий механизмнинг зарурати, а%амияти борасида уз фикр ва муло%азаларини келтирган. Мацолада Шарций Осиё давлатлари тажрибаси та%лил цилиниши натижасида мамкалатимизда жиноят ишлари буйича халцаро %амкорликка оид булган моддий нормаларини узига акс эттирувчи "Жиноий ишлар буйича халцаро %амкорлик тугрисида"ги махсус цонун цабул цилиш таклиф этилади.

Калит сузлар: халцаро %амкорлик, жиноят ишлари, экстрадиция, халцаро шартнома, Шарций Осиё давлатлари.

Шаркий Осиё давлатларида жиноят ишлари буйича халкаро хамкорлик механизми хам бошка минтакадаги каби куп ва икки томонлама шартномалар, миллий конунчилик ва суд карорлари асосида тартибга солинади. Мазкур хукукий асосларга таянган холда мамлакатлар бошка хорижий давлатларга талабнома мазмунидан келиб чикиб халкаро хамкорликни амалга оширади.

Шаркий Осиё давлатларда жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликни амалга оширишнинг энг самарали шакли сифатида халкаро шартномалар асосида олиб боришни афзал курадилар. Чунки, шартномаларда белгиланган мажбуриятлар халкаро хукук асосида амалга оширилиши хамда хамкорлик йуналишлари, процессуал харакатлар аник курсатилган булади.

Мазкур худуддаги давлатларнинг аксарияти халкаро шартномаларни миллий конунчилигига имплементация килиш жараёнларини якунлаган булиб, махсус конунлар ва жиноят-процессуал конунчиликлари асосида тартибга солиб келмокда. Бу конунларда халкаро хамкорлик жараёни батафсил ёритилиши билан бирга, узаро хукукий ёрдамнинг аник турларини, алока каналларига оид масалаларни, суровни юбориш, кабул килиш, куриб чикиш ва бажариш тартибини, рад этиш асосларини хам уз ичига олади.

Бундан ташкари, бу каби махсус конунларнинг кабул килиниши халкаро шартномалар мавжуд булмаган холатларда хам амалга оширилиши лозим булган процессуал харакатларда уз аксини топган булади. Бу эса, экстрадиция ва узаро хукукий ёрдам курсатиш масалаларини амалга оширишда аникликни, хисобдорликни ва шаффофликни таъминлайди [1].

Миллий конунчилик асосида халкаро хамкорликни амалга оширишнинг ижобий ва салбий томонлари мавжуд албатта. Ижобий томони шундаки, амалга ошириш тартиби халкаро шартномаларга караганда тезрок ва арзонрок булади. Бошка томондан, миллий конунчилик халкаро мажбуриятларни юкламайди. Бу каби конунлари мавжуд булган давлатлар узаро халкаро мажбуриятини бажармайди. Бу эса, халкаро хукукининг асосий

принципи хисобланган давлатларнинг узаро хамкорлик принципини амалга оширилиши сусаяди.

Шаркий Осиё худудида экстрадиция ва узаро хукукий ёрдам тугрисидаги шартнома юзасидан тизим ишлаб чикилди. Бу борада, фаол мамлакатлар, шу жумладан, Япония, Хитой, Корея Республикаси давлатлари уринишларига муносиб бахо бериш лозим.

Ривожланган Осиё давлатларидан бири булган Японияда жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликка оид муносабатларни тартибга солишга каратилган катор конунчилик хужжатлари кабул килинган. Хусусан, "Экстрадиция тугрисида"ги конун (1953) [2], "Халкаро жиноятларни тергов килишга ёрдам бериш тугрисида"ги конун (1980) [3], "Хорижий давлат билан хукукий хамкорлик килиш тугрисида"ги конун (1905) [4] ва "Халкаро Жиноят Суди билан хамкорлик тугрисида"ги конун (2007) [5] шулар жумласидандир.

Айникса, "Экстрадиция тугрисида"ги конунда экстрадицияга оид мухим масалалар уз аксини топган. Чунончи, ушбу конунда экстрадиция килинмайдиган холатлар аник курсатилган:

1) сиёсий жиноят учун ушлаб бериш суралаётган булса;

2) кочокни келгусида сиёсий мотивларда айблаб жазолаш учун ушлаб бериш суралаётган булса;

3) уч йилдан ошмаган муддатга озодликдан махрум этиш билан жазоланадиган жинояти учун ушлаб бериш суралаётган булса;

4) хукукбузарлик учун шахс Японияда судланган ва айбдор деб тан олинган булса;

5) жиноят содир этилганлигини тасдикловчи етарли далиллар булмаса;

6) кочок япон миллатига мансуб булса ва х.к.

Ушлаб бериш тугрисидаги талабномани олгач, Ташки ишлар вазири Адлия вазирига талабнома олганлиги тугрисидаги ёзма маълумотнома (тегишли хужжатларни илова килган холда) юборади. Бунда ташки ишлар вазири талабнома тегишли шаклда расмийлаштирилмаган булса ва Япония томонидан шунга ухшаш талабнома юборилганда каноатлантирмаслиги аник-равшан булган холларда талабномани Адлия вазирига юбормасликка хакли.

Японияда турли сохаларга ихтисослашган 8 та Олий суд фаолият курсатади ва экстрадиция билан Жиноят ишлари буйича Токио Олий суди шугулланади. Ташки ишлар вазиридан хужжатларни кабул килиб олиб, Адлия вазири хужжатларни Токио Олий судининг бош прокурорига юборади хамда унга Токио Олий судига ушбу шахсни ушлаб бериш холатлари юзасидан текшириш утказишни сурашни талаб килади.

Бош прокурор Адлия вазири буйругини олгач, Токио Олий судидан ордер олиб, ушлаб берилиши суралаётган шахсни вактинчалик камокка олади. Башарти, кочок аллакачон ушланган ёки доимий яшаш жойига эга булгани холда, Токио Олий судининг Бош прокурори уни ушлашга хожат йук деб хисобласа, у камокка олинмайди.

Бош прокурор кочокни вактинчалик камокка олгач, уни ушлаб бериш масаласини хал этишни сураб Олий судга мурожаат этади, Олий суд икки ой ичида ушбу масала юзасидан уз карорини чикаради (бунда суд гувохларни тинглаш, экспертга мурожаат этиш, таржимон тайинлаши ва х.к. процессуал харакатларни амалга ошириши мумкин).

Текшириш натижаларига кура Токио Олий суди куйидаги карорлардан бирини кабул килади:

1) текшириш тугрисидаги ариза тегишли тартибда конунда белгиланган талабларга мувофик такдим этилмаган булса, бундай аризани бекор килиш тугрисида;

2) кочок ушлаб берилиши мумкин булмаган доллар аникланса, суд сабабларини курсатган холда ушлаб бермаслик тугрисида;

3) суралаётган шахсни экстрадиция килиш мумкинлиги тугрисида [6].

Адлия вазири суднинг карорини олгач, башарти унда экстрадиция килиш мумкинлиги тасдикланган булса, хамда ушлаб беришни имкони бор ва зарур деб топса, бош прокурорга экстрадицияни амалга ошириш тугрисидаги буйрук беради. Аксинча, ушлаб беришнинг имкони йук деб топса, бу хакда зудлик билан бош прокурорни ва айни дамда тутилиши талаб килинган шахсни хабардор килади хамда бош прокурорга мазкур шахсни озод килиш хакида буйрук юборади.

Экстрадицияни амалга ошириш жойи шахс камокда сакланаётган жой, муддати эса, экстрадиция килиш тугрисидаги буйрук чиккач, 13 кун хисобланади. Адлия вазири экстрадиция килиш тугрисида бош прокурорга у эса, экстрадиция килиниши лозим булган шахс сакланаётган камок маъмуриятига хабар жунатади. ^амок маъмурияти билан барча масалалар хал этилгач, адлия вазири бу хакда ташки ишлар вазирига хабар беради. Ташки ишлар вазири эса, зудлик билан бу хакда ушлаб беришни сураётган давлатга маълум килади [6].

Юкоридагилар асосида Японияда экстрадиция буйича конунчилик ушбу муносабатларнинг барча жихатларини атрофлича камраб олади хамда муфассал тартибга солади, деган хулосага келиш мумкин булиб, бу шубхасиз, экстрадиция институти самарадорлигини салмокли равишда оширади. Шундай экан, Япониянинг ушбу ижобий тажрибасидан унумли фойдаланган холда Узбекистонда хам экстрадиция институтини атрофлича тартибга солувчи миллий конунчилик хужжати кабул килиш максадга мувофик.

Хитойда жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликни амалга ошириш тизимининг шаклланиши йигирма йилдан ортик вакт олдин бошланган. 1993 йил 26 августда Таиланд билан тузилган экстрадиция тугрисидаги икки томонлама шартномадан бошлаб, Хитой экстрадиция хусусидаги шартномаларни 39 та давлат билан, 52 та давлат билан эса жиноят ишлари буйича узаро хукукий ёрдам курсатиш тугрисидаги шартномаларни тузиб, уртача хар йили иккита шартнома, шартнома тузишда энг натижали давлат хисобланади [7].

2000 йил 28 декабрда Хитой узининг илк "Экстрадиция тугрисида"ги конунини кабул килинган ва у бошка мамлакатлар билан экстрадиция масалалари юзасидан хамкорлик килишнинг аник коидалари, шартлари ва таомилларини назарда тутиб, бир катор узига хос суд ва маъмурий текширув тизимини урнатади [1 ].

Х,озирги вактгача Хитойнинг экстрадиция тизими кун сайин ривожланиб, мамлакат хукукини модернизация килиш ва халкаролаштириш, шунингдек инсон хукукларини хурмат килишнинг мухим тимсоли ва курсаткичи сифатида хизмат килади.

"Экстрадиция тугрисида"ги конун 2000 йилда оммавий эълон килингунига кадар, Хитойда жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликка оид кенг эътироф этилган коидалар икки томонлама шартномалар доирасида жорий этилган эди. Конституция ва шартномаларни тузишга оид процессуал коидалар конунга мувофик, суд ёрдами ва экстрадицияга оид шартнома ва битимлар, Миллий Халк Конгрессининг Доимий ^умитаси томонидан ратификация килиниши лозим, ратификациядан сунг улар юридик кучга киради [8].

Бизнингча, Хитойнинг уз мустакил жиноят ишлари буйича халкаро хамкорлик тизимини икки томонлама шартномалар негизида яратиш учун ташаббус курсатиш ва бунга кумаклашиш сиёсати - бу хакикатдан хам жуда окилона сиёсатдир. Чунки, бир тарафдан, жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликни амалга ошириш учун жуда куп кулланиладиган ёхуд кенг эътироф килинган коидалар, тизимлар жорий этилиши лозим, бу эса тузилган шартномалар макбул тарзда амалга оширилиши учун айни муддао хисобланади.

Бошка тарафдан, унинг шаклланиш жараёнидаги ички хукукий тизими, номаълум, тусатдан вужудга келадиган коидаларни узи учун мослаштиришга ва узгартиришга рози булиши кийин, айникса бу мослаштириш ва узгаришлар халкаро хамкорлик манфаатида утказилиб, мутлак суверенитетга хамда мавжуд ички конунчиликка ёки устувор ижтимоий-сиёсий карашларга таъсир килган такдирда. Масалан, махсуслашув принципи (specialty) коидалари, жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликнинг энг асосий ва табиий коидаларидан бири хисобланиб, хамкорлик килаётган давлатлар уртасидаги узаро ишонч ва хурматни намойиш этади.

Вахоланки, ички хукук нуктаи назаридан, у суралаётган давлатнинг судлов суверенитетига нисбатан узига хос вазминликни саклашни кузда тутади. У, сураётган давлат факат экстрадиция хакидаги суровда кайд этилган, шунингдек суралаётган давлат экстрадицияни амалга оширадиган жиноят юзасидан жиноий таъкибни амалга ошириши ёки жазони ижро этиши мумкинлигини талаб килади, шунингдек суралаётган давлатга сураётган давлатнинг рухсатисиз экстрадиция килиш суралаётган шахсни учинчи давлатга экстрадиция килишни такиклайди. Шартномаларни тузишда шундай коидани киритиб куйиш макбулдир, боиси у шартномаларда барча тарафлар учун мажбурий булиб, хеч ким судлов суверенитети бундай чекланишидан фойда ёки зарар курмайди, адолатсизлик хиссини сезмайди.

Жанубий Кореяда жиноий тергов харакатлари 2 хил булади: прокурорлар ва полиция офицерлар томонидан амалга ошириладиган тергов хакаратлари. Купчилик давлатлар каби Жанубий Кореяда хам умумий жиноий килмиш масалалари 1970 йилга кадар Прокуратура хизматига кирар эди. 1988 йил Сеул Олимпиадасидан сунг трансмиллий жиноятчиликка карши кураш эхтиёжи ошди [9].

Бундан келиб чиккан холда Жанубий Корея Миллий Ассамблеяси томонидан "Экстрадиция тугрисиди"ги конун кабул килинди. Халкаро туризм ривожлангани сари, хорижий давлат фукаролари Жанубий Кореяга келиш курсатгичи ошиши, уз узидан халкаро алокаларни турли сохаларда ривожлантириш зарурати келиб чикди. 1991 йилга келиб жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликни ривожлантириш максадида Жанубий Кореяда "Жиноят ишлари буйича узаро хукукий ёрдам тугрисида"ги конун [10] кабул килинди.

Урганилаётган сохага оид халкаро хамкорлик масалалари буйича Жанубий Кореяда учта йирик хамкорлик шакллари мавжуд:

1) Икки томонлама хамкорлик;

2) Куп томонлама хамкорлик;

3) Жанубий Корея билан шартнома мавжуд булмаган холатларда аник бир иш масаласида норасмий хамкорликни амалга оширади.

Жанубий Корея жуда куплаб давлатлар билан экстрадиция ва узаро хукукий ёрдам масалалари борасида кенг хамкорлик олиб боради. Х,озирда халкаро шартномаларни

имплементация килиш максадида "узаролик принципи" асосида халкаро хамкорликни амалга ошириб келмокда.

Жанубий Кореяда экстрадиция жараёни асосан, 1988 йилги ^онун асосида тартибга солинади. ^онун жиноятчиликка карши кураш борасида халкаро хамкорликни куллаб кувватлади. Жанубий Корея икки томонлама шартномаларини 30 га якин давлатлар билан имзолаган [11]. Жиноят ишлари буйича узаро хукукий ёрдам курсатиш борасида хам 27 та давлат билан икки томонлама шартнома имзоланган булиб, шулардан 25 таси кучга кирган [11].

БМТнинг 2003 йилги "Коррупцияга карши кураш тугрисида"ги конвенцияси (2008 йилда ратификация килган) ва 2000 йилги "Трансмиллий уюшган жиноятчиликка карши кураш тугрисида"ги конвенцияларни имзолаган (ратификация килмаган).

Умуман олганда, Жанубий Кореяда хам жиноят ишлари буйича халкаро хамкорлик принциплари коидалари, стандартлари асосида фаолияти олиб боради. "Экстрадиция тугрисиди"ги конунда узаролик принципи (4 модда), икки томонлама жиноийлик (6 модда), аниклик принцип

(10 модда) аниклик принцип айнан кулланилади деб белгиланмаган, балки мазмуни шуни назарда тутади.

БМТнинг Намунавий шартномаси каби Жанубий Кореянинг "Экстрадиция тугрисида"ги конунида хам рад этиш асосларининг икки хил тури, мажбурий ва ихтиёрий турлари мавжуд. Лекин шунга карамасдан, сиёсий жиноят учун рад этиш асосларини истисно килган холда, бу иккала хужжатларда рад этиш асослари фарклидир. Жанубий Кореянинг "Экстрадиция тугрисида"ги конунига кура жиноят содир этган шахсни куйидаги холатларда ушлаб бермаслик учун мажбурий рад этиш асослари белгиланган:

1. Суралаётган шахсга нисбатан Жанубий Корея Республикасининг ёки суровнома юборган давлатнинг айни уша килмиш учун жиноят иши тугатилганлиги тугрисида хукм чикарилган ёки муддати утиб кетган булса;

2. Суралаётган шахсга нисбатан Жанубий Корея Республикасида айни уша килмиш учун жиноят иши кузгатилган булса ёки конуний кучга кирган хукм мавжуд булса;

3. Содир этилган килмиш жиноят деб топилиши учун етарлича асос мавжуд булмаса;

4. Узига нисбатан суров келиб тушган шахсга уни сураётган давлатда ирки, диний эътикоди, фукаролиги, миллати, муайян ижтимоий гурухга мансублиги ёки сиёсий эътикодига кура таъкиб этилиши мумкинлиги сабабли [12]. Мазкур конунда ихтиёрий рад этиш асослари хам белгилаб куйилган (9 модда).

Жанубий Корея тажрибасининг эътиборли жихати шундаки, жиноят ишлари буйича узаро хукукий ёрдам курсатиш масаласида баъзи чекловлар белгиланган. "Жиноят ишлари буйича узаро хукукий ёрдам тугрисида"ги конуннинг 6 моддасига кура, сиёсий жиноятларга, инсон хукукларига боглик хамда давлатнинг манфаатларига тааллукли булган масалаларга чекловлар урнатилиши мумкинлиги таъкидланган.

Бундан ташкари, Жанубий Корея конунчилигида жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликни тартибга солувчи яна бир ахамиятга эга булган хужжат, бу "Хукм килинган шахсларни топшириш тугрисида"ги конуни хисобланади. Мазкур конуннинг максади, хорижий давлат худудида озодликдан махрум килиш жазосига хукм килинган корейс фукароларини ва Жанубий Кореяда озодликдан махрум килиш жазосига хукм килинган хорижий давлат фукароларини реабилитация ва ижтимоий реинтеграция килиш максадида фукаролигига эга булган давлатга топширишни назарда тутади (1 модда).

Экстрадиция ва узаро хукукий ёрдам курсатиш йуналишларидан фаркли уларок, хукм килинган шахсларни топшириш масаласи Жанубий Кореяда факатгина давлатлараро шартномалар мавжуд булсагина амалга оширилади. Баъзи холатларда иккиёклама судлов коидаси асосида хам топшириш мумкин булади. Айни пайтда, Жанубий Корея Европа Кенгашининг 1983 йилги "Хукм килинган шахсларни топшириш тугрисида"ги конвенциясининг (2005 йил 1 ноябрда кучга кирган) иштирокчиси хисобланади. Мазкур аъзолик окибатида бугунги кунда 64 та давлат билан алохида икки томонлама шартномалар имзоламасдан хам хукм килинган шахсларни топшириши мумкин ёки аксинча топшириш хакида суровнома билан мурожаат килиши мумкин. Бундан ташкари, Жанубий Корея 5 та давлат (Мугилистон, Хитой, ^увайт, Вьетнам, Хиндистон) [11] билан урганилаётган сохага оид алохида икки томонлама шартнома имзолаган.

Бугунги кунга келиб, Жанубий Корея давлатида мазкур механизмдан кенг фойдаланила бошланди. 2012 йилга келиб, 1200 хорижий давлат фукароларига нисбатан хукм эълон килинган булиб, уни уз мамлакатига кайтариш борасида ишлар амалга оширилган. Бошка томондан эса, 1600 корейс фукаролари хорижий давлатлар томонидан хукм килинган [11].

Жанубий Кореянинг жиноят ишлари буйича халкаро хамкорлик механизмининг тадкикоти натижасида шуни куриш мумкинки, иккиёклама судловлик принципи экстрадицияни амалга оширишда мажбурий, узаро хукукий ёрдам курсатиш борасида эса ихтиёрий амал килинади. Хамкорликни мустахкамлаш максадида, суров тегишли хатти-харакатни иккиёклама судлов асосида факатгина мажбурий чоралар (экстрадиция, тинтув ва олиб куйиш ва б.) хамда камрок алокадор булган, масалан суровнома ва хужжатларни тайёрлаш хакидаги мурожаатларни куриб чикишида кулланилади. Бундан ташкари, "Экстрадиция тугрисида"ги ва "Жиноят ишлари буйича узаро хукукий ёрдам тугрисида"ги иккала конун хам иккиёклама судловликни хулк атворга эмас, балки суровномада курсатилган жиноятга нисбатан кулланилишини назарда тутади. Маълумки, жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликда халкаро хамжамият фаоллигини оширишда давлатлар конунчилигида содир этилган килмиш жиноят сифатида кисман мос тушиши лозимлиги каби ёндашувга амал килинишини такозо этади. Зеро, унга мувофик, килмишни квалификация килишда тулик мос келиши ахамиятга эга эмас, асосийси шундай килмиш хар иккала давлатда хам жиноят хисобланишидир. Узбекистон Республикаси конунчилигида хам ушбу принцип уз аксини топган булиб [13], жиноятчиликка карши кураш борасида давлатлараро хамкорлик имкониятларини кенгайтирада. Бу эса, ноконуний бойиш ёки шахснинг коррупцияга боглик булган жиноятлар борасида хамкорлик килиш учун хам тускинлик килмайди.

Узбекистон Республикаси юкорида миллий конунчилиги тахлил килинган давлатлар билан икки томонлама шартнома хамда узаролик принципи асосида халкаро хамкорликни бевосита амалга ошириб келмокда. Зеро, бугунги кунда куплаб Узбекистон Республикаси фукаролари Жанубий Корея ва Хитой давлатларига ишлаш ёки савдо килиш максадида бориши уларнинг миграцион коидаларни бузиши, мазкур мамлакатлар жиноят содир этиш эхтимоли мавжудлиги келиб чикади.

Шундан келиб чиккан холда, биз халкаро шартнома имзоланмаган ёки шартномада бошка шартлар курсатилмаган холлар миллий конунчиликда уз аксини топиши лозим булган норма ва коидалар мавжуд булиши лозимлигини максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Мамлакатимизда мазкур сохани тартибга солувчи асосий манба сифатида Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг "Жиноий суд ишларини юритиш сохасидаги халкаро хамкорлик"ка багишланган алохида 14-булим (592-609-моддалар) хисобланади.

Тахлиллар шуни курсатмокдаки, Узбекистон Республикаси ЖПКда мазкур сохага оид айрим процессуал коидалар уз аксини топган. Бирок ушбу коидалар мазкур институтни куллаш жараёнида юзага келадиган барча холатларни камраб олади, деб булмайди.

Шу нуктаи назаридан куйидаги муаммолар юзага келмокда:

1. конунчиликда узаролик принципининг кулланилиш тартиби тулик белгилаб куйилмаган. Аник механизм факат амалиётда мавжуд. Бу эса, суровномани юбораётган хорижий давлат миллий конунчиликни урганишида ноаникликларга учраши ва натижада давлатимиз томонидан рад этилиши учун асос булиши мумкин.

2. хорижий мамлакат чикарган хукмни тан олиш масаласи. Махкумларни топшириш механизми бугунги кунда амалиётда амалга оширилади. Аммо хукукий асоси мавжуд булмагани учун, суд махкумни кабул килиш ёки рад этиш учун халкаро шартномалар мавжуд булмаган холда нимага асосан карор чикариши лозимлиги масаласи очик колмокда.

3. бугунги кунда судлар факатгина ушлаб бериш тугрисидаги карорнинг конунийлиги ва асослигини текшириш ваколатигагина эга булиб, бу уларни суд мухокамаси жараёнида шахснинг айбдорлиги масаласини мухокама килишини чеклайди.

4. экстрадицияда бюрократик жараёнлар окибатида процессуал харакатларнинг чузилиб кетиши, тегишли хужжатлар сонининг куплиги давлатлараро хамкорлигидаги узаро ишончни йукотишига олиб келади.

5. Узбекистоннинг халкаро жиноятчиликка карши курашдаги фаолиятига рахна солади хамда катор муносабатларни хукукий тартибга солиш буйича конунчилик бушлигини юзага келтиради.

Юкоридаги муаммоларни бартараф этиш максадида мамкалатимизда жиноят ишлари буйича халкаро хамкорликка оид булган моддий нормаларини узига акс эттирувчи "Жиноий ишлар буйича халкаро хамкорлик тугрисида"ги махсус конун кабул килиш таклиф этилади.

Таклиф этилаётган махсус конунда жиноят ишлари буйича халкаро хамкорлик сохасидаги давлат органлари ваколатларини аник таксимланиши, соддалаштирилган экстрадиция жараёнининг механизми, халкаро шартномалар ва миллий нормалар уртасидаги узаро алокадорлик хамда Узбекистон узаро шартнома имзоламаган давлат билан шахсни ушлаб беришга оид муносабатларнинг кандай тартибга солиниши, сохага оид асосий тушунчалар ва принциплар, озодликдан махрум килишга хукм килинган, шунингдек, рухий касалликка чалинган шахсларга нисбатан тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини куллаш учун фукаролигига тегишли булган давлатга топшириш билан боглик булган хукуклари ва холатлари уз аксини топиши лозим.

Юкорида тажрибаси урганилган давлатлар амалиётидан келиб чиккан холда, мазкур таклифларнинг хаётга татбик этилиши жиноятчиликка карши курашда халкаро хамкорликни мустахкамлашга ва айбдорлар учун жавобгарлик мукаррарлигини таъминлашга хизмат килади.

References:

1. Mutual Legal Assistance, Extradition and Recovery of Proceeds of Corruption // Frameworks and Practices in 27 Asian and Pacific Jurisdictions. Thematic Review - Final Report. Asian Development Bank, Organisation for Economic Co-operation and Development. 2007, - 323p.

2. Japanese Act of Extradition. Act No. 68 of July 21, 1953. [Electronic resource]: http://www.japaneselawtranslation.go.jp

3. Law for International Assistance in Investigation and Other Related Matters. Law No. 69 of 1980, as amended by Law No. 89 of 2004. [Electronic resource]: http://www.oecd.org

4. Zakon Yaponii «O yuridicheskom sodeystvii inostrannomu gosudarstvu» (Zakon 63 ot 1905 g., izmenenniy № 7 ot 1912 g. i № 17 ot 1938 g.) [Elektron resurs]: http://law.vl.ru

5. Japanese Act on Cooperation with the International Criminal Court. Act No. 37. [Electronic resource]: http://www.japaneselawtranslation.go.jp

6. Zakon Yaponii «O yuridicheskom sodeystvii inostrannomu gosudarstvu» (Zakon 63 ot 1905 g., izmenenniy № 7 ot 1912 g. i № 17 ot 1938 g.) [Elektron resurs]: http://law.vl.ru

7. http://www.chinadaily.com.cn/china/2015-03/20/content_19865295.htm

8. Xue Hanqin, Jin Qian. International Treaties in the Chinese Domestic Legal System. Chinese Journal of International Law (2009), Vol. 8, No. 2, - R.301.

9. http://adst.org/2016/06/getting-seoul-train-1988-summer-olympic-games/

10. Korean Act on international judicial mutual assistance in criminal matters. Act No. 4343, Mar. 8, 1991. [Electronic resource]: http://www.unodc.org

11. Joon Gyu Kim, Cheol-Kyu Hwang. New initiatives on International Cooperation in Criminal Justice. - SNUPRESS (Seoul National University Press), 2012. - 257r.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

12. Korean Extradition Act. Act No. 4015, Aug. 5, 1988 Amended by Act No. 7727, Dec. 14, 2005 (article 7). [Electronic resource]: http://www.unodc.org

13. O'zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksi. [Elektron resurs]: www.lex.uz. (603-modda)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.