Научная статья на тему 'ПОЕЗДЛАРГА БЕРИЛАДИГАН ОГОХЛАНТИРИШЛАРНИ УЧАСТКАНИНГ ЎТКАЗИШ ҚОБИЛИЯТИГА ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ'

ПОЕЗДЛАРГА БЕРИЛАДИГАН ОГОХЛАНТИРИШЛАРНИ УЧАСТКАНИНГ ЎТКАЗИШ ҚОБИЛИЯТИГА ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

98
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
носозлик / огоҳлантириш / поездлар ҳаракати графиги / перегон / участка / тезлик / ўтказиш қобилияти / юк айланмаси / вагон / локомотив.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Назиржон Мукаррамович Арипов, Шохрух Шухратович Камалетдинов, Носиржон Собиржон Ўғли Тохиров, Муслима Джалаловна Ахмедова

Ушбу мақолад темир йўл транспортида кузатиладиган носозликликлар асосан (йўл хўжалиги, электр таъминоти хўжалиги, алоқа ва сигналлаштириш хўжалиги) тоонидан аниқланиб уни бартараф этиш учун поездларга бериладиган огоҳлантиришларнинг темир йўл транспортида кузатиладиган йўқотишлар ва уларни камайтириш усуллари ҳақида баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Назиржон Мукаррамович Арипов, Шохрух Шухратович Камалетдинов, Носиржон Собиржон Ўғли Тохиров, Муслима Джалаловна Ахмедова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TO EXAMINE THE EFFECT OF TRAIN AWARDING ON THE ABILITY OF THE AREA TO BE TRANSFERRED

This article describes the losses to be observed on the railway track and the methods of their reduction in the number of malfunctions to be observed on the Railway Track (Road farm, power supply farm, communication and signaling farm) and the warnings to be issued to trains in order to eliminate them.

Текст научной работы на тему «ПОЕЗДЛАРГА БЕРИЛАДИГАН ОГОХЛАНТИРИШЛАРНИ УЧАСТКАНИНГ ЎТКАЗИШ ҚОБИЛИЯТИГА ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-483-490

ПОЕЗДЛАРГА БЕРИЛАДИГАН ОГОХЛАНТИРИШЛАРНИ УЧАСТКАНИНГ УТКАЗИШ ^ОБИЛИЯТИГА ТАЪСИРИНИ УРГАНИШ

Назиржон Мукаррамович Арипов

Тошкент давлат транспорт университета профессори aripov1110@gmail.com

Шохрух Шухратович Камалетдинов

Тошкент давлат транспорт университети доценти в.б. shaxr2107@bk.ru

Носиржон Собиржон ^ли Тохиров

Тошкент давлат транспорт университети ассистенти nosirtohirov@gmail.com

Муслима Джалаловна Ахмедова

Тошкент давлат транспорт университети ассистенти a.s.xvii17@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолад темир йул транспортида кузатиладиган носозликликлар асосан

/ и и и \

(йул хужалиги, электр таъминоти хужалиги, алоца ва сигналлаштириш хужалиги) тоонидан аницланиб уни бартараф этиш учун поездларга бериладиган огохлантиришларнинг темир йул транспортида кузатиладиган йуцотишлар ва уларни камайтириш усуллари хацида баён этилган.

Калит сузлар: носозлик, огохлантириш, поездлар харакати графиги, перегон, участка, тезлик, утказиш цобилияти, юк айланмаси, вагон, локомотив.

TO EXAMINE THE EFFECT OF TRAIN AWARDING ON THE ABILITY OF THE AREA TO BE TRANSFERRED

ABSTRACT

This article describes the losses to be observed on the railway track and the methods of their reduction in the number of malfunctions to be observed on the Railway Track (Road farm, power supply farm, communication and signaling farm) and the warnings to be issued to trains in order to eliminate them.

Keywords: malfunction, warning, train movement chart, peregon, parcel, speed, carrying capacity, cargo turnover, wagon, locomotive.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-483-490

КИРИШ

Бугунги кунда темир йул транспорти халк хужалигида юк ва йуловчиларни ташишда уз урнини мустахкамлаб бормокда. Узбекистон Республикаси темир йул транспортининг асосий вазифаси мавжуд техник воситалардан самарали фойдаланган, юкори мехнат унумдорлигига еришган холда халк хужалигининг юк ва йуловчиларни ташишга булган эхтиёжларини уз вактида ва тулик кондиришдир. Бу вазифанинг хал етилиши илмий-техник ривожланишни жадаллаштириш, темир йул транспортидаги ташиш жараёнларини бошкарувига илгор усулларини куллаш билан чамбарчас богликдир.

Узбекистон Республикаси темир йул транспорти куп тармоклилиги, ягона ташиш жараёнларида иштирок этувчи куп корхоналарнинг таркок жойлашганлиги хамда улар орасидаги хужалик алокаларини мураккаблиги билан тавсифланади. Бундай мураккаб алокаларни ривожланган ахборот-коммуникация технологияларисиз бир-бирига боглаш долзарб вазифа саналади. Шунинг учун хам "УТЙ" АЖда амалга ошираётган тадбирлар орасида темир йул транспортига бошкаришини автоматлаштирилган тизимини кенг жорий етиш бош йуналиш хисобланади[2,3].

Х,исоблаш техникасини темир йул транспортида самарали куллаш бекатларда, участкаларда, йул полигонларида юк ташиш ишларини тезкор бошкаришни хамда технологик жараёнларни автоматлаштириш, юк вагонлари айланмасини тезлаштириш, унинг хисобига кушимча ташиш воситаларини жалб этмай юк ташиш хажмини купайтириш имконини беради. Ахборотни кайта ишлаш билан банд булган оммавий касб ходимларининг иш жойларини автоматлаштириш уларнинг мехнат шароитларини яхшилайди ва иш унумдорлигини оширади.

Узбекистон темир йуллари 2020 йил бошида юкларни жунатиш буйича режа асосида 102,6% белгиланган белгиланган булса йиллик режани 103,3% килиб бажарди. Бугунги кунда юк айланмаси 103,1% ни, вагонлар ишчи парки 101,3% ни, вагон айланмаси суткасига 108,6% ни, транзит вагонлариниинг уртача туриш вакти утган 2019 йилда 14,38 соатни ташкил килган булса 2020 йил давомида 14,03 соатни ташкил килиб 102,4% ни, статик юклама режада 95,3% ва амалда 95,9% ни, юк поездларини утказиш 101,0% ни, йуловчи поездларини утказиш 100,3% ни, участка тезлиги 29,1 км/соатни, поезднинг уртача огирлиги 3045 тоннани фоиз хисобида эса 102,8% ни ташкил килди.

Кузатувлар натижаси шуни курсатдики темир йул транспорти ташиш жараёнларини юк ва йуловчиларни хавфсиз уз манзилига етказишда, ташиш

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-483-490

режаларини бажарилиши, темир йулнинг техник холати, харакат таркибларининг доимо соз холатда булишини таказо этади.

Темир йул транспортининг техник холати - бу бутун темир йул участкаларининг, станция, разъезд, перегонларида поездлар харакатини ташкил этиш учун темир йулнинг ер ости ва ер усти курилмалари йул, стрелкали утказгич, светафор, электр контакт тармоклари ва х.к. ларнинг бетухтов ишлашини тушунишимиз мумкин. Ушбу жараённи узлуксиз ташкил килиш учун темир йул транспортининг куйидаги корхоналари, йул хужалиги, электр таъминоти хужалиги, алока ва сигналлаштириш хужалиги ходимлари темир йул транспортининг техник холатига маъсул хисобланади[4,5].

Харакат таркибларининг соз холати - бу локомотив хужалиги, вагон хужалиги, вагон ва локомотивларни таъмирлаш деполарини тушуниш мумкин. Хдракат таркибларини созлигини локомотив ва вагон деполприда техник курикдан кейин, жорий ва капитал таъмирлаш ишлари узлуксиз амалга оширилиб, харакат таркибларининг фаолияти йулга куйилмокда.

Юкорилардан куриниб турибдики темир йул транспортининг техник ва харакат таркибларининг соз холатда булиши поездларнинг бетухтов харакатланиши юк ва йуловчи поездларнинг уз вактида манзилига хавфсиз поездлар харакати графигидан чикмаган холда етиб олишига хизмат килади.

Поездларнинг харакат графигида юришига таъсир килувчи бир нечта омиллар мавжуд. Ушбу омиллардан бири бу поездларга бериладиган тезликни чеклаш буйича бериладиган огохлантиришлар хисобланади. Тезликни чеклаш учун бериладиган огохлантиришлар - бу йул хужалиги, электр таъминоти хужалиги, алока ва сигналлаштириш хужалиги корхоналарида кузатиладиган техник носозликлар асосида носозликнинг даражасидан келиб чикиб поездларнинг белгиланган пикет километрларида тезлигини пасайтирган холатда утишини такозо этувчи жараён хисобланади. Поездларнинг участка буйлаб харакатланишида тезликни камайтирган холатда утиши участканинг поезд утказиш кобилиятининг камайишига олиб келади[1].

Поезд утказиш кобилиятининг камайиши иктисодий тарафдан жуда катта йукотишларга олиб келади улар куйида келтирилган:

- электр энергия сарфининг ортиши;

- вагонлар туриш вактининг ортиши;

- харакат таркибларининг техник холатига;

- ёкилги сарфининг ортиши.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-483-490

"Узбекистан темир йуллари" АЖ Тошкент МТУ да 2020-йил 4 квартал давомида юзага келган техник носозликлар корхоналар мисолида 1-расм.

27

■ д ИТ ■В I [ ■ПI иэ

1-расм. Тошкент МТУ да 2020-йил 4 квартал давомида юзага келган техник

носозликлар

Д - Ташишларни ташкил этиш ва бошкариш бошкармаси; Т - Локомотивлар хужалиги бошкармаси; В - Вагон хужалиги бошкармаси; П - Йул хужалиги бошкармаси; Ш - Алока ва сигналлаштириш хужалиги; Э - Электр таъминоти хужалиги.

д т В п ш э

■ 2019 I 2020

2-расм. Тошкент МТУ да 2019-2020 йилларда 4 квартал давомида юзага келган

техник носозликлар

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-483-490

Юкорида келтирилган статистик маълумотлар шуни курсатдики 2020 йилда 2019 йилга нисбатан техник носозликлар сонини камайганини куришимиз мумкин. Носозликларнинг камайишига куп омилларни мисол килиб келтиришимиз мумкин:

Масалан сохада олиб борилаётган ислохотлар янги техникаларнинг сотиб олиниши, ривожланган мамлакатлар темир йул компаниялари билан тузилган шартномалар [10].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Темир йул транспортида йукотишлар буйича т.ф.н., И.Е. Тимошенко ва т.ф.н., В.Н. Зубковалар илмий изланишлари натижасига кура поездлар харакати графигида юк поездларининг юриш тезлиги чекланган вактда тезлашиш, секинлашиш ва тухташлар умумий йукотишларнинг 13,97% ни, сетафорнинг такикловчи ишорасида кутиб колишлар 35,85% ни, поездларнинг тезлигини камайтиришга берилган огохлантиришлар эса 26,39% ни ташкил этади[6,7].

Темир йул транспорта ташиш жараёнида кузатилган хар кандай носозликлар поездлар харакатига таъсирини камайтириш учун купгина олимлар илмий изланишлар олиб борганлар мисол учун техника фанлари доктори В.Е. Козлова поездлар харакат тезлиги чегараланган участкаларда поездларни утказиш буйича куйидаги технологияни таклиф килган 3-расм.

I- I- I- I-

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-483-490

3-pacM. X,apaKaT Te3^nrnra neK^arn ypHaTMraH ynacTKa^apaa noe3fl.iapHH yTKa3HmHHHr MaB^ya cxeMacn

By epga:

I-noe3ggap opacugaru uHTepBan;

I' -noe3gnap opacugaru uHTepBan (oroxnaHTupumnap öunaH öofhhk fiyKOTHmnap öunaH).

HATH^A BA MYXOKAMA

Hrnnaö HH^apHrn ^apaeHuga afipuM ynacTKanapga 6up Ba^THuHr y3uga hkkh-yH Ba yHgaH opTHK oroxgaffrapumnap Ky3aTHnumH MyMKHH. Kyöugaru xpnar noe3gnap yTKa3um KOÖunuaTHHHHr TaxMHHaH 30-40% KaMafiumura onuö Kenagu[8,9].

Hmnaö HH^apum ^apaeHuga noe3gnap xapaKar Te3nuKHH neKnam ypHarnnraH ynacTKanapga noe3ggap CBeTa^opHHHr capu^ umopacuga xapaKarnu gaBOM эттнpagнпap. noe3ggapHH CBeTa^opHHHr capu^ umopacugaru xapaKaru 4-pacMga KenTupunraH.

I" t' I' I' I' r

4-pacM. X,apaKaT Te3^nrnra neK^am ypHara^raH ynacTKa^apaa noe3fl.iapHH CBeTa(|)opHiiHr capiiK Hmopacnga x,apaKa™aHHm rpa(|)iirn

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-483-490

Бу ерда:

f - огохлантиришнинг поездлар харакати графигига таъсир вакти, мин. Изланишлар натижаси шуни курсатадики поездлар харакат тезлигини чеклашга бериладиган хар кандай огохлантиришлар энг аввал поездларнинг харакат графигидан чикиб кетишига, колаверса юк ва йуловчиларнинг уз манзилига кечикиб боришига олиб келиши мумкин.

Огохлантиришлар поездларнинг перегонда харакати давомида утиш светофорларининг сарик ишорасида харакатланишига сабаб булиши мумкин, бундан максад эса поездлар утказиш кобилиятини ошириш ва туриб колиш вактини камайтишга хизмат килади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки темир йул транспорта кузатилган огохлантиришлар жуда катта йукотишларга олиб келиши мумкин. Шуни хисобга олган холда, бугунги ахброрт технологиялари асрида поездларга бериладиган ва бекор килинадиган огохлантиришларни электрон тарзда машинистга етказиш тизимини жорий килиш оркали йукотишларни камайтиришга эришишимиз мумкин. Йукотишлар камайиши "Узбекистон темир йуллари" АЖ иктисодий хамда, поездлар характи хавфсизлигини оширишга хизмат килади.

REFERENCES

1. Беседин А.И. Методы анализа налияной пропускной способности железнодорожных учатсков при временных ограничениях скоростей движения поездов. Москва 2009. - 191 б.

2. Узбекистон Республикаси темир йулларида поездлар харакати ва маневр ишлари буйича йурикнома. Тошкент 2017. - 198 б.

3. Aripov N.M., Kamaletdinov SH.SH., Toxirov N.S. Measures to increase train safety on the basis of the creation of an automated system of warnings to trains in jsc "Uzbekistan railways"// Scientific-technical journal (STJ FerPI, 2021, T.25, №4). - Pp. 168-172.

4. Aripov N.M., Taxirov N.S. Railway transportautomated delivery of alerts to trains creating a system// Resource-saving technologies on the railway. Tashkent-2020. -Pp. 168-172.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-483-490

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Aripov N. M., Kamaletdinov Sh. Sh. Modeling of composite document management processes in freight and commercial operations of railways of the Republic of Uzbekistan on the basis of network planning and management // News of the Trans-Siberian Railway. -2018.-№ 2.

6. Aripov N.M., Taxirov N.S. Railway transportautomated delivery of alerts to trains creating a system// Resource-saving technologies on the railway. Tashkent-2020. -Pp. 168-172.

7. Sh.Sh. Kamaletdinov, N.S. Tokhirov, Qualitative and temporal characteristics of electronic document management processes in cargo and commercial operations// E3S Web of Conferences 264, 05042 (2021) https://doi.org/10.1051/e3sconf/202126405042.

8. Aripov N.M., Kamaletdinov SH.SH., Toxirov N.S. Measures to increase train safety on the basis of the creation of an automated system of warnings to trains in jsc "uzbekistan railways"// Scientific-technical journal (STJ FerPI, 2021, T.25, №4). - Pp. 168-172.

9. Aripov N. M., Kamaletdinov Sh. Sh. Improvement of cargo and commercial work in the conditions of application of electronic document management in railway transport of the Republic of Uzbekistan // VESTNIK, Tashkent: TASHSTU, No. 2, 2018. pp. 39-45.

10. Butunov, D.B. (2019) "A study of the implementation of standards-time of wagons at sorting station " Journal of Tashkent Institute of Railway Engineers: Vol. 15: Iss. 3, Article 23. Available at: (https://uziournals.edu.uz/tashiit/vol15/iss3/23)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.