Научная статья на тему 'ПРОБЛЕМЫ ЗАКЛЮЧЕНИЯ МИРОВОГО СОГЛАШЕНИЯ СТОРОН В ЭКОНОМИЧЕСКОМ СУДОПРОИЗВОДСТВЕ'

ПРОБЛЕМЫ ЗАКЛЮЧЕНИЯ МИРОВОГО СОГЛАШЕНИЯ СТОРОН В ЭКОНОМИЧЕСКОМ СУДОПРОИЗВОДСТВЕ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
109
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
экономический суд / мировое соглашение / истец / ответчик / процессуальное право. / the economic court / the settlement agreement / the plaintiff / defendant / procedural law.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Қ.Авезов

в статье предложен научно-теоретический, практический, а также на примере законодательства зарубежных стран, сравнительно-правовой анализ вопросов, связанных с заключением мирового соглашения сторон в экономическом судопроизводстве. Кроме того, изучены правовые последствия и процессуально-правовые особенности заключения мирового соглашения. На основе анализа сделаны соответствующие выводы и представлены научно-обоснованные предложения по совершенствованию законодательства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROBLEMS OF A SETTLEMENT AGREEMENT OF THE PARTIES IN ECONOMIC LEGAL PROCEEDINGS

in this article the author has done legal comparative analysis of the issues connected with the conclusion of a settlement agreement of the parties in the economic legal proceedings in the light of scientific-theoretical, practical and legislation of foreign countries. Morever, studied legal consequence and procedural legal peculiarities of the conclusion of a settlement agreement. Conclusions are made upon analysis and the author has given suggestions to legislation with scientific grounds.

Текст научной работы на тему «ПРОБЛЕМЫ ЗАКЛЮЧЕНИЯ МИРОВОГО СОГЛАШЕНИЯ СТОРОН В ЭКОНОМИЧЕСКОМ СУДОПРОИЗВОДСТВЕ»

Yuridik fanlar axborotnomasi Вестник юридических наук Review of Law Sciences

e

THE PROBLEMS OF A SETTLEMENT AGREEMENT OF THE PARTIES IN ECONOMIC LEGAL PROCEEDINGS

ПРОБЛЕМЫ ЗАКЛЮЧЕНИЯ МИРОВОГО СОГЛАШЕНИЯ СТОРОН В ЭКОНОМИЧЕСКОМ СУДОПРОИЗВОДСТВЕ

^.АВЕЗОВ" Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан "Ташкентского государственного юридического университета

^.АВЕЗОВ" Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистан a Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: мацолада ицтисодий иш юритувида тарафларнинг келишув битими тузиши билан боглиц масалалар илмий-назарий ва амалий жщатдан ёритилиб, хорижий мамлакатлар цонунчилиги мисолида циёсий-ууцуций таулил цилинган. Шунингдек, келишув битими тузишнинг узига хос процессуал-ууцуций жиуатлари, ууцуций оцибатлари батафсил ёритилиб, таулиллар асосида тегишли хулосалар олинган уамда цонунчиликка илмий асослантирилган таклифлар берилган.

Калит сузлар: ицтисодий суд, келишув битими, даъвогар, жавобгар, процессуал ууцуц.

Аннотация: в статье предложен научно-теоретический, практический, а также на примере законодательства зарубежных стран, сравнительно-правовой анализ вопросов, связанных с заключением мирового соглашения сторон в экономическом судопроизводстве. Кроме того, изучены правовые последствия и процессуально-правовые особенности заключения мирового соглашения. На основе анализа сделаны соответствующие выводы и представлены научно-обоснованные предложения по совершенствованию законодательства.

Ключевые слова: экономический суд, мировое соглашение, истец, ответчик, процессуальное право.

Abstract: in this article the author has done legal comparative analysis of the issues connected with the conclusion of a settlement agreement of the parties in the economic legal proceedings in the light of scientific-theoretical, practical and legislation of foreign countries. Morever, studied legal consequence and procedural legal peculiarities of the conclusion of a settlement agreement. Conclusions are made upon analysis and the author has given suggestions to legislation with scientific grounds.

Keywords: the economic court, the settlement agreement, the plaintiff, defendant, procedural law.

Маълумки, ицтисодий иш юритувида тарафлар муайян моддий-хукукий низо юзасидан тукнашади. Ушбу тукнашув келгусида суд томонидан х,ал килув карорини кабул килиш ёки тарафлар уртасида келишув битимини тузилганлиги муносабати билан уни тасдиклаш буйича ажрим кабул килиш билан них,оясига етиши мумкин. Бунда шартли

Q.AVEZOVa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

a

ЩТИСОДИИ ИШ ЮРИТУВИДА ТАРАФЛАРНИНГ КЕЛИШУВ БИТИМИ ТУЗИШИ МУАММОЛАРИ

равишда уч хил окибат, яъни даъвогарнинг даъво талабларини тулик ёки кисман каноатлантириш, даъвогарнинг даъво талабларини рад килиш, келишув битимини тасдиклаш мумкин.

Бугунги кунда тарафлар уртасидаги низоларни хал килишнинг энг макбул йулларидан бири сифатида келишув битими назарда тутилади. Иктисодий суд иш юритувида тарафларнинг тортишувчанлигининг намунаси сифатида келишув битимини тузиш тарафларнинг моддий-хукукий муносабат юзасидан низони бартараф этишга имкон беради ва бу билан ишни судда тугатишга эришилади.

ХПКнинг 40-моддасига кура тарафлар хар кандай инстанцияда ишни келишув битими билан тамомлашлари мумкин.Агар тарафларнинг келишув битими конун хужжатларига хилоф булса ёки бошка шахсларнинг хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларини бузса, келишув битимини тасдикламайди. Бундай лолларда иктисодий суд ишни мазмунан куради.

ХПКнинг 132-моддасига кура тарафларнинг келишув битимига эришиши улар томонидан ёзма тарзда расмийлаштирилади.Келишув битими иктисодий суд томонидан тасдикланади, бу хакда ажрим чикарилиб, унда иш юритиш тугатилганлиги курсатилади. Келишув битими конун хамда бошка шахсларнинг хукук хамда манфаатларини бузмайдиган, тарафлар уртасидаги низони хал килишнинг тарафлар учун энг макбул шартлар асосида хал килиш усули хисобланади.

Келишув битимини тузиш ва суд томонидан тасдиклаш муаммолари доим долзарб хисобланади. Сабаби хал килув карори билан низони хал килишдан бир неча жихатлари билан устун туради. Жумладан:

- жавобгар томонидан мажбуриятларни ихтиёрий равишда бажаришнинг реал имкониятлари пайдо булади (суднинг хал килув карори кабул килинганда эса жавобгар ижрони кечиктириш максадида кейинги инстанцияга бир неча маротаба мурожаат килиши мумкин);

- келишув битими тарафларни келиштириш йулидаги дастлабки кадам булиб хизмат килса, суднинг карори улар уртасидаги низони янада чукурлаштириши мумкин;

- суднинг хал килув карори давлатнинг мажбурлов кучи элементларига эга булиб, келишув битими тарафлар томонидан уларнинг ихтиёрига асосан тузилади;

- келишув битимини тузиш вакти ва маблагини иктисод килади, шунингдек тарафлар уртасидаги дустона алокаларнинг сакланиб колишига хизмат килади;

- келишув битимини тузиш тарафлар уртасида низони суддан ташкари тинч йул билан хал килиш имконини бериб, улар уртасидаги узаро хурмат ва ишбилармонлик муносабатларини карор топишига хизмат килади.

Юкорида санаб утилган келишув битимининг ижобий жихатлари ХПКдаги низоларни хал килишнинг энг мукобил куриниши сифатида намоён булади. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 21 октябрдаги "Суд-хукук тизимини янада ислох килиш, фукароларнинг хукук ва эркинликларини ишончли химоя килиш кафолатларини кучайтириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-4850-сонФармони билан тасдикланган Суд-хукук тизимини янада ислох килиш, фукароларнинг хукук ва эркинликларини ишончли химоя килиш кафолатларини кучайтириш буйича комплекс чора-тадбирлар Дастурида хужалик юритувчи субъектлар уртасидаги низолар буйича судга мурожаат килишдан аввал эътирозни мажбурий такдим этиш тартибини урнатиш, фукаролик ва хужалик, шу жумладан шартномавий-хукукий муносабатлардан келиб чикадиган низоларни судгача хал килиш механизмларини куллашни кенгайтириш назарда тутилган.

^айд этиш лозимки, иктисодий суд иш юритувининг бошлангич боскичида, яъни даъво аризасини иш юритишга кабул килиш ва ишни судда куришга тайёрлашда келишув битимини тузиш объектив сабабларга кура имконсиздир. Биринчидан, суд бу боскичда даъво аризани иш юритувга кабул килиш ва иш юритувни кузгатиш билан боглик мухим ташкилий-хукукий ишлар билан банд. Иккинчидан, судья ушбу боскичда якка узи харакат килган бир вактда, тарафлар узига хос булган харакатларни, яъни даъво аризасини такдим килиш, ёзма фикр билдириш, карши даъво такдим этиш ва бошка харакатларни амалга

ошириш билан банд булади. Мазкур боскичда гарчи ХПК 122-моддасига асосан ишни судда куришга тайёрлаш пайтида судья даъво аризаси келиб тушган кундан бошлаб, беш кундан кечиктирмайтарафларни муросага келтириш чораларини куриши лозим булса-да, ушбу боскичда келишув битимини тузишнинг амалда имконияти йук.

Келишув битими аксарият холларда хар кандай хужалик низоси юзасидан тузилиши мумкин. Келишув битими тузилиши мумкин булмаган тоифадаги ишлар ХПКда аник белгиланади. Жумладан, ХПК 15517-моддасига мувофик хукукий таъсир чорасини куллаш тугрисидаги иш буйича келишув битими тузилишига йул куйилмайди.

Келишув битимининг мохияти шундаки, унинг воситасида тарафлар уртасидаги низо бархам топади. Бунда бир тараф (даъвогар) даъво предметини мажбурий тарзда бирон-бир шахсдан ундиришдан воз кечса, иккинчи тараф (жавобгар) муайян шарт-шароитларда (гарчи айрим холларда даъвогар ва жавобгар маълум манфаатлардан воз кечса-да), келишув битимини тузишга розилик беради. Унинг натижасида тарафлар уртасидаги низо бархам топади хамда даъвогарнинг моддий хукукий талаби мавжуд булмайди ва мазкур иш буйича суд ишни юритуви тугатилади. Келгусида тарафлар айнан ушбу низо буйича судга мурожаат килиш хукукини йукотади. Келишув битими факатгина бир-бирларига нисбатан моддий-хукукий талаблари мавжуд булган тарафлар уртасида тузилиши мумкин. Агар моддий манфаатдорлиги булмаган тарафлар уртасида келишув битими тузилса, келгусида келишув битимининг бекор булишига асос булиши мумкин.

Келишув битими аник, барча учун тушунарли ва даъво предмети доирасида тузилиши ва уни ижро этиш жараёнида хеч кандай кийинчиликлар келтирмаслиги лозим. Келишув битимини тасдиклаш чогида суд томонидан ажрим чикарилади. Бу карор булмасдан суд ишни мазмунан куриб чикмаслиги сабабли ажрим чикаради.

Келишув битими факат ёзма шаклда тузилади ва суд процессининг барча иштирокчилари, хусусан, тарафлар ва даъво предметига нисбатан мустакил талаб билан арз килувчи учинчи шахслар ёки уларнинг вакиллари томонидан тузилади [1] ва имзоланади. Келишув битимида низони хал килишнинг умумий ва кушимча шартлари курсатилиши лозим. Мажбурий шартлар сифатида, шунингдек ижро муддати, тарафларнинг бир-бирларига нисбатан талаблари микдори ва шартлари курсатилиши лозим. кушимча шартлар сифатида эса жавобгар томонидан ижро килиш муддатини узайтириб бериш, талаб килиш хукукини бошка шахсга утказиш, карздан тулик ёки кисман воз кечиш ёки жавобгар томонидан унинг тулик тан олиниши, суд харажатлари ва бошка масалалар курилиши мумкин.

Келишув битимининг барча шартлари мавжуд низо юзасидан булиб, унинг предмети доирасидан чикиб кетмаслиги лозим. Иктисодий суд томонидан келишув битимини тасдиклаш тарафларнинг иштирокида тузилиши лозим. Тарафлар иштирокисиз келишув битимини тасдиклашга йул куйилмайди. Тарафлардан низони уларнинг иштирокисиз куриш тугрисидаги розилик хати булган холлар бундан мустасно. Бундай ариза тегишли тартибда расмийлаштирилиши ва судга такдим килиниши зарур [2].

Профессор О.Окюлов таъкидлашича, амалдаги Хужалик процессуал кодексида муросага келтириш таомилларига алохида ургу берилмаган ва келишув битимлари эса умумий тарзда уз ифодасини топган. Х,олбуки, замонавий одил судлов тизимида нафакат адолатли, конуний ечим топиш, балки тарафларни муросага келтириш, уларнинг уртасидаги шерикчилик мунособатларини саклаб колиш ута мухим ахамиятга эга [3].

Бугунги кунда хужалик процессуал конунчилигида келишув битими билан боглик нормаларни такомиллаштириш зарурлиги тобора яккол намоён булмокда. Хусусан, утказилган суровлар шуни курсатадики, ресондентларнинг аксарияти (респондентларнинг 85%) келишув битими низоларни хал килишнинг мухим ва самарали усулларидан бири хисобланади. Шу боисдан келишув битимига доир нормаларни янада такомиллаштириш, тарафларга имконият хамда келгусида хамкорлик алокаларини давом эттиришга ёрдам беради, деб хисоблайди.

Иктисодий суд томонидан келишув битимининг тасдикланиши бунгача ушбу низо юзасидан кабул килинган барча суд карорларининг бекор булишига ва иш юритувини

тугатилишига олиб келади. Келишув битимининг яна бир хусусияти шундаки, уни ижро иши юритуви боскичида хам тузиш мумкин. Келишув битимини тасдиклаш тугрисидаги ажрим тарафлар томонидан ихтиёрий ижро этилиши лозим. Шунингдек, ХПКга мувофик келишув битими суд томонидан тасдикланган пайтдан бошлаб кучга киради ва дархол ижрога каратилиши мумкин. Шу сабабли келишув битимини тасдиклаш буйича ажрим устидан апелляция тартибида мурожаат килинмайди.

Бугунги кунда иктисодий судлар амалиётида хужалик низосини тарафлар уртасида келишув битимини тузиш йули билан ишни тугатиш холлари куп учрайди. Шу билан бирга, бу уринда келишув битимини фукаролик-хукукий табиатга хамда процессуал хукукий табиатга эга эканлигини курсатиб утиш лозим. Ушбу келишув битимининг хукукий табиатининг тулик очиб берилмаганлиги, конун хужжатларида ушбу масала етарли даражада тартибга солинмаганлиги иктисодий суд иш юритувида тарафлар ва бошка шахсларнинг хукукларининг бузилишига, суд химоясига булган хукукдан самарали фойдалана олмасликка олиб келади. Келишув битимининг назарий хамда амалий жихатлари хам хужалик процессуал хукукида етарли даражада тадкик этилмаган.

Келишув битими - бу тарафлар уртасида конунда назарда тутилган процессуал хукукий окибатларни келтириб чикарувчи, тарафларнинг бир вактдаги ва келишилган харакатларини ифодаловчи процессуал келишув булиб, унинг моддий-хукукий асосида фукаролик-хукукий ёки бошка шартнома (келишув) ётади [4].

С.В.Моисеевнинг фикрича, келишув битими тарафларнинг процессуал хатти-харакати булиб, суд иш юритувини тугатишга, моддий-хукукий низони тарафлар томонидан ихтиёрий равишда тартибга солишга каратилган, арбитраж суди томонидан тегишли тартибда тасдикланадиган ва иш юритувни тугатишга олиб келадиган келишувдир [5].

Келишув битими бу - суд иш юритуви тарафлари томонидан тузиладиган, улар уртасида вужудга келган низони хал этишга каратилган, шу билан бирга конунга зид булмаган, суд томонидан тасдикланадиган ва тасдикланиши процессуал хукукий окибатлар келтириб чикарадиган, уни бажармаган такдирда эса мажбурий ижро этилишига олиб келадиган келишувдир [6].

Дархакикат, келишув битимининг тузилиши уни тузаётган пайтда тарафлар маълум бир процессуал харакатларни амалга оширишади. Хусусан, келишув битимини тузишга каратилган процессуал харакатларни амалга оширади. Бунда процессуал хукук келишув битимини тузиш билангина эмас, балки келишув битимини судга такдим килиш оркали суд иш юритувини тугатиш куринишида хам намоён булади. Зеро, тузилган келишув битимининг суд томонидан тасдиклашга такдим килмаслик судга уни куриб чикиш мажбуриятини юкламайди [7].

Юкоридаги фикрлардан келиб чиккан холда шундай хулоса килиш мумкинки, келишув битими - бу моддий хукукий ва процессуал-хукукий табиатга эга булган, юзага келган моддий-хукукий низони самарали хал килишга каратилган, келишувга эришиш учун амалга оширадиган харакати хисобланади. Келишув битимидаги шартлар тарафларнинг мажбуриятларни бажариш механизмини, муддатини, тарафларнинг бир-бирларига нисбатан талабларини аниклаштиришга, айрим холларда эса кушимча шартларни киритиш оркали тарафлар манфаатини юкори даражада таъминлашга хизмат килади.

Келишув битимини тузиш масалалари дунё микёсида батафсил тартибга солинган. Россия Федерацияси Арбитраж процессуал кодексининг 15-боби бевосита ярашув тартиботлари ва келишув битимига багишланган. Унда тарафларни ярашуви (138-модда), келишув битимини тузиш (139-модда), келишув битимининг шакли ва мазмуни (140-модда), келишув битимини суд томонидан тасдиклаш (141 -модда), келишув битимини ижро килиш масалалари (142-модда) батафсил тартибга солинган.

Беларусь Республика Хужалик процессуал кодексида хам келишув битимини тузиш (121-модда), келишув битимининг шакли ва мазмуни (122-модда), суд томонидан келишув

битимини тасдиклаш (123-модда), келишув битимини ижро килиш (124-модда) билан боглик нормалар белгиланган.

ГФР Фукаролик процессуал кодекси 1053-параграфида белгиланишича, агар арбитраж мухокамаси жараёнида тарафлар низо юзасидан узаро келишса, арбитраж суди мухокамани тугатади. Тарафларнинг илтимосига кура суд агар келишув битими оммавий тартибга (ordre public) зид булмаса, тарафлар келишувини арбитраж карори сифатида келишилган шартларда тасдиклайди. Ушбу хал килув карори бошка хал килув карорларига сингари кучга эга булади. ГФР Фукаролик процессуал кодекси 1054-параграфига асосан агар тарафлар низони узаро келишув битими билан якунласа, арбитраж суди арбитраж карорида у асосланган мотивни курсатиши шарт эмас. Шунингдек, 1056-параграфига мувофик тарафлар келишувга эришса, арбитраж мухокамаси тугатилади.

Узбекистон Республикаси ХПКда келишув битими юзасидан 40 хамда 132-моддаларида нихоятда умумий тарзда ифодаланган. Бу холат келишув битимини амалиётга тулаконли татбик этиш имкониятини бермайди. Келишув битимини тузиш, суд томонидан тасдиклаш юзасидан хам суд амалиётида турлича ёндашувлар мавжуд. Шундан келиб чикиб, янги кабул килинаётган Узбекистон Республикасининг Иктисодий процессуал кодексига келишув битими билан боглик алохида боб киритиш максадга мувофик.

Бу эса тарафларни муросага келтириш таомилларини амалиётда куллаш, келишув битими тузишнинг тартиби, шартлари буйича суд харакатларини янада батафсил тартибга солишга имкон беради. Тарафларни муросага келтириш буйича чоралар куриш мажбуриятини суд зиммасига юклаш тадбиркорлик сохасидаги мухитнинг яхшиланишига ёрдам беради. Бундан ташкари, ушбу муносабат мамлакатда суд ислохотини ривожланишининг умумий тенденциясига хам мос келади. Фикримизча, Узбекистон Республикасининг Иктисодий процессуал кодексига янги боб киритиш хамда унда ярашув тартиб-таомиллари, келишув битимини тузиш, келишув битимининг шакли ва мазмуни, келишув битимини тасдиклаш тугрисидаги масалани куриб чикиш, келишув битимини тасдиклашни рад этиш, келишув битимини куриб чикиш натижалари буйича суд ажрими ва келишув битимини ижро этиш масалалари батафсил тартибга солиниши максадга мувофик.

Хукукни куллаш амалиётида тарафларнинг келишув битимини тузиш холатлари учрайди. Бунда хар икки тараф хам иктисодий судга бу хакда ариза билан мурожаат килиши мумкин. Шу билан бирга, иктисодий суд судьяси хам тарафларга келишув битимини тузишни таклиф килади. Амалиётда бундай холатлар куплаб учрайди. Масалан, Тошкент вилоятидаги "Саноаттехмонтаж" шуъба корхонаси хужалик судига даъво ариза билан мурожаат этиб, жавобгар - Бухоро туманидаги "47-сон ХКМК" МЧЖдан томонлар уртасида тузилган пудрат шартномасига асосан бажарилган 26 769 081 сумлик иш хаки, тулов уз вактида амлага оширилмаганилиги учун 3 747 660 сум пеня, жами 30 516 741 сумни ундиришни сураган.

Суд томонидан келишув битимини тузиш таклиф килинган ва тарафларга муддат берилган. Натижада жавобгар судга ариза билан мурожаат этиб, тарафлар уртасида тузилган келишув битимини тасдиклаб беришни сураган. Суд ажрими билан тарафлар уртасида тузилган келишув битими конун хужжатларига хилоф эмаслиги, бошка шахсларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини бузмаганлиги сабабли тасдикланиб, хужалик иши буйича иш юритиш тугатилган [8].

ХПКнинг 132-моддасига кура тарафларнинг келишув битимига эришиши улар томонидан ёзма тарзда расмийлаштирилади. Келишув битими иктисодий суд томонидан тасдикланади, бу хакда ажрим чикарилиб, унда иш юритиш тугатилганлиги курсатилади. Бундан ташкари, судда ишни тугатиш асосларидан бири сифатида келишув битими тузилиб, у иктисодий суд томонидан тасдикланган холатлар курсатилган (ХПК, 86-модда).

Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди Пленумининг 2009 йил 18 декабрдаги "Келишув битимини тасдиклашда Узбекистон Республикаси Хужалик процессуал кодекси нормаларининг кулланилиши хакида"ги 204-сон карорининг 13-бандига кура суд келишув битимини тасдиклаш тугрисидаги масалани мухокама килаётганида тарафлар такдим этган келишув битими конун хужжатларига хилоф эмаслигини ва у бошка бирор-бир шахснинг хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларининг бузмаётганлигини, агар келишув битими кучар ёки кучмас мулкни бериш тугрисидаги шартни уз ичига олса, суд ушбу мулкка учинчи шахсларнинг хукуклари бор-йуклигини (хатлаб куйилганлигини, гаровга куйилганлигини ва х.к.) текшириши лозим. Яъни суд факатгина конунга мувофиклик хамда учинчи шахсларнинг хукук ва мажбуриятларини бузилмаслиги юзасидан текширув утказади. Ушбу холат аникланганда, келишув битимини тасдиклашни рад килади ва ишни мазмунан куриб чикади.

Масалан, даъвогар Узбекистон Савдо саноат палатаси Тошкент шахар бошкармаси "Узсаноаткурилишбанк" ОАТБ манфаатида судга даъво аризаси билан мурожаат килиб, жавобгар - "Гулбахор Агротехсервис" МТП МЧЖ ва "Тошкент автосавдо" МЧЖдан жами 609.709.988,19 сум кредит карздорлигини ундиришни сураган.

Тошкент вилоят хужалик судининг 2014 йил 28 февралдаги хал килув карори билан жавобгар - "Гулбахор Агротехсервис" МТП МЧЖ ва "Тошкент автосавдо" МЧЖ хисобидан солидар тартибда даъвогар "Узсаноаткурилишбанк" ОАТБ фойдасига 562.284.449,08 сум кредитнинг асосий карздорлиги, 44.974.947,81 сум хисобланган фоиз, 1.650.000 сум пеня ва 5.000 сум почта харажати ундириш белгиланган.

Даъвогар банк ариза билан мурожаат килиб, тарафлар ижро харакатлари давомида келишув битими тузганлиги сабабли ушбу келишув битимини тасдиклаб беришни сураган. Суд мажлисида жавобгар МТП вакили аризани каноатлантиришни сураган.

Суд, тарафлар томонидан такдим килинган келишув битими ва унинг бандларини урганиб, куйидаги асосларга кура келишув битимини тасдиклашни рад килишни лозим топган.

Тарафлар уртасида 2015 йил 5 августда тузилган келишув битимига кура карздорлар туловни келишув битимида келтирилган график асосида амалга ошириши, агар ушбу талабга риоя этилмаса, банк гаровдаги мол-мулкларга каратиш юзасидан ижро хужжати сураб судга ариза билан мурожаат килишга хакли эканлигиги белгиланган.

Ишдаги хужжатлардан аникланишича, мазкур суд хужжати юзасидан чикарилган ижро хужжати асосида Янгийул туман суд ижрочилари томонидан мажбурий ижро харакатлари олиб борилиб, гаровдаги техника воситалари "Реал аукцион" МЧЖ аукцион ташкилоти томонидан савдога чикарилган ва 2015 йил 21 августдаги аукцион савдосида ушбу мол-мулклар сотилган [9].

Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди Пленумининг 2009 йил 18 декабрдаги "Келишув битимини тасдиклашда Узбекистон Республикаси хужалик процессуал кодекси нормаларининг кулланиши хакида"ги №204-сонли карорининг 11-бандига мувофик келишув битимининг шартлари аник, равшан баён килиниши ва унинг ижро этилишида келишув битимининг мазмуни буйича хар хил талкин килинишига ва келгусида низоларнинг келиб чикишига йул куймайдиган булиши, келишув битими тарафларнинг бир-бири олдидаги узаро мажбуриятларининг шартлари, микдори ва бажариш муддатлари тугрисидаги маълумотларни уз ичига олиши лозимлиги хакида тушунтириш берилган. Бирок тарафлар уртасида тузилган келишув битими юкоридаги талабларга жавоб бермайди, бундан ташкари келишув битимида назарда тутилган гаров мол-мулклари аукцион савдосида реализация килинган булиб, мазкур келишув битимининг тасдикланиши, гаров мулкининг хозирги эгасининг манфаатларига таъсир килади. Шу боисдан суд келишув битимини тасдиклашни рад этганлиги максадга мувофик.

Бундан келиб чикадики, юкоридагилардан ташкари холатларда, тарафлар томонидан иктисодий судга такдим килинган келишув битими лойихасининг шартларини узгартириш ёки айрим шартларни чикариб ташлаш ёки кушишни суд таклиф килишга хакли эмас. Бирок шунга хам эътибор каратиш лозимки, келишув битимининг предметида кучар мулк

ёки кучмас мулк ёки бошка моддий ёки номоддий объект булган холларда, уларга нисбатан хукук кимга тегишлилигини суд текшириши шарт. Бундай холларда, келишув битими предмети учинчи шахсларнинг хукукларига бевосита таъсир килиши мумкин.

Келишув битимини тузишда яна бир холатга эътибор каратиш лозимки, келишув битимини тасдиклаш ва иш юритишни тугатиш тугрисидаги суд хужжати устидан ХПКда белгиланган умумий тартибда шикоят берилиши (протест келтирилиши) мумкин. Ушбу шикоят (протест) суд хужжати юзасидан булиб, келишув битими юзасидан берилган хисобланмайди.

Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди Пленумининг 2009 йил 18 декабрдаги "Келишув битимини тасдиклашда Узбекистон Республикаси Хужалик процессуал кодекси нормаларининг кулланилиши хакида"ги 204-сон карорининг 19-бандига Олий хужалик суди Пленумининг 2016 йил 17 июндаги 299-сонли карори билан кушимча киритилган. Унга кура агар келишув битимининг тарафи, келишув битими суд томонидан тасдиклангандан сунг келишув битими шартларини кайта куриб чикишга ва (ёки) келишув битимини ижро этишдан бош тортишга каратилган даъво билан мурожаат килса, суд ХПК 60-моддасининг иккинчи кисмини куллаб, бундай талабларни каноатлантиришни рад этиши лозим.

Агар суд томонидан тасдикланган келишув битимини тарафлар узаро бекор килиб ёки унинг шартларини узгартириб, судга янги тахрирдаги келишув битимини тасдиклаш учун такдим этса, суд бундай аризани каноатлантиришни рад этиш хакида ажрим чикаради ва бундай ажрим устидан шикоят килинмайди (протест келтирилмайди) (19-банд).

Фикримизча, бу уринда суд томонидан келишув битими тасдиклангандан сунг, келишув битими шартлари турли сабабларга кура тарафларнинг келишуви асосида узгартирилиши эхтимоли доим сакланиб колади. Чунки, битим бу, аввало, фукаролик хукук ва бурчларини вужудга келтириш, узгартириш ва бекор килишга доир харакат сифатида тарафларнинг эрк-иродасига бевосита боглик. Ушбу эрк-иродани амалга оширишга доир чеклов бу битимни тузиш, узгартириш ва бекор килишга имкон бермайди. Демак, моддий хукукда белгиланган норма, процессуал хукукда чекланиши максадга мувофик эмас.

Узбекистон Республикасининг амалдаги конунчилиги, айникса, тадбиркорлик фаолияти субъектларининг хукук ва конуний манфаатларини химоя килишга жиддий эътибор каратиб келмокда. Шу боисдан хакамлик судларининг низоларни хал килиши билан боглик конунчилигига муайян янги коидалар киритилди, медиация институти хам низоларни хал килишнинг мукобил варианти сифатида эътироф этилмокда [10].

Д.Акрамова ярашув таомилларини урганар экан, иктисодий низолар буйича ярашув таомилларини судгача, судга мурожаат килингандан сунг амалга ошириладиган хамда суд хужжатини ижро этиш боскичида ярашув таомилларига эътибор каратади. Унинг таъкидлашича, А^Ш ва Англияда 85-95 % низолар ярашув билан тугалланади. Ривожланган мамлакатлар тажрибасида ярашув суд иш юритуви пайтида хам кенг кулланилади [11].

Бу уринда мамлакатимиз хукукни куллаш ва суд амалиётида келишув битимини тузишнинг кенг оммалашмаётганлиги кузга ташланмокда. Жумладан, 2016 йил давомида иктисодий судлар томонидан жами 336033 та иш курилган булса, шундан 566 таси келишув битими билан якунланган. Ушбу курчаткич умумий иктисодий ишлар сонининг бор-йуги 0,16 % ташкил килади. Бунда аксарият холларда иктисодий низоларни куришда келишув битимини тузишни таклиф килмаслиги хам муайян даражада таъсир курсатади.

Бундан келиб чикадики, ярашув таомиллари хар кандай иктисодий низони хал килишнинг тарафлар учун самарали булган механизми сифатида кенг кулланилади. Ушбу холат гарчи тарафларнинг турли максадлари ва манфаатларини амалга оширишга каратилган булса-да, асосийси тарафларнинг хукук ва конуний манфаатларини таъминлашга хизмат килади. Ярашув таомиллари келгусида иктисодий муносабатларни давом эттириш хамда бошка мотивлар асосида келишувга эришиш имконини беради, яъни

даъвогар хамда жавобгар бир-бирларига "нисбатан як;ин ва баркарор муносабатни саклаб колишга интилишади".

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

I.Pilexina Ye.V. Mirovoye soglasheniye v arbitrajnom sude: problemi praktiki // Arbitrajniye spori. 2011.N1 (13). - S. 27.

2.Svetkova Yu.V.Mirovoye soglasheniye v arbitrajnom sudebnom protsesse. // Mariyskiy yuridicheskiy vestnik <http://cyberleninka.ru/journal/n/mariyskiy-yuridicheskiy-vestnik>. 2007. № 5. - S. 199-201.

3.Oqyulov O. Xo'jalik protsessual qonunchiligini takomillashtirish muammolari. Monografiya. -T.: TDYUI, 2011. - B. 62.

4.Knyazev D.V. Mirovoye soglasheniye v arbitrajnom protsesse. - Tomsk, 2004. - B.24.

5.Moiseyev S.V. Prinsip dispozitivnosti arbitrajnogo protsessa. - Moskva, avtoref. diss... kand. yurid. nauk. - 2001. - S. 18.

6.Kochergin K.V. Utverjdeniye mirovix soglasheniy v arbitrajnix sudax appelyatsionnoy i kassatsionnoy instansiy // Arbitrajniy i grajdanskiy protsess. - 2010. - № 1.

7.Kulkova N.S.Pravovaya priroda mirovogo soglasheniya. Gosudarstvo i pravo v XXI veke <http://cyberleninka.ru/journal/n/gosudarstvo-i-pravo-v-xxi-veke>. - 2013, Vipusk № 2, - S.2.

8.Qaxxorov J., Yusupov V. Kelishuv bitimining ahamiyati //O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi Axborotnomasi. 2013. №6, - B.39-40.

9.Toshkent viloyat xo'jalik sudining 2016-yil 18-yanvar 11-1535/14346-sonliish materiallari.

10.Masadikov Sh.M. Sushnost mediatsii i problemi yeyo pravogo regulirovaniya v Respubliki Uzbekistan. Diss.kand.yurid.nauk. -Tashkent: TGYI, 2008. - S. 156.

II.Akramova D. Primeritelniye protseduri po xozyaystvennim delam. //O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi axborotnomasi. 2010 yil. №5. - B. 72-74.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.