Научная статья на тему 'ОСОБЕННОСТИ ПРИЗНАНИЯ И ПРИВЕДЕНИЯ В ИСПОЛНЕНИЕ РЕШЕНИЙ СУДОВ, ВЫНЕСЕННЫХ В ИНОСТРАННОМ ГРАЖДАНСКОМ ПРОЦЕССЕ'

ОСОБЕННОСТИ ПРИЗНАНИЯ И ПРИВЕДЕНИЯ В ИСПОЛНЕНИЕ РЕШЕНИЙ СУДОВ, ВЫНЕСЕННЫХ В ИНОСТРАННОМ ГРАЖДАНСКОМ ПРОЦЕССЕ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
121
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
решение иностраных судов / экзекватор / признание и исполнение решений судов / решение арбитража. / decision of foreign courts / ekzekvator / recognition and enforcement of court decisions / arbitration decison.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — М.Юсупов

в данной статье автором проанализированы признание и порядок исполнение решений судов вынесенные в иностранном гражданском процессе, основание, а также решение существующих проблем.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PECULIARITIES OF RECOGNITION AND ENFORCEMENT OF COURT DECISIONS MADE IN A FOREIGN CIVIL PROCEDURE

in this article the author analyzes the recognition and the procedure for the enforcement of court decisions made in a foreign civil procedure, the basis, as well as the solution of existing problems.

Текст научной работы на тему «ОСОБЕННОСТИ ПРИЗНАНИЯ И ПРИВЕДЕНИЯ В ИСПОЛНЕНИЕ РЕШЕНИЙ СУДОВ, ВЫНЕСЕННЫХ В ИНОСТРАННОМ ГРАЖДАНСКОМ ПРОЦЕССЕ»

Yuridik fanlar axborotnomasi Вестник юридических наук Review of Law Sciences

e

THE PECULIARITIES OF RECOGNITION AND ENFORCEMENT OF COURT DECISIONS MADE IN A FOREIGN CIVIL PROCEDURE

M.YUSUPOVa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

a

ОСОБЕННОСТИ ПРИЗНАНИЯ И ПРИВЕДЕНИЯ В ИСПОЛНЕНИЕ РЕШЕНИЙ СУДОВ, ВЫНЕСЕННЫХ В ИНОСТРАННОМ ГРАЖДАНСКОМ ПРОЦЕССЕ

М.ЮСУПОВа Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

"Ташкентского государственного юридического университета

ЧЕТ ЭЛ ФУЦАРОЛИК ПРОЦЕССИДА ЧИЦАРИЛГАН СУД ЦАРОРЛАРИНИ ТАН ОЛИШ ВА ИЖРО ЭТИШНИНГ УЗИГА

ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

М.ЮСУПОВа Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон a Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: мазкур мацолада муаллиф томонидан чет эл фуцаролик процессида чицарилган суд царорларини тан олиш ва ижро этиш тартиби, асослари уамда мавжуд муаммоларнинг ечимлари таулил цилинган.

Калит сузлар: чет эл суд царори, экзекватор, суд царорини тан олиш ва ижро этиш, арбитраж царори

Аннотация: в данной статье автором проанализированы признание и порядок исполнение решений судов вынесенные в иностранном гражданском процессе, основание, а также решение существующих проблем.

Ключевые слова: решение иностраных судов, экзекватор, признание и исполнение решений судов, решение арбитража.

Abstract: in this article the author analyzes the recognition and the procedure for the enforcement of court decisions made in a foreign civil procedure, the basis, as well as the solution of existing problems.

Keywords: decision of foreign courts, ekzekvator, recognition and enforcement of court decisions, arbitration decison.

Узбекистонда демократия ривожланишининг бугунги боскичи хукукий ислох,отлар, либерализациялаш ва фукаролик ва хужалик сохдсидаги кенг камровли масалаларда миллий субъектларнинг хорижий субъектлар билан узаро муносабатларини тартибга солиш транспарентлигини ошириш билан характераланади.

Мазкур куп киррали фаолиятнинг устувор йуналишларидан бири суд тизими ва унинг шаклланишини ривожлантириш, хусусан, халкаро муносабатлар

иштирокчиларининг хукуклари ва конуний манфаатларини суд оркали химоя килиш механизмларини такомиллаштириш хисобланади.

Бир давлатнинг суди томонидан чикарилган суд карорининг амал килиш доираси, одатда, шу давлат худуди билан чегараланади. Чет эл суд карорининг тан олиниши ва ижро этилиши давлатнинг аник конунлари ва у иштирокчи булган халкаро шартномаларда назарда тутилган холлардагини йул куйилади. Чет эл суд карорини тан олиш давлатни, фукаролик ва бошка хукукларни таъминлашда худди уз давлати суд карорини ижросини таъминлагандек, таъминлаш мажбуриятини олганлигини тасдиклайди. Рус олими М.Богуславскийнинг фикрига кура баъзи лолларда суд карорини тан олишнинг узи кифоя килади ва бу карорни ижро этилиши талаб этилмайди (масалан, никохни бекор килиш, васий ёки хомий тайинлаш)[1]. Бошка вазиятларда эса карор ижросини хам таъминлаш талаб килинади, яъни ижрони таъминлайдиган махсус жараён амалга оширилади (ижро варакасини бериш ва махсус реестрдан утказиш). Шундай килиб, чет эл суд карорини тан олиш унинг ижросини мажбурий тартибда таъминлашни англатади. Мажбурий тартибда ижро этиш учун, одатда, чет эл карорини тан олишга нисбатан кушимча талаблар белгиланади.

Ривожланган дунё мамлакатларида чет эл суд карорларини ижро килиш жараёни бир-биридан фарк килиши маълум. Чет эл суд карорини дастлабки ижросини таъминлаш шарти одатда миллий суд карори билан тан олинганлиги билан белгиланади.

Баъзи бир давлатларда (масалан, Италияда) суд карорини ижро этиш учун уни тугрилигини формал нуктаи назардан текшириб чикиш талаб этилади, шунингдек чет эл суд карори тан олиниши суралаётган суд жойлашган давлатнинг оммавий тартибига ва бошка бир катор шартларга жавоб бериши керак булади. Бир катор Европа мамлакатларида эса (Германия, Франция, Бельгия ва бошк.) экзекваторларнинг берилиши кифоя килади. Экзекватор - чет эл суд карорини тан олинишини сураб килинган илтимосномани куриб чикилгандан кейин суд томонидан чикариладиган ижрони таъминлашга рухсат берадиган махсус карор (ажрим) хисобланади [1]. Учинчи гурух давлатларда эса чет эл суд карорини тан олиш ва ижро этишда узаролик тамойили асосида келишуви мавжуд булган мамлакатларда карор махсус давлат органи томонидан реестрдан утказилишини узи кифоя килади (масалан, Буюк Британияда реестрдан утказиш фукаролик ишлари буйича Юкори суд томонидан амалга оширилади). Уз урнида руйхатдан утказиш карорнинг маълум бир талабларга жавоб беришини талаб килиши мумкин.

Латвия давлатининг 2002 йилда кабул килинган ФПКга [4] мувофик чет эл суд карорлари тан олинади ва ижро этилади, агар мазкур Кодексда шундай суд карорини тан олиш ва ижро этишни рад этиш асослари белгиланган булмаса, суд карорини кайта куриб чикишга йул куйилмайди ва узаролик талаби белгиланмайди.

Хитой Халк Републикасининг 1991 йилда кабул килинган "Фукаролик жараёни тугрисида"ги ^онунида [3] назарда тутилган холатларда (ХХР судида чикарилган суд карори ижросинитаъминлаш бошка давлат худудига тугри келса, арбитраж суди ёки хакамлик суди томонидан чикарилган суд карори юзасидан томонлар ёхуд мол-мулк чет давлат худудида жойлашган булса, чет элда чикарилган суд карорининг ХХР томонидан олиниши ва ижро этилиши) чет эл суд карорларини тан олиш ва ижро этиш халкаро шартномалар ва узаролик тамойили асосида амалга оширилади.

Дунё буйлаб ривожланаётган интеграция жараёни, ахоли миграциясининг ошиб бораётгани давлатлар уртасида куп томонлама ва икки томонлама чет эл суд карорларини ижро этиш тугрисидаги халкаро шартномаларни тузишни такозо этади, одатда, белгиланган шартларга жавоб берадиган суд карорлари (карорнинг конуний кучга кирганлиги, ижро этадиган давлатнинг оммавий тартибига зид эмаслиги, иккала давлатнинг хам суд процессида иштироки) келишилган давлатлар томонидан тан олинади ва ижро этилади.

Узбекистан Республикаси худудида чет давлат суди ёки хакамлик карорини тан олиш ва ижрога каратиш хамда чет давлат судининг топширигини ижро этиш тугрисидаги ишларни куриш 1993 йил 22 январда Минск шахрида имзоланган "Фукаролик, оилавий ва жиноий ишлар буйича хукукий ёрдам ва хукукий муносабатлар тугрисида"ги конвенция, 1954 йил 1 мартда Гаага шахрида имзоланган "Фукаролик процесси масалаларига доир" конвенция [2], давлатлар уртасидаги икки томонлама халкаро шартномалар ва Узбекистон Республикасининг Фукаролик процессуал кодекси, "Суд хужжатлари ва бошка органлар хужжатларини ижро этиш тугрисида"ги ^онуни хамда 2012 йилдаги Олий суд Пленумининг "Фукаролик ва жиноят ишлари буйича суд ишларини юритиш сохасида халкаро хамкорликнинг айрим масалалари тугрисида"ги карори билан тартибга солинади.

Узбекистон Республикаси ФПКнинг 391-моддасига мувофик чет давлат судлари ва арбитражларининг хал килув карорларини Узбекистон Республикасида ижро этиш тартиби Узбекистон Республикасининг тегишли халкаро шартномалари билан белгиланади. Шунингдек, модданинг иккинчи кисмида чет давлат суди ёки арбитражининг хал килув карори, агар Узбекистон Республикасининг халкаро шартномасида бошкача тартиб назарда тутилган булмаса, бу карор конуний кучга кирган вактдан эътиборан уч йил ичида мажбурий ижрога топширилиши мумкинлиги белгиланган. Бизнинг фикримизча, бу ерда узрли сабабларга кура суд карорини уч йил муддат давомида ижрога топширишнинг имкони булмаганлиги холати эътибордан четда колган. Шунинг учун чет элда чикарилган суд карорини тан олишни сураб илтимоснома билан мурожаат килаётган тараф уч йил муддат давомида мурожаат килмаганига узрли сабаб булганлигини асословчи хужжатларни такдим этилиши суд томонидан утказиб юборилган муддат кайта тикланиши илтимосномада суралган суд карорини тан олиш ва ижро этилиши мумкинлиги ФПКда мустахкамлаб куйилиши ёки ФПКдаги муддатларга оид умумий коидаларга хавола килиниши лозим.

Юкорида айтиб утилган чет эл суд карори деганда, фукаролик ишлари буйича суд карори тушунилади, бирок иктисодий низолар ва бошка тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан боглик хамда жиноят содир этилиши натижасида етказилган зарарни коплаш тугрисидаги хукм кисми бу суд карори тоифасига кирмайди.

Давлатлар уртасида чет эл карорини тан олиш ва ижро этиш тугрисида келишув мавжуд булса, чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги илтимосномани куриб чикиш учун давлат божи ундирилмайди, бирок ФПКда назарда тутилган бошка суд харажатлари ундирилиши лозим. Фукаролик судлари чет давлат суди карорини мазмунан кайта куришга, узгартиришга ёки бекор килишга хакли эмас. Бирок тан олинадиган суд карорининг ижро этилиши Узбекистон Республикаси оммавий тартибига ва давлат суверенитетиГА зид булса, бундай суд карорлари тан олинмайди.

Тан олиниши суралаётган чет давлат суд карори кисман ижро этилган булса, суд бундай холда чет давлат судининг ижро этилмаган кисмига ижро варакаси беради. Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги ишлар карздор жойлашган ердаги ёки яшайдиган жойдаги ёхуд агар карздор жойлашган ер ёки яшайдиган жой номаълум булганда, унинг мол-мулки жойлашган жойдаги фукаролик суди томонидан курилади.

Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш хакидаги ишларни куриш якуни буйича ФПКнинг 18-бобида хал килув карорини кабул килиш учун белгиланган коидалар буйича ажрим чикарилади ва унинг асосида ижро варакаси дархол берилади.

"Суд хужжатлари ва бошка органлар хужжатларини ижро этиш тугрисида"ги Узбекистон Республикаси ^онуни 6-моддасининг иккинчи кисмига кура чет эл суди ёки арбитражининг карори асосида Узбекистон Республикаси суди томонидан берилган ижро варакаси, агар Узбекистон Республикасининг халкаро шартномасида бошкача коида назарда тутилган булмаса, карор конуний кучга кирган вактдан эътиборан уч йил ичида мажбурий ижро этиш учун топширилиши мумкинлиги белгиланган. Бундан келиб чикиб, судлар чет давлат суди ёки хакамлик карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги

ажримга асосан берилган ижро варакасида чет давлат суди ёки хакамлик карори конуний кучга кирган санани курсатишлари лозим.

Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги ишни куриш натижаси буйича кабул килинган ажрим устидан ФПКда белгиланган тартиб ва муддатларда шикоят килиниши ёки протест келтирилиши мумкин.

1954 йил 1 мартдаги Гаага конвецияси [2] коидаларига мувофик Узбекистон Республикасида Чет давлат суди ёки хакамлик карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги илтимоснома ёзма шаклда берилади ва даъвогар ёки унинг вакили томонидан имзоланган булиши лозим.

Илтимосномада куйидагилар курсатилиши керак:

1) илтимоснома берилаётган фукаролик судининг номи;

2) чет давлат судининг номи ва жойлашган жойи ёки хакамлик судининг номи ва таркиби, унинг жойлашган жойи;

3) ундирувчинингноми, унингжойлашганжойиёкитураржойи;

4) карздорнингноми, унингжойлашганжойиёкитураржойи;

5) ундирувчитанолишваижрогакаратишниилтимоскилаётган чет давлат суди ёкихакамлик судинингкарорихакидагимаълумотлар;

6) ундирувчининг талаби;

7) илова килинаётган хужжатлар руйхати.

Узбекистон Республикаси судларига топширилаётган Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги илтимосномага Гаага конвенцияси 3-моддасида, Минск конвенцияси 53-моддасининг иккинчи кисмида ёки Узбекистон Республикасининг икки томонлама шартномасида назарда тутилган хужжатлар илова килиниши лозим.

Хусусан, чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги илтимосномага куйидагилар илова килинади:

- тегишлиравишдатасдикланган чет давлат суди кароринингнусхаси;

- агар карорнинг узида конуний кучга кирганлиги курсатилмаган булса, унинг конуний кучга кирганлигини тасдикловчи хужжат;

- суд мажлисида иштирок этмаган, унга карши карор кабул килинган тарафнинг судга тегишли тарзда ва уз вактида чакирилганлигини тасдикловчи хужжат;

- илтимоснома киритган шахснинг имзолаш хукукини тасдикловчи хужжат;

- илтимоснома ва унга илова килинган хужжатларнинг нусхалари карздорга юборилганлигини тасдикловчи хужжат;

- ишларнинг тарафлар уртасидаги шартнома буйича судловга тегишлилигини тасдикловчи хужжат.

Агар чет давлат суди карорининг тан олиниши ва ижрога каратилиши Минск конвенцияси асосида суралаётган булса, илтимосномага илова килинаётган хужжатлар тан олиниши суралаётган давлат тилига ёки рус тилига килинган таржимаси билан бирга тасдикланган холда такдим этилади.

Агар чет давлат суди карорининг тан олиниши ва ижрога каратилиши Узбекистон Республикасининг икки томонлама хукукий ёрдам курсатиш хакидаги шартномаси асосида суралаётган булса, илтимосномага илова килинаётган хужжатлар ушбу шартномада белгиланган тилда баён этилиши лозим. Ушбу талабга риоя килинмасдан берилган илтимоснома ФПКнинг 152-моддасига мос холда кайтарилади.

^уйидаги холатлар чет давлат суди карорини тан олишни ва ижрога каратишни Минск конвенциясига мувофик рад этишга асос булади:

-Узбекистон Республикаси хужалик судининг айни бир шахслар уртасида, айни бир предмет тугрисида ва айни бир асослар буйича низо юзасидан карори мавжуд булса;

-МДХ, аъзоси - учинчи давлат ёки МДХ, аъзоси булмаган давлат ваколатли судининг айни бир шахслар уртасида, айни бир предмет тугрисида ва айни бир асослар буйича низо юзасидан тан олинган карори мавжуд булса;

-низо ваколатсиз суд томонидан хал килинган булса, бошка тараф суд мажлиси тугрисида хабардор килинмаган булса, карорни мажбурий ижрога такдим этиш учун уч йиллик муддат утган булса.

Агар чет давлат суди карорининг тан олиниши ва ижрога каратилиши Узбекистон Республикасининг икки томонлама хукукий ёрдам курсатиш хакидаги халкаро шартномаси асосида суралаётган булса, карорни тан олиш ва ижрога каратиш мазкур шартномада назарда тутилган асослар буйича рад этилади. Чет давлат судининг карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги илтимоснома карорни тан олиш ва ижрога каратиш учун назарда тутилган тартибда курилади.

Хулоса урнида юкорида келтирилган маълумотлар ва дунёнинг ривожланган давлатларининг мазкур сохадаги конунчилигининг ижобий томонларини урганган холда чет эл суд карорларини тан олиш ва ижро этиш билан боглик жараёнини янада самарали хал килиш максадида Узбекистон Республикасини ФПКга ва "Суд хужжатлари ва бошка органлар хужжатларини ижро этиш тугрисида"ги ^онунига тегишли узгартириш ва кушимчалар киритилиши, шунингдек шу сохани тартибга солувчи ваколатли давлат органлари томонидан конун ости хужжатларини ишлаб чикиб кабул килиниши амалиётда учраётган чет эл карорларини тан олиш ва ижро этиш билан боглик муаммоларни хал киладиган мукаммал механизмни шакллантиради. Хусусан, амалиётда чет давлат суди ёки хакамлик карорини тан олиш ва ижрога каратиш хамда чет давлат судининг топширигини ижро этиш тугрисидаги ишларнинг судлар томонидан курилишида айрим муаммолар тугилаётганлиги боис Олий суд Пленуми томонидан судларга мазкур сохадаги ишларни куришга доир тушунтиришлар берилиши лозим.

Шунингдек, ФПКга куйидаги кушимчалар киритилиши тавсия этилади: 392-модда. Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш туFрисидаги илтимосноманинг мазмуни

Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги илтимоснома ёзма шаклда берилади ва ундирувчи ёки унинг вакили томонидан имзоланган булиши керак.

Илтимосномада куйидагилар курсатилиши шарт:

1) илтимоснома берилаётган судининг номи;

2) чет давлат судининг номи ва жойлашган жойи;

3) ундирувчининг номи, унинг жойлашган жойи ёки турар жойи;

4) карздорнинг номи, унинг жойлашган жойи ёки турар жойи;

5) ундирувчи тан олиш ва ижрога каратишни илтимос килаётган чет давлат судининг карори хакидаги маълумотлар;

6) ундирувчининг талаби;

7) илова килинаётган хужжатлар руйхати.

Чет давлат суди ёки хакамлик карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги илтимосномада ундирувчи ёки унинг вакилининг телефон, факс ракамлари, электрон манзили курсатилиши мумкин.

Агар Узбекистон Республикасининг халкаро шартномасида бошкача тартиб назарда тутилган булмаса, чет давлат суди карорини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги илтимосномага куйидагилар илова килинади:

-тегишли равишда тасдикланган чет давлат суди карорининг нусхаси; -агар карорнинг узида конуний кучга кирганлиги курсатилмаган булса, унинг конуний кучга кирганлигини тасдикловчи хужжат;

-суд мажлисида иштирок этмаган, унга карши карор кабул килинган тарафнинг судга тегишли тарзда ва уз вактида чакирилганлигини тасдикловчи хужжат;

-илтимоснома киритган шахснинг имзолаш хукукини тасдикловчи хужжат; -илтимоснома ва унга илова килинган хужжатларнинг нусхалари карздорга юборилганлигини тасдикловчи хужжат.

Агар чет давлат суди карорининг тан олиниши ва ижрога каратилиши халкаро шартномалар асосида суралаётган булса, илтимосномага илова килинаётган хужжатлар ушбу шартномада белгиланган тилда баён этилиши лозим.

393-модда.Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижро этиш т^рисидаги илтимоснома.

394-модда. Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижро этиш т^рисидаги илтимоснома мазмуни.

395-модда. Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижро этиш.

396-модда. Чет давлат суди карорини тан олиш ва ижро этишни рад этиш.

397-модда. Ижро этилиши талаб этилмайдиган чет эл суд карорларини тан олиш.

398-модда. Чет эл х,акамлик суди карорларини тан олиш ва ижро этиш.

399-модда. Чет эл х,акамлик суди карорларини тан олиш ва ижро этишни рад этиш.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. Boguslavskiy M.M. Mejdunarodnoye chastnoye pravo: uchebnik. 6-ye izd., pererab. i dop. -M.: Norma: INFARMA-M, 2012. - C. 614- 615.

2. <http://www.arbitrationlaw.narod.ru/...civil.../Civil_Procedure_Convention_1954.htm>

3. http:// www.pravo.hse.ru/intprilaw/doc/060605

4. http://www.pravo.lv/index.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.