Научная статья на тему 'ПОЕЗДЛАРГА ОГОҲЛАНТИРИШЛАР БЕРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ'

ПОЕЗДЛАРГА ОГОҲЛАНТИРИШЛАР БЕРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

142
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
огоҳлантириш / телеграф / парк бўйича навбатчи / йўл хўжалиги / диспетчер / телеграмма / бланка.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Назиржон Мукаррамович Арипов, Шохрух Шухратович Камалетдинов, Носиржон Собиржон Ўғли Тохиров

Ушбу мақолада маҳаллий ва хорижий темир йўлларда ҳаракатни ташкил этишда поездларга огоҳлантиришлар беришнинг ҳозирги кундаги ҳолати келтирилган. Огоҳлантиришлар бериш учун талабномалар бериш технологиясини такомиллаштириш йўналишлари аниқланди. Таклиф этилаѐтган технологиянинг схемаси тузилди ва жараѐн иштирокчиларининг ҳаракатлари тартиби аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Назиржон Мукаррамович Арипов, Шохрух Шухратович Камалетдинов, Носиржон Собиржон Ўғли Тохиров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПОЕЗДЛАРГА ОГОҲЛАНТИРИШЛАР БЕРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

ПОЕЗДЛАРГА ОГОХЛАНТИРИШЛАР БЕРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ

АВТОМАТЛАШТИРИШ

Назиржон Мукаррамович Арипов

Тошкент давлат транспорт университети профессори aripov! 110@gmail.com

Шохрух Шухратович Камалетдинов

Тошкент давлат транспорт университети доценти в.б.

shaxr2107@bk.ru

Носиржон Собиржон ртли Тохиров

Тошкент давлат транспорт университети ассистенти nosirtohirov@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада махаллий ва хорижий темир йулларда харакатни ташкил этишда поездларга огохлантиришлар беришнинг хозирги кундаги холати келтирилган. Огохлантиришлар бериш учун талабномалар бериш технологиясини такомиллаштириш йуналишлари аникланди. Таклиф этилаётган технологиянинг схемаси тузилди ва жараён иштирокчиларининг харакатлари тартиби аникданди.

Калит сузлар:огохлантириш, телеграф, парк буйича навбатчи, йул хужалиги, диспетчер, телеграмма, бланка.

AUTOMATION OF TRAIN WARNING PROCESSES

ABSTRACT

This article presents the current situation of issuing warnings to trains when organizing traffic on domestic and foreign railways. It is known that railway transport offers its own services in the transportation of goods and passengers.

Railway transport is characterized by high weather selectivity, safety, reliability and load-bearing capacity in the process of competition with other modes of transport. The "Rules of technical operation of the railways of the Republic of Uzbekistan" emphasizes the safety of traffic in the general duties of railway transport workers and states as follows:

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

The main tasks of railway transport personnel are to meet the needs of passengers and freight, efficient use of technical means, compliance with environmental requirements, ensuring traffic safety and integrity of the transported goods.

Keywords: warning, telegraph, park attendant, road maintenance, dispatcher, telegram, letterhead.

КИРИШ

Поездларнинг хавфсиз харакатланиши барча темир йул транспорти ходимларининг машаккатли мехнатининг самараси хисобланади. Темир йул транспорти ходимлари уз хизмат вазифаларини сидкидилдан бажаришлари поездларининг хавфсиз харакати гаровидир.

"Узбекистон темир йуллари" АЖда поездларнинг хавфсиз харакати йулда юриш даврида уларга бериладиган огохлантиришларга боглик. Чунки поездлар таъмирлаш ёки носозликлар туфайли тезликни чеклаш хакида поезд машинистларига огохлантиришлар берилади ва харакат таркибининг бешикаст манзилига етиб олишига замин яратилади [1,2].

Поездларга огохлантиришлар бериш "Узбекистон Республикаси темир йулларида поездлар харакати ва маневр ишлари буйича йурикнома" нинг 12-боби "Огохлантиришлар бериш тариби" булимида келтириб утилган.

ТФ^ нинг 263 бандита мувофик, поездларнинг йуналиш вактида локомотив бригадаларининг алохида хушёрлигини таъминлаш ва уларни ишларни амалга ошириш хакида огохлантириш керак булган такдирда поездларга ёзма огохлантиришлар топширилади.

Огохлантиришлар куйидаги холларда топширилади:

йул, контакт тармок курилмалари, переезд сигнализацияси, сунъий ва бошкаиншоотлар носозлигида, шунингдек, йулда тухташ ёки тезликни камайтиришни талаб киладиган таъмир ва курилиш ишларида;

сигнализация ва алока воситаларининг янги турларини фойдаланишга топширишда, шунингдек, янги светофорларни ёкишда, эскиларини кучиришда ва бартараф килишда, уларни ёпик холатга келтириб булмайдиган носозликларда;

йул автоматик сигнализация курилмаларининг носозлигида;

ортиш габаритларидан ташкарига чиккан юклар ортилган поездни жунатишда ушбу поезднинг йуналиши давомида тезликни пасайтириш ёки алохида шароитларга риоя килиш керак булганда;

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

икки йулли перегонда кортозалагич, балластер, йулёткизувчи, кутарма кран, шагал тозалагич ва бошка машиналар ишлаганда;

берилган участка учун белгиланган тезлик билан харакатлана олмайдиган харакат таркибини поездга бириктирганда;

куриш шароити ёмон булганида олиб куйиладиган харакат бирликлари билан ишлашда, шунингдек, йул вагончаларида огир юкларни ташишда;

йулда поездни тухтатиш ёки тезликни пасайтириш керак булган бошка барча холатларда, шунингдек, локомотив бригадаларни поезд алохида шароитда харакатланаётгани хакида огохлантириш керак булганида.

Огохлантиришни урнатиш ёки бекор килиш учун бериладиган хар бир буюртма алохида телеграмма (телефонограмма) билан расмийлаштирилиши ва огохлантириш бериш станция навбатчисига факат ёзма равишда етказилиши керак.

Белгиланган манзиллар буйича буюртмалар, телеграмма ва телефонограммаларни уз вактида етказилишини таъминлайдиган, огохлантиришларни урнатиш ёки бекор килиш хакидаги буюртмалар, телеграмма ёки телефонограммаларни юбориш тартиби "УТИ" АЖ раиси томонидан белгиланади.

Куйидагилар буюртма ижрога кабул килинганига тасдик булади:

а) белгиланган манзилларга жунатиш учун телеграмма кабул килиб олингани хакида телеграф ходими (телеграф булмаган жойда - станция навбатчиси) имзо чеккан телеграмма (телефонограмма) нусхаси ёки матнида уни белгиланган манзилларга етказишнинг кайд этилган вакти, ушбу телефонограммани кабул килган ходимнинг лавозими ва фамилияси курсатилади;

б) огохлантиришлар бериш станцияси навбатчисининг ёзма буюртма олганлиги тугрисида ёки ушбу станция навбатчисининг огохлантиришлар китобида буюртма берган ходимнинг ёзуви остидаги имзоси.

Огохлантириш диагонали буйлаб сарик полосали ок рангли махсус бланкада ёзилади ва имзо чектирилиб, локомотив (моторвагон поезди) машинистига ёки унинг ёрдамчисига шахсан станция (пост, парк) навбатчиси ёки унинг курсатмасига биноан оператор, станция технологик марказининг ходимлари, стрелкали пост навбатчиси, сигналчи ёки бошка ходим томонидан топширилади. Огохлантириш машинист ёрдамчисига топширилган булса, у дархол машинистга бериши шарт, машинист эса, уз навбатида ёрдамчисидан огохлантириш топширилганлиги хакида текшириб куриши лозим.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

1-расм. "Узбекистон темир йуллари" АЖда огохлантиришларни беришнинг

х,озирги кундаги холати

Огохлантиришлар шахсий компьютерлар ва телетайп аппаратларида сарик полосасиз о; когозда босиб чикарилиши мумкин. Бунда уларни жунаб кетаётган поездлар локомотив машинистларига бериш тартиби аввалгича колади [3,4].

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Поездларга бериладиган огохлантиришларини поездлар харакатига таъсирини Беседин Александр Иванович уз илмий ишларида куриб чикиган ва огохлантиришлар участкани поездлар утказиш кобилиятига салбий таъсир курсатишини аниклаган.

Россия Федерацияси темир йулларида поездлар харакати ва маневр ишлари буйича йурикномада (Россия Федерацияси темир йулларини техник эксплуатацияси коидаларига "8 илова") поездларга огохлантиришлар бериш тартиби белгиланган, бунда персоналнинг инфратструктура объектидаги носозликларини аниклаш вактидан то локомотив машинистига огохлантириш бланкаси топшириш вактигача булган харакатлари белгилаб берилади.

Ушбу тизимда носозлик аникланган вактдан то у бартараф этилгунга кадар поездларни амалдаги харакат тезлигини вактинча чегараланишларига катта ахамият берилади. "РФ темир йулларида поездлар харакати ва маневр ишларини ташкил этиш буйича №790 йурикнома"нинг 12-бобида тезликни чегаралаш (бундан кейин огохлантириш)лар ва уларни поездларга топшириш тартиби белгиланган.

Инфраструктурадаги носозликлар диагностик тизимлар ёрдамида аникланади ва тезликлар чекланиши зарур булган холларда огохлантиришлар

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

топширилиши учун талабнома тузилади. Талабномалар шакли топшириш сабабларига ва аникланган жойига караб турли куринишда булади. 2-расмда ВОП-2 автоматлаштирилган тизимнинг информацион окимларининг схемаси курсатилган.

Огохлантиришларни топшириш ва бекор килишда хужжатлар айланишини автоматлаштириш ВОП-2 автоматлаштирилган бошкарув тизими ёрдамида амалга оширилади. Тизим таркибида функционал жихатдан АИЖнинг учта гурухи ажратиб курсатилган (2-расм).

- АИЖ ЛК - масофа (ПЧ, ЭЧ, ШЧ) навбатчиси жойида урнатиладиган линия корхонасининг АИЖ. АИЖ ЛК асосий вазифаси огохлантиришларни электрон шаклда топшириш ва бекор килишга талабномаларни шакллантириш ва уларни ахборот марказига узатишдан иборат;

- АИЖ АМ - АИЖ ЛК дан телеграмма-талабномалар кабул килинадиган хамда ДУ-61 шаклдаги огохлантириш бланкалари тузиладиган ахборот марказининг АИЖ;

- ДУ-61 АИЖ ДСПП (станция парки навбатчси) АИЖ га урнатилган. Унинг ёрдамида ВОП-2 автоматлаштирилган бошкарув тизими йул маълумотлари базасидан ДУ-61 шаклдаги огохлантириш бланкалари танлаб олинади ва локомотив бригадаларига такдим этиш учун бланкалар принтердан чоп этилади [5].

Меъёрий маълумотлар

Огохлантиришлар базаси

АРМ маълумотлар пункти оператори

ДУ-60,61 ни бериш^

Иловалар сервери

I

ПЧ, ЭЧ, ШЧ

Огохлантиришларни бериш ва бекор килиш учун киритиш

Телеграммалар

I I I

i

Телеграммалар

Телеграф

2-расм. АСУ ВОП-2 тизимининг ахборот окимлари схемаси

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

AC ПРЕД Беларус темир йулидаги электрон ракамли имзо (ЕРИ) ва юкори тезликдаги ягона маълумот узатиш тармогидан фойдаланган холда, когозсиз технологиялар (електрон жужжат айланиши) асосида поездлар учун огохлантиришларни тайёрлаш ва бериш билан боглик технологик жараёнлар ва функсияларни автоматлаштиришга мулжалланган. Белоруссия темир йулида AC ПРЕД ни яратиш ва жорий этишнинг асосий максади:

- поездлар харакати хавфсизлигини ошириш: тегишли жараёнларни автоматлаштириш оркали поезд огохлантиришларининг уз вактида берилишини ва бекор килинишини таъминлаш;

- электрон ракамли имзолар ёрдамида поездларни огохлантириш билан богли; маълумотларнинг туликлиги ва ишончлилиги учун жавобгар булган ходимларнинг шахсий жавобгарлигини ошириш;

- электрон ракамли имзо ва шу маълумотлардан такрорий фойдаланиш оркали тизимнинг марказлаштирилган маълумотлар базасига дастлабки маълумотларнинг бир маротаба расмийлаштирилиши оркали тизимдаги огохлантиришларнинг туликлиги ва ишончлилигини ошириш;

- огохлантиришларни киритиш, бериш ва бекор килиш тартибини такомиллаштириш (иловаларнинг ягона намуналарини яратиш, огохлантиришларни бериш ва бекор килишни назорат килишни автоматлаштириш);

- дастур буюртмаларни техник воситалар оркали кабул килиш устидан назоратни таъминлаш;

- огохлантиришлар ва маълумотномалар туплаш жараёнларини автоматлаштириш;

- АС огохлантиришларни юбориш учун АС ПРЕД маълумотларини бошка миллий автоматлаштирилган тизимлар ва бошка тизимлари билан алмашишни таъминлаш;

- когозсиз технологияларни жорий этиш;

Электрон ракамли имзо (ЕРИ) дан фойдаланган холда хужжатлар, хабарларнинг яхлитлигини текшириш. Огохлантиришлар, бекор килиш тугрисида огохлантиришлар, иловалар ва хабарномаларни узатиш, иловалар китоби ва огохлантиришлар китобини саклаш, огохлантириш шаклини тулдириш учун аризаларни бериш жараёни автоматлаштириш объектлари хисобланади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

"OroxnaHTupum öepum" ^yHKcuacu oroxnaHTupum öepum öunaH myrynnaHyBHH CTaHcua xoguMnapura TaKguM eranagu.

Xy^anuKnapgaru gucneTnepnap n, ffl, 3, myHuHrgeK, aproanapHu Taöepnamra Mactyn öynraH öomKa xoguMnap "unoBanap öunaH urnnarn" ^yHKCuacugaH ^ofiganaHumnapu MyMKHH [6,7].

Tu3HMga AHru ^ofiganaHyBHunapHu pyfixarra onurn ynyH xap 6up anoxuga KopxoHaga Mactyn xoguM TafiuHnaHagu, yHra AHru ^ofiganaHyBHunapHu pyfixarra onum Ba ecKunapuHu ynupum xyKyKu öepunagu, atHu" ^ofiganaHyBnu perucTpaTopu" ^yHKcuacu.

3-расм. AC Преднинг тузилиши

НАТИЖА ВА МУ^ОКАМА

"Х,исобот шакллари" ва "назорат" функциялари алохида корхоналар, масофалар ёки хизматчиларнинг рахбарлари учун мавжуд. Огохлантиришларни бекор килиш учун огохлантириш ва билдиришномалар бериш буйича суровлар матни ПЧ, ШЧ ва ЭЧ диспетчерлари томонидан веб-интерфейс ёрдамида суровлар учун тайёрланади. Бу максадда махсус шаблонлар ва НСИ ишлатилади. Ариза ЭЦП томонидан имзоланади. Имзоланган суров сервердаги маълумотлар базасида сакланади ва телеграфга узатиш учун маълум форматда файл хосил килинади [8,9,10].

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

roKopugaraapgaH KypuHu6 Typu6gHKH "Y36eKHcTOH TeMHp Hynnapu" A^ ga noe3gnarpa 6epunagHraH oroxnaHTHpumnapHH aBTOMaraamTHpunraH th3hmhhh umna6 HHKurnHH TaK;a3o этagн. ABTOMaraamTHpunraH TH3HM oroxnaHTHpumnapHHHr y3 BaKTuga eTu6 6opumu Ba KyHruncro xogucanapHH ongHHH onumra xH3Mar Kunagu. noe3gnapra oroxnarapHm 6epumHHHr aBTOMaraamTHpunraH TH3HMHHHHr TaKnu^ этнпaeтraн cxeMacu 4-pacMga KenTupunraH.

^y-60 ^ypHanu

KyranMaraH Ba3H3T.napga öepHnagHraH oroxnaHTHpHmnap

OroxnaHTHpHmnapHH y3aTHm

Hyn ycTacH, MexaHHK ffl^,

^y-61 6naHKacH

4-pacM. Oro^^aHTHpnm^apHH aBTOMaT^amrapn^raH th3hmh

XY.TOCA

Xynoca khhh6 myHH afiTHm MyMKHHKH 6yryHru 6o3op HKTHcogueTH mapoHTuga noe3gnapHHHr xaB^cro xapaKaTH fiynoBHHnap Ba wk oKHMnapuHHHr opTHmHra onu6 Kenagu. Ym6y TaKnu^ этнпaeтraн cxeMa MaB^yg noe3gnapHH oroxnaHTupum th3hmhhh cogganamTHpum opK&nu noe3ggap xaB^cronuruHH omHpHm HMKoHHHH6epagH. Y3 HaB6aTHga TenerpaMManap ^Y-60 ^ypHanura aBToMaTHK paBHmga pyfixarra onuHHagu Ba ^Y-61 oroxnaHTupum 6naHKacHHH 6a3agaH onu6 noe3g MamHHHCTHra eTKa3Hm hmkohhathhh aparagu. Hyn ycTacH, MexaHHKnap ToMoHHgaH 6epunraH oroxnaHTHpumnapHH MamHHucTrana eTu6 6opum BaKTHHH KaMafiTupumra Ba noe3gnap xapaKaTHHHHr xaB^cronuruHH TatMHHnamra, KonaBepca ynacTKagaru noe3gnap yTKa3um Ko6unHaTHra, noe3gnap xapaKaTH rpa^uruga noe3gnapHHHr rpa^HKgaH HHKum xonaraapuHH ongHHH KaMafiumura xH3Mar Kunagu.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-474-482

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси темир йулларидан техникавий фойдаланиш коидалари. Тошкент 2013. - 194 б.

2. Узбекистон Республикаси темир йулларида поездлар хдракати ва маневр ишлари буйича йурикнома. Тошкент 2017. - 198 б.

3. Морозов В.Н., Батурин А.П., Иотапченко С.С. Автоматизированная система выдачи и отмены предупреждений (асу воп-2). Москва. 2015 й.

4. Ерофеев А.А., Федоров Э.А. Информационные технологии на железнодорожном транспорте. Гомель 2015. - 179 б.

5. Рязанов Н.А., Боцвин Д.В. Снижение факторов риска работы автоматизированных систем выдачи предупреждений (АСУ ВОП-2) на железнодорожном транспорте.

6. Aripov N.M., Taxirov N.S. Railway transportautomated delivery of alerts to trains creating a system// Resource-saving technologies on the railway. Tashkent-2020. -Pp. 168-172.

7. Sh.Sh. Kamaletdinov, N.S. Tokhirov, Qualitative and temporal characteristics of electronic document management processes in cargo and commercial operations// E3S Web of Conferences 264, 05042 (2021) https://doi.org/10.1051/e3sconf/202126405042.

8. Aripov N.M., Kamaletdinov SH.SH., Toxirov N.S. Measures to increase train safety on the basis of the creation of an automated system of warnings to trains in jsc "uzbekistan railways"// Scientific-technical journal (STJ FerPI, 2021, T.25, №4). - Pp. 168-172.

9. Aripov N. M., Kamaletdinov Sh. Sh. Improvement of cargo and commercial work in the conditions of application of electronic document management in railway transport of the Republic of Uzbekistan // VESTNIK, Tashkent: TASHSTU, No. 2, 2018. pp. 39-45.

10. Butunov, D.B. (2019) "A study of the implementation of standards-time of wagons at sorting station " Journal of Tashkent Institute of Railway Engineers: Vol. 15: Iss. 3, Article 23. Available at: (https://uziournals.edu.uz/tashiit/vol15/iss3/23)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.